|
DE WEST-INDISCHE GIDS
N.V. VAN DE GARDEN & CO'S DRUKKERIJ, ZALTBOMMEI
De
West4=ndische Gidc
ONDER REDACTIE VAN
Prof. Dr. J. BOEKE, Mr. B. DE GAAY FORTMAN
W. R. MENKMAN EN
Dr. P. WAGENAAR HUMMELINCK
DERTIGSTE JAARGANG 1949-
EEN EN DERTIGSTE DEEL
'S-GRAVENHAGE
MARTINUS NIJHOFF
1949
s
^
Copyright X949 by Martinus Nijhoff, The Hague, Netherlands
All rights reserved, including the right to translate or to
reproduce this book or parts thereof in any form
PRINTED IN THE NETHERLANDS
INHOUD VAN DE DERTIGSTE JAARGANG
Blz.
ABERSON, W. B. J., Boekbespreking ......... 311
CORSEN, C., Boekbespreking ............ 274
FUYKSCHOT, F. P., Suriname en Curacao, zoals een arbei-
dersleider die zag ................ 65
GAAY FORTMAN, B. DE, De verkiezingen in de Nederlandse
Antillen . . . . . . . . . . 129
-- De ontwikkeling van den politieken toestand op de
Nederlandse Antillen . . . . . . . 237
-- Boekbespreking . . . . . . 87, 88, 312
-- zie KRONIEK.
GOEJE, C. H. DE, Een verslag van den commander der
kolonie Essequebo Pieter van der Heijden Rezen aan de
Kamer van Zeeland der West-Indische compagnie over
den aanval van Franse kapers in Februari 1709 . . 33
- Boekbespreking . . . . . . 54, 55, 144
GONGGRYP, J. W., Techniek en organisatie van het bota-
nisch bosonderzoek in Suriname . . . . . 1
HAMILTON, Dr. R., Eenvoudige physische bepalingen en
enkele toepassingen daarvan op West-Indische gronden 321
IDSINGA-GOEDEWAAGEN, A. J. H., Boekbespreking . 58
KEUNING, J., Boekbespreking . . . . . . 186
KLEYNTJES S.J., Dr. J., De Koerlandse kolonisatiepogingen
op Tobago . . . . . . . . . . 193
LARET, W. F. H., Honderd jaren vrijhandel in Suriname "23
LATOUR O.P., M. D., Boekbespreking . . . . 275
MEETEREN, N. VAN, Bonaire in het begin der negentiende
eeuw . . . . . . . . . 82, 97, 217
MENKMAN, W. R., Het Surinaams verslag . . . . 9
INHOUD VAN DE DERTIGSTE JAARGANG
-- Bethesda en de Evangelische Broedergemeente . 51
--- Curagao gedurende de oorlogsjaren . . . . 105
-- Een buitengewoon Surinaams verslag . . . 116
-- Curagao 26 Juli 1499-1949 . . . . . 271
-- De luchtkartering in Suriname . . . . . 272
-- De Surinaamse geschiedenis sociologisch behandeld 330
-- Jhr. Louis Constant van Panhuys 1869-1949. . 362
-- Boekbespreking 53, 56, 88, 90, 127, 144, 186, 276, 279,
313, 363, 367
--- Zie KRONIEK.
MENKMAN-WALTERS, J. M., Boekbespreking . . . 150
OUDSCHANS DENTZ, FRED., Geschiedkundige aanteke-
ningen over het cultureel leven in Suriname . . 42
- De Hervormde kerk in Suriname in haar begintijd . 353
PANHUYS, Jhr. L. C. VAN, Coronie . . . . . 187
-- lets over Columbiaanse en Mexicaanse Indianen . 263
- Bauxiet. ................ 343
SAMSON, PH. A., Een mislukte poging . . . . 16
- Voorrechten aan de Joden in Suriname verleend . 139
-- Uit de geschiedenis van de Surinaamse balie . 172
- zie GESCHIEDKUNDIGE SPROKKELINGEN.
SCHIPPER, ARY, Boekbespreking . . . . .. 342
SESSELER, Wa. M., Oranjeschillen van Curagao . . 289
SIMONS, R. D., Een merkwaardige brief . . . . 136
SPOON, Ir. W., Impregneringsproeven met voor dwarsliggers
bestemde Surinaamse houtsoorten . . . . 161
SPOON, Ir. W. en WA. M. SESSELER, Koraalpuin, een merk-
waardig bouwmateriaal van de Nederlandse Antillen . 257
TIDEMAN, M. C., De ontwikkeling van de handel tussen Suri-
name en Nederland ................ 297
WAGENAAR HUMMELINCK, dr. P., Moeilijkheden voor Suri-
name op industrieel gebied . . . . . . 142
- Boekbespreking . . . 53, 59, 148, 149, 250, 365
WESTERMANN, J., Boekbespreking . . . . . 91
Wouw, Ir. J. J. VAN, Het department van landbouw-
economische zaken in Suriname in 1945 . . . 244
INHOUD VAN DE DERTIGSTE JAARGANG IX
Blz
BIBLIOGRAFIE . . . . . . . . 156, 377
KRONIEK, Nederlandse Antillen 29, 61, 93, 286, 320, 349, 370
KRONIEK, Suriname 26, 60, 92, 151, 189, 251, 284, 318, 346, 368
Portret Ir. L. A. H. PETERS, gouverneur van Curagao.
tegenover bladz. 1
- Dr. W. Huender, gouverneur van Suriname.
tegenover bladz. 33
- Mr J. Klaasesz, gouverneur van Suriname.
tegenover bladz. 353
Redactie: Claudius Henricus de Goeje (1879-1949) . 182
Stichting welvaartsplan Nederlandse Antillen 1949 . 184
GESCHIEDKUNDIGE SPROKKELINGEN
Ph. A. S. X. Huwelijken tussen bloedverwanten in Su-
riname . . . . . . . . 282
XI. Bioscoop . . . . . . . 317
XII. Huwelijken .............. 344
Gebed voor de overhead . . . . 345
BESPROKEN BOEKEN ENZ.
(De laatste cijfers verwijzen naar D.W.I.G.)
L. ARENDS-SAVELKOUL, J. M. V. D. SAR-VUYK en F. SENIOR-BAIZ, Uit
de Curafaose keuken. 58.
,,De Surinaamse arbeider" in De Gids 8 Jan. 1949. 88.
ARKIEMAN, T., Suriname. Het vergeten land. 56.
CESAREO DE ARMELLADA, Fray, La ultima expedition a la Sierra de
Perijd. 144.
-- Geografia y Demografia Vivas de Peijd. 144.
Economisch bericht no. 7 van de Economische stichting West-Indie-
Nederland. 146.
- no. 8. 276.
Bethesda. Vijftig jaren Protestantse melaatsenverpleging 279.
BOSKALJON, R., Curapaosche dansmuziek. 342.
,,De Evangelische Broedergemeente in Suriname" in De Gids 22 Jan.
1949. 127.
BRUMMELKAMP, J. en FAHRENFORT, dr. J. J., Land- en volkenkunde voot
de Middelbare school. III. Nederland, Indonesia en Nederl. West-
Indie. 87.
FAHRENFORT, Dr. J. J., zie J. BRUMMELKAMP.
FEENSTRA, A., De gronden der staatsinrichting van Nederland Indonesia,
Suriname en Curapao. 87.
FREDERICI, G., Amerikanistischer Worterbuch. 55.
INHOUD VAN DE DERTIGSTE JAARGANG
GORRIS, GABRIEL, Mayoba. 275.
Gravures uit BelgiO in het Curapaos museum. 149.
HASS, HANS, Jagers op de zeebodem. 250.
HULSHOF, ADRIAAN, Dorstig paradijs. 311.
JOSSELIN DE JONG, J. P. B., Archeological material from Saba and St.
Eustatius, Lesser Antilles. 186.
KEMP, D. W. A. VAN DER, Met de PCJ door Latijns-Amerika. 87.
LEGENE, P. M., Tani het Godenkind. 367.
LIER, R. VAN, Een sociaal-historische studied van de maatschappij in
Suriname. 330.
NEER, KEES, Viottoe. 150.
OUDSCHANS DENTZ, FRED., Geschiedkundige tijdtafel van Suriname. 313.
POLL, WILLEM VAN DE, Suriname, Een lotoreportage van land en volk. 363.
REALINO, FR. M., Plantkunde van Curapao voor M.U.L.O. 59.
RENES-BOLDINGH, M. A. M., Kinderen in zonneland. 87.
SAHER, LILLA VAN,Macamba. 274.
SAR-VUYK, J. M. V. D., zie L. ARENDS-SAVELKOUL.
SCHUTTE, A. M., Verzameling van wensen en mogelijkheden betreffende de
Nederlandse Antillen, voorkomende in reeds verschenen rapporten en
verslagen. 312.
SENIOR-BAIZ, F., zie L. ARENDS-SAVELKOUL.
STEWARD, JULIAN H., Handbook of South American Indians. 54.
De Stoep. Sept. 1948. 88.
TERPSTRA, H., De boomgroei op de Benedenwindse eilanden in vroeger
tijd. 91.
Terug uit de West in De Vakbeweging. 1 Jan. 1949. 90.
TILBURG, FR. VAN, (Andreas Corsini), Dierkunde op de lagere school. 53.
,,Sociale toestanden en vakbeweging in Suriname" in De Vakbeweging
8 Febr. 1949. 144.
UTERMARK, Ir. W. L., Een Planbureau voor Suriname? (Economisch-
Statistische berichten). 52.
De Surinaamse vakbeweging in De Gids 8 Febr. 1949. 149.
WALTON SMITH, F. G., The spiny lobster industry of the Caribbean and
Florida. 148.
-- Sea turtles and the turtle industry of the West Indies, Florida and
the Gulf of Mexico, with annotated bibliography. 365.
,,Van wasvrouwen, bauxiet en rijst" in De Vakbeweging. 127.
Wat nu? Uitgave comity ter bevordering van immigratie in Suriname. 186
Zendingsblad van de Evangelische Broedergemeente in Suriname
Aug./Sept. 1948. 56.
ERRATA
p. 42 voetnoot, lees: 1938. Dit exemplaar van de eerste krant van
Suriname is thans in de verzameling van het krantenmuseum van
W. N. VAN DEN Hour, te 's-Gravenhage.
p. 46 regel 12, voeg toe achter zich: in 1907.
regel 15, lees: HEILBRON.
regel 5 v.o., voeg in achter Landbouw: 7), welke op p. 47 als 1) is
opgenomen.
voetnoot 6), p. moet zijn: par.
p. 47 regel 7 v.o., pess moet zijn: pees (pesie-of boon).
voetnoot 6), Nov. moet zijn: Mei.
p. 48 regel 7 v.b., lees: 1786.
regel 1 v.o., voeg in achter later:, op 24 Januari,.
voetnoot s), lees: 1762.
p. 49 regel 4, lees: 14 Maart 1825.
regel 1 v.o., voeg in achter ENGELEN:, de dichter P. F. Roos.
voetnoot 6), dioscees moet zijn: divisies.
p. 50 regel 5, lees: Juli.
regel 7, lees 1785.
regel 8, lees 1786.
regel 5 v.o., lees: 28 Dec. 1852.
Dertigate Jaargang No. 1.
De
West=Indische H
ONDER REDACTIE VAN
Prof. Dr. J. BOEKE, Mr. B. DE GAAY FORTMAN,
W. R. MENKMAN EN
Dr. P. WAGENAAR HUMMELINCK
met toegezegde medewerking van
C. R. BISWAMITRE te Paramaribo, DR. IR. P. COHEN HEN-
RIQUEZ te Deventer, DR. D. C. GEIJSKES te Paramaribo,
Prof. C. H. DE GOEJE te 's-Gravenhage, J. W. GONGGRYP
te Amsterdam, W. F. H. LARET te Amsterdam, M. D.
LATOUR O.P. te Willemstad (Curagao), F. OUDSCHANS
DENTZ te Rondebosch (Z. Afrika), PH. A. SAMSON te
Paramaribo, IR. W. SPOON te Amsterdam, MR. A. VAN
TRAA te Amsterdam, J. v. D. WALLE te Hilversum,
H. DE WIT te Amsterdam.
'S-GRAVENHAGE
MARTINUS NIJHOFF
1949
3o. no I ; JA..,,. Iq4-
cl
Overnemen van de artikelen is verboden.
Art. 15, al. 3, Auteurswet 1912.
INHOUD
Blz.
Techniek en organisatie van het botanisch bosonderzoek
in Suriname, door J. W. Gonggryp . . . 1
Het Surinaams verslag, door W. R. Menkman . . 9
Een mislukte poging, door Ph. A. Samson . . . 16
Honderd jaren vrijhandel in Suriname, door W. F. H. Laret. 23
Kroniek : Suriname (26).; Nederlandse Antillen (29).
DE WEST-INDISCHE GIDS
verschijnt in maandelijkse afleveringen. De prijs per jaar is / 2Z.-*
bij vooruitbetaling.
Voor stukken ter plaatsing, boeken ter recensie alsmede voor alle
zaken de uitgave betreffende, wende men zich tot Mr. B. DE GAAY
FORTMAN, Joh. Verhulststraat 77B, Amsterdam Z.
De kopij moet persklaar worden ingezonden 6f in machineschrift
6f in duidelijk leesbaar handschrift.
Opneming van een stuk betekent niet dat de redactie zich
met de inhoud verenigt.
Een register op Jaargang 1-25 (deel 1-26) verscheen in 1946
Prijs f 6.-; in linnen 9.50
TECHNIEK EN ORGANISATIE VAN HET BOTANISCH
BOSONDERZOEK IN SURINAME
DOOR
J. W. GONGGRYP
Door Professor Dr. A. A. PULLE werd in de jaarvergadering
van de Koninklijke Nederlandse Botanische Vereniging van 1948
een overzicht gegeven van het botanisch onderzoek van Suriname.
Er kon uit blijken, dat de Nederlandse wetenschap dit onderzoek
geenszins heeft verwaarloosd. Integendeel, niet het minst door
de redenaar zelf; hier werd zeer degelijk werk verricht. Maar
toch kan geenszins van een afgesloten werkstuk worden ge-
sproken. Er blijft zeer veel te doen. De Natuurwetenschappelijke
Studiekring voor Suriname & CuraWao te Utrecht heeft het ini-
tiatief genomen voor een wetenschappelijke expeditie naar Su-
riname, die ook op botanisch gebied rijke resultaten zal kunnen
afwerpen. Maar ook daarmede zal er onder dit onderzoek geen
streep gezet zijn. Veeleer is te hopen, dat de duidelijke herople-
ving van de belangstelling voor het natuurwetenschappelijk
onderzoek van de delen van het Koninkrijk in de West van
blijvende aard moge wezen.
Deze hoop is aanleiding om een special onderdeel van dit
onderzoek aan een nadere beschouwing te onderwerpen.
Reeds bij het botanisch onderzoek van de boomflora van
Java werd van Nederlandse zijde een bijzondere method toe-
gepast, die ook in Suriname werd gevolgd. Deze method bestaat
uit het verzamelen van herbariummateriaal en hout, van be-
paalde in het bos gemerkte bomen, waardoor men, naast de reeks
authentieke, dode exemplaren in de herbaria der botanische
institute een series wetenschappelijk onderzochte, authentieke,
levende boom-exemplaren in het bos verkrijgt, waarop voor
contr6le en nader onderzoek steeds kan worden teruggegrepen.
Dat deze method van onderzoek vooral voor het onderzoek
West-Indische Gids XXX1
West-Indische Gids XXX
J. W. GONGGRYP, TECHNIEK EN ORGANISATIE
van tropische bossen noodzakelijk is, is een gevolg van de over-
weldigende rijkdom aan vormen, welke daar wordt aangetroffen.
Het overzicht over de Amerikaanse houtsoorten van Brown en
Panshin 1) vermeldt op gezag van Sudworth's Check List voor
de Verenigde Staten, 862 boomsoorten, met nog 228 varieteiten
en 87 hybriden. Voor het Amazone-gebied wordt het aantal
boomsoorten geschat op minstens 3000, voor het Maleise schier-
eiland zijn reeds 2500 soorten beschreven. Wanneer men bedenkt,
dat bij de gewone wijze van herbariumverzamelen, van onge-
merkte bomen, telkens slechts 66n enkel ontwikkelingsstadium
van een soort wordt vastgelegd en het aan diezelfde soort toe-
schrijven van andere stadia, ingezameld op andere plaatsen en
op andere tijdstippen, steeds speculatief en onzeker moet zijn,
dan wordt het duidelijk dat er daarbij noodzakelijkerwijs ver-
gissingen gemaakt moeten worden en verwarring moet ontstaan.
Deze worden haast onvermijdelijk, wanneer er grote verschil-
len bestaan in bladvorm en uiterlijk van twijgen op exemplaren
van verschillende ouderdom van dezelfde boomsoort, zoals
herhaaldelijk voorkomt. Deze kunnen dan beschreven worden
als afwijkende andere soorten, terwiji bij het op verschillend
tijdstippen onderzoeken van eenzelfde individu blijkt dat deze
interpretatie van het verschijnsel foutief is. Wanneer een boom-
soort periodiek 6f alleen mannelijk, 6f alleen vrouwelijk bloeit,
aan hetzelfde individu, dan kan dit ook alleen door deze method
van onderzoek worden ontdekt.
Deze vergissingen en die verwarring zijn volstrekt niet alleen
theoretisch van betekenis. De handelshoutsoorten en de bos-
producten uit de tropen zijn zeer vaak afkomstig van verschillen-
de, soms van een groot aantal, botanische soorten, die door de
handel niet uit elkaar worden gehouden. Maar dit betekent
geenszins, dat de bosexploitatie maar in het wilde weg kan plaats
vinden en dat men willekeurig alle mogelijke houtsoorten door
een op de market kan leveren. Maar al te vaak zijn door gebrek
aan kennis van de boomsoorten in het verleden grote verliezen
geleden en nog steeds worden op dit punt grote fouten gemaakt,
om welbewust bedrog maar even buiten beschouwing te laten.
Men kan hier geen goede oplossing verkrijgen zonder degelijke
kennis van de botanische soorten en varieteiten, de ,,taxa",
waaruit het bos is samengesteld. De eis van botanisch onderzoek
der bossen komt dan ook zeker niet alleen van wetenschappelijke
1) H. P. BROWN & A. J. PANSHIN, Commercial Timbers of the United
States, Mc Graw Hill Book Co., New York & London, 1940, p. 9.
VAN HET BOTANISCH BOSONDERZOEK IN SURINAME
zijde, maar ook uit de praktijk. Men heeft reeds vroeger ingezien,
dat hier geen goede resultaten zijn te verkrijgen door incidentele
onderzoekingen. Er bestond in Suriname een organisatie, die
helaas, werd afgebroken. Een herstel dier organisatie is nood-
zakelijk.
Het is voor een richtig begrip van de zaak nodig om een over-
zicht te geven van de geschiedenis van dit onderzoek in Suriname.
Wanneer daarbij kritiek geleverd wordt en gewezen wordt op
fouten, dan bedenke men, dat dit alleen geschiedt, omdat dit voor
een goede verdere uitvoering van het werk noodzakelijk geacht
wordt. Onder de fouten zijn er trouwens verschillende, waarvoor
steller dezes verantwoordelijk is te achten.
Toen in 1904 in Suriname op advies van A. H. BERKHOUT een
bosbeheer werd ingesteld, stond aanstonds een systematisch bo-
tanisch onderzoek van de bossen op het programma. Hiervoor
werd grote belangstelling en medewerking ondervonden van A. A.
PULLE, van de Rijksuniversiteit te Utrecht, die kort te voren als
botanicus een wetenschappelijke expeditie naar de Boven Sara-
macca had medegemaakt en promoveerde op een proefschrift
over de Surinaamse flora 1). Door de dienst van het Boswezen
in Suriname werd herbariummateriaal van voorname houtsoor-
ten ingezameld en teller dezes, die als pas afgestudeerd bos-
bouwkundige voor Suriname bestemd was, kreeg gelegenheid dit
material in 1907 te Utrecht onder leading van Dr. PULLE te on-
derzoeken. Daarbij bleek al dadelijk, dat dit material soms on-
der eenzelfde nummer material van verschillende botanische
soorten bevatte. Bij onderzoek, na aankomst in Suriname in 1908,
bleek, dat de opzichter bij het Boswezen F. VAN NIEL, die de in-
zameling had uitgevoerd, de opdracht ,,inzameling van genum-
merde boomen" aldus had opgevat, dat hij de ,,houtsoorten"
een nummer had gegeven en, zeer getrouw, aan elke boom, waar-
van hij herbarium verzamelde, een bordje, met dat summer, had
opgehangen, maar dat hij, als hij vond, dat hij genoeg material
van die boom had, die boom liet omkappen om er houtmonsters
van te verkrijgen en hetzelfde number aan een andere boom,
liefst van een afwijkende vorm van dezelfde ,,boomsoort", op-
hing om dan op dezelfde wijze met de inzameling door te gaan.
Van Niel was een voortreffelijk boomkenner en beschikte over
een benijdenswaardig, aangeboren botanisch talent. Hij vond
1) A. A. PULLE, Enumeration of the vascular plants known from
Surinam, Leiden, 1906.
J. W. GONGGRYP, TECHNIEK EN ORGANISATIE
het vanzelfsprekend, dat men op het herbarium die verschillende
boomvormen op de juiste wijze uit elkaar zou houden en was iet-
wat verbaasd, dat daar meningsverschil over zou kunnen ont-
staan. Maar in het vervolg is toen strikt de hand gehouden aan
de regel, dat de genummerde bomen in het bos bleven staan en
dat met een boomnummer steeds enkel en alleen hetzelfde boom-
individu werd aangewezen. Het was een fout van ondergeteken-
de, dat de oude nummers in gebruik bleven, waardoor voor de
boomnummers van No. 1 tot No. 150op de bosreserve Sectie, 4
0, enige dubbelzinnigheid is blijven bestaan. Een dubbelzinnig-
heid, die kan worden verminderd door te letten op de data der
inzameling.
De door VAN NIEL verzamelde herbarium-exemplaren zijn op
verschillende wijzen in de litteratuur vermeld. Door PFEIFFER 1)
wordt onder de door hem bewerkte collective's houtmonsters op-
genoemd de ,,Collectie door Professor Dr. F. A. F. C. WENT aan
het Koninklijk Koloniaal Instituut geschonken" door hem aan-
geduid met de naam WENT en de ,,Collectie, door de houtvester
Dr. PLASSCHAERT in opdracht van den Directeur van den Land-
bouw Dr. VAN HALL in Suriname verzameld en door Professor
A. TE WECHEL afgestaan" aangeduid als ,,PL.-V.H." De beide
eerste nummers van de lijst van houtmonsters van PFEIFFER aan
het slot van zijn werk zijn, als men dit met behulp van de ver-
schillende registers nazoekt, respectievelijk Basterd Locus en Wa-
ne, volgens de opgaven van PULLE'S ,,Flora of Suriname" envol-
gens de oude registers van gemerkte bomen van het Boswezen,
Boom No. 44 S.O. en Boom No. 37 S.O. Men vindt in de staat van
PFEIFFER deze nummers (zonder de letters) in de kolom ,,Herba-
riumnummers van den verzamelaar", terwijl de kolom ,,Nummer
van den gemerkten boom" blanco is. Dezelfde beide nummers,
37 en 44, verschijnen in dezelfde kolom van de staat op blz. 468
achter de nummers ,,Surinaamsche Hout Commissie 172 en 179",
eveneens Wane en Basterd Locus. ALBERTA M. W. MENNEGA 2)
merkt, wat dit betreft, op: ,,The collections ,,VAN HALL" are the
samples also studied by PFEIFFER and named by him collection
,,WENT". These samples were certainly not collected by WENT,
but presumably by VAN HALL, for several numbers of PFEIFFERS
1) J. PH. PFEIFFER, De houtsoorten van Suriname. Mededeeling Kon
Ver. Koloniaal Instituut No. XXII, Deel I, 1926. p. 462.
2) Surinam Timbers I, by ALBERTA M. W. MENNEGA, Uitgave No. 3
van de Stichting Natuurwetenschappelijke Studiekring voor Suriname
en Curacao, Utrecht, 1948.
VAN HET BOTANISCH BOSONDERZOEK IN SURINAME
collection ,,VAN HALL" correspond to the same number in his
collection ,,WENT". In het voorgaande is getracht duidelijk te
maken, dat deze collective's onderdelen zijn uit de collective van
de Dienst van het Boswezen, die langs verschillende wegen ter
beschikking kwamen van PFEIFFER en waarvan het beste een
overzicht kan worden verkregen met behulp van de listen van
genummerde bomen, waarvan o.a. exemplaren aanwezig zijn op
het herbarium der Rijksuniversiteit te Utrecht.,
In later jaren werd de reeks genummerde bomen bij Sectie 0
(km 65 van de spoorbaan) door de dienst van het Boswezen uit-
gebreid met reeksen genummerde bomen nabij Zanderij I (km 45
van de spoorbaan), op de Brownsberg ( 500 m hoogte), bij de
Watramiri- kreek aan de Saramacca (aan de Oostrand van het
verspreidingsgebied van de Mora (Mora excelsa (SCHOMB)
BAILL.), en bij de monding van de Kaboeri aan de Corantijn (in
het centrum van het Mora-gebied). Ook van deze reeksen zijn
listen aanwezig op het herbarium te Utrecht (en zouden ook
aanwezig moeten zijn in Wageningen bij de Landbouwhoge-
school, te Amsterdam op het Indisch Instituut enj te Paramari-
bo, voor zover ze daar niet in het ongerede zijn geraakt). Op
deze listen is aantekening gehouden van de namen, die door
boomkenners van verschillende Surinaamse volksstammen, die
door het Boswezen langs de boomreeksen werden geleid, aan die
bomen werden gegeven. Aldus ontstond het begin van een be-
trouwbare naamlijst van boomsoorten in het Surinaams-Hol-
lands, Surinaams (Neger-Engels), Karaibisch, Arowaks en Sara-
maccaans. Het spreekt wel van zelf, dat men bij dergelijke listen
in den beginne geheel en al af moet gaan op de namen, die de als
,,boomkenners" beschouwde personen aan de bomen geven. Zo
zou men de eerste naamlijst kunnen beschouwen als een ,,nomen-
clatuur-VAN NIEL". Maar naar gelang de listen zich uitbreiden,
krijgt men een onderlinge control en kunnen klaarblijkelijk fou-
tieve of inconsequente namen worden geschrapt. Ten slotte kan
men aldus, na overleg met betrokken instanties tot een prakti-
sche, algemeen geaccepteerde, nomenclatuur komen, die van
grote betekenis is. Vooral het belang van de Indiaanse namen
moet men niet onderschatten. In zeer veel gevallen zijn de weten-
schappelijke namen van deze Indiaanse namen afgeleid (Voor-
beelden: Bruinhart, Wakapoe (Kar.), Vo u a c a p o u a a m e-
r i c a n a AUBL.; Kopie, Koepie-ie (Kar.), Goupia glabra
AUBL) En het areaal waarvoor die namen gelden, strekt zich niet
zelden over het volle verspreidingsgebied van de soort, bijv.
J. W. GONGGRYP, TECHNIEK EN ORGANISATIE
over een groot gedeelte van de Hylaea, uit. Naast het material
van de gemerkte bomen, die op de verschillende bosreserve's ble-
ven staan, werd er incidenteel op tourn6e's in hetbos, dikwijlsin
samenwerking met Dr. G. STAHEL, veel material ingezameld.
Het material van de gemerkte bomen werd echter als de hoofd-
zaak beschouwd. Geleidelijk aan werden tevens de gemerkte bo-
men stuk voor stuk beschreven en dikwijls gefotografeerd. Deze
beschrijvingen en de foto's werden als bijlagen bij het herbarium
naar o.a. het Botanisch Instituut te Utrecht gezonden.
Door de opheffing van de Dienst van het Boswezen in 1925
werd dit werk, helaas, onvoleindigd, stopgezet. Het is gelukkig,
dat door het werk van PFEIFFER en, vooral voor PULLE'S Flora
of Suriname een gedeelte van het uitgevoerde werk nog nuttig
kon worden gebruikt.
Het was niet de bedoeling, dat de gemerkte bomen voor hout-
onderzoek zouden worden geveld. Integendeel. Zoals in het voor-
gaande en vroeger ook reeds in rapporten van de Dienst van het
Boswezen was uiteengezet, deze bomen zouden dienen bewaard
te blijven en voor het mechanische en overige houtonderzoek
zouden, met inzameling van herbarium-materiaal, andere bo-
men worden geveld, om de benodigde houtmonsters op te leve-
ren. Deze zouden door vergelijking met het material van de ge-
merkte bomen goed kunnen worden gedetermineerd. En om de-
ze determinatie ook aan de hand van de anatomie van het hout
te kunnen controleren, waren van de gemerkte bomen naast het
herbarium dikke taken ingezameld, waarvan kleine houtmons-
ters zouden kunnen worden vervaardigd. Ook dit werk werd in
1925 gestaakt en doordat bij de bewerking geen contr6le bestond
bestond met de oude organisatie, konden gemakkelijk vergissin-
gen worden gemaakt.
Gedurende de tweede wereldoorlog bracht Professor Dr. G.
STAHEL, de Directeur van het Landbouwproefstation te Parama-
ribo, met behulp van een der vroegere boomkenners van de
Dienst van het Boswezen, de Arowak JOHANNIS BAPTIST, een
collective houtmonsters en herbarium bijeen, bestaande uit 380
nummers. Uit de inlandse namen, gepubliceerd door G. J. H.
AMSHOFF en A. M. W. MENNEGA blijkt, dat daarbij gebruik ge-
maakt werd van de vroeger door het Boswezen verzamelde ge-
gevens. En helaas, bleek bij het bezoek, dat Dr. D. BURGER en
steller dezes eind 1946 begin 1947 in opdracht van de Neder-
landse Regering aan de Surinaamse bossen brachten, dat voor dit
onderzoek verschillende der vroeger door het Boswezen gemerkte
VAN HET BOTANISCH BOSONDERZOEK IN SURINAME
bomen waren geveld, zonder dat aantekening was gehouden van
de nummers, die het voornaamste middel zijn om de vroeger ver-
zamelde gegevens behoorlijk met elkaar in verband te brengen.
Een enkel voorbeeld moge het gevaar voor verwarring, dat
daardoor dreigt, nader in het licht stellen.
Volgens de door Mejuffrouw Dr. AMSHOFF gepubliceerde staat
van door haar verrichte determinaties is, van de collective Stahel:
No. 22. Eperua falcata Aubl., Zwarte Walaba (S.D.), Walaba
kharemeroe (Arow.),
23. Eperua falcata Aubl., Witte Walaba (S.D.), Walaba
koeleroe (Arow.),
66. Eperua falcata Aubl., Baboen Walaba (S.D.), Itoeli
Walaba (Arow.),
334. Eperua Jenmani Oliv., Itoeli Walaba (Arow.).
Nu is Itoeli Walaba of Baboen Walaba de naam voor Eperua
Jenmani Oliv., met zijn roodbruin behaarde peulen, die aan de
kleur van de haren van de brulaap (baboen, itoeli) herinneren.
Praktisch is het onderscheiden van Eperua falcata van Eperua
Jenmani gewichtig omdat het hout van de eerste soort veel rijker
is aan looizuur dan de tweede. Maar hoe kan men dergelijke on-
derscheidingen op het spoor komen door een gebrekkig system
van herbarium-inzameling en naamgeving als nu werd gevolgd ?
JOHANNIS BAPTIST is een uitstekend boomkenner. Hij was, toen
ik hem in 1947 sprak, sterk verouderd en ik veronderstel, dat
vergissingen als hier gesignaleerd niet door hem, maar wellicht
door een van zijn jongere, onervaren helpers, werden gemaakt.
Het is zeker, dat een belangrijk gedeelte van de vroeger in Su-
riname verzamelde gegevens en monsters is verloren gegaan. Het
lijkt echter wel de moeite waard om eens een balans op te stellen
over wat er nog nu rest en om dan tevens een werkplan op te ma-
ken voor het werk, dat nu nog verricht moet worden.
Van de nummers 1-380 vermeld door Mejuffrouw Dr. AMSHOFF,
waren 7 nummers nieuw voor de flora van Suriname. De meeste
daarvan bleken reeds vertegenwoordigd in het vroeger van ge-
merkte bomen verzamelde material. Dat deze 380 herbarium-
nummers doorgaans konden worden gedetermineerd, wordt te-
recht toegeschreven aan de omstandigheid, dat ze meestal, af-
komstig waren van Sectie 0 en Zanderij I, welke terreinen vroe-
ger reeds uitvoerig waren doorzocht. Het is natuurlijk buitenge-
woon moeilijk om het aantal botanische soorten van het Suri-
naamse bos te schatten. Maar men zal dit toch bezwaarlijk op la-
B0TANISCH BOSONDERZOEK IN SURINAME
ger dan 2000 boomsoorten kunnen stellen. Daarvan is, alweer
ruw geschat, de helft nog niet in Suriname ingezameld.
Dat het met het botanische bosonderzoek van andere Zuid-
Amerikaanse landen niet better is gesteld dan met dat van Suri-
name, behoort geen excuus te zijn om het onderzoek daar niet
krachtig en goed ter hand te nemen.
Bij gelegenheid van de ,,Latin American Conference for Fo-
restry and Forest Products" in April 1948 in Brazilie gehouden,
werd door teller dezes voorgesteld 1), dat elk land ,,should mark
and conserve for scientific research at least five full-grown trees of
each species indigenous to that country". Dit voorstel sluit in
zich de uitbreiding van het onderzoek der boomflora, volgens de
methodiek die op Java en in Suriname werd gebruikt. Maar het
spreekt van zelf, dat het tevens impliceert, dat het onderzoek in
Suriname ook weer goed wordt opgevat en voortgezet.
Daarvoor zouden:
1 het nodige personnel en de nodige geldmiddelen ter beschik-
king moeten worden gesteld om dit onderzoek met de ver-
eiste continuiteit te kunnen aanvatten;
2. de oude gegevens systematisch dienen te worden verzameld
en gecollationeerd, teneinde de gepubliceerde listen te kun-
nen corrigeren en aanvullen.
Bij deze werkzaamheden zou, naar het voorkomt, een leidende
rol kunnen worden toegekend aan de Stichting Wetenschappelijke
Studiekring voor Suriname en Curafao.
1) J. W. GONGGRYP, Outline of a General Forest Policy for the
Tropics. Unasylva, II-1, Jan.-Feb. 1948, p. 3-7. Mede verschenen in
Franse en Spaanse tekst.
HET SURINAAMS VERSLAG
DOOR
W. R. MENKMAN
Tot en met 1939 verscheen het Verslag van Bestuur en Staat
van Suriname in druk bij de Algemeene Landsdrukkerij te
's-Gravenhage, in 1946 bij de Rijksuitgeverij, 's-Gravenhage,
in 1947 dito en in 1948 bij het Staatsdrukkerij- en Uitgevers-
bedrijf, 's-Gravenhage.
In 1946 betrof het verslag het jaar 1938, in 1947 het jaar 1939,
nu, in 1948, krijgen wij de beschikking over de gegevens van
1940-1942.
Het lijkt van belang enige beschouwingen te wijden aan het
laatst verschenen verslag, dat dus de drie eerste oorlogsjaren
betreft.
Gememoreerd wordt het eerste bezoek van een moederlandse
minister in functie, zijnde de Heer Welter, als minister van
Kolonien in 1941, alsmede het grote enthousiasme waarmede
in '42 Prins Bernhard ontvangen werd. Verder wordt herdacht,
dat in 1941 het vertegenwoordigend lichaam 75 jaar bestond.
De bevolkingscijfers tonen aan, dat op het eind van 1942 het
aantal inwoners 165.159 bedroeg, waarvan 58.533, of 35.4%,
in de stad Paramaribo verblijf hielden. Er is nog altijd een ge-
boorte-overschot van 3 k 4000 per jaar.
Bovenstaande cijfers betreffen de ,,geregistreerde" bevolking,
terwijl er bovendien aanwezig geacht worden circa 19.000 Bos-
negers en 2.600 Indianen, wat de total bevolkingssterkte brengt
op ongeveer 186.750; wij kunnen dus voor 1948 de total bevol-
king stellen op rond 200.000, die van de hoofdstad op rond 60.000.
Dat, zoals wij later lezen, het R.K. deel der bevolking o.a. 3.200
k 3.300 Indianen omvatte, doet vreemd aan; deze anomalie
echter is al eens eerder, naar aanleiding van gegevens in vroegere
verslagen, gesignaleerd.
In het total zonder Bosnegers en Indianen waren eind 1942
-9-
W. R. MENKMAN
begrepen 84.720 Aziaten (Brits- en Nederlands Indiers), dat is
dus iets meer dan de helft; rekenen wij de woudbewoners mede,
dan bedroeg het Aziatische element ruim 45% van het total.
Het aantal Europeanen was nog altijd onbeduidend, 2286, waar-
van 1205 in Nederland geboren.
De demografische gegevens nopen, als gewoonlijk, tot vragen
en opmerkingen. De talrijkste als zodanig genoemde bevolkings-
groep was die der inboorlingen (op 31 Dec. 1942 sterk 72.209
zielen), maar het is niet duidelijk wie daartoe wel en niet ge-
rekend worden. Zijn de nakomelingen der Nederlandse kolonisten
van 1845, al dan niet van gemengden bloede, inboorlingen of
Europeanen? Dat de Indianen (inboorlingen par excellence)
en de Bosnegers (een element dat sedert 1863 toch zeker niet
met in Afrika geborenen versterkt is) niet als inboorlingen tellen,
is duidelijk. Maar, wanneer wordt een Aziaat inboorling? Zeer
vele Brits Indiers en Javanen zijn in Suriname geboren en er
heeft onder hen, zij het niet op grote schaal, altijd enige ver-
menging plaats met inboorlingen. Vele dragers van Chinese
namen in Suriname zijn geen volbloed Chinezen. Wie worden
statistisch tot de groep (sterk ruim 2000) der Chinezen gerekend?
Het is bekend, dat er in 1942 Amerikaanse troepen in Suri-
name gelegerd waren; deze militairen hebben tijdelijk het aantal
inwoners van Suriname versterkt, wat echter in het verslag niet
tot uiting komt. Onder het hoofd Landmacht lezen wij niets van
Amerikaanse, maar ook niets van Nederlandse militairen; er
is alleen sprake van vrijwilligers en dienstplichtigen der mobile
Schutterij, maar bijzonderheden worden niet gegeven, in verband
met een verbod van publicatie tijdens de staat van oorlog. Men
zou zeggen, dat toen Minister Jonkman het verslag ondertekende,
het verbod geen zin meer had en de oorlogstoestand al lang tot
het verleden behoorde.
Het treft verder, dat in de statistiek der landaarden de groep
Anderen (dus niet onder de bekende landaarden ondergebrachte
inwoners) sterker was dan die der Chinezen en die der Europe-
anen. Men vraagt zich af, tot welke landaarden die 3500 anderen
dan wel behoord kunnen hebben.
In verband met de op 1 Januari 1941 in working getreden
special huwelijkswetgeving voor Mohamedanen en Hindoes zijn
de volgende cijfers van belang. In 1940, dus onder de oude toe-
stand, werden 175 huwelijken gesloten tussen immigranten, 1
huwelijk kwam tot stand tussen een person uit de klasse der
immigranten en een uit die der Europeanen en 9 huwelijken
HET SURINAAMS VERSLAG
werden geboekt tussen immigranten en inboorlingen. Een andere
opgave echter leert ons, dat in genoemd jaar tussen Nederlands-
Ind. immigranten 18 en tussen Brits-Ind. 68 huwelijken voltrok-
ken werden volgens het Sur. burgerlijk recht, total dus 86. Hoe
de cijfers dezer twee opgaven met elkander te rijmen vallen is
niet duidelijk.
Voor de twee volgende jaren, dus onder de nieuwe regeling,
staat de zaak anders, maar is zij evenmin duidelijk. In 1941 126
huwelijken tussen immigranten onderling, wederom I huwelijk
tussen een Europeaan en een immigrant (of een immigrant en
een Europese) en 8 huwelijken tussen immigranten en inboor-
lingen; volgens de andere opgave 14 huwelijken tussen Neder-
lands Indiers en 132 tussen Brits Indiers, total 126, volgens Sur.
burg.recht. In 1942 372 huwelijken tussen immigranten en 22
tussen immigranten en inboorlingen; volgens de andere opgave
12 huwelijken tussen Nederlands Indiers en 361 tussen Brits
Indiers, total 372, volgens Sur. burg.recht.
De conclusie zou dus zijn, dat onder de oude bepalingen niet
volgens Sur. burg.recht gesloten huwelijken toch als huwelijken
aangemerkt werden en dat onder de nieuwe de immigranten de
in hun belang in het leven geroepen regelingen zouden negeren,
dan wel de statistiek zich niet met de nieuwe wetgeving zou
inlaten.
In direct verband met de kwestie der Aziatische huwelijken
staat die der buitenechtelijke geboorten.
Het aantal in echt geboren kinderen bedroeg in 1940 1004,
tegenover 4220 buiten echt geborene (alles buiten en behalve
de 239 levenloos aangegevenen, waarvan niet vermeld wordt hoe-
veel legitieme en hoeveel niet legitieme). Hierbij wordt opge-
merkt, dat in het cijfer 4220 begrepen is 2402, als het aantal
kinderen geboren uit niet volgens de Sur. wetgeving gehuwde
moeders van Aziatische landaard. Er bleven dus voor de rest der
bevolking (d.w.z. der geregistreerde bevolking) 1818 buiten-
echtelijke geboorten. tegenover 1004 legitieme.
Dat in 1941 het aantal kinderen, geboren uit niet volgens de
Sur. wetgeving gehuwde Aziatische vrouwen, nog geen belang-
rijke dealing vertoonde, is begrijpelijk; het was zelfs iets gestegen,
n.1. tot 2435. Er bleven toen over 1543 buitenechtelijke geboor-
ten, tegenover 1162 legitieme.
In 1942 daalde inderdaad het aantal niet legitieme Aziatische
geboorten en wel tot 1896. Er bleven toen over 1285 buiten-
echtelijke geboorten, tegenover 1978 legitieme. Aangenomen
W. R. MENKMAN
mag worden, dat in dit laatste cijfer begrepen zijn de kinderen
geboren uit Aziatische oudersj, gehuwd volgens de nieuwe regeling.
Het bevolkingsaccres tengevolge van geboorte-overschotten
bedroeg in het tijdvak 1940-1942 voor de Brits Ind. groep 4601,
voor die der inboorlingen 3338 en voor die der Javanen 1472;
het Aziatische volksdeel is dus goed op weg de meerderheid te
gaan vormen, tenzij kolonisten van andere landaard zullen toe-
vloeien.
Onder het Christelijk deel der bevolking was de verhouding
tussen R.K. en Prot. ongeveer als drie staat tot vier; het aantal
leden der Israel. geloofsgemeenschappen was onbetekenend (be-
neden de 1000), onder de Aziaten was de verhouding tussen
Mohamedanen en Hindoes ongeveer als vijf tot vier.
In 1942 genoten 23082 kinderen (dus ongeveer 14% der gere-
gistreerde bevolking) beperkt lager, gewoon lager, uitgebreid
lager, of meer uitgebreid lager onderwijs; het gesubsidieerde
confessional onderwijs was verre in de meerderheid.
Dat op het eind van 1942 in het huis van bewaring (buiten de
preventief gestelden) 12 personen opgesloten waren en in de
strafgevangenis 69, zou kunnen bewijzen, dat de Surinaamse
bevolking weinig neiging tot misdadigheid heeft.
Gegeven dat Suriname een Zuidamerikaans tropenland is,
gegeven verder dat de bevolking in overwegende mate in naar
Europese maatstaf primitive economische en culturele omstan-
digheden leeft, dit alles in aanmerking nemend, zo leert ons het
verslag, moet men tot de conclusie komen, dat de resultaten van
de hygienische en medische arbeid tot tevredenheid stemmen.
Aan sommige volksziekten, als lepra, tuberculoze, geslachts-
ziekten en wormziekten, worden meer of minder uitvoerige be-
schouwingen gewijd. Het aantal in gestichten geisoleerde lepra-
lijders is sedert 1929 gestadig gestegen, wat op zich zelf geen
ongunstig teken behoeft te zijn; dat aantal was eind 1942 688.
Wat de financiele toestand van het land aangaat treft in het
verslag de sprong naar boven der inkomsten van 1941 op 1942,
van bijna zeven tot ruim tien million gulden; voor geen dezer
beide jaren is een bijdrage uit de rijksgeldmiddelen nodig geweest
om de uitgaven te dekken. In het overzicht der middelen trekt
de post inkomsten ingevolge de havenverordening de aandacht;
deze inkomsten stegen van nog geen negen duizend gulden in
1939 tot ruim een half million in 1942. De nieuwe havenveror-
dening dateert van 1940 en schrijft een heffing voor van baken-
en liggeld. Vrijwel geheel een belasting op de scheepvaart, geen
HET SURINAAMS VERSLAG
retributie. Voor een groot deel zal deze belasting wel beschouwd
moeten worden als een verhoging van hetgeen Suriname geniet
uit de exploitatie van de bauxiet-rijkdom; de overige inkomsten
uit hoofde dier exploitatie bedroegen in 1942 nog geen drie ton.
Het uitvoerrecht op rijst was een innovative van 1941.
Economisch was Suriname gedurende de verslagjaren hoofd-
zamelijk op het bauxiet-bedrijf aangewezen. Toen in 1941 de
Amerikaanse onderneming begonnen was met de ontginning
in het Para-gebied, stegen de productie- en uitvoercijfers tot
boven een million ton. De Nederlandse maatschappij ving haar
winnings-arbeid aan in 1942 en droeg aanvankelijk nog niet veel
tot de uitvoer bij. De beide ondernemingen gaven te samen in
1942 werk aan ruim 2500 personen. De pogingen om aardolie te
vinden in de Surinaamse bodem werden nog niet opgegeven;
de resultaten van het eind 1942 (en begin 1943) ingestelde onder-
zoek waren evenwel negatief en de onderneming welke er zich
mede bezig gehouden had trok zich terug. De door haar met het
gouvernement gesloten overeenkomst kwam te vervallen; intus-
sen was in verband met deze overeenkomst de petroleumveror-
dening van 1932 in 1940 herzien.
Ook op het in exploitatie nemen van nieuwe bauxiet-afzet-
tingen bleef het oog gericht, getuige een verordening van 1941
betreffende het verlenen van vergunning tot exploratie van een
terrein behorend tot een plantage aan de Surinamerivier.
Merkwaardig is, dat in 1943 concessie verleend is tot het
winnen van zand en grint uit de Surinamerivier, ten behoeve
van aan te leggen havenwerken op het eiland Curacao.
De landbouw, vroeger de ruggegraat der Surinaamse econo-
mie, going in de eerste drie oorlogsjaren achteruit, wegens verlies
van afzetmarkten, stagnatie in het scheepvaartverkeer en uit-
blijven van verse arbeidskrachten, maar vooral door verloop van
werkvolk. Ook de zelfstandige kleine landbouw ondervond de
invloed van de toegenomen werkgelegenheid in de industries,
waardoor de productive van voedingsmiddelen voor binnenlands
gebruik in gevaar zou kunnen zijn geraakt. Van het aanleggen
van verdedigings- en andere buitengewone werken, door de oor-
logstoestand geboden en mede handen aan de landbouw ont-
trekkend, wordt in het verslag niet gesproken.
De defensiemaatregelen worden slechts heel even genoemd in
verband met het bosbedrijf; de uitvoer van hout was onbeduidend
in de verslagjaren, maar de binnenlandse behoefte was groot,
aangezien zowel de verdedigingswerken als de installaties der
W. R. MENKMAN
bauxietondernemingen veel material opeisten. Een indertijd
verleende concessie aan een Nederlandse maatschappij voor het
bewerken van hout op een zeer uitgestrekt terrein, werd op het
eind van 1942 ingetrokken, wegens het niet nakomen der voor-
waarden.
Buitenlandse handel en scheepvaart leden begrijpelijkerwijs
onder de oorlogsomstandigheden, welke Suriname in een toestand
van betrekkelijke afzondering deden verkeren, om niet te spreken
van de eigen noodmaatregelen, welke als overall elders belem-
merend werkten. De handel verplaatste zich nagenoeg geheel
naar de V.S.; de import van daar kon gedekt worden, hoofd-
zakelijk door de positive welke Suriname als bauxiet-producerend
land innam.
De handelsbeweging wordt niet meer, zoals vroeger, in een
gedetailleerde statistiek voorgesteld; slechts total geldswaarden
worden vermeld. Reeds in 1941 werd de invoer uit Brazilie en
Argentinie van belang; het niet tropische deel van Zuid Amerika
voorzag Suriname voor een deel van die voedingsmiddelen, welke
tot dusver vooral uit de V.S. aangevoerd werden. Het is in ver-
band hiermede, dat een Braziliaanse scheepvaartlijn een dienst
op Suriname opende.
De postverbindingen door de lucht ondergingen allerlei wijzi-
gingen, doch er blijkt uit het verslag niet anders dan dat commu-
nicatie met Europa en de V.S. mogelijk bleef. Hetzelfde kan ge-
zegd worden met betrekking tot de verbindingen door de aether.
Ten slotte de oorlogstoestand; van de militaire acties der
belligerenten schijnt men in Suriname niet veel bemerkt te
hebben. Het is bekend, dat een aantal schepen, beladen met
bauxiet en op weg naar de V.S., door Duitse duikboten getorpe-
deerd zijn, maar het verslag zwijgt daarover. Wel wordt mede-
gedeeld, dat in Mei 1940 een Duits vaartuig ter reede van Para-
maribo, nadat het door de bemanning tot zinken gebracht was,
prijs gemaakt werd.
Alle wettelijke maatregelen worden opgesomd, welke genomen
moesten worden, in het belang der veiligheid, ter voorkoming
van schaarste en prijsopdrijving, ter verzekering van het be-
talingsverkeer, enz. enz., maatregelen welke ook ons hier in het
moederland nog zo goed bekend zijn. Personen van Duitse natio-
naliteit werden geinterneerd, waaronder ook personnel der
Moravische Broedergemeente, in kerkelijke en zendingsfuncties.
Van de interfering van N.S.B.ers uit Ned.-Indie wordt niet ge-
HET SURINAAMS VERSLAG
rept en dus ook niet van het neerschieten van twee hunner in
het fort Zeelandia.
Door de justitiele afdeling der Politie te Paramaribo werden
in 1940 twintig en in 1941 acht misdrijven aangebracht tegen de
veiligheid van de Staat; commentaar wordt aan deze opgave niet
toegevoegd; waarschijnlijk waren de delicten niet van ernstige
aard.
Het verslag bevat hier en daar drukfouten. Eenmaal wordt
aan het hoofd van een overzichtje het woord Uitvoer gesteld,
terwijl het duidelijk Invoer zijn moet; een Gouvernements Blad
wordt onder een onjuist nummer geciteerd. Twee maal wordt er
gesproken van Statisch (nog wel met hoofdletter), terwijl het
statistisch zijn moet; wie niet met de toestanden op de hoogte
is zal allicht niet begrijpen hoe het mogelijk is dat de Surinaamse
rechter delinquenten veroordeelt tot gevangenisstraf, resp. hech-
tenis, met openbare werken (openbare te werk selling heette
dat tot dusver).
Mei 1948
EEN MISLUKTE POGING
DOOR
PH. A. SAMSON
Suriname is wel eens het land van de mislukte pogingen ge-
noemd.
Hem, die de geschiedenis van dit gebiedsdeel bestudeert,
treft het, dat gedurende vele jaren op velerlei gebied experimen-
ten zijn gedaan, die, 6f niet voldoende voorbereid 6f niet op een
re6le basis steunende, gedoemd waren te mislukken. In dit artikel
zullen wij een en ander vastleggen over een bauxietmaatschappij,
waarvan aanvankelijk de hoop werd gekoesterd, dat zij een voor
de economische opbouw van Suriname belangrijke onderneming
zou worden.
Bij Gouvernements-resolutie van 11 Februari 1927 No. 419
werd aan Elwyn Benjamin Fairweather voor 75 jaar vergunning
verleend tot het bouwen van een opslag- en aanlegplaats voor
schepen ten behoeve van een bauxiet onderneming, op een
perceel land ter grootte van 2 H.A., deel uitmakende van de
verlaten plantage La Vigilantia, in het district Suriname.
Fairweather was een in Brits-Honduras geboren Engelsman,
die het ingezetenschap van Suriname verkreeg 1). Het was in
Suriname algemeen bekend, dat hij, die geen eigen kapitaal had,
Amerikaanse ondernemers voor Suriname trachtte te interesse-
ren. Zijn leuze was: ,,to advertise the colony".
Fairweather kocht in 1916 het eiland ,,Ongelijk", gevormd
door de Pararivier, en ingesloten door de gronden Osembo,
Overtoom en de Vrijheid, gelegen in het toenmalig district
Boven-Para, ongeveer 110 H.A. groot. Er waren aanwijzingen,
dat er op dit eiland bauxiet voorkwam. Bij akte van 13 Mei
1916 was hem bovendien het zakelijk recht verleend tot ont-
') Deze Fairweather was de eerste, die, in 1926 of 1927, een radio-
toestel in Suriname meebracht, waarmee buitenlandse stations konden
worden gehoord.
- 16 -
EEN MISLUKTE POGING
ginning, bewerking en verwerking van alle bauxiet-ertsen en
andere mineralen van gelijke aard of natuur op een deel van de
ground Overtoom, gelegen in voormeld district 1).
Het gelukte aan Fairweather een Amerikaanse maatschappij
bereid te vinden een degelijk onderzoek naar de exploitatie van
bauxiet in Suriname ter hand te nemen, en bij akte van 16 Juni
1927 werd aan de Kalbfleisch Corporation, gevestigd te New
York U.S.A., het vorenbedoeld zakelijk recht overgedragen en
een gelijk zakelijk recht gevestigd op Ongelijk 2).
Reeds in de eerste maanden 1927 kon met de voorbereidende
werkzaamheden een begin worden gemaakt en de exploitatie
van Ongelijk beginnen; in Juli werden machinerien aangevoerd
voor het verbrokkelen, wassen en drogen van het product. Op
5 Augustus 1927 werd het machinaal bedrijf door gouverneur
Van Heemstra ingewijd en reeds op 3 September van dat jaar
kon de eerste proefverscheping naar de U.S.A. plaats vinden.
Het erts werd op het eiland gewonnen en gewassen en daarna
in ponten naar Vigilantia door de Amerikanen ,,Loading-
station" gedoopt vervoerd, waar een verwerkingsinstallatie
en grote steiger werd gebouwd. Hier werd het erts vermalen en
gedroogd en in zeeschepen geladen. Een arbeidsmacht van 125
man, hoofdzakelijk uit de Parabevolking gerecruteerd, werd
aangenomen.
In 1927 werd 4750 ton bauxiet verscheept.
Op advies van de rechtskundige adviser van de corporate,
de advocaat D. Coutinho, werd besloten een plaatselijke naam-
loze vennootschap te stichten en bij akte, verleden voor notaris
J. A. Drielma, werd op 8 September 1928 opgericht ,,The Kalb-
fleisch Corporation of Surinam" (De Kalbfleisch Corporatie
van Suriname) met een maatschappelijk kapitaal van / 100.000.-
De naamloze vennootschap had ten doel het exploreren,
exploiteren, bewerken, verwerken en uitvoeren van bauxiet
en andere delfstoffen, van welke aard ook, welke in Suriname
gevonden worden; het aankopen, in pacht, optie, concessie of
anderzins verkrijgen van percelen land, eigendommen of rechten
van welke aard hoegenaamd; het verkopen, in huur afstaan
1) Over het zakelijk recht van bauxiet zie Mr. B. de Gaay Fortman
in zijn bijdrage in het Gedenkboek Burgerlijk Wetboek.
2) De Kalbfleisch Corporation of New York werd later omgezet in
de Kalbfleisch Corporation of Delaware: in Juli 1932 werden de be-
zittingen overgedragen aan de American Cyanamid and Chemical Corpo-
ration in New York.
West-Indiscbe Gids XXX 2
PH. A. SAMSON
en het beschikken over al de rechten en eigendommen, alle zaken
te verrichten met betrekking tot het exploreren, exploiteren,
bewerken en verwerken van bauxiet en andere delfstoffen,
van welke aard ook, waaronder begrepen het smelten en zuiveren
daarvan, tram- en andere wegen aan te leggen, werken, werk-
plaatsen, magazijnen op te zetten, het bedrijf van readers, agenten
en kooplieden uit te oefenen, en voorts elke zaak of bedrijf, indus-
trie of onderneming aan te vangen, welke door een vennootschap
in Suriname wettig gedaan en uitgeoefend kan worden.
Het bleek al dadelijk, dat de Amerikaanse maatschappij grote
plannen had; het eiland Ongelijk werd op 18 April 1928 in eigen-
dom verkregen en aldaar werden twee fraaie woningen opgezet,
66n bestemd als woning voor de staff en de andere als laborato-
rium. Dit laboratorium werd voor chemisch onderzoek op mo-
derne wijze ingericht,
Een boot voor het vervoer van arbeiders en een motorboot
voor de stafleden werd aangeschaft, een landmeter in dienst
genomen.
Begin 1928 kwam de heer Th. Asbury als bedrijfsleider in
Suriname aan, vergezeld van een assistant en een chemist, zodat
toen de werkzaamheden konden beginnen. De dagelijkse produc-
tie was voorlopig gericht op de verwerking van 100 ton bauxiet,
niet bestemd voor aluminiumbereiding, maar voor chemische
doeleinden.
Ook in Nederland trok de nieuwe onderneming aandacht.
Onder het hoofd ,,Een nieuw Bauxietbedrijf in Suriname" ver-
scheen in het Algemeen Handelsblad van 8 Augustus 1929 een
artikel met een foto van Fairweather. In dit artikel stond o.m.:
,,Komt deze grote Amerikaanse onderneming van de Kalbfleisch
Corporation tot stand, dan zal daardoor een verruiming van
werkgelegenheid ontstaan, als waarvan niet werd gedroomd tot
voor enige tijd. Een,, bauxietfabriek vraagt wel niet zo heel
veel werkkrachten in verhouding tot de verwerkte hoeveelheid
en de waarde van dit material, maar de uitbreiding eerst van
de spoorbaan, de bouw van een brug over de Surinamerivier,
het onderhoud en het herstel van spoorwegmaterieel en fabrieks-
installatie, het werk, dat verscheping, ook al wordt die nog zozeer
gemechaniseerd, en in het algemeen verhoogde havenbedrijvig-
heid met zich brengen zou, ware een zegen voor Paramaribo
en de Surinamer".
De plannen van de maatschappij reikten verder dan de exploi-
tatie van het eiland Ongelijk. Zeven vergunningen tot het onder-
EEN MISLUKTE POGING
zoek naar de aanwezigheid van bauxiet werden van Fairweather
overgenomen met het voornemen om, indien het onderzoek
gunstig verliep, de exploitatie ter hand te nemen. Bovendien
werden in 1930 twee concessies aangevraagd op terreinen,
waarvan tevoren was vastgesteld, dat deze bauxiet bevatten
n.l.:
1. aan km 121 (Bronsweg), oorspronkelijk groot 6800 ha,
in 1933 verminderd tot 1970 ha;
2. aan het Nassaugebergte, oorspronkelijk 19200 ha in No-
vember 1932 verminderd tot 7000 ha.
Voor deze concessies. die respectievelijk tot November 1939
en Augustus 1941 werden aangehouden, werd aan landskas
jaarlijks het concessierecht betaald.
In de Surinaamse pers werd in September 1929 een debate
gevoerd over de plannen van de Kalbfleisch Corporation. De
Suriname noemde deze plannen onzinnig, en was van oordeel,
dat ons spoor niet berekend was op massaal vervoer; om tot een
behoorlijke uitvoering te komen zou men een dubbelspoor moe-
ten hebben en een brug over de Surinamerivier bouwen, die
ongeveer een half million zou kosten. Daarentegen was De
West van oordeel, dat een kapitaalkrachtige maatschappij in
staat was deze problemen op te lossen. Dit blad wees erop, dat
Moengo 12 million dollar had gekost, nog voordat 6en ton
bauxiet kon worden verscheept. Terwiji Suriname het plan van
de oprichting van een aluminiumfabriek aan de Marowijne, die
haar electrische energie zou moeten ontlenen aan de watervallen
in die river, hersenschimmig noemde, wees De West erop, dat
uitvoerige opnemingen door Amerikaanse ingenieurs hadden
aangetoond, dat het plan technisch uitvoerbaar was.
Het plan om een aanvang te maken met de exploitatie van de
aan de spoorweg gelegen concessie werd intussen ernstig bespro-
ken. In Januari 1929 bezocht de heer A. B. Savage, vice-presi-
dent van de Kalbfleisch Corporation New York, Suriname en
besprak met de gouverneur de plannen voor het aanleggen van
een spoorlijn.
In de Memorie van Antwoord op de begroting voor het dienst-
jaar 1930 deelde de gouverneur aan de Staten mede: ,,Inderdaad
overweegt de Kalbfleisch Corporation de mogelijkheid van een
bauxietexploitatie bij km 121 aan de spoorweg, hetgeen aan de
rentabiliteit van de spoorweg zeker ten goede zou komen.
Een beslissing ter zake is echter, voor zover bekend, nog niet
genomen".
PH. A. SAMSON
Dat de kwestie van de exploitatie niet gemakkelijk was, bleek
ook uit de Memorie van Antwoord op de Surinaamse begroting
1929, waarin de Minister van Kolonien als zijn oordeel uitsprak,
dat de verhoudingen op de wereldmarkt van bauxiet en wat
daarmede verband houdt, zeer gecompliceerd zijn.
Helaas werd de aanvang der exploitatie in de U.S.A. telkens
uitgesteld.
Op 66n uitzondering na werd de bauxiet met special door de
maatschappij gecharterde schepen naar de U.S.A. gezonden.
Op 20 September 1930 kwam nl. het Nederlands vrachtschip
Hercules in Suriname aan, en op 24 d.a.v. werd 2001 ton bauxiet
van Ongelijk ingeladen en naar Rotterdam vervoerd.
Intussen deden zich ook andere moeilijkheden voor. Bij de
op 23 Juni 1930 ingediende ontwerp-verordening tot nadere
wijziging van de Bauxietbelasting 1919 (G.B. No. 77) werd door
gouverneur Rutgers voorgesteld de belasting op bauxiet van
/0.125 tot / 0.50 per ton te brengen. In de Memorie van Toe-
lichting werd aangetekend, dat met de N.V. Kalbfleisch Corpo-
ration of Surinam, mede met het oog op de bij dit lichaam be-
staande ontginningsplannen, besprekingen waren gevoerd met
betrekking tot deze verhoging, waarbij was gebleken, dat bij
haar daartegen in beginsel geen bezwaren bestaan. De Corpo-
ration protesteerde echter tegen deze mededeling en gaf aan het
gouvernement te kennen, dat haar bedrijf een dergelijke ver-
hoging niet zou kunnen dragen. De verordening werd door de
Koloniale Staten aangenomen, doch trad nimmer in working.
De uitvoer bedroeg in:
1927 4750 ton 1931 8442 ton
1928 11203 ,, 1932 3930 ,,
1929 10016 ,, 1933 106377 ,,
1930 7380 ,, 1934 101007 ,,
Toen ik in begin 1939 het hoofdkantoor in New York een be-
zoek bracht en aandrong op een spoedig aanvang maken met de
ontginning der concessies, kreeg ik te horen, dat het koersver-
schil vooralsnog een belemmering was voor het krachtig ter
hand nemen van de winning van bauxiet. Ten aanzien van de
concessie aan het Nassaugebergte werd aangevoerd, dat deze
moeilijk in exploitatie kon worden genomen vanwege de hoge
kosten. Dit wordt begrijpelijk, wanneer men weet, dat uit een
verslag van een expeditie naar dit gebergte bleek, dat voor een
eventuele exploitatie een spoorweg noodzakelijk was die indien
EEN MISLUKTE POGING
ik mij dit goed herinner op I million guldens werd geschat.
De bauxietverordening kent de z.g. exploitatiedwang. Indien
de concessionaris in gebreke blijft met de winning van de hoe-
veelheid bauxiet, die volgens de verordening is voorgeschreven,
wordt hem een boete opgelegd. Bij gouvernements-resolutie
van 14 November 1941 No. 3378 werd aan de Kalbfleisch Cor-
poration van Suriname een boete van / 1477,50 ingevolge deze
bepalingen opgelegd. Het was na de oplegging van deze boete
te begrijpen, dat de maatschappij voor de keuze werd gesteld,
6f de exploitatie krachtig ter hand te nemen, 6f haar werkzaam-
heden in Suriname te beeindigen. Tot dit laatste werd besloten.
Op 1 Januari 1943 werd op verzoek van de American Cynamid
and Chemical Corporation de erfpachtsbrief ingetrokken en de
Kalbfleisch Corporation van Suriname hield op te bestaan.
De woningen en het material te Ongelijk en Loadingstation
werden verkocht en hiermede was een eind gekomen aan de
illusie, dat Suriname naast de Surinaamse Bauxiet Maatschappij
een andere Amerikaanse bauxietonderneming zou krijgen.
NASCHRIFT
Er is getwist over de vraag wie het eerst bauxiet in Suriname
heeft ontdekt.
In een in het Engels verschenen artikel in het Surinaams nieuw-
blad De West van 12 Juni 1917 eist de heer Aithur Pay voor
zich de eer van de ontdekking op. Hij begint met te vermelden,
dat hij tot zijn verbazing van officiele zijde vernomen heeft,
dat drie personen menen het eerst bauxiet in Suriname te hebben
ontdekt en geeft dan een overzicht over de geschiedenis van de
ontdekking van bauxiet in Suriname.
Pay beweert in 1914 in het district Saramacca het eerst de
aanwezigheid van bauxiet te hebben aangetoond; zijn ontdekking
is het eerst naar buiten bekend geworden door een artikel van
J. B. Percival in The Engineering and Mining Journal of New
York van 27 Maart 1915. Het staat evenwel vast, dat er eerder
sprake was van voorkomen van bauxiet in Suriname. In een
artikel in Economische-Statistische Berichten van 4 Mei 1938
werd aangetekend, dat de aanwezigheid van bauxiet zowel in
Nederlands als in Brits ongeveer gelijktijdig werd aangetoond in
1897 door Prof. J. B. Harisson in Brits Guyana, terwiji ook
Dubois, die in 1898/1900 in Suriname was op de aanwezigheid
van dit mineral wees.
22 EEN MISLUKTE POGING
Smit vermeldt in zijn werk Surinaamse Bauxiet Maskerade
dat in 1900 na een analyse in Freiburg van monsters verhardings-
materiaal, door de geoloog Dubois opgezonden, het voorkomen
van bauxiet met een hoog aluminiumgehalte in Suriname is
aangetoond.
Zie voorts het artikel van Fred. Oudschans Denz ,,De bauxiet
nijverheid en de stichting van een nieuwe stad in Suriname"
in D.W.I.G. 1920.
HONDERD JAREN VRIJHANDEL IN SURINAME.
DOOR
W. F. H. LARET
Onder deze titel werd door de Kamer van Koophandel en
Fabrieken in Suriname een boekje van een zeventigtal blad-
zijden het licht gegeven. Het is gedrukt bij Drukkerij De Tijd te
Paramaribo. De aanleiding voor de uitgave van dit boekje heeft
de K. v. K. gevonden in het feit, dat met ingang van 1 Mei 1848
werd ingetrokken de bepaling in de Surinaamse wetgeving, vol-
gens welke alle in het land voortgebrachte producten rechtstreeks
naar Nederland moesten worden verzonden, terwiji de invoer
in Suriname alleen rechtstreeks uit Nederland mocht geschieden.
Van genoemde datum af werd het handelsverkeer met Suriname
vrij, met dien verstande dat de goederen, ingevoerd door vreemde
schepen, aan een hoger invoerrecht waren onderworpen dan de
goederen, ingevoerd door Nederlandse schepen.
Het doel van de uitgave vinden wij in de volgende zin in het
Voorwoord: ,,Indachtig aan het gezegde: ,,It pays to advertise",
heeft de Kamer van Koophandel te Paramaribo gemeend om de
dag van 1 Mei 1948 niet onopgemerkt voorbij te laten gaan, daar-
bij dus meer bekendheid aan Suriname willende geven en een
stuk handelsgeschiedenis voor bet nageslacht bewaren".
Als wij aannemen, dat met ,,bekendheid geven" bedoeld is
Suriname meer dan tot dusver bekendheid te verschaffen in de
kringen van het Nederlandse bedrijfsleven een veronderstel-
ling, die in de huidige omstandigheden toch wel gemaakt mag
worden dan lijkt het ons niet waarschijnlijk, dat het geschriftje
veel invloed zal hebben. In bedoelde kringen bestaat uiteraard
vrijwel uitsluitend belangstelling voor de toekomstmogelijkheden
van Suriname en daarover vinden wij niets in deze brochure.
Het tweede deel van de doelstelling ,,bewaren van een stuk
handelsgeschiedenis" daarentegen is volkomen geslaagd. In een
achttal bijdragen geven zeven deskundige schrijvers een in
- 23 -
W.F.H. LARET
sommige opzichten zeer gedetailleerd overzicht van de geschie-
denis van de handel van en met Suriname in de laatste eeuw.
Vooral op statistisch gebied is in het korte bestek van dit boekje
veel bijeengebracht, dat belangstellenden anders zelf bijeen
moeten zoeken, en ,,actuele gegevens zijn niet gemakkelijk te
bereiken voor personen buiten Suriname; voor cijfers uit het
verleden en de geschiedenis van Suriname is het vaak onmogelijk,"
zegt het Voorwoord terecht.
Zoals bij beschrijving van de toestanden in het meest recent
verleden welhaast onvermijdelijk is, verlaten ook in het hier be-
sproken geschrift sommige schrijvers het terrein van de zuivere
geschiedschrijving en treden zij in beoordeling van thans bestaan-
de toestanden. Deze gedeelten doen meer vraagtekens ontstaan,
dan dat zij de belangstellende leek voor wie dit boekje toch
in hoofdzaak bestemd zal wezen -- een duidelijk beeld van de
hedendaagse toestanden geven.
Het eerste voorbeeld van het hier geschetste tekort vinden wij
in de bijdrage van Mr. Dr. J. C. DE MIRANDA: Het Surinaams
Wetboek van Koophandel. Op blz. 16 lezen wij: ,,Het is te be-
treuren, dat ons vennootschapsrecht niet tot zijn volle gelding
is kunnen komen als gevolg van de in de laatste jaren hier te
lande gevoerde belastingpolitiek. Als de tekenen niet bedriegen,
zal er hierin binnen niet al te lange tijd een verandering ten goede
komen, een verandering, die niet anders dan in het belang van het
economisch even in het bijzonder en van de Surinaamse gemeen-
schap in het algemeen kan resulteren". Welk verband er is tussen
het tot gelding komen van het vennootschapsrecht en de belas-
tingpolitiek laat zich uit dit citaat, noch uit de rest van het arti-
kel opmaken.
Een tweede voorbeeld vinden wij in ,,Suriname in de oorlogs-
jaren" door C. H. H. JONGBAW. Aan het einde van zijn artikel
geeft de heer JONGBAw een overzicht van de toestanden op
economisch terrein, dat niet meer beschrijving, maar beoordeling
is. En het spreekt vanzelf, dat er ruimte is voor een andere beoor-
deling dan die van de geachte schrijver over vraagstukken als
de waarde voor de samenleving van de economische opleving in
Suriname tijdens de oorlog en van de belastingpolitiek van de
overhead in die period. Ook mag betwijfeld worden, of het oor-
deel van de schrijver, dat ,,de handel zich heeft kunnen herstel-
len, hetgeen geleid heeft tot een algemene sanering ten gunste
van deze bedrijfsgroep", in de hier uitgesproken vorm wel just
moet worden geacht.
HONDERD JAREN VRIJHANDEL IN SURINAME
De typografische verzorging is behoorlijk. Jammer, dat een
zeer groot aantal drukfouten het boekje ontsieren.
Deze critische opmerkingen doen geen afbreuk aan onze waar-
dering voor de door de schrijvers verrichte arbeid. Het artikel
van de Heer MENKMAN b.v. over de scheepvaart op Suriname
is van een uitvoerigheid en getuigt van een belezenheid, zoals wij
het van deze schrijver gewend zijn. Hopen wij, dat zich spoedig
weer een gelegenheid zal voordoen voor de Surinaamse deskun-
digen om een publicatie over dit in Nederland nog steeds veel te
weinig bekende gewest in het licht te geven.
Voor belangstellende lezers vermelden wij ten slotte de volle-
dige inhoud.
Honderd jaar vrije handel door PH. A. SAMSON.
lets over de geschiedenis van de K. v. K. en F. in Suriname
door PH. A. SAMSON.
Het Surinaams Wetboek van Koophandel door MR. DR. J. C.
DE MIRANDA.
Overzicht van de geschiedenis der scheepvaart op Suriname,
door W. R. MENKMAN.
De regeling van het Deviezenverkeer in Suriname door ROBERT
A. FERRIER.
Suriname in de oorlogsjaren door C. H. H. JONGBAW.
Het bankbedrijf in Suriname door S. J. BAUKEMA.
In- en Uitvoerstatistieken door C. R. BISWAMITRE.
Amsterdam, October 1948.
KRONIEK
SURINAME
Er dreigt in Suriname een conflict, de oplossing waarvan op dit
ogenblik hier te lande nog niet bekend is. Zoals te verwachten viel
hebben de nog zittende Staten zich niet kunnen verenigen met het
door den gouverneur voorgestelde nieuwe kiesreglement, dat bedoelde
aan het principle van algemeen kiesrecht uitvoering te geven. De meer-
derheid der Statenleden wenste enige beperkingen, welke van de zijde
van het bestuur niet aanvaardbaar geacht werden. Merkwaardig is,
dat de Staten steun genoten hebben van de zijde der Surinaamse vak-
verenigingen, die aan den gouverneur hun verlangen te kennen gegeven
hebben dat een conflict voorkomen worde, onder betuiging van hun
vertrouwen in het vertegenwoordigend college.
Het ontwerp van het nieuwe kiesreglement was nog door den gouver-
neur zelfstandig ingediend en toegelicht. Langzamerhand krijgen wij
ook hier ontwerpen, memories van toelichting en van antwoord, alsmede
afkondigingen in het Gouv. Blad te zien, gecontrasigneerd door leden
van het College van Algemeen Bestuur.
Volgens de thans geldende staatsregeling kan de gouverneur zijn
bevoegdheid tot het benoemen, schorsen en ontslaan van personnel
in overheidsdienst overdragen aan leden van het College van A.B.
Van deze vrijheid is een bescheiden gebruik gemaakt, alleen n.l. ten
aanzien van bureau- en onderwijspersoneel beneden zekeren rang.
Toch reeds een belangrijke stap in de richting der ontvoogding.
Het lijkt wel zeer gewenst, dat daartegenover de bevolking en haar
vertegenwoordiging zich een gepaste mate van zelfbeperking opleggen.
Dat een Statenlid zich, bij de behandeling van het ontwerp-kiesregle-
ment, wanneer zeker krantenbericht just is, een onbehoorlijke uit-
lating veroorloofd zou hebben ten aanzien der moederlandse regering,
valt te betreuren. En wel omdat de goede naam van Suriname en van
het vertegenwoordigend college er onder lijden kan. Een volksvertegen-
woordiger die minder democratisch zijn wil dan de regering zinspeelt
op geweld; dat is toch wel heel bar! Waarmede natuurlijk niet gezegd
wil zijn, dat aan onbeperkt algemeen kiesrecht geen gevaren verbonden
zouden zijn.
Er is ook al weder een nieuwe politieke partij in Suriname opgericht,
de Agrarische n.l. Aangaande den landbouw en de landbouwers komt er
in de gepubliceerde beginselverklaring niets anders voor dan de selling,
dat de natuur de bron van alle welvaart is.
Een deel der taak van de Westind. afdeling ten departemente van
Overz. Gebiedsd. zal overgaan op een Commissariaat voor Surinaamse
Zaken in Nederland; een hoofd en een secretaries zijn bereids aangesteld.
Deze vermindering van bemoeiingen schijnt te moeten samengaan met
- 26 -
KRONIEK
een verhoging van deskundigheid bij het personnel der genoemde de-
partementale afdeling; twee harer hoofdambtenaren zullen in het ver-
volg twee maal per jaar De West bezoeken en al direct zullen twee
hoofdambtenaren ter orientering voor enkele maanden uitgezonden
worden.
*
Was er indertijd sprake van, dat twee deskundigen op het gebied
van het vakverenigingsleven Suriname zouden bezoeken, er zijn er
ten slotte toch drie uitgegaan, een man van het N.V.V., een van de
R.K. en een van de Christelijke vakbeweging. De drie heren werden
bij hun aankomst verwelkomd, niet alleen door ambtenaren der af-
delingen Sociale Zaken en Onderwijs, doch natuurlijk ook door vertegen-
woordigers der Surinaamse vakbonden, terwiji hun bovendien bloemen-
hulde en omhelzingen ten deel vielen.
In een bijeenkomst met leden der inheemse organisaties gaven de
Nederlandse functionarissen ieder op zijn beurt een overzicht van de
eisen waaraan vakverenigingen voldoen moeten, willen zij in staat zijn
iets voor de leden te bereiken. De toehoorders werden onderhouden over
de geschiedenis der arbeidersbewveging in het moederland, over de sa-
menstelling der Stichting van den Arbeid en de toekomstige publiek-
rechtelijke bedrijfsorganisatie. Ook het verband tussen arbeidersorga-
nisatie en politiek kwam ter sprake.
In zake het problem der voorziening in de behoefte aan werkkrach-
ten voor het plantagebedrijf schijnt geen verdere voortgang gemaakt
te zijn; van die welke van Barbados aangevoerd werden is een deel
teruggekeerd; die van Saint Lucia waren al na korten tijd verdwenen.
Sedert het einde van den oorlog is door wetenschappelijke publi-
cisten ettelijke malen de vraag opgeworpen, of onze aarde op den duur
haar sterk toenemende bevolking zal kunnen voeden; de opvoering der
productive van voedingsmiddelen zou ter hand genomen moeten worden,
ten einde gebrek in een meer of minder ver verwijderde toekomst te
voorkomen.
Een der middelen om meer en better te produceren is de mechanisa-
tie van den landbouw en het is opmerkelijk, dat landen welke vooreerst
geen overbevolking te vrezen hebben, a.d.z. de V.S., Frankrijk en Noord
Afrika, hetzij reeds op grote schaal mechanische hulpmiddelen toepassen,
hetzij er op bedacht zijn zich van die middelen in voldoend getal te
verzekeren.
Onwillekeurig denkt men aan het aandeel dat ook tropische landen
kunnen verkrijgen in een vergrote productive van voedsel voor mens
en dier; het vraagstuk der blanken-kolonisatie in Suriname komt hier-
mede in een nieuw licht te staan.
Het is dan niet langer de vraag, of zelfstandige blanke kolonisten
in Suriname een bestaan kunnen vinden, zich daar blijvend kunnen
inburgeren en hun geslacht voortplanten; eerder moet men er zich reken-
schap van geven in however het onbetwist als vruchtbaar beschouwde
deel van den Surinaamsen ground zou kunnen bijdragen in de voorziening
der wereld-voedselmarkt, na inpoldering in het groot en met gebruik
KRONIEK
making van moderne mechanische hulpmiddelen, alles onder Neder-
landse leading, voor Nederlandse rekening en door Nederlands personnel.
De Groninger boeren, die het plan opgevat hebben 100.000 ha van
het Surinaamse kustgebied in rijst en grondnoten producerend bouw-
land om te zetten, zouden dan de rol van pioniers vervullen, zij het
dat zij over den steun zouden moeten beschikken van technisch perso-
neel der Zuiderzeewerken en van het Surinaamse welvaartsfonds voor
de financiering.
Wat betreft de kolonisatie door joodse D.P.'s valt de vermelden,
dat te Paramaribo een comit6 tot stand gekomen is ter bevordering
der plannen van de Freeland. League. Zien wij goed, dan heeft dit comit6
slechts 66n joods lid.
*
Met de pogingen van gedemobiliseerde leden der Surinaamse krijgs-
macht uit de oorlogsjaren, om op plantage Slootwijk een bestaan te
vinden, is het niet naar wens gegaan; uit welke oorzaak (zaken) blijve
hier buiten beschouwing, als zijnde op dezen afstand moeilijk te beoor-
delen.
Het gouvernement heeft aangeboden de N.V. ,,Emergo" te liqui-
deren en de aandeelhouders af te betalen. Of deze weg gevolgd ,dan
wel het particuliere bedrijf voortgezet zal worden, schijnt nog niet
zeker te zijn.
,*
De credietverlening (handels-, landbouw- en particulier credit)
heeft in Suriname altijd bijzondere moeilijkheden opgeleverd. Aangaan-
de de landbouw-leenbanken is al sedert vele jaren in de officiele ver-
slagen niets meer medegedeeld.
Thans is er een volkscredietbank opgericht, waarvan het bestuur
bekend is, terwiji het Gouv. Advertentieblad, waarin de acte van op-
richting, hier nog niet beschikbaar is.
*
De Staten hebben hun goedkeuring gehecht aan een plan tot uit-
breiding der stad Paramaribo, met gebruik making van zekere terreinen
in de buurt.
Het college kon zich echter niet verenigen met een voorstel om daar
ter plaatse ook een nieuw vliegveld aan te leggen. Hoewel het bestaande
grote vliegveld op 50 km afstands van de stad ligt, werd verplaatsing
niet urgent geacht.
Paramaribo heeft thans een speelterrein, gelegen aan het naar
Gouverneur Brons genoemde plein, welk terrein op 4 November voor de
stadsjeugd opengesteld is.
De Surinaamse Waterleiding Maatschappij, welke zich met naasting
bedreigd zag, heeft zodanigen voortgang weten te maken met de ver-
betering van den aanvoer, dat in December aan de gebrekkige voor-
ziening in de behoefte aan drinkwater, naar verwacht mag worden,
een einde gekomen zal zijn.
*
*
KRONIEK
Men wacht in Suriname nog steeds met ongeduld op een beslissing
in zake verhoging der rechten op uitgevoerd bauxiet, in verband met
de verlaging van het invoerrecht in de V.S. Er zou daardoor tot op zekere
hoogte tegemoet gekomen worden aan de grief, dat het land welks
mineral rijkdom door een vreemde onderneming gedxploiteerd wordt,
zelf te weinig direct voordeel geniet uit de ontginning.
Een bauxiet-concessie in het Marowijnedistrict, aan een Nederlandse
maatschappij verleend, is vernieuwd geworden, een concessie tot op-
sporing van platina, aan een ingezetene uitgegeven, voor een jaar ver-
lengd.
30 Nov. 1948. M.
NEDERLANDSE ANTILLEN
Er is enige dining om wat men gemeenzaam is blijven noemen de
ronde-tafel-conferentie, ook nadat de officiile stiji om niet-bekend-
gemaakte redenen is gaan spreken van de conferentie-Nederland-
Suriname-Nederlandse Antillen. Die dining is er niet in Nederland,
waar de redactie-commissie vergadert, maar men weinig daarvan merkt,
als men aan haar werk geen deel heeft. Zelfs de pers s preekt er weinig
over, en dat is niet onbegrijpelijk, want wat kan er nu van dat redigeer-
werk te vertellen zijn ? Het is al weer een maand geleden ruim, dat de
West-Indische redacteur van het Handelsblad iets uit de keuken der
commissie wist te vertellen. Maar in de Nederlandse Antillen is er
dining tenminste de pers daar spreekt ervan. En die dining is er,
omdat men vreest, dat die redactie-commissie zich niet bij de haar
opgedragen taak houdt, laten wij zeggen: zich niet bepaalt tot redigeren.
Beurs- en Nieuwsberichten vertelde reeds 19 October 11., dat zij
twee verslagen van de redactie-commissie had ontvangen en daaruit
had ontwaard, dat de commissie buiten haar boekje gaat en zich bezig-
houdt met critiek op het rapport der Aruba-commissie (Van Poelje)
en met een wet, die de staatregeling voor de overgangstijd gaat ver-
vangen. Dat is uw taak niet, zegt de Beurs tot de redactiecommissie.
Een maand later schreef de Amigoe di Curapao naar aanleiding van een
derde verslag der commissie, dat zij voorhands weinig most hebben
van een interimregeling, te minder, omdat, zoals het blad nu enige dagen
geleden schreef, de onlangs gewijzigde staatsregeling ,,aan vele eisen
van de West loyaal tegemoet komt".
De bezwaren tegen de redactie-commissie schijnen intussen niet
zozeer te liggen in het werk, dat zij doet, als wel in de personen harer
leden, voor zover de Nederlandse Antillen betreft, en in de wijze, waarop
die leden het werk doen. Intussen moet gezegd, dat ook aan de Curaqao-
se bladen weinig schijnt bekend geworden te zijn van het resultaat
van het werk der redactie-commissie.
De Amigoe di Curafao heeft al eerder bezwaren gemaakt tegen de
door de Staten indertijd ter benoeming aan de Kroon voorgedragen
leden. In de Staten zelf zag het blad geen juiste vertegenwoordiging
van het volk dezer Antillen, en nog minder zag en zi'et het die in de
conferentieleden voor deze eilanden.
De politieke gebeurtenissen hebben zich onder de onverwacht lange
KRONIEK
duur der conferentie ontwikkeld. Van de politieke partijen, die thans
bestaan, bestond nog maar alleen de Democratische partij, toen de
conferentie in het leven geroepen werd. De twee leden der redactie-
commissie voor de Antillen behoren nu tot dezelfde nieuwe partij, de
National; de een werd tevoren geacht de Bovenwindse eilanden te
vertegenwoordigen zonder politieke kleur, en de andere dankt aan de
oude, verdwenen, Rooms-Katholieke volkspartij zijn zetel in de Staten,
die hij niet ter beschikking stelde, toen hij die partij verloochende.
Daarom vraagt de A migoe nu: schorsing van het werk der redactie-
commissie en geen interimregeling, alles tot na de verkiezingen op de
Antillen. En Beurs- en Nieuwsberichten vraagt: ,,Begrijpt men in Den
Haag nu heus niet, dat Curacao deze vertegenwoordiging [de redactie-
commissie] niet moet en er dus zeker geen genoegen mee neemt, dat de
heren zich competent verklaren hun taak nog eens wat te gaan uit-
breiden ? Zal men in Den Haag begrijpen, dat er op Curacao en Aruba
anders gedacht wordt over deze vreemde procedure ? Ten slotte zijn er
hier nog andere politieke groeperingen. Deze vertegenwoordiging is
niet bevoegd zich een vertegenwoordiging van Curacao te noemen,
hun werk zal niet goedgekeurd worden en waarom nodeloos werk
verricht? Stuurt de heren maar naar huis en wacht op de nieuwe
verkiezing".
Is deze toorn billijk ontstoken ?
Vooraf een opmerking. Nieuwsgierig naar den inhoud van al die
verslagen, welke aan de Curagaose pers stof tot haar artikelen gaf,
heeft de redactie van De West-Indische Gids zich gewend tot het secre-
tariaat der conferentie Nederland-Suriname-Curagao met verzoek te
mogen delen in de gunst van toezending van de verslagen en rapporten
der redactie-commissie, doch zij ontving ten antwoord, dat tot dusver
geen verslagen dezer commissie zijn openbaar gemaakt. Ra! Ra! hde
zit dat?
"Niettemin moet het just geacht worden wat de Curacaose bladen,
zakelijk, meegedeeld hebben. De reeds genoemde West-Indische redac-
teur van het Amsterdamse Handelsblad, die ook vertelt, dat de redactie-
commissie der conferentie een rijksgrondwet heeft ontworpen, wat
haar taak was volgens resolutie III der commissie wat nog geen
regeringsopdracht is, hetgeen wel in het oog moet worden gehouden -
deelt mee, dat de commissie een langdurige beschouwing heeft gewijd
aan een interimregeling, ofschoon dat niet rechtstreeks tot haar be-
voegdheid behoort. Eindelijk wordt dit laatste, de komst ener interim-
regeling, officieel bevestigd door het Weekoverzicht Overzeese Gebieds-
delen van 10 t m 16 November 1948, dat tevens meedeelt, dat de centra-
le sectie der conferentie de behandeling van het ontwerp-rijksgrondwet
der redactie-commissie ,,alsnog in beraad gehouden" heeft. In deze
central sectie zitten intussen voor de Nederlandse Antillen geen andere
leden dan in de redactie-commissie, althans zijn geen andere leden in
het land. Dat,,in beraad gehouden" zal wel betekenen: voorlopig-terzijde-
gesteld.
Is er tegen dezen gang van zaken redelijkerwijs bezwaren te maken ?
De bezwaren der Curagaose pers tegen de leden der redactiecommissie
als zodanig komen aan het verkeerde adres en te laat. Formeel zijn deze
KRONIEK
leden, met de andere der conferentie, door de Kroon benoemd met een
bepaalde taak. De Staten zijn in deze benoeming gekend, waarmee
waarschijnlijk wel bedoeld is aan de gezamenlijke benoemde leden het
karakter van een soort vertegenwoordiging van de bevolking der zes
eilanden te geven. Als dit niet het geval is, zijn de Staten daarvan de
schuld. De Kroon heeft de aanwijzing der Staten nog gecorrigeerd door
de benoeming van een raadgevend lid voor de Antillen. Met wat er
nadien op politiek terrein in de Antillen gebeurd is, valt moeilijk reke-
ning te houden. De taak der conferentie is nog niet afgelopen. De nieuwe
politieke partijen kunnen geen aanspraak doen gelden op invloed in de
rijksconferentie, zolang deze met het haar opgedragen werk bezig is;
zij hebben zich voorhands te richten op de komende verkiezingen. lets
anders zou het zijn, indien de benoemde leden zelf zouden vinden bij
de ontwikkeling der gebeurtenissen niet (meer) in de conferentie op
hun plaats te zijn. Maar dan zou de Kroon toch weer bij dezelfde Staten
om advies komen, en in dat geval zou er reden kunnen zijn om tot na
de verkiezingen te wachten.
Het lijkt wel wat klein van de Amigoe, als het blad in zijn nummer
van 23 November 1.1. opziet tegen de kosten, die een eventueel bijeen-
komen der conferentie in Willemstad zou maken, terwijl het arme
Nederland met kwistige hand kosten voor haar rekening genomen heeft
en neemt, waarvan de noodzakelijkheid, minst genomen, twijfelachtig
is.
Dit neemt echter niet weg, dat, waar het gaat om een nieuwe taak,
en wel een belangrijke als het ontwerpen van een interimregeling,
ook door de conferentie aanbevolen, wel met de nieuwe politieke as-
pecten had kunnen worden rekening gehouden. Wat daaraan nu voor
de Antillen meewerkt is al te eenzijdig gekleurd. Alleen de Nationale
partij heeft daarbij stem in het kapittel. Dit geldt ook, wanneer men er
rekening mee houdt, dat nog maar voorbereidend werk wordt gedaan,
waarvan mag worden aangenomen, dat de nieuwe Staten daarin een
later woord zullen te spreken krijgen.
Van een ,,vertegenwoordiging" naar een ,,vertegenwoordiger" is
een hele stap. De Staten wezen den politie-inspecteur M. P. Gorsira
aan als den door hen voor deze post gewensten man. De bijzondere
correspondent in Nederland van Beurs- en Nieuwsberichten zegt, dat
deze benoeming hier te lande in Curacaose en voor de Antillen geinte-
resseerde kringen met gemengde gevoelens ontvangen is, omdat men
zijn voorganger niet te overtreffen acht. Een wonderlijke reden. Het
blad zelf dringt op benoeming van den aanbevolene aan. Ook de Amisoe
doet dat in een artikel, waarin felle kritiek op dien voorganger uitge-
oefend wordt. De man van het Hand.:lshlad komt nu ineens met de
op dit ogenblik verrassende mededeling, dat de benoeming van een
minister of staatssecretaris voor de Nederlandse Antillen in de regeling
vermoedelijk de functie van een vertegenwoordiger onnodig zou maken.
Men kan niet ontkomen aan den indruk, dat de instemming met
het plan-Van Poelje niet toenemende is. Velen op Cura-ao blijft die
numeriek-gelijke vertegenwoordiging in een zogenaamden federalen
raad hoog zitten. En de leider der Arubaanse volkspartij heeft aan den
KRONIEK
minister van Overzeese gebiedsdelen een telegram gezonden, waarin
hij zich beklagend over de Staten, die een ,,overbodige" uitbreiding
van de haven van Curagao doordreven en egoistisch neigen tegen
verbetering van die van Aruba, aandringt op bespoedigen der afschei-
ding ,,althans professor Van Poelje plan".
Aan dikke woorden geen gebrek. Men oordele: ,,toenemende tegen-
strijdige belangen Curagao Aruba verscherpen vijandelijkheden tussen
deze bevolkingen", ,,Arubaanse gemoederen tot vexerende revanches
bereiken toppunt", ,,verzoeken niet offeren Aruba's national gevoelens
en liefde voor moederland aan kwaadwillige intenties van Curacao".
Toch kan men niet zeggen, dat er geen woord Frans bij is.
De verkiezingsstrijd is ingezet. Met het veertiendaags blad Alberta
heeft nu ook de Katholieke volkspartij haar orgaan gekregen. Verfris-
send is, dat in die strijd de karikatuur een zo grote plaats inneemt.
De Democrat gaf reeds bij de vorige verkiezingen het voorbeeld. Van
het nieuwe blad Lorita is de karikatuur zelfs het enige beziens- en lezens-
waardige. De Curaqaose baardmensen lenen zich bij voorkeur tot dezen
vorm van politieke en andere propaganda. Maar de andere politics
ontspringen de dans niet.
1 Dec. 1948. F.
Naschri/t 19 Dec. 1948. Bij de pers, die zich tegen een nieuwe interim-
regeling uitsprak, hebben zich gevoegd La Prensa en Curacao. Belang-
rijker nog is, dat de Staten zich uitgesproken hebben. In een brief
van den Gouverneur, waarin zij het, weinig vriendelijk, hebben over
,,de ambtenaar, die vanwege de Nederlandse Antillen is toegevoegd
aan de Minister van Overzeese gebiedsdelen", spreken zij er hun ver-
wondering uit, dat zij uit een radiotoespraak van dezen moeten horen
wat betrekking heeft op de allerhoogste belangen van het gebiedsdeel.
,,De Staten willen opmerken", zo wordt verder in dezen brief gezegd,
,,dat er naar hun meaning geen noodtoestand heerst in de Nederlandse
Antillen, zodat noodwetgeving voor dit gebiedsdeel niet gewenst is;
voorts, dat de huidige staatsregeling op zichzelf moet worden beschouwd
als overgangsmaatregelen, zodat zij het weinig wenselijk zouden achten
van het ene overgangsrecht naar het andere over te stappen".
De minister Van Schaik gaat nu eens ter plaatse poolshoogte nemen
met een staff van 4 mensen.
De benoeming van den heer Gorsira is inmiddels afgekomen.
DE SURINAAMSCHE BANK
Gestort kapitaal 1.000.000.--
Hoofdkantoor te AMSTERDAM.
Kantoren te PARAMARIBO en te NIEUW-NICKERIE.
Behalve met de werkzaamheden, haar als circulatiebank
voor de kolonie Suriname bij Surinaamsche Bankwet van
2 Juli 1928 opgedragen, houdt de Bank zich, binnen de
grenzen haar bij Privilege gesteld, bezig met:
In- en verkoop van wissels en telegrafische transferten;
Disconteering van handelspapier;
Beleening v'an effecten, goederen, waren en koopman-
schappen;
Handel in edele metalen en bankpapier;
Incasseeringen; schriftelijke en telegrafische credieten;
reiscrediet-brieven; deposit's; rekeningen-courant; admi-
nistratie van effecten; bewaring van waarden en andere
bankzaken.
Zoeven verscheen:
NAAMLIJST
VAN BEKENDE PERSONEN OP ELK
GEBIED IN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN
MET BIOGRAFISCHE AANTEKENINGEN,
OPGAVE HUNNER VOORNAAMSTE
WERKEN, ADRESSEN, ENZ., ENZ.
Vijfde uitgave
1948. VIII en 581 blz. 8vo. fl. 16.-; in linnen f. 18.-
Een uitgave van Martinus Nijhoff 's-Gravenhage
Verkrijgbaar bij iedere erkende boekhandelaar
DE SURINAAMSCHE BANK
Gestort kapitaal 1.000.000.--
Hoofdkantoor te AMSTERDAM.
Kantoren te PARAMARIBO en te NIEUW-NICKERIE.
Behalve met de werkzaamheden, haar als circulatiebank
voor de kolonie Suriname bij Surinaamsche Bankwet van
2 Juli 1928 opgedragen, houdt de Bank zich, binnen de
grenzen haar bij Privilege gesteld, bezig met:
In- en verkoop van wissels en telegrafische transferten;
Disconteering van handelspapier;
Beleening van effecten, goederen, waren en koopman-
schappen;
Handel in edele metalen en bankpapier;
Incasseeringen; schriftelijke en telegrafische credieten;
reiscrediet-brieven; deposit's; rekeningen-courant; admi-
nistratie van effecten; bewaring van waarden en andere
bankzaken.
Zoeven verscheen:
NAAMLIJST
VAN BEKENDE PERSONEN OP ELK
GEBIED IN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN
MET BIOGRAFISCHE AANTEKENINGEN,
OPGAVE HUNNER VOORNAAMSTE
WERKEN, ADRESSEN, ENZ., ENZ.
Vijfde uitgave
1948. VIII en 581 blz. 8vo. fl. 16.-; in linnen fl. 18.-
Een uitgave van Martinus Nijhoff 's-Gravenhage
Verkrijgbaar bij iedere erkende boekhandelaar
Als No. 5 van de uitgaven van de
"Natuurwetenschappelijke Studiekring voor
Suriname en Curagao"
verscheen:
STUDIES ON THE FAUNA OF CURACAO, ARUBA,
BONAIRE AND THE VENEZUELAN ISLANDS
Edited by
DR. P. WAGENAAR HUMMELINCK
VOLUME III
1948. 96 blz. Met 31 afb. in de tekst en 2 platen. gr. 8vo. f. 9.-
Inhoud: K. STEPHENSEN, Amphipods from Curagao, Bonaire, Aruba
and Margarita. FENNER A. CHANCE and LIKE B. HOLTHUIS,
Land and fresh water Decapod Crustacea from the Leeward
Group and Northern South America. P. WAGENAAR HUMME-
LINCK, Pseudoscorpions of the Genera Garypus, Pseudochthonius,
Tyrannochthonius and Pachychitra. NEAL A. WEBER, Ants
from the Leeward Group and some other Caribbean localities. -
TH. G. N. DRESSCHER and H. ENGEL, Leeches of the Genus
Helobdella from Curagao and Venezuela. L. D. BRONGERSMA,
Frogs from the Leeward Group, Venezuela and Eastern Colombia.
Reeds eerder verscheen:
Volume I. 1940. VIII en 130 blz. Met 22 afb. in de tekst en
16 platen. 8vo. Uitverkocht
V o 1 ume II. 1940. VIII en 150 blz. Met 23 afb. in de tekst en
12 platen. 8vo. f. 8.40
Inhoud: P. WAGENAAR HUMMELINCK, Descriptions of the localities.
Mollusks of the Genera Cerion and Tudora. Mammals of
the Genera Odocoileus and Sylvilagus. L. F. DE BEAUFORT,
Freshwater fishes form the Leeward Group, Venezuela and Eastern
Colombia. L. D. BRONGERSMA, Snakes from the Leeward
Group, Venezuela and Eastern Colombia. P. WAGENAAR
HUMMELINCK, Scorpions. A. H. STORK, A new freshwater
Isopod from Curagao.
Uitgaven van Martinus Nijhoff 's-Gravenhage
Verkrijgbaar bit iedere erkende boekhandelaar
Dertigste Jaargang No. 2.
De
West=Indische Gii
ONDER REDACTIE VAN
Prof. Dr. J. BOEKE, Mr. B. DE GAAY FORTMAN,
W. R. MENKMAN EN
Dr. P. WAGENAAR HUMMELINCK
met toegezegde medewerking van
C. R. BISWAMITRE te Paramaribo, DR. IR. P. COHEN HEN-
RIQUEZ te Deventer, DR. D. C. GEIJSKES te Paramaribo,
Prof. C. H. DE GOEJE te 's-Gravenhage, J. W. GONGGRYP
te Amsterdam, W. F. H. LARET te Amsterdam, M. D.
LATOUR O.P. te Willemstad (Curagao), F. OUDSCHANS
DENTZ te Rondebosch (Z. Afrika), PH. A. SAMSON te
Paramaribo, IR. W. SPOON te Amsterdam, MR. A. VAN
TRAA te Amsterdam, J. v. D. WALLE te Hilversum,
H., DE WIT te Amsterdam.
'S-GRAVENHAGE
MARTINUS NIJHOFF
1949
q-nz. q
V3o. r1o a 14e 4 4
Februari
Overnemen van de artikelen is verboden.
Art. 15, al. 3, Auteurswet 1912.
INHOUD
Blz.
Een verslag van den commander der kolonie Essequebo
Pieter van der Heyden Rezen aan de Kamer van Zee-
land der West-Indische compagnie over den aanval van
Franse kapers in 1709, meegedeeld door C. H. de Goeje. 33
Geschiedkundige aantekeningen over het culturele leven in
Suriname, door Fred. Oudschans Dentz . . . 42
Bethesda en de Evangelische Broedergemeente . 51
Boekbespreking:
Ir. W. L. Utermark, Ern "Planbureau" voor Suriname?, door
W. R. Menkman, (52); Fr. van Tilburg (Andreas Corsini), Dier-
kunde op de lazere school, door P. Wagenaar Hummelinck (53);
Smithsonian Institution. Bureau of American Ethnology, Bulletin
143. Handbook of South American Indians. Julian H. Steward,
Editor. Washington (1946) The Andean Civilizations, vol. 3
(1948). The Tropical Forest Tribes, vol. 4 (1948) The Circum-
Caribbean Tribes (XVII, 624, XXXIII, 1035, XXIV, 986, XVII,
609(, door C. H. de Goeje (54); G. Friederici, Amerikanistischer
W6rtprbuch, door C. H. de Goeje (55): T. J. Arkieman, Suriname
Het vergeten land, door W. R. Menkman (56); Zendingsblad van
de Evangelische Broedergemeente in Suriname 7de jg. Aug./Sept.
1948, door W. R Menkman (56); L. Arends-Savelkoul, J. M. v. d.
Sar-Vuyk en E. Senior-Baiz, Uit de Curagaosche keuken, door
A. J. H. Idsinga-Goedewaagen (58); Fr. M. Realino, Plantkunde
van Curagao voor M.U.L.O., door P. Wagenaar Hummelinck (59).
Kroniek : Suriname (60).; Nederlandse Antillen (61).
DE WEST-INDISCHE GIDS
verschijnt in maandelijkse afleveringen. De prijs per jaar is / 21.-*
bij vooruitbetaling.
Voor stukken ter plaatsing, boeken ter recensie alsmede voor alle
zaken de uitgave betreffende, wende men zich tot Mr. B. DE GAAY
FORTMAN, Job. Verhulststraat 77B, Amsterdam Z.
De kopij moet persklaar worden ingezonden 6f in machineschrift
6f in duidelijk leesbaar handschrift.
Opneming van een stuk betekent niet dat de redactie zich
met de inhoud verenigt.
Een register op Jaargang 1-25 (deel 1-26) verscheen in 1946
Prijs f 6.-; in linnen 9.50
DE WEST INDISCHE GIDS
r -
XXX Blz. 33
Dr W. HUENDER
Gouverneur van Suriname
EEN VERSLAG VAN DEN COMMANDER DER KOLONIE
ESSEQUEBO PIETER VAN DER HEIJDEN REZEN AAN
DE KAMER VAN ZEELAND DER WEST-INDISCHE
COMPAGNIE OVER DEN AANVAL VAN FRANSE KAPERS
IN FEBRUARI 17091)
MEDEGEDEELD DOOR C. H. DE GOEJE
Edelachtbare Heren, Bewindhebbers van
de Edele geoctroyeerde West-Indische Com-
pagnie, Kamer van Zeeland.
Mijn welgebiedende,
Op den eersten Januari zond ik Haren Ed. a. mijn laatste
missive met schipper Dirk van Leeuwen die, tegen zijn belofte
aan schipper[?] Pr. Sijbrants, wegzeilde zonder mijn brieven
en de boeken van deze river; ik zond ze echter terstond over
land naar Berbice met Jan Baptistaeneen Creool en daar vonden
zij dien van Leeuwen gereed tot vertrek. Door zijn plotseling
vertrek konden de ladingpapieren niet ondertekend worden.
In voornoemd schip de Savoyard laadde ik voor H. E. a.
') Het oorspronkelijk verslag is destijds door P. M. Netscher (Ge-
schiedenis van de Kolonidn Essequebo, Demerary en Berbice, 's-Gra-
venhage 1888 p. 101) niet aangetroffen in het Algemeen Rijksarchief
en ontbreekt daar ook thans nog. Het stuk is echter in het Public
Record Office te London aangetroffen door den Reverend James
Williams, F. R. Hist. S., die het copieerde en in het Engels vertaalde.
Dat Engelse stuk, omgezet in hedendaags Nederlands, volgt hier.
Door het copieren en twee keer vertalen zal het niet in alle details
nauwkeurig wezen, maar als geheel is het toch wel bruikbaar.
Williams, die in Brits Guiana heeft gewoond, en van wiens hand be-
langrijke werken over Indianen en over geschiedenis zijn verschenen,
overleed 28 November 1940. Hij was van plan dit verslag op te nemen
in een nieuw werk ,Fort Kijk-over-al and the Dutch Colony of Isekebe,
now Essequebo', hetwelk echter waarschijnlijk niet meer is uitgegeven
geworden.
33 -
West-Indische Gids XXX 3
C. H. DR GOEJE
.... vaten suiker, vijftig vaten oriana verf en vijf vaten maraan
olie i).
In mijn vorige missive schreef ik zeer uitvoerig aan H.Ed.a.
over de maatregelen die ik tijdens die moeilijkheden had te nemen
en wat er is voorgevallen. Ik verwijs naar voorschreven largo
missive en zal nu overgaan tot het belangrijkste. Deze brief zal
via Suriname aan H.Ed.a. verzonden worden en als de Almachtige
God mijn even zo lang wil sparen, zal ik nogmaals via Berbice
voorschreven langen brief en dezen zenden en ook het garnizoens-
boek enz.
Op den 6en Februari jongstleden ontving ik een brief van mijn
uitlegger 2) in Demerara, meldend dat de Fransen met een bewa-
pend schip met omtrent veertig man aldaar op zijn post geweest
waren en allies hadden stuk geslagen en geplunderd, maar dat zij
op denzelfden dag, zijnde de vierde, vertrokken waren, zonder er
in geslaagd te zijn gevangenen te maken.
Toen ik des avonds deze tijding ontving waarschuwde ik on-
middellijk alle inwoners.
Tegen den middag arriveerde op het Fort een der brandwachten,
zijnde een van der Edele Comp.'s uitlopers, buis Pieterse [?] die,
na behoorlijk alarmseinen te hebben gegeven op de river, rappor-
teerde dat er op de river drie vijandelijke barken waren, een boot
en verscheidene kleine vaartuigen; en dat Jan Broek ze gevolgd
was tot Parika, waar hij ze had losgelaten. Daarop liet ik terstond
signaalschoten afvuren, opdat al het volk naar het Fort zou
komen.
Ik zond dadelijk Jan Theunissen stroomafwaarts op verken-
ning, die, toen hij bij de Compagnie's Plantage de Fortuijn was
gekomen, daar den vrijen kolonist R. de la Reviere ontmoette, die
hem vertelde dat acht kleine vaartuigen op de plantage van den
heer Ab. Buisson waren, waarvan zij een groot deel hadden afge-
brand, en voorts, dat de. vijand ook geweest was op de plantage
der Edele Cie. Wester Souburgh.
Den volgenden dag besloot ik de kanonnen van de Plantage de
1) oriaan = rode verf die zich in de peulvruchten van de roekoe-
struik, Bixa orellana, bevindt; maraan = hars van den hoepelhout-
boom, Copaifera Guyanensis; beide werden door ruilhandel van de
Indianen verkregen (Netscher p. 91).
2) Hier en daar in het binnenland waren kleine postjes gelegd, be-
staande uit &n of twee Europeanen, ,,uitleggers" genaamd, soms met
een paar negers er bij, om handel te driven met de meer verwijderd
wonende Indianenstammen (Netscher p. 92).
VERSLAG VAN DEN COMMANDER DER KOLONIE ESSEQUEBO 35
Vrijheijt weg te nemen en naar het Fort te brengen om dit te
versterken. 's Nachts werd zwaar vuren benedenstrooms ge-
hoord. Des zelfden daags dwong ik de bemanningen van twee
Engelse barken die daar lagen, om naar het Fort te komen, onder
bedreiging van ze tot zinken te brengen als zij onwillig zouden
zijn.
In den avond van den 7en kwamen de Fransen met negen
kano's en landden op Plantage de Vrijheijt, en terwiji zij meer dan
duizend schoten losten, bestormden zij bet huis, waar niemand
meer was. Vanuit het Fort zagen wij dit begin van hun comedies in
deze kolonie.
Op den 9den kon men de Franse vlag zien waaien op bovenver-
melde plantage.
Op dat tijdstip had ik op het Fort vijftigChristenen die in staat
waren wapenen te voeren, maar allen waren welgemoed.
In den ochtend waren de drie Franse barken ten anker geko-
men voor de genoemde plantage.
Het werk op bet Fort werd krachtig voortgezet, om den wal te
sluiten.
Op den lien zond ik enige Creolen om den vijand afbreuk te
doen in een kreek genaamd Carrouee; tegen den avond kwamen
zij terug, meldend dat zij enige Fransen hadden verwond en een ge-
dood en zeven geweren hadden buitgemaakt.
In den ochtend van den 12en komt een vaartuig van den vijand
met de witte vlag, waarop ik den vaandrig Mathijs Thierens der-
waarts zond en bet raadslid Pr. Rodriges; en bij hun terugkomst
meldden zij dat de commandant der drie Franse barken mij liet
weten dat hij den vorigen dag de plantage Oosterbeek door een
stormaanval genomen had en aan boord enige van mijn mensen
had, die ernstig gekwetst waren, en of ik ze wou laten afhalen ?
Dit deed ik denzelfden dag. De zwaar gewonden zijn Pr. de Vis-
scher, Pr. Tollenaar, Jan Henricus Feg6, Ab. Maes, Jan Marsde,
opzichter van Pr. de Visscher, de kuiper van den heer Hollander,
en de opzichter van Jochem Maximillaen, de andere op plantage
Oosterbeek waren allen gevangen genomen.
In den avond met vier glazen werd gezien dat de plantage van
de Ed.Cie. genaamd Fortuijn in brand gestoken was.
Met negen glazen werd gezien dat er brand was op H.Ed.a's
plantage Poelwijck en enige huizen van Creolen aanhet vuur wer-
') Het fort Kijk-over-al, central gelegen bij de samenvloeiing der
rivieren Mazaruni, Cuyuni en Essequebo, alwaar van 1622 tot 1718 de
zetel van het bestuur was gevestigd (Netscher p. 88).
C. H. DE GOEJE .
den geofferd. Des Zondags hadik het magazijn, de loge enz. op het
Fort laten slopen en enige goederen laten overbrengen naar de
Ed.Cie's broodplantage.
Op den 1 3en werd een schot afgevuurd en een prinsenvlag uit-
gestoken bij de Suiker Kreek; ik zond er een kano heen met Jan
Antheunissen en hij kwam terug in het Fort, medebrengend den
heer Heijlgendorp met zijn kuiper en enige negerslaven, aan wie
geweren werden gegeven.
In den namiddag zag men een Frans vaartuig.naderen met een
prinsenvlag op het voorschip; daarop zond ik terstond den vaan-
drig Matthijs Thierens en den chirurgijn Johan Malgraeff om te ver-
nemen wat zij wensten. Toen zij kort daarna terugkwamen brach-
ten zij een brief, geschreven door den Commandant der drie vijan-
delijke schepen, wiens naam was Josef Watts, maarschalk [?],
waarin hij, Watts, mij mededeelde dat hij in naam van zijn Ko-
ning, van mij. de onvoorwaardelijke overgave van het Fort eiste;
waarbij hij er voorts op wees, dat ik zou weten dat volgens het
oorlogsrecht geen kwartier zou worden verleend indien ik zou
wachten tot ik werd aangevallen; derhalve bad hij tot God voor
mijn heil en hij hoopte dat zijn brief voor mij aannemelijk zou
wezen.
Nadat ik en de leden van den Raad den brief gelezen hadden,
antwoordden wij dat het Fort van Essequebo. zich niet kon over-
geven, alvorens het garnizoen getoond had dat zij mannen van
eer waren, gelijk de plicht was van alle onderdanen van de
Staten Generaal der Verenigde Nederlanden. En voorts dat wij
het oorlogsrecht even goed kenden als hij, en dat wij hetzelve
in voorkomend geval eveneens in acht zouden nemen; en ten
slotte dat wij (op dezen zelfden goeden dag) met genoegen zijn
komst bij het Fort zouden afwachten.
Nadat ik den brief van den vijand en ons antwoord aan het
gehele garnizoen had medegedeeld, vroeg ik of een hunner er
bezwaar tegen had; zonder uitzondering riepen zij gezamenlijk
uit, dat de vijand maar op most komen om het te beproeven
met het Fort, en dat zij mij zouden.helpen om het tot den laatsten
druppel bloeds te verdedigen; verscheidenen hunner vroegen
om de bloedvlag te hijsen, en ik had mijn redenen om zulks
niet te doen. Daarop vertrok de vaandrig met het antwoord
op hun brief, terwijl ik al het volk verzamelde op den stenen
hoek en toen de boot van wal stak riepen zij hem drie maal toe
Lang leve de Staten Generaal der Verenigde Nederlanden.
Even voor het aanbreken van den dag op den. 14en zag men
VERSLAG VAN DEN COMMANDER DER KOLONIE ESSEQUEBO 37
twaalf vijandelijke vaartuigen passeren tussen de eilanden buiten
het Fort, en toen zij de ruimte hadden, schaarden zij zich in
orde van een halve maan, met de bedoeling het Fort te bestormen.
Daarop liet ik enige schoten afvuren en zij haastten zich om weg
te gaan, en gingen gezamenlijk naar de Pl. Westerbeek, behorende
aan den Heer J. Baete. Bij den vijand was een zekere man
geheten Francois Kersey die drie of vier dagen tevoren toen
hij op post was, was overgelopen naar de Fransen, en ter-
wijl hij bij hen was, ons in deze zaak veel schade heeft be-
rokkend.
Middelerwijl waren de mannen opgewekt en wensten dat de
vijand zou komen.
Tussen acht en negen uur gaf ik enige schoten af op Sebasirana
waar enige Fransen waren, waarop de vijand van daar wederom
naar Pin. Westerbeek going.
Dien zelfden ochtend zond ik een kano met mijn Creolen en
den vrijen Indiaan Allaya [Attaya?] naar de Compagnies Brood
Plantage om de goederen van den dominee te halen; toen hun
boot vol was wilden zij afstoten, maar werden aangevallen door
een troep Fransen; enigen der Creolen en de Indiaan Attaya
moesten het bos in gaan, omdat zij de boot niet meer konden
bereiken en bij het terugtrekken schoten zij op elkaar en aldus
deed ook de rest van mijn lieden die in de kano waren. Het was
wonder dat geen van mijn mensen in de kano gewond werd,
wijl wij van het Fort de kogels voor en achter en naast de kano
op het water zagen aanslaan; spoedig daarna liet ik de mensen
die zich in het bos teruggetrokken hadden daaruit halen om
naar het Fort terug te komen.
De Engelsen brengen hun victualie naar het Fort.
Dien dag lagen de vijandelijke barken tussen Brouwers Hoek
en de Negerscop, bijna onder het bereik van mijn kanonnen;
de gewonden verspreidden een pestilente lucht, weshalve wij
veel lieten broken.
Het Fort is rondom bekleed met planken met spijkers om het
bestormen moeilijk te maken; enige handgranaten en flessen
kruit werden onder het volk verdeeld en elke punt kreeg een
hoop zakken met musketkogels, om als schroot te dienen.
Op den 19en werden enige schoten afgevuurd op enige vijande-
lijke vaartuigen die naar de Cuyuni gingen. Op den 20en werd
rook gezien in de Cuyuni wijl de Pl. Nieuw Middelburgh werd
afgebrand.
Des namiddags arriveert een zekere person Francois Johannes
C. H. DE GOEJE
spiernaakt op het Fort in een kleine korjaal, vluchtende van de
Fransen, wiens rapport mij veel voldoening schonk [?].
. Tegen den avond gaf ik last juffr. Baete af te halen van haar
plantagee en naar het Fort te brengen, daar zij slecht ter been was
en half dood van honger en dorst en mijn vrouw droeg zorg voor
haar.
De vijand deed al zijn best om enige vrouwen en kinderen
buit te maken, bewerend dat zij ze op de voorplecht van hun
vaartuigen zouden plaatsen en aldus het Fort zouden naderen;
menend dat ik niet op mijn eigen mensen zou laten vuren, zouden
zij op die wijze het Fort nemen zonder dat er een schot gelost
was en iedereen massacreren, uitgezonderd drie personen, name-
lijk ikzelf, Pr. Rodriges en Michael Schaeber die zij aan den beul
zouden overleveren.
Zij brachten hun verfoeielijk plan niet tot uitvoering, waar-
voor wij den goeden God moeten danken.
Wij plaatsten grote tacouba balken en enige zware rotsblokken
op de stenen punt en het plein, zodat deze als de vijand de plaats
zou bestormen van boven neer zouden storten 1).
Den 23en bij de .... verbood ik de schildwachten op straffe
van ophangen om iemand toe te staan zonder mijn verlof het
Fort te verlaten.
Er komt een vijandelijk schip met witte vlag, waarop ik den
vaandrig en Ab. Buisson erheen zond, met last dat niemand
mocht worden toegestaan het Fort te naderen.
Voornoemde personen kwamen terug met een brief die hun
overhandigd was door den heer Jan de la Tombe, waarin al de
krijgsgevangenen verzochten dat ik hen zou vrijkopen tegen
vijf- en twintig slaven; ik antwoordde terstond dat ik daar niet
in het geringst aan mee zoude doen, en dat de vijand, gelijk ik
tevoren had gezegd, mocht proberen wat hij vermocht; wij
zouden hem met genoegen opwachten.
Op den 24en gaven ik en de leden van den Raad last om twee
negerslaven op het rad te binden, waar zij drie tot vier uren
zouden blijven en dan den slag op het hart zouden krijgen en
vervolgens in de river geworpen zouden worden tot voedsel
voor de vissen. Deze executive geschiedde om vrees te verwekken
onder de negers en weglopen (waartoe zij van plan waren) te
yoorkomen; de meeste goederen en slaven waren door dergelijke
1) takuba noemen de Arawakken een doden boomstam; zoals .die
dikwijls dwars over een small kreek ligt, en deze verspert.
VERSLAG VAN DEN COMMANDER DER KOLONIE ESSEQUEBO 39
schelmen gewezen aan de Fransen die ze daarop wegvoerden.
Dien ochtend dreven de drie Franse barken de river af.
In den namiddag werd een prinsenvlag gezien op Simirij,
waarop ik terstond Jan Antheunissen per kano derwaarts zond;
bij zijn terugkeer bracht hij naar het Fort den uitlegger van
Wackepauw met meer dan vijftig Indianen; de uitlegger rappor-
teerde dat hij op den 21en in de Warwereijkoerij Krcek een
treffen met den vijand had gehad, waarvan verscheidenen gedood
en naar schatting veertig gewond waren, hetgeen ik en de andere
vrienden met genoegen vernamen.
Den volgenden dag keerde bovenvermelde uitlegger Pr. de
Blacker met al zijn Indianen (na beloond te zijn voor hun dien-
sten) naar zijn post terug met order bij de volgende volle maan
met dezelfde Indianen weder op het Fort te komen.
Op den 25en lagen de vijanden ter hoogte van Stampers
Eiland, nadat zij de plantage van Ab. Buisson en de Cie's PI.
Westersouburgh tot den ground toe hadden afgebrand.
Op den 27en kwamen in een rotte kano op het Fort aan, alle
gevangenen, die den dag tevoren van nabij Parrika waren wegge-
zonden door de Fransen; zonder een enkele uitzondering zagen
zij eruit als struikrovers; nadat zij met mij het middagmaal
hadden gebruikt, keerden zij naar Essequebo terug.
Op den 2den van deze maand tussen acht en negen glazen,
scheidde de Heer Johan Hendriques Fege van alles wat hij bezat
in deze wereld, doordien er koud vuur bij zijn wonden was ge-
komen. Ook Jan Mars stierf na enige dagen.
Op den 8en stierf juffr. Baete op het Fort en overeenkomstig
haar wens bracht de heer Hollander haar ter ruste op haar eigen
plantage. Zij heeft drie jeugdige zoons achtergelaten waarvoor
ik zo goed mogelijk zorg zal dragen, tot de heer Hollander instaat
zal wezen voor hen te zorgen.
Van de gevangen vernamen wij met leedwezen dat de vijanden
vastbesloten waren de vrouwen onder elkaar te verdelen en
ze te misbruiken in tegenwoordigheid van hun gebonden echt-
genoten; het oorlogsrecht veroorlooft iets dergelijks stellig niet
en een ieder die enig Christelijk bloed in zijn aderen heeft zal
er afschuw van hebben. Daarop hebben ik en mijn volk vast
besloten om, indien wij. opnieuw belegerd worden (wat God
Almachtig verhoede) van den beginne af aan de bloedvlag
te voeren ten teken dat geen kwartier verleend of aanvaard zal
worden. Ziet, Ed. Mog. Heren, in welken toestand wij hier
verkeren en hoe ik mijn leven lang een gunsteling van het geluk
C. 1f. DE GOEJE
ben geweest; ik zal echter niet meer zeggen over mijzelf, daar
mijn rampspoeden aan H. Ed. a. genoegzaam bekend zijn. Dit
is het receyt, Ed. a., hetwelk ik in haast op paper stelde voor
H. Ed. a. 's regering.
De kolonie is om zo te zeggen total geruineerd zonder hoop
op herstel, wijl alle plantages verwoest zijn, de meeste slaven
bij de Fransen zijn en meer dan 800 vaten suiker waarvan 500
voor rekening van H. E.d a., verbrand zijn.
Van de Pl. de Fortuijn zijn de meeste slaven verdwenen en
eveneens van de Pl. Nieuwe Middelburgh, de Opperplanter van
laatstgenoemd plantage heeft al zijn bezit in de wereld verloren,
behalve het salaries dat hij te goed heeft. Van de Pl. Poelwijck
en de Pl. Westersouburgh wordt, Goddank, bij deze moeilijk-
heden geen enkele slaaf vermist, zodat het belangrijkst verschil
met den inventaris die aan H. Ed. a. is toegezonden met schipper
van Leeuwen, zal zijn enige doden.
Van de Broodplantage der Cie. ontsnapten bij deze troebelen
naar de Fransen drie mannelijke slaven en hunne vrouwen,
waaronder de beide smeden Prins en Cabrijt.
Op voormelde Broodplantage is tengevolge van het verbranden
der gebouwen een grote hoeveelheid verf, pek, teer, touwwerk,
zout enz. verbrand, waardoor ik verkeer in de ernstigste moei-
lijkheden ter wereld, als ik niet prompted hulp krijg van de ene
of andere bron. Daarvoor heb ik Gouverneur en Raad van Suri-
name en eveneens den Gouverneur van Barbados om hulp ge-
vraagd, hopend dat God zal maken dat mij een overwachte hulp
zal toekomen, anders mogen Haar Ed. a.wel aannemen dat het
zal wezen: Consummatum est.
Ik verlang naar instructies van H.Ed.a. zo spoedig mogelijk
(als ik dan nog leef), of ik met de overblijvende slaven mij zal
nederzetten in Demerara, welke river, gelijk velen getuigen,
sterk bevestigd is; daarvoor zou ik dan materialen en werkvolk
verzoeken.
Of dat H.Ed.a. besluiten dat ik met die slaven naar Suriname
of elders moet gaan. Want zekerlijk biedt deze river met zijn
Fort niet de geringste mogelijkheid om verdedigd te worden,
zelfs indien meer benedenstrooms een of twee versterkingen
werden opgericht, want een vijand kan de river langs drie of
vier wegen binnenkomen, ondanks onze wachten die dagelijks
buiten zijn.
Haar Ed.a. behoeven niet bezorgd te wezen dat de Kolonie
Berbice ook binnenkort bezocht zal worden en er gevaar zal zijn
VERSLAG VAN DEN COMMANDER DER KOLONIE ESSEQUEBO 41
dat de plantages verwoest zullen worden, wijl het ongelofelijk
is hoe de vijanden door het bos zijn getrokken en ook boven de
watervallen. Toch denk ik niet dat de vijand aan het fort aldaar
enige schade zal toebrengen wiji het een genoegen is het te zien,
want het is uitermate sterk en de Commandeur is nog steeds
aan het werk. Hadde God gewild, dat H.Ed.a. 's Kijkoveral
in denzelfden staat hadde verkeerd!
Maar H.Ed.a. mogen verzekerd zijn, dat H.E.a. 's voor-
meld Fort zeer veranderd is, wijl ik al de oude aarden wallen
van pallissaden voorzien heb; ze zijn vlak gemaakt en de helft
lager geworden en bezet met palissaden. Het is ,God zij dank,
rondom afgesloten en bewapend met vijftig kanonnen, goed
verdeeld en redelijk voorzien van kruit, en kogels ontbreken
mij niet, noch kan ik klagen over het aantal geweren en ik heb,
dank zij God nog een flink aantal handgranaten, ik heb echter
nog lont nodig; maar ik twijfel niet of binnenkort zullen wij dit
te boven komen. Tenslotte, H.Ed.a., ben ik zeker dat met zestig
Christenen ik een aanval van driehonderd kan afslaan, als de
Almachtige God zijn volk niet bezoekt met blooheid. Daarom
zeg ik, gelijk de oude spreuk luidt: 'si Deus pro nobis quis
contra nos', en voorts, mijzelf troostend in de rampen die door
den Heer zijn bevolen, zal ik mijn lijfspreuk volgen ,,Fidelle
jusqu'a la mort".
Trachtend mijn vaderland en H.Ed.a. getrouwelijk te dienen.
Thans niet meer, H.Ed.a., dan dat ik, met onvoorwaardelijke
onderdanigheid aan Hunne Edel Mogenden Bewinthebberen der
eerwaardige Geoctroijeerde West-Indische Compagnie van den
Raad van Tien, om verontschuldiging vraag dat ik met geen
mogelijkheid meer heb kunnen doen dan ik gedaan heb.
Ten slotte bid ik God dat hij de plannen van H.Ed.a. doe
slagen en dat Hij overvloedig den dauw Zijner genade sproeie
over H.Ed.a. 's families en ons dierbaar Vaderland, en dat hij
mijn zijn genade schenke en mijn leven nog enigen tijd spare
voor H.Ed.a. en ons dierbaar Vaderland, en ik wil blijven en
bereid tot offers, Hoog geeerde Heren.
H. Ed.a. 's nederige en tot den dood.getrouwe dienaar
PR. VAN DER HEYDEN REZEN 1709.
GESCHIEDKUNDIGE AANTEKENINGEN OVER HET
CULTUREEL LEVEN IN SURINAME
DOOR
FRED. OUDSCHANS DENTZ
Wanneer men de vraag stelt wat Suriname in het verleden op
cultareel gebied heeft verricht, dan zullen velen blijken de meaning
te zijn toegedaan, dat zulks van weinig of geen betekenis is. Toch
heeft onze op de Zuid-Amerikaanse kust gelegen kolonie zoo
genoemd v66r de gr6ndwetswijziging van 1922 niet zulk een
slecht figuur gemaakt! Het schijnt daarom niet van belang
ontbloot hierover thans iets mede te delen, waarbij wij slechts
de volgende onderwerpen, iz6r in het kort, zouden willen be-
spreken: 1. journalistiek, 2. boekerijen, 3. musea, 4. onderwijs,
5. opvoeding, 6. tooneel, teken- en schilderkunst, 7. tentoon-
stellingen, 8. verenigingen.
1. De journalistiek nam een aanvang in 1772, toen
de eerste krant, de Weekelijksche Woensdagsche Surinaamsche
Courant te Paramaribo verscheen onder de zinspreuk ,Justitia,
pietas, fides" (gerechtigheid, vroomheid, geloof), het motto
van het z.g. Surinaamse wapen of, better gezegd, zinnebeeld.
De grondlegger van de Surinaamse journalistiek is mr W. J.
BEELDSNIJDER MATROOS, secretaries van het College van Kleine
Zaken, die gouverneur Nepveu bereid vond hem, in 1772, voor
den tijd van vijf en twintig jaar, een privilege te verlenen voor
de stichting van de eerste drukkerij. Op deze drukkerij verscheen
de eerste courant op 10 Aug. 1774. In den loop der jaren ver-
schenen in Suriname nog 123 andere bladen, van welke er in
1938 nog een 14-tal bestonden 1).
2. Aan boekenverzamelingen schijnt Suriname
vroeger geen gebrek te hebben gehad. In de ,,Essai historique
1) Zie ,,Surinaamsche Journalistiek" in D. W. I. Gids 1928, p. 33, 65,
289.
-42-
AANTEKENINGEN OVEIR-HET CULTUREEL LEVEN IN SURINAME 43
sur la Colonie de Surinam" 1) lezen wij in. deel 2, blz. 79: ,,Feu
M. le Gouverneur Texier, Mr. Wichers, Mr. le Lt. Colonel Fredrici,
le medecin van Wiert, feu Mr. de Meinertshagen, le m6decin
Schilling, feu Mr. van Dam et plusieurs autres amateurs Chr6-
tiens & Juifs firent naitre en Surinam une Bibliothlque aussi
vaste & aussi remplie d'ouvrages sur toutes les matieres qu'elle
ne le c6de a aucune de toute l'Ambrique & gale plusieurs grande
Biblioth6ques de l'Europe". Deze boekerij, waarschijnlijk de
eerste van Suriname, zal wel bij den groten brand van 1821 ver-
loren zijn gegaan, evenals die van de Maatschappij tot Nut van 't
Algemeen 2). Verder vindt men boekenverzamelingen, nagelaten
door H. HEUSGES (1836) 3), mr. H. C. FOCKE (1858) 4) en dr.
G. C. BERCH GRAVENHORST (1851) s), vermeld in de catalogs
van de koloniale Bibliotheek te Paramaribo, 1911, terwijl de
belangrijke verzameling boeken over Suriname van den heer
E. VAN EMBDEN 6) staat opgenomen in Van Sypesteyn's Be-
schrijving van Suriname 7).
De tegenwoordige Koloniale Boekerij werd in 1856 gesticht
door de particulieren dr CH. LANDRA a) en dr F. A. G. DUMON-
TIER 9), redacteuren van het slechts twee jaar verschenen tijd-
schrift West-Indie. Zij lieten op 15 Sept. van dat jaar een schrijven
met inteekenlijst rondgaan met een opwekking om door het
schenken van een som ineens of een jaarlijksche bijdrage van
/ 2,50 fondsen voor dit doel bijeen te brengen. Dit plan slaagde,
en in 1857 boden zij het resultaat van hun streven aan het
gouvernement aan, dat de schenking aanvaardde en haar den
naam van Surinaamsche Koloniale Bibliotheek gaf.
Het beheer werd aan een commissie opgedragen, bestaande
1) Paramaribo, 1788; vertaald als ,,Historische Proeve over de
Kolonie van Suriname, door een gezelschap van geleerde Joodsche
mannen aldaar", Amsterdam, 1791.
2) Surinaamsche Almanak 1827, p. 123.
3) Men zie hierover ,,Bibliotheken" in de Encycl. Nederl. W.I., p. 139.
4) President van het College van Kleine Zaken, corresp. lid van de
Koninklijke Academie van Wetenschappen, rechtsgeleerde, botanicus
en musicus (16 Aug. 1802-25 Juni 1858).
5) 6 Mei 1812-1 Juni 1851; zie Nederl. Tijdschr. Geneesk. 86, 1942.
*) President van bet College van Kleine Zaken en van bet college van
commissarissen van het depart. der onbeheerde boedels.
7) 's-Gravenhage, 1854, bijlage IV.
*) Iste stadsgeneesheer, genees- heel- en vroedmeester M. D. Leiden,
1833.
') Officer van gezondheid 2e klasse, chirurgijn-majoor van de schut-
terij, corresp. lid van de Kon. Acad. van Wetenschappen.
44 FRED. OUDSCHANS DENTZ, GESCHIEDKUNDIGE
uit de heren CH. LANDRA, als voorzitter, mr G. J. A. BOSCH
REITZ 1), jhr mr J. M. MARTINI -VAN GEFFEN 2) en P. M. NET-
SCHER 3), als leden. Een reglement, door de stichters ontworpen,
werd na enige wijzigingen bij beschikking van 15 April 1858
no. 4 goedgekeurd. Hierin werd in art. 14 bepaald: ,,Des Woens-
dags en de Zaterdag van 9 tot 12 uur voor den middag zal de
bibliotheek toegankelijk zijn voor alle personen, die zich tot
een jaarlijksche bijdrage van / 2,50 verbinden of de bibliotheek
zullen begiftigd hebben met boeken enz., waarvan de waarde
aan. genoemde bijdrage geevenredigd is". De bibliotheek werd
in een lokaal van het stadhuis (z.g. Steenen Gebouw) onderge-
bracht, tegenwoordig het gebouw voor de Administratie van
financiEn, en later naar het gebouw van de weeskamer over-
gebracht.
Een zestal jaren later gelukte het gouverneur Van Lansberge
mr J. M. JANSSEN EYKEN SLUYTERS 4) te bewegen zijn verzame-
ling opgezette, inlandse vogels, viervoetige dieren en andere
naturalia aan de kolonie ten geschenke te geven, in plaats van
die naar Europa te zenden. In het Gouvernements Advertentieblad
van 16 Febr. 1865 maakte het bestuur het overnemen dier ver-
zameling bekend en droeg tevens aan de heren F. A. C. DUMON-
TIER, mr C. I. HEYLIDY s), mr C. A. J. BOSCH REITZ, mr J. M.
JANSSEN EYKEN SLUYTERS en F. CARSTAIRS 4) op, zich in com-
missie te stellen, ,,teneinde na te gaan in however men het beoogde
doel (de oprichting van een museum) zou kunnen bereiken, en
tevens door het toevoegen der Koloniale Bibliotheek een inrich-
ting van wezenlijk nut voor de kolonie in het leven te roepen".
Een intekenlijst, aan de ingezetenen aangeboden, had geen
1) Lid van den Kolonialen Raad, lid van de commissie van Onderwijs,
corresp. lid van het college ,,Zeemanshoop" te Amsterdam. Hij was als
advocaat uitgekomen, doch gaf er de rechtspraktijk aan, toen hij bij het
overlijden van zijn broer kort na zijn aankomst diens plantageadmini-
stratie overnam. Hij weigerde een benoeming tot lid van het Hof van
Justitie.
2) Griffier bij het gerechtshof, lid van de commissie van Onderwijs,
diaken van de hervormde gemeente.
3) le Lt. van de grenadiers en jagers, adj. van den gouverneur (4 Juni
1824-12 Jan. 1903): zie De W. I. Gids 1942, p. 118.
4) Lid van het gerechtshof, mede-eigenaar van de plantage ,,Geyers-
vlijt", ouderling der Ev. Luth. gemeente, lid van de commissie van
onderwijs, erelid van de Rotterdamsche diergaarde.
3) Advocaat te Paramaribo.
*) Eigenaar en directeur van de plantage ,,Caledonia in de Saramacca,
kapt. van het korps burgerofficieren.
AANTEKENINGEN OVOR HET CULTUREEL LEVEN IN SURNAME 45-
gunstig gevolg, In den loop van het jaar 1865 had de gouverneur
uit eigen middelen een huis gehuurd, waarin het m u s e u m
werd geplaatst totdat het, in 1868, naar een der zijgebouwen
van het gouvernementshuis werd overgebracht.
Een tweede poging, in 1867 bij het publiek aangewend, slaagde,
waarop de landvoogd zich bereid verklaarde een in twee woningen
verdeeld huis in de Gravenstraat, eigendom van het gouverne-
ment, waarin vroeger de Surinaamsche bank gevestigd was,
en aan de R.K. gemeente in bruikleen was afgestaan, maar door
haar was teruggegeven, voor de Koloniale Bibliotheek en het
Museum te bestemmen.
De gouverneur benoemde bij beschikking van 10 April 1867
no. 7 een commissie, bestaande uit de heeren F. CARSTAIRS,
J. M. JANSSEN EYKEN SLUYTERS, J. A. F. CATEAU VAN ROSE-
VELT 1) en J. F. A. E. VAN LANSBERGE 2), met uitnodiging een
reglement voor een genootschap ter bevordering van landbouw,
handel, kunsten en wetenschappen te ontwerpen, hetwelk den
7den .Mei werd ingediend. Bij beschikking van 9 Mei no. 2
werd bepaald, dat de Surinaamse Koloniale Bibliotheek en de
natuurhistorische verzameling, welke de heer EYKEN SLUYTERS
en anderen als grondslag voor een museum aan de kolonie hadden
geschonken, tot opzeggens aan het Surinaamsche Genootschap
ter Bevordering van Kennis in bruikleen zouden gegeven worden.
Het bestuur van de Sur. Kol. Bibl. werd den 29sten Mei 1867
uitgenodigd de boekerij aan voornoemd genootschap over te
dragen, hetgeen geschiedde. Op den 16den Februari 1868 bracht
het Surinaamsche Genootschap zijn eerste jaarverslag uit.
Slechts zeven jaar bleef het Surinaamsch Genootschap be-
staan (1868-1875). Bij de ontbinding werden de boekerij en het
museum aan het Koloniaal Bestuur aangeboden (ten dele waren
zij reeds vroeger in bruikleen aan dit bestuur afgestaan) en bij
beschikking van 8 Febr. no. 1 aanvaard. Nu werd een en ander
onder den naam van Koloniaal Museum onder beheer van den
gouvernements-secretaris in het z.g. ,,logeergebouw" geplaatst
1) 2de Luitenant (7 Sept. 1823-21 Oct. 1891). werd later districts-
commissaris, chef van het Bouwdepartement, beheerder der koloniale
vaartuigen, lid van de Koloniale Staten, lid van den-Raad van Bestuur,
agent-generaal der immigratie. Britsch-Indische immigranten noemen
hem nog ,,papa Rosevelt" en zijn kantoor ,,Rosevelt kantori".
2) Zoon van den gouverneur (1839-1883), officer bij het Ned. West-
Indische leger, 2e luitenant-adjudant van den gouverneur, werd later
garnizoenscommandant op Curacao.
46 FRED. OUDSCHANS DENTZ, GESCHIEDKUNDIGE
en voor dagelijks toezicht en schoonhouden van voorwerpen
werd een custos aangesteld. Boekerij en museum waren, behalve
op Zaterdag, in de morgenuren voor belangstellenden toeganke-
lijk. Als eerste commissarissen traden op J. F. A. E. VAN LANS-
BERGE en W. F. VAN GENDEREN. Na het ontbinden van de
commissie van beheer, in 1888, werd den inspecteur voor het
onderwijs het beheer over beide instellingen, alsmede over den
plantentuin, opgedragen.
Van den boekenschat werd echter te weinig gebruik gemaakt
en het museum geraakte in een staat van verwaarloozing en
verval. Daarom richtte het bestuur van het Algemeen Neder-
landsch Verbond zich tot den gouverneur met het verzoek een
commissie te belasten met het ontwerpen van een hervormings-
plan. Aldus geschiedde. In deze commissie zaten de wnd. inspec-
teur voor het onderwijs J. J. HEILBRONN, ds H. BUISKOOL 1),
W. L. LOTH 2), C. R. FROWEIN 3), E. B. J. LUITINK 4) en FRED.
OUDSCHANS -DENTZ 5), de laatste drie als voorzitter, secretaries
en bestuurslid van het Alg. Ned. Verb. Het gevolg was de ophef-
fing van het museum, dat zoodanig verwaarloosd was, dat een
voortbestaan niet gerechtvaardigd scheen, teneinde ruimte te
verkrijgen voor den kostbaren boekenschat. De opheffing had
plaats bij beschikking van 16 Mei 1908. De aanwezige voorwerpen
op ethnologisch, geologisch en oudheidkundig gebied werden
aan de openbare en bijzondere scholen afgestaan 6). Later ver-
huisde de boekerij weer naar het gebouw van de oude Weeskamer
en werd er een leeszaal aan verbonden.
Een afdeeling van de Koloniale boekerij is te Nieuw Nickerie
gevestigd, eveneens met een leeszaal, terwijl in Coronie op 5 Juni
1917 een kleine lees- en ontspanningszaal werd geopend.
Nog bestaan er te Paramaribo bibliotheken van het Departe-
ment van Landbouw, het Surinaamsch Onderwijzersgenootschap,
het garnizoen, het Militair Tehuis, de loge ,,Concordia", de Chr.
jongelingsvereniging der Evangelische Broedergemeente, en
van de R.K. gemeente.
Helaas is er van de oprichting van een gouvernementsmuseum
1) Predikant bij de Hervormde gemeente.
2) Gouvernements-landmeter en majoor-commandant van de schut-
terij.
3) Inspecteur van onderwijs bij de Moravische Broedergemeente.
4) Leeraar aan de Hendrikschool.
5) Destijds ambtenaar ter gouvemements-secretaris.
4) Koloniaal Verslag van 1908, p. 8, noot.
AANTEKENINGEN OVER HET CULTUREEL LEVEN IN SURINAME 47
niets meer gekomen, hoewel er genoeg material voor aanwezig
was.
De Vereeniging tot Bevordering van Onderwijs stichtte in
1908 een Schoolmuseum, dat 26 Maart 1909 werd geopend, waarin
een nog bruikbaar deel van het opgeheven Koloniaal Museum
werd overgebracht. Dit museum werd in 1929 gelikwideerd en
de inhoud op 5 Febr. 1930 op een openbare veiling verkocht.
4. Het onderw ij s is ook in de vroegste tijden in de volks-
planting niet vergeten. Reeds artikel XXIX van het octrooi van
1682 maakt melding van de bevoegdheid van gouverneur en
raden om te stellen ,,enige kleyne en modique lasten, tot verval
van de noodige kosten van de voorsz. respective collegien
van Raden ende Rechters mitsgaders van kerckendienst, School-
meesters en diergelycke, voor zooveel hetselve soude mogen
werden geoordeelt nootsaakelyck of dienstig te wesen" 2). Als
eerste onderwijzer te Paramaribo zien wij in 1685 WALTHERUS
VAN AERNHEM aangesteld, tevens als koster, voorzanger en
voorlezer van de gereformeerde gemeente op een traktement
van ,,dry hondert gulden jaarlycx ende hem geparmitteert dat
alhier ter plaetse zal vermogen publique schools te houden".
Na hem volgden vele anderen, niet alien even bekwaam. Afge-
dankte militairen, verloopen planters, uit hun land ontvluchte
vreemdelingen werden schoolmeester.
Dat het onderwijs onze vroede vaderen terdege bezig hield,
moge blijken uit het besluit van gouverneur en raden van 9
Jan. 1694, om een belasting tot verval van de noodige lasten voor
predikanten en schoolmeesters te heffen, ,,sullende de coloniers
25 pond suiker van 't duysent over de consumptie van cassaven,
patates, jammen, tayer en pess, cooren, bananen en backovens"
betalen 3). Een kort project van het schoolmeesters ambt werd
2 Sept. 1726 vastgesteld 4).
Een reglement op het lager onderwijs kwam in 1817 tot stand 5)
en werd daarna nog herhaaldelijk verbeterd. Groote uitbreiding
kreeg het onderwijs na de afschaffing der slavernij in 1863, en
in 1877 trad een geheel nieuwe regeling in working, waarbij een
1) De catalogs is van 1908. Bulletin van de Inspectie van Landbouw
in W. I.
2) Politieke notulen van 5 Dec. 1685.
-') Idem van 9 Jan. 1694. Later verhoogd tot 45 pond suiker.
4) Idem van 2 Sept. 1726, Missives 1727-1747, p. 15.
s) Resolutie van 19 Mei 1817. Publicatie van gouv. Vaillant van 19
Nov.
48 FRED.-OUDSCHANS DENTZ, GESCHIEDIKUNDIGE
inspecteur voor het onderwijs werd aangesteld, dr D. H. BENJA-
MINS, die onnoemelijk veel goed werk heeft gedaan. Middelbaar
onderwijs was er in Suriname slechts van 1877-1881 1) In 1877
trad de leerlicht in working.
5. Wat de op voeding betreft: Reeds in 1677 stichtte
kapt. NASSY, een invloedrijk Portugeesch Isra6liet, een opoe-
dingshuis in Suriname, ,,Om de jeugd in goede manieren en
betamelijke exercitie te onderwijzen" werd in 1731 besloten uit
het vaderland een dansmeester te ontbieden op een traktement
van / 900 voor het eerste jaar, buiten hetgeen hij van zijn dis-
cipelen zou ontvangen, benevens vrije overtocht 2).
Voor een goede christelijke opvoeding zond men jongens en
meisjes uit het diaconiehuis te Paramaribo naar Amsterdam
(naar het Aalmoezeniershuis); tevens moesten zij dan een am-
bacht leren 3).
In navolging van Nederlandsche Mettray vestigde gouvereur
SCHIMPF in 1857 op plantage ,,Lustrijk" een landbouwkolonie
voor arme en verwaarloosde weezen, het Protestantsche Surinaam-
sche Metray. Deze bleef van 15 April 1857 tot 1860 bestaan.
Een ofooedingsgesticht voor verwaarloosde jongens werd 17 Nov.
1912 op plantage ,,Slootwijk" opgericht, doch in 1919 weer opge-
heven,
6. Van oudsher is de tooneelspel kunst bij de bur-
gerij van Paramaribo in eere geweest. NEPVEU maakt op 19 Juli
1773 voor het eerst melding van een tooneelvoorstelling door
liefhebbers, die maandelijks een vertooning zouden geven ,,om
de ingeseetenen by deeze fataale omstandigheden van haaren
miserable staat enigzints te distraheeren". In 1773 werdt. de
eerste Nederlandsche schouwburg opgericht. In de laatste jaren
van de 18de eeuw rezen de tooneelgezelschappen als paddestoelen
uit den ground. In 1785 richtte men (en hierin was men Batavia
vooruit) het Genootschap der Surinaamsche Letterrienden op,
onder de zinspreuk:
,,Zo word in dit gewest, gelyk aan Bato's strand,
De zucht tot wetenschap en kunsten voortgeplant".
Op 18 Augustus 1798 verrees het tooneelgezelschap Door ijver
bloeit de kunst, waarop een jaar later het tooneelgezelschap Kunst
1) Zie mijn artikel in Neerlandia, Aug. 1942 en De W. I. Gids 1942,
p. 269.
2) Politieke notulen van 27 Apr. 1731.
3) Idem van 28 Febr. 1759 en 8 Febr. 1702.
AANTEKENINGEN OVER HET CULTUREEL LEVEN- -IN SURINAME 49
word= door arbeid verkregen volgde. Het tooneelgebouw van het
op 20 Nov. 1798 -opgerichte tooneelgezelsehap De Verrezee
Phoenix. werd later door de R.K. Missie .voor / 70.000 gekocht,
en. op de plaats daarvan verrees de op 4 .Maart van dat jaar
ingewijde R.K. kerk St. Paulus en Petrus.
De Militaire Schouwburg brandde in 1825 af. Op 24 Jan. 1841
going men over tot de .oprichting van het tooneelgezelschap
Polyhymsia. Het: Op. 27 Apr... 1837 opgerichte genootschap
Thalia stichtte zijn eigen schouwburg,. welke op 20:: Jan. 1840
werd ingewijd.. Nog bestaat dit genootschap met zijn gemoderni-
seerd -tooneelgebouw, waarin tal van Nederlandse tooneelgezelD
schappen hebben gespeeld. : .:...: !-
Als tee k enaars mogen worden genoemd PIERRE JAC-
QUEs BENOIT. ),- T-; BRAY.2), G.-- W. M. VOORDUIN '3)-, Jhr.
E. VAN HEEMSKERK VAN BEESt4), J. A. F. CATEAU VAN ROSE-
VELT, mr A. BotREt 5s), N. Box 6) en W. H. C. WINKELS. Suri-
naamsche .schild-ers waren.J.- E. LoTH:7) en G. G. F.
RusTWIJ:s.).. .
.7.-De opening van de eerste tent oonstelling. -in
Suriname, op 27 Oct. 1876, was een groote gebeurtenis.. Het
was een te toonsteUing. van landbouw en nijverheid, welke tot
14 Nov. duurde. .
De eerste schilderijententoonstelling had plaats in 1907; zij
going uit van het Alg. Nederi. Verbond. Op 24 Nov.. 1908 was
er een veetentoonstelling .in Coronie, van 29 Sept.-1 Oct. 1909
een vee- en landbowAentoonstdling te Paramaribo.
8. Als oudste veren iging kennen wij het in 1780 opge-
richte Natuurkundig Gezelschap. Daarop volgde, in -1782, een
Genootschap -ter Beoefening der Natuurlijke Historie, waarvan
oprichter waren: gouverneur-generaal B. TEXIER, de raad-
fiscaal mr J. G. WICHERs, de schrijver ANTHONY BLOM, de oud-
geneesheer J.- YOEGEN VAN ENGELEN en- mr W. J. BEELDSNIJDER
1) Schrijver van ,.Voyages k Surinam", 1782-1854:
2) Vele jaren lang planter irn Suriname. : :
) Luitenant ter zee, 1830-1910.
1 Oud-zee6fficirr, 'die met .Voorduin het 'piatwerk ,,Gezigten uit
Nederland'wWest-Indien" uitgaf, Amsterdain, 1860-1852.
S) Lid van het Hof van Justitie,. daarna R.K. priester; -1848-1888.
*) In 1829 lid van het gemeentebestuur, heemraad van do,dioscees
Boven-Suriname, Thorarica en Beneden-Commewijne, assessor in de
rechtbank van kleine zaken.
7) Geb. te Paramaribo in 1847, in 1874 te Rome overleden. --
') Geb. in Suriname en in 1914 aldaar overleden..'- -'
West-Indische Gids XXX 4
50 AANTEKENINGEN OVER HET CULTUREEL LEVEN IN SURINAME
MATROOS. Dit genootschap legde aan den Kwattaweg te Para-
maribo een plantentuin aan op den ground ,,Maria's lust", welke
tuin zij de Hortus Surinamensis of de Konst Thuyn tot nut van't
algemeen noemden. Helaas raakte deze in het begin der 19de
eeuw in verval en op 26 Juni 1816 werd hij in het openbaar
verkocht voor / 3200 1).
Het.jaar 1783 zag.de geboorte van een letterlievend Cgenoot-
schap onder de zinspreuk Docendo Discimur. Het in 1758 gestichte
Genootschap der Surinaamsche Lettervrienden en het in 1867
opgerichte Surinaamsch Genootschap tot Bevordering van
Kennis werden reeds eerder genoemd. Oefening kweekt kennis,
een ander letterlievend genootschap, kwam op I Juli 1853 tot
stand.
Op national gebied mogen wij gewag maken van de Vereeni-
ging voor Nationale Feesten, 1892, welke zich nog steeds beijvert,
in samenwerking met het Alg. Nederl. Verbond en andere ver-
enigingen, op national feestdagen uiting aan hun verbondenheid
met het moederland te geven. Dit Algemeen Nederlandsch Ver-
bond deed op 24 Oct. 1902 zijn intrede in de Surinaamse samen-
leving.
Er hebben tal van leesverenigingen bestaan, waaronder zoowel
voor ontspanningslectuur als voor lectuur op pharmaceutisch en
juridisch gebied. Van de eerstgenoemden bestaat nog steeds
de Keur van Letteroogst, in 1849 opgericht.
In 1860 richtte men de Maatschappij van Volksvlijt op, welke
in 1868 werd ontbonden. Het doel was ,,om door middel van
particuliere bijdragen zich te belasten met het opzigt over de
opleiding van armekinderen, zoo-jongens als meisjes, na het ver-
laten der school, en om hen tevens, waar het noodig mogt zijn,
te voorzien van voeding en kleeding".
Op onderwijsgebied zien wij gewag gemaakt van de totstand-
koming, op 7 Juni 1828 van de Maatschappij ter Bevordering
van her Godsdienstonderwijs onder de slaven en andere heidensche
Bevolking door tusschenkomst van de Moravische Broeders,
van het eerste Surinaamsche Onderwijzeres Gezelschap op 27 Dec.
1853, van een Christelijke Onderwijzers-Vereeniging ,,Broeder-
schap" op I Mrt 1892 (nog bestaand!), van een Surinaamsch
Onderwijzers Genootschap, 26 Sept. 1895 (nog bestaand!), van de
Vereeniging tot Bevordering van het Onderwijs, 20 Juni 1906.
2) Zie D. W. I. Gids 1940, p. 334.
BETHESDA EN DE EVANGELISCHE BROEDERGEMEENTE
DOOR
W. R. MENKMAN
Stemmen uit Bethesda (No. LI 1947) brengt ons, evenals de vorige edi-
tie (zie De West-Ind. Gids XXIX. 59) het laatste jaarverslag (1947)
van het central Comit6 Bethesda, ter behartiging der belangen in Ne-
derland van ,,De Protestantsche Vereeniging tot verpleging van Lepra-
lijders in Suriname."
Wij leren uit dit verslag, dat eind 1947 te Bethesda verpleegd werden
91 mannen, 65 vrouwen, 18 jongens en 10 meisjes.
Het aantal Duitse diaconessen, die in Augustus 1947 hadden te ver-
trekken, blijkt drie te zijn geweest.
De behandeling met Promine en met een nog nieuwer middel, Diazone,
leverde goede resultaten op, hoewel een definitive uitslag nog niet
vermeld kan worden. Dank zij steun van verschillenden zijde is het einde-
lijk mogelijk geworden de behandeling zonder financiele offers van de
patienten zelf te kunnen toepassen.
Hoewel het Comit6 dankbaar is voor de hulp, welke in 1947 inruime
mate genoten werd, moet het toch wijzen op het nog steeds bedenkelijke
van de financiele toestand; het jaar 1948 opende met een verwacht te
kort van omstreeks 35.000 gulden.
Het Zendingsfeest der Evangelische Broedergemeente te Zeist, op
15 dezer gevierd, gaf aan verscheidene sprekers de gelegenheid in het
licht te stellen wat er in Suriname voor noodlijdenden gedaan wordt
en dat niet alleen voor melaatsen; het zendingshospitaal op Kabelstation,
ook in het hierboven behandelde verslag genoemd, voorziet in de be-
hoefte aan medische hulp bij de bosnegers van Ganzee.
Pogingen worden aangewend, om ook de N.H.kerk in ons land te
interesseren voor het zendingswerk der Broedergemeente in Suriname.
September 1948 M.
BOEKBESPREKING
Een ,,Planbureau" voor Suriname? door Ir. W. L.
UTERMARK (Economisch-Statistische Berichtel' van
8 December 1948. No. 1648).
I)e -schrijver meent de vraag, in den titel van zijfn artikel gesteld,
bevestigend te moeten beantwoorden, d.w.z. dat volgens hem de kans
op een doelmatige besteding der gelden van het Welvaartsfonds en
van die welke nog aan het fonds toegevoegd zullen moeten word -
beter verzekerd .zou zijn m6t -dan z6nder een planbureau. Deze conclesie
althans heb ik uit des Heeren Utermark's beschouwingen meenen te
moeten trekken.
* Enkele opmerkingen mogen hier een plaats vinden.
De schrijver meent, dat Suriname nog ,,woekert" op een economische
basis van, honderd of hondervijftig jaar geleden, dus de basis van
omstreeks 1800-1850. Wordt hiermede bedoeld, dat sedeit den slaven-
tijd, met .ziin ,,bloeiende" plantage-ondernemingen, :er geeri economisehe
verschuivingen van beteekenis plaats gehlad hebben ? Of, dat Inen
zich weinig rekenschap geeft van andere economische mogelijkheden
dan die welke het groot-landbouwbedrijf destijds, als eenige bron van
welvaart, epleverde ?
- Direct echter worden de ,,enkele'" punten opgesomd, waarop sedert
diew -vodeto tijd de etonomische basis verbreed zou zijn. Te weten de
ent*irkkeling vah Paramaribo tot een ,,aantrekkelijk" handelscentram;
de stichting der bauxietbedrijven, die van het mechanische landbouw-
bedrijf der Hollandsche pioniers in Nickerie, wellicht ook de voortit-
gang der cocoscultuur in Coronie. Misschien is- vooral gedacht -aan
geografische verschuivingen, -maar- dan blijft het vreemd, dat niet
gesproken wordt over de versterking der bevolking door den intocht
der Aziaten, thans een groep van rond 90.000 zielen, veor het mieeren-
deel in de districten gevestigde nijvere landbouwers.
Volgens het Bijblad van de Ned. Staatscourant, waarin destijds
koloniale verslagen gepubliceerd werden, voerde Suriname in 1852 aan
timmerhout, rijst, levend vee en vleeschwaren voor een waarde van
bijna een half million gulden in. In 1939, het laatste jaar v66r den oor-
log, werd van dezelfde artikelen geimporteerd voor een waarde van
nog geen 400.000 gulden, voor een driemaal zoo sterke bevolking.
Rijst was toen reeds een belangrijk uitvoerartikel ,in plaats van een
importartikel, timmerhout is het sedert geworden. Ook de kleine land-
bouw en het boschbedrijf hebben dus wel eenige verandering teweeg-
gebracht in de economische structuur van het land.
-52 -
B69kB91ESPRKIN
-Wanneer wij verdeir lezen,- dat een groot gedeelte -vai Suriname
gedurende een deel van het jaar onder water staat, dan moeten fwij
natuurlijk- niet aan het binnenland denken, doch in de eerste plaats aan
de betrekkelijk small kuststrook. ..
De uitspraak dat die kuststrook ,,practisch malariavrij"'zou zilji;
noet eveneens met voorbehoud aanvaard-worden. Het Hoofd van den
Dienst ter bestrijding van Volks- en Besmettelijke ziekten rapporteerde
enkele jaren" geleden, dat de malaria in de kuststreek ,",voorlopig(1)
matig endemisch" heetscht, in sommige deelen (Nickerik en Coronie)
zelfs slechts (tijdelijk?) sporadisch; ,,in de binnenlanden daarenitegen
zwaar endemisch".
Het plan der kolonisatie door joodsche D.P.'s (waarvan intusschen
voorloopig wel niets komen -zal) acht de schrijver vooral van belang,
omdat daardoor een of twee der buitendistricten nauwer met de stad
verbonden zouden worden, wat dan aan de economische verheffing van
het land ten goede komen zou.
Terecht zwaait de schrijver lof toe aan den vorigen gouverneur, die
bij het ontwerpen van het welvaartsplan de noodzakelijkheid voor
oogen had, dat n u iets gedaan moet worden om Suriname tot grooter
welvaart te brengen, al kan de critiek wijzen op de mogelijkheid, dat
uit het fonds ook middelen geput zullen worden, welke eigenlijk uit
de: gewone inkomsten van het land verkregen zouden behooren te-
worden. De vraag of er tot dusver dan zooveel verzuimd is, welke
vraag wellicht verschillend beantwoord-zou kunnen worden, behoeft;
ons hier niet--bezig te houden. Wel komen in het programma van het
Welvaartsfonds inderdaad uitgaven voor- (woningbouw, maatregelen
in het belang der volksgezondheid), welke regelrecht gedaan zullen
worden ter verhooging van het welz ij n der bevolking, doch -met de-
welvaart slechts in verwijderd verband staan.
De Heer Utermark juicht het plan toe betreffende het stichten
eener nieuwe credietinstelling, doch meent dat deze een international
positive in kan nemen; de credietbank,-welke intusschen, -met steun uit
het Welvaartsfonds, opgericht is evenwel, is een -volkscredietbank en
dus blijkbaar slechts bedoeld om in de plaatselijke credietbehoeften te
helpen voorzien.
January 1949 M.
FR. VAN TILBURG (Andreas Corsini): Dierkunde
.* op de laeere school. Cura9ao, (1945, voorwoord ge.
-.dateerd Kerstmis 1944), iv + 32 blz. geste.cild, 30 afb.,
omslagtekening. Dierenalbum. -behorende bij Dier':
kuinde op de-L.S. (Curacao, 1945), 40 blz. gestencild,
* 38 afb., omslagtekdiing.- ' : '
Frater ANDREAS CORSINI heeft in een tijd van boekenschaarste het
onderwijs in de dierkunde op de Nederlandse Benedenwindse Eilanden
behulpzaam willen zijn door het samenstellen van deze kleine verhan-
deling, waarmede hij tevens hoopte door zijn voorbeelden zoveel
mogelijk van deze eilanden te kiezen enige belangstelling te kunnen
wekken voor de eigen dierenwereld.
BOEKBESPREKING
Bij het boekje is een atlasje gevoegd, waarin, door de heer E. A.
WINTERS, met enkele lijnen de vorm van de voornaamste Curavaose
gewervelde dieren is weergegeven. De bedoeling was dit album door de
leerlingen te laten kleuren en hen dit, bij het verlaten van de school,
mede te geven.
Dit is de eerste poging, welke op Curagao is gedaan, om, per handlei-
ding. de omgeving van de leerlingen in het aan hen gegeven onderwijs
in de dierkunde te betrekken. Moge een volgend initiatief niet meer uit
bitter noodzaak behoeven te worden geboren, en dus rijpere vruchten
kunnen dragen.
P. WAGENAAR HUMMELINCK.
Smithsonian Institution. Bureau of American
Ethnology, Bulletin 143. Handbook of South American
Indians. Julian H. Steward, Editor. Washington
(1946) The Andean Civilizations, vol. 3 (1948) The
Tropical Forest Tribes, vol. 4 (1948) The Circum-
Caribbean Tribes. (XVII, 624, XXXIII, 1035, XXIV,
986, XVII, 609 pag.).
Dit keurig uitgevoerd en van vele foto's en kaarten voorzien werk
geeft een overzicht der huidige wetenschap omtrent de Indianen van
Zuid Amerika. Slechts van enkele stammen staat een zo volledige
beschrijving als de moderne volkenkunde verlangt, ter beschikking;
dikwerf moet men zich behelpen met losse mededelingen van reizigers.
Het is echter gelukt er heel wat van te maken, en door den lagen prijs
is dit werk voor velen toegankelijk. Een woord van hulde aan uitgever
en medewerkers is hier wel van pas.
Deel I behandelt de volken aan de Atlantische zijde van het conti-
nent, van Kaap Hoorn tot iets; bezuiden den evenaar, uitgezonderd
de Tupi-Guarani-stammen. Deel 2 behandelt de volken aan de paci-
fische zijde, die zulke opmerkelijke culture ontwikkeld hebben, waar-
van die der Inca's geschiedkundige vermaardheid heeft verworven.
Deel 3 beschrijft de volken in het midden van het continent, in het
stroomgebied van Amazone en Orinoco, en alle Tupi-Guarani-stammen.
In deel 4 zijn. de overige volken behandeld, tot ongeveer de Noordgrens
van Honduras, en met inbegrip van de Antillen.
Op ground der beschikbare gegevens heeft A. Rosenblat (zie de West
Indische Gids 1938, XX p. 129-136) berekend dat er in 1492 7 million
Indianen in Zuid Amerika woonden in en 1930 8 million (benevens
19 million mestiezen). Hoewel men mag aannemen dat ze allen tot 66n
ras behoren, het Indiaanse of Amerikaanse, zijn ze verdeeld in talrijke
volkjes, elk met een eigen taal, en als men verwante talen bij elkaar
voegt tot taalfamilies, dan zijn er nog bijkans honderd van die taal-
families.
Bij hun kolonisatie in Zuid Amerika hebben de Nederlanders aan-
raking gehad, bijna steeds vriendschappelijk, met verscheidene stam-
men. In Brazilie waren het de Tapuya (decl 1 p. 553), Cariri (deel 1
p. 557) waarvan weinig, en de Tupi of Tupinamba (deel 3 p. 95) waarvan
vrij veel bekend is. In Guyana had men, of heeft men nog, aanraking
met de Arowak of Arawak (deel 3 p. 801), Kalifia of Carib, Acawai,
BO.EKBESPREKING
Oayana, Trio (deel 3 p. 804-13), Warau (deel 3 p. 815 en 869). De
beschrijving der onlangs aangetroffen z.g. Oayakul6 (Triometesem
en Wama) stond blijkbaar den samenstellers van dit boek nog niet ter
beschikking. [Terloops zij hier vermeld, dat het woord Oayakul6
wellicht een verbastering is van den ouden naam Akuri, in vorige
eeuwen gebruikt om de Indianen van het bovenland aan te duiden,
waarmede de Bosnegers aanraking hadden]. Vele stammen van Guyana
zijn gezamenlijk behandeld onder den titel ,,.Tribes of the Guianas"
(deel 3 p. 7991; en terecht, want het material en geestelijk leven van
deze mensen verschilt niet veel van elkaar, ondanks verschil in taal.
De voormalige bewoners der Nederlandse Antillen zouden in deel 4
this behoren, doch het book vermeldt hen niet, vermoedelijk wiji er
bitter weinig van hen bekend is. Maar wij vinden er iets dat van belong
is in verband met het opstel in den West-Indischen Gids 1948 XXIX
p. 225, getiteld De wiri-wiri, een muziekinstrument van Curacao.
Deel 4 achter p. 564, plaat 97 geeft n.l. een foto van ,,Cuban descen-
dants of the Arawak. Playing guayo and guitar. De linker figuur heeft
in elke hand een rammelaar van het gewone Indiaanse type, de rechter
figuur bespeelt een guitar, welk instrument vrij zeker niet van Indiaan-
sen oorsprong is. De middelste echter bespeelt een instrument bestaande
uit een kalebas met inkepingen waarover hij met een houtje schraapt
(guayo), en dit is de oude vorm van wiri-wiri. De plaat is ontleend aan:
Culin, Stewart The Indians of Cuba, Bull. Free Mus. Sci. and Art,
Univ. Pa.,. vol. 3 pp. 185-226, Philadelphia 1902.
[Naar aanleiding van dat opstel schreef de heer N. van Meeteren te
Willemstad, dat de naam wiri-wiri (voorkomend in de Encyclopaedie
van Ned. West-India) gebezigd wordt door Hollanders, vooral door
marinemannen, die het papiamento niet machtig zijn; in het papiamento
zegt men wiri. Voorts is het geluid door de Curagaose kalebas-wiri
voortgebracht, niet luid genoeg om op een kilometer afstand gehoord
te worden, laat staan ongeveer zes maal zo ver, gelijk Ramon Pane
van een instrument der Indianen van Haiti ten tijde van Columbus
vermeldde. Er blijkt echter niet of Pane dit zelf heeft waargenomen
of slechts heeft horen zeggen, en dan misschien van een ander instru-
ment; en hoe licht kan een vergissing zijn binnengeslopen!]
G. FRIEDERICI, Amerihanistischer Wdrtcrbuch,
Hamburg, 1947 (122 blz.).
Dit werk geeft den oorsprong van talrijke woorden, afkomstig uit
talen van Amerika, die in niet-Amerikaanse talen zijn opgenomen
(zoals tabak, hangmat, papaja enz.). Vroeger heeft Friederici reeds
een dergelijk, kleiner, werkje sameqgesteld, het Hilfsw6rterbuch fur
den Amerikanisten, Halle 1926, en hij deelt mede dat dit nevens het
nienwe boek zijn waarde behoudt, wijl het meer bronnen vermeldt.
De naam van den schrijver is aanbeveling genoeg, want er zal nauwe-
lijks een tweede te vinden zijn, die zo grondig op de hoogte is van de
oude berichten van ontdekkers en veroveraars, en daarbij zo accuraat
werkt. Een bijzonder woord van lof komt hem, en de uitgevers toe,
dat zij temidden der oorlogs- en naoorlogsmoeilijkheden dezen arbeid
hebben doorgezet.
C. H. DE GOEJE
BOEKBESPR-EKING
Suminame Het vergeten land, T-J. (of Tj.- Ar-ide-
man, uitg. W. L. Salm. & Co, Amsterdam 1945.
Dit wel klot geschreven boekje van 191 bladzijden wil, volgens de
voorrede, iets vertellen -over. Suriname, het: geboorteland van den
auteur. Het is dus geen roman of novelle en heeft daar ook niet de
allures van.
De held is een Surinamer, die na een verblijf in Nederland in zijn
heimat teruggekeerd:is en nu enige tijd op een plantage doorbrengt
en een tocht in het binnenland maakt.
De lezer doet- hier en daar de indruk op, dat de schrijver ook andere
Zuidamerikaanse landen-kent en wat hij daar beleefd heeft als Suri-
naamse ervaring te.boek stelt, dan-wel dat hij herineringen uit verschil-
lende landen ineen laat-vloeien.
Romantiek van een bepealde soort komt er -toch wel even in het
boekje voor. De held heeft in het oerwoud een liefdes-avontuurtje
met een bosnegerinnetje (gebeurt zo iets inderdaad wel eens?).
*Het lijkt niet de moeite waard:alle andere passages op te sommen,
waarbij de min of meer op de hoogte zijnde lezer geneigd is een:vraag-
teken te plaatsen. De twijfel aan de juistheid of betrouwbaarheid van
des schrijvers voorstelling. van zaken betreft dan topografische, ethno-
grafische, linguistische en* historische- bijzonderheden.
Waarom -kan niet eens een Surinamer van zijn geliefde land en de
daar bestaande toestanden; eigenaardigheden enz. een onbevooroor-
deelde, onbevanged en realistische bescbrijving geven?.
Dec, 1948. M.
Zendingsblad van de Evangelische Broedergemeen-
te in Suriname N.W.L 7e jaargang No 8/9 Aug./Sept.
1948. Drukker 'O. 'C. 'Marcus, Paramaribo.
Wij vinderi in deze aflevering van het Zenidini'sbtad -het eerste half-
jaarverslag van het Prinses Juliania Zendings&Hospitaal, van de hand
van den Heef P. A. de Grootf deze"jo'nge zehdingsarts geeft ih ruim
veertig bladzijden heel wat meer dan een eenvoudig verslag van de
iWerlkziaimhededin in her doohem geleide ziekenhuis in het ,,bosland".
Allereerst zij de aandacht gevestigd'op hefgeen de schrijver vertelt
over :de :Bosnegers, hun -zeden en- gebruiken, htn maatschappelijke
instellingen, hun materiele -en: vooral :hun: geestelijke noden. Een-
overzicht, zoals er niet veel in de Sarinaamse litteratuur te: vinden zijn
en dat-verdienen zou in ruimere kring bekendheid te verkrijgen. Terecht
metkt dokter De Groot op, dat de belangstelling voor deze Surinaamse
bevolkingsgroep o6k -in het eigen land niet groot is en de zorgen van het
gouvernement -voor deze- ;- 20.000 bnderdanen van H.M. de Koningin
beperkt zijn..- -
Wij lezen, dat in 1933 door de Broedergemeente de eerste ernstige
poging in het work gesteld werd om enigszins te voorzien in- de grote
behoefte aan medische hulp in het bosland-- en natuurlijk wordt -wel-
verdiende hulde betuigd aan Zr Nellie de Borst, wegens haar tienjarige
onvermoeide, offervaardige en gevaarlijke arbeid in het zendingshospi-
BOEKBESPREKING
taal te Ganzee, het grote Bbsnegerdorp; met circa 1000 inwohers, aan
de Boven-Surinamerivier.
Het duurt dan tot 1946, voordat overgegaan kan worden-tot het
nitzenden van den Heer De Groot en zijn-helpsters, met de-opdracht
de medische dienst der Zending in het bosland te reorganiseren.
Handhaving van Ganzee' als centrum bleek om diverse redenen
niet gewenst en Kabel (het oude kabelstation van de Spoorweg) werd
als vestigingsplaats gekozen. Aldaar en van daaruit kan hulp verleend
worden aan 16.000 Bosnegers, levend aan de Boven-Suriname, de
Sarakreek en de Boven-Saramacca; op van 66n tot zes dagen varens
(per corjaal) van het hospital. Dit laatste kon, wonder de naam Prinses
Juliana Zendingshospitaal, op 20 October 1947 geopend worden.
Behalve velerlei technische bijzonderheden geeft het verslag een
overzicht van de in het bosland voorkomende ziekten, de gezondheids-
toestand der Bosnegers, hun holding tegenover ziekten en tegenover
de geneeswijzen der blanken.
Natuurlijk was het voor den schrijver van het verslag onvermijdelijk
ook aan het verband tussen ending en ziekenverpleging een beschou-
wing te wijden. Dokter De Groot toont-zich een tegenstander van het
patriarchale optreden tegenover bekeerlingen en bekeerden en ziet
den zendeling liever als broader en medestrijder van hen wonder wie hij
arbeidt, hetgeen -in overeenstemming zijn zou met het karakter der
Broedergemeente en de overtuiging van Von Zinzendorf; Uit- allies
blijkt, dat de schrijver zijn zienswijze ook in practijk brengt, waar het
betreft zijn holding en die van zijn ondergeschikt personnel tegenover
de patienten. Hij wil dat begrip getoond word voor hun-opvattingen,
wat betreft levenswijze en levensbeschouwing en meent-dat op de zieke,
in zijn hulpeloze toestand, geen druk mag worden uitgeoefend; om heni
tot andere religieuse inzichten- te -brengen.-- De toewijding en naasten-
liefde, door de zendingsarbeiders betoond, behoreft het voorbeeld te
leveren dat all66n de beiden mag brengen tot het verlargen. dezelfde
weg als zij te gaan bewandelen. .
De tot dusver op Kabel, opgedane ervaring bewijst, dat Let leven in
het binnenland'vani Suriname, nog wel in nauw contact met ziektekiemen
dragende bosbewoners, mits strenge voorzorgen in acht genomen-'wor-
den, geen bijzondere gevaren voor de gezondheid behoeft- p te leveren.
Dat voor het zendingshospitaal, niettegenstaande' g'nstige -arbeids-
voorwaarden, toch moeilijk aan de eisen voldoend ondergesehikt-per-
soneel te Verkrijgen is, schrijft De Groot toe aan de nog steeds bestaande
voorkeur der Surinamers voor de stad.
De verslaggever betuigt dank aan het gouvernement, aan Simavi,
aan ondernemingen en particulieren, in Nederland en in Suriname,
voor de hulp welke de Broedergemeente ondervonden heeft, bij -het
verwezetilijken van haar Voornemen oin op enigszins bevredigende
wijze te voorzienin -de behoefte, an medische verzorging der Bosnegers
en van -enkele kleinere groepen bewoners der bovendistricten. Tech.
ontkomt men;- het verslag lezend, niet aan de indruk, -dat bij de vele
reeds gedane pogingen om van het schone Suriname iets terecht te
brehgen, aan het binnenland en zijn bewoners niet voldoende aandacht
besteed is. Zal de nieuwe politieke status van het land bevorderlijk
blijken ook aan veibeteringen in dit opzicht?.
BOEKBESPREKING
Dat er in Suriname nog een talrijke Bosnegergroep bestaat, is een
anachronische, maar men kan ook spreken van een anomalie. In een
land waarvan zo vaak gezegd wordt, dat het behoefte heeft aan meer
mensen, aan meer arbeidskrachten, is een tiende gedeelte der total
bevolking economisch van geen belang voor de gemeenschap, zoals
dokter De Groot het op bl. 8 van het Zendingsblad uitdrukt.
Dec. 1948. M.
Uii de Curafaos:he keuken, 2e druk, samengesteld
door L. ARENDS-SAVELKOUL, J. M. v. D. SAR-VUYK
en E. SENIOR-BAI', gellustreerd door J. J. A. VAN
BERGEYK. Boekhandel Salas, Curagao, (1948), 68
blz., 5 vignetten, omslagtekening.
Het is een verheugend feit, dat van dit in 1943 voor het eerst ver-
schenen kookboek thans een tweede druk is verschenen. De hier
gangbare gerechten zijn eigenlijk maar aan zeer weinig Nederlandse
huisvrouwen bekend, zodat wij hopen, dat dit aardig geillustreerde
boekje tot de meerdere bekendheid van de Curagaose keuken veel zal
bijdragen.
Laten wij eens een klein menu van de Curagaose keuken afwerken.
Uit de aard der zaak wordt er veel vis gegeten, en natuurlijk maakt
men daarvan ook een smakelijke soep. Komt men buiten, in de knoekoe,
waar hoge cylindercactussen zich tot lange lanen rijen, dan kan men
zich indenken dat iemand eens geprobeerd heeft een smakelijk uitziend
deel van de jonge stammetjes te koken, waardoor de sopi di cadushi,
de kadoesjie-soep, ontstond.
Gevulde krabben en kreeft zijn een geliefkoosd eten.
Naast vele visgerechten zijn er ook verschillende vleesschotels in
dit boekje te vinden. Vers schildpaddenvlees is op Curacao dikwijls
te krijgen, en men doet verstandig ook de leguanensoep, die veel aan
kippensoep doet denken, niet te vergeten.
De stoba (d.w.z. gestoofd, een rekbaar begrip) wordt hier veel gegeten.
Stoba doet iets aan stamppot denken, met dit verschil dat het niet
gestampt wordt, zodat de groenten en aardappelen heel blijven. Als
groenten kunnen we hierin gebruiken pompoenen en kalebassen, die
bij de Venezolaanse barkjes uitgestald liggen. Ook bananen en papaja,
die uitstekend in een stoba zijn te verwerken, zijn volop te krijgen,
terwiji men better doet om warmoes en andere bladgroenten bij de
Chineese tuintjes te open.
Als bijzondere lekkernij wiUen wij nog even de ajacca noemen, die
bij allen door de fijne smaak zeer geliefd is.
Wij raden U aan dit kookboekje eens in te zien en de Cura9aose
gerechten klaar te maken. Men zal hierdoor de verschillende vruchten,
groenten en vleessoorten van dit eiland, met de zeer smakelijke vissen
van de Caraibische zee, leren kennen en better waarderen.
A. J. H. IDSINGA-GOEDEWAAGEN.
BOEKBESPREKING
FR. M. REALINO. Plantkunde van Curafao voor
M.U.L.O., 2e druk. R.K. Boekhandel ,,St. Augus-
tinus", Cura9ao, 1947 (Jan. 1948! gedrukt in Tilburg),
188 blz., 209 afb.
Van de noodzaak, om het onderwijs in de biologie aan te passen aan
de omgeving waarin de leerling leeft, is men zo langzamerhand in
Nederland wel in bredere lagen doordrongen. Op Curagao, waar de
bevolking en de toestanden zo geheel anders zijn, en waar nooit een
Heimans & Thysse, of een hunner volgelingen, hun heilzaam werk
hebben verricht, heeft frater Realino in deze nuttig pionierswerk ge-
daan: eerst met zijn aardrijkskundeboekje van de Nederlandse Antillen
(3e druk, 1938), waarin niet alleen aan de geologic, maar ook aan de
planten en dieren de nodige aandacht is gewijd; later met zijn plant-
kundeboekje.
Vergeleken met de Ie druk, welke in 1935 verscheen, heeft het boekje
stellig aan bruikbaarheid gewonnen. De vormleer en de levensverrich-
tingen van de plant, welke eerst in de vorm van aantekeningen (bewerkt
naar Hoogeveen-,Peeters' Plantkunde) werden behandeld en tussen de
plantenbeschrijvingen geplaatst, zijn nu in een algemeen gedeelte bij
elkaar gezet. De plantenbeschrijvingen hebben uitsluitend betrekking
op de inheemse planten van de Nederlandse Benedenwindse Eilanden.
Een samenvattende schets van de plantenwereld op deze eilanden (door
J. H. WESTERMANN; reeds afgedrukt in het tijdschrift Lur 1, 3, 1943)
en een determinatietabel voor de cactussen zijn toegevoegd; een litera-
tuurlijst, verklaringen van de latijnse soortnamen en een behoorlijk
register werden niet vergeten! Het is jammer, dat men niet aan het
gebruik van een lelijk, doorzichtig paper heeft weten te ontkomen; de
121 foto's hadden better verdiend.
P. WAGENAAR HUMMELINCK.
KRONIEK
SSURINA ARE
Hoewei in de toekomst bemoeienissen der Staten Generaal met de
Westindische aangelegenheden zeker minder .omvangrijk. zullen zijn
dan te voren het geval was, is thans voor het eerst, bij de. rijksbegroting
voor 1949, voorzien in een commissie uit de Tweede Kamerleden voor
de zaken van Suriname en de Nederlandse Antillen.
Tot dusver heeft de regering bet standpunt inigenomen, dat de defi-
nitieve regeling der nieuwe verhouding tussen Nederland. en de twee
Amerikaanse gebiedsdelen (grondwet. Koninkrijk nieuwe stiji) wachten
most tofdat er meer klaarheid verkregen zou zijn in bet Indonesische.
vraagstuk, hetgeen aan. den overkant tot ongeduldigheid geleid heeft.
In verband hiermede was besloten, dat een der leden van het Neder-
landse kabinet zich naar ginds begeven zou, om besprekingen, te voeren
in zake een voorlopige of interim regeling.. Wij bebben nu kunnen lezen,
dat dit voornemen niet opgeschort zal worden door de jongste ontwik-,
keling van. het Indonesische incident; wellicht wordt.thans de bespre-
king in kwestie zelfs eerst recht nodig geoordeeld. I)e Surinaamse Staten
echter schijnen, evehmin als de Curaqaose, met de voorgenomen tijde-.
lijke oplossing ingenomen te zijn.
Wat betreft het nieuwe Surinaamse kiesrecht hebben de Staten enig
water in huni wijn gedaan, maai iets definitiefs aangaande.deze aange-
legenheid is nog niet bekend. In iedei geval zullen naar het schijnt in
den zoimef van 1949 in Suriname nieuwe verkiezingen gehouden worden.
Hoe zal het nieuwe Koninkrijk, meer nog hoe zullen de autonome
overzeese delen van dat Koninkrijk, staan tegenover het Panameri-
kaanse denkbeeld? Van Cura9ao valt wellicht te verwachten, dat het
meer affiniteit zal gaan voelen met de omringende republieken, wat Su-
riname betreft lijkt dit minder waarschijnlijk. Intussen heeft in bet
afgelopen jaar Venezuela al eens te kennen gegeven eigenlijk recht te
hebben op Essequibo en dus een neiging getoond tot expansie in ooste-
lijke richting. Dat de Franse Antillen, in haar nieuwen status, zich afke-
rig getoond hebben van het Panamerikaanse denkbeeld, is al eerder
vermeld; de Britse secretary of state for the Colo ies heeft in een ,,state-
ment" het standpunt verdedigd, dat de ,,American Commission of
Dependent Territories", tot de installing waarvan ter conferentie te Bo-
gota in April 1948 besloten werd, zich zou mengen in aangelegenheden
welke, wat de Britse Westindische kolonien betreft, overgelaten be-
horen te worden aan de inwoners zelf dier onderdelen van het Britse
gemenebest.
*
Onder den komenden nieuwen politieken toestand in Suriname zal het
van groot belang zijn hoe de zeer talrijke bevolkingsgroep van Aziati-
-60-
KRONIEK
schen bloede zich zal.gedragen, ten opzichte.van anderen en ook onder-
ling. Tot dusver bemerkte men niet veel van de controversy Hindoe-
Moeslim, welke -in India een zo fatale rol speelt; er is zelfs al eens sprake
van geweest dat alle. Aziatische partijen en groepen in Suriname zich
aaneen zouden sluiten.
Toch komt :wel eens even de tegenstelling in kwestie om den hoek
kijken. Behalve. de twee in Suriname verschijnende, al eens eerder ge-
noemde, door..en voor Aziaten geredigeerde nieuwsbladen, .blijkt er nog
een derde zodanige publicatie te.verschijnen, welke onlangs een der twee
andere er van beschuldigde anti-Moeslim te. zijn.
Blijkens de statuten der met steun van het welvaartfonds opgerichte
Surinaamse: Volkscredietbank stelt deze zich o.a -ten doel ,,het herstel
van hbet. geldelijk evenwicht -van credietvragers .... '; welke minder
fraaie redactie schijnt te wijzen: op het voornemen ook-aan particulieren
crediet.tetverlenen, wat to-Paramaribo nogal een riskant bedrijf dreigt
te worden, indien niet de uiterste voorzichtigheid betracht word. Aan
den andeten kant -kan het van groot nut zijn kleine credietzoekers- uit
handen van wookeraars te houden. -
Van Aziatische zijde werd naar voren gebracht, dat een credietinstel-
ling,. special ten behoove van.-den kleinen landbouwer, dringend nodig
is.-Waarom de nieuwe volksbank niet in voldoende mate in deze behoefte
zou kunaen voorzien, waar haar statuten daartoe toch de mogelijkheid
opened, is niet duidelijk...
De afwikkeling der Slootwijkzaak (liquidatie N.V. Emergo) verloopt
op de- wijze als verwacht kon worden, d.w.z. dat de aandeelhouders
gebruik maken van het aanbod van het gouvernement om hen af te
betalen.
Al weder een experiment dus, ditmaal een door initiatief- van inheemse
zijde begonnen, dat- op een mislukking uitgelopen is.
*.
,Ondanks den levendigen uitVoer van hout haalde ifi de eerste negen
maanden van 1948 de export van Suriname naar Nederland nog tiet
meer dan ruim 10% van bet total; de V.S. echter komen als afnemers
voor met circa 85% van bet total.
De Biliton Maatschappij, volgens haar jaarverslag, was tevreden-xiet
den gang van zaken in Suriname. De productive over de eerste 'ef mnaan-
den van 1948 bedroeg 361.741 ton, tegenover 300.000 ton in het gehele
jaar 1947. "
31 Dec. 1948 M.
NEDERLANDSE ANTILLEN
.Het bezwaar van deze kroniek is, dat zij zo lang, nadat zij geschreven
wordt- ter kennis van, de lezers komt. De tijd is lang voorbij,-dat De
Wes!indische Gids prompt den.eersten van de maand verscheen. De
KRONIEK
kroniek was dan een maand oud. Tegenwoordig duurt bet, om mij
onbekende redenen, langer. Dan komt voor de West het wachten op
een zeepost, die misschien just vertrokken is, en dan de lange reis.
Zo kan het gebeuren, dat de op 1 November 1948 geschreven kroniek
der Decemberaflevering, die begin Januari 11. verscheen, niet voor
half Februari 1949 in Suriname en de Nederlandse Antillen komt, te
laat om nog veel nut te kunnen doen. De vraag, of het niet better is
den tijd, aan het schrijven dezer rubriek besteed, anders te gebruiken
is nog maar als een rhetorische te stellen, en behoeft dus.alleen beant-
woording in de praktijk. De bedoeling om de vragen van den dag hier
te behandelen is blijkbaar niet te verwezenlijken op een wijze, die
nut afwerpt, en voor het nageslacht wordt deze kroniek niet geschreven.
De minister zonder portefeuille is met zijn staf op Curacao verschenen
en alweer naar Suriname verdwenen, om straks terug te komen. Met
de nieuwe interimregeling wordt grote geheimzinnigheid betracht. De
minister van Overzeese gebiedsdelen heeft op de klacht der Staten niet
veel meer geantwoord, dan dat het de bedoeling is uitvoering te geven
aan de art. 207-210 der Grondwet, ter verdere inlossing van de Ko-
ninklijke belofte van 6 Dec. 1942. Deze bepalingen maken bet mogelijk
voorzieningen te treffen, waarbij wordt afgeweken van de bestaande
grondwettelijke bepalingen; in Nederland zal dat moeten- geschieden
bij een wet, waarvoor in de Staten-Generaal een gequalificeerde meer-
derheid, I der uitgebrachte stemmen, nodig is, terwijl voor de andere
gebiedsdelen, dus ook voor de Nederlandse Antillen, de daartoe voor-
geschreven ,,democratische weg" niet aangegeven wordt, maar 't zal
een ,,vrijwillige aanvaarding moeten zijn. Wat de heer Da Costa Gomez
er door de radio van verteld heeft, blijft uitsluitend voor zijn rekening,
schrijft de minister. Toen is er nog zo'n radiorede gehouden, die niet
het minste nieuws bracht, evenmin als een vergadering van de Nationale
volkspartij, waar volgens een tastbaar onjuist telegram in Trouw van
27 Dec. 1948, dat niet klopt met het verslag van die vergadering in
Beurs- en Nieuwsberichten van 24 December, de leider dier partij zou ge-
zegd hebben, dat de nieuwe staatsregeling in working zou treden 2
January, bij het bezoek van minister Van Schaik.
Het is dus nog geheim wat de nieuwe interimregeling zal brengen,
en daarom is het onbegrijpelijk, dat velen er zo fel v66r en anderen er
even hard tegen kunnen zijn. Laat men het oordeel opschorten.
Uit de Curaqaose pers merkt men. weinig van de voorbereiding der
verkiezingen. De politieke partijen houden vergaderingen, waar haar
bekwaamste politics en baar liefste vrouwen bet woord voeren.
Een medestander en bewonderaar van den heer Da Costa Gomez,
de heer De Haseth Moller, die uit Den Haag, waar hij de artspraktijk
heeft uitgeoefend, als zoon van het land op Curacao is teruggekeerd,
acht het in een ingezonden stuk in Beurs- en Nieuwsberichten voor de
verwezenlijking der autonomie noodzakelijk, dat de staatkundige
macht daar komt in handen van de Cura9aoenaars, waartoe het wenselijk
is, dat Hollanders en Surinamers zoveel mogelijk zich ervan onthouden
zich candidaat te stellen voor de Staten. Blijkbaar wil de schrijver de
genoemde mede-Nederlanders niet het active maar desnoods wel het
passive kiesrecht ontnemen. Van verschillende zijden is tegen de
stellingen van den heer Moller verzet aangetekend.
KRONIEK
Het is opmerkelijk, dat in dezen tijd het begrip Macamba weer in
het midden der (staatkundige ?) gedachtenwisseling is komen te staan.
Niemand schijnt te weten wat dit woord betekent. Curagaoenaars
voegen het ,,Hollanders" toe, en men heeft het vrij algemeen voor een
scheldwoord gehouden. Een weinig geslaagde poging tot verduide-
lijking van de betekenis heeft pater Latour in den 17de4 jaargaag
(1935/6) bladz. 256 van dit tijdschrift gedaan. Indertijd ka-n men het
woord veel horen met de toevoeging .-.pitchiri", pitchiri Macamba,
gierige Hollander.
Een paar maanden geleden gebruikte de Democraat (29 Oct. '48)
het woord, toen het dr. Maal, het statenlid, verdedigde tegen de ver-
denking van onNederlandse gezindheid: dr. Maal is niet anti-Neder-
lands, hij probeert niet anders te zijn dan anti-koloniaal, anti-Macamba.
De heer Moller zo just genoemd, hecht in Beurs- en Nieuwsberichten
(29 Dec. 1948), evenals pater Latour deed, maar op andere wijze een
onschuldige betekenis aan het word Macamba Het zou betekenen ,,groot-
voetige", en door de vroegere Curacaoenaars zijn gegeven aan de met
geschoeide voeten landende Nederlanders; Macamba is niet anders dan
de ,,Hollander in Curagao"; niets onaangenaam dus. Dat is weer heel
iets anders dan nit de opmerking van de Democraat zou zijn af te
leiden. Intussen geeft de heer Moller toe, dat de ,,Hollander" op Cu.
ragao bij de toevoeging van het word een onaangename gewaarwor-
ding krijgt. Men zou nu kunnen redeneren: ,,goed! als U, tegen wien
ik, Curagaoenaar, niets onaangenaams bedoel, onaangenaam getroffen
wordt, als ik,,Macamba" tegen U zeg, dan zal ik dit niet meer doen",
maar men kan ook zeggen, en dat doet de heer Moller: ,,ik blijf het
zeggen, en U moet leren inzien, dat ik er niet anders mee bedoel dan
dat U geen Curagaoenaar bent, maar een uit Nederland in Europa hier
gelande Nederlander". Toch zijn er, natuurlijk, ook wel Macamba's,
tegen wien de heer Moller iets heeft, nl. de Macamba's met een meer-
derwaardigheidscomplex.
Hierop is in de Curagaose pers een breedvoerige gedachtenwisseling
gevolgd, die echter de vraag naar oorsprong en betekenis van het woord
niet tot oplossing heeft gebracht. De heer M. Bartels Daal meent, dat
Macamba een Afrikaans word is, dat, vrij vertaald, ,,moddervoet"
betekent, en toegepast is op de Hollanders, die uit het waterrijke Neder-
land kwamen, .en geen enkele krenkende betekenis heeft. De heer Daal
meent, dat in de Dominicaanse republiek, ,,macamba" ter aanduiding
van Hollanders gebruikt wordt.
Een ,,Nederlander" drijft wat de spot met de uitlegging van dr. Moller,
en zegt ,,Macamba stinki" betekent dan zeker een Nederlander, die last
van zweetvoeten heeft.
Weer een ander wil of liever deelt mee dat Macamba niet anders
is dan de benaming voor de laagste bemanning der houten oorlogs-
schepen, zoals men er vroeger had, ongeacht de nationaliteit. Het waren
de Engelse, Nederlandse, Noorse matrozen, die, zodra zij aan land
waren, niet anders deden dan drinken en vechten en andermans goed
vernielen. Maar het word had daarnaast een liefelijke betekenis,
omdat een pasgeboren kind met rode koontjes ook gewoonweg Macamba
werd genoemd, waarschijnlijk met zinspeling op de kleur der Europeanen.
Ter verklaring van het ,,macamba stinki" voert deze inzender aan, dat
KRONIEK
dit toe te schrijven zou zijn aan het .ieit, dat de Curagaose Petroleum-
industrie-maatschappij een..groot deel van haar perspneel uit de lagere
bevolking betrok, die allerlei gebruiken an woordea van hun stand er
op na hielden. Heel duidelijk is het niet. De oorsprong zou dus onschuldig
zajn, maar na de vestiging van de C.P.I.M. schijnt de schljver toch wel
een gebruik in ongunstigen zin van het woord te kennen, want hij
schrijft, dat deze toepassing is een natuurlijk gevolg van de domhbeden
van- de eerste directies. dier Mij, die een betreurenswaardige toestand
van haat gezaaid zouden hebben, die moeilijk is uit te-roeien."
Geheel nieuw is do verklaring van een inzender, van Aruba, dat tot
lang na de vestiging van de C.P.I.M. alleen de matrozen ,,macamba" ge-
noemd werden, en wel omdat hun blauw-wit gestreept trico deed denken
aan de blauw-witte borst van een visje, dat macanmba heet. Deze schrijver
wil ook denken aan ,,massa bacra", de blanket uit den slaventijd in
Suriname.
De slotsom, die uit al deze.-deskundige voorlichting te trekken is. is,
dat de Nederlander, die als Macamba over zich hoort spraken, het beat
doette denken, dat men bedoelt hem to noemen een ,,grootvoetige mod-
dervoet" met een ,,matrozenkiel en rode konen", endaarmee hemniets
oaaangenaams te zeggen. .
Merkwaardig is intussen, dat, geheel buiten den strijd om de betekpnis
van. bet woord ,,macamba", een inzender het Curagaose ,,ni un push
ni un .macamba nunca ta di confia" aanhaalt, dat betekent: een kat
en -een Hollander ;ijn nooit te vertrouwen.
Amsterdam, 6 Febr. 1949. F.
DE SURINAAMSCHE BANK
Gestort kapitaal 1.000.000.--
Hoofdkantoor te AMSTERDAM.
Kantoren te PARAMARIBO en te NIEUW-NICKERIE.
Behalve met de werkzaamheden, haar als circulatiebank
voor de kolonie Suriname bij Surinaamsche Bankwet van
2 Juli 1928 opgedragen, houdt de Bank zich, binnen de
grenzen haar bij Privilege gesteld, bezig met:
In- en verkoop van wissels en telegrafische transferten;
Disconteering van handelspapier;
Beleening van effecten, goederen, waren en koopman-
schappen;
Handel in edele metalen en bankpapier;
Incasseeringen; schriftelijke en telegrafische credieten;
reiscrediet-brieven; deposit's; rekeningen-courant; admi-
nistratie van effecten; bewaring van waarden en andere
bankzaken.
Bois, G. C. du, Geologisch-bergmannische Skizzen aus Surinam. Das Prospectieren
aufGoldselfen und die Abbaumethoden goldhaltiger Seifen. 1901. VIII en 104 blz.
Met 13 afb. in de tekst, 2 platen en een geologische kaart van Suriname. gr. 8vo.
fl 3.15
Karsten, Rudolf, De Britsch-Indiers in Suriname. Een korte schets benevens een hand-
leiding voor de beginselen van het Hindi. Met een voorwoord van F. G. Schalk-
wijk en J. Ph. Vogel. 1930. XVI en 129 blz. gr. 8vo. 8 2.75
Molengraaff, G. J. H., Geologie en geohydrologie van het eiland Curacao. 1929.
XII en 126 blz. Met 86 afb. op 41 platen. I geotektonische kaart van West-Indie,
I geologische kaart van Curaqao, I tabel en 2 listen gr. 8vo. A 10.50
Penard, F. P. en A. P., De menschetende aanbidders der zonneslang. 1907-1908. 3 din.
I: VIII en 237 blz.; II: VI en 80 blz.: III: blz. 81-194. Met vele illustrates. kl.
8vo. fl 5.25
Plante Febare, J. M., West-Indie in bet Parlement, 1897-1917. Bijdrage tot N]e-
derlands koloniaal-politieke geschiedenhis. 1918. VIII en 196 blz. gr. 8vo. fl 5.65
Posthumas, 0., The ferns of Surinam and of French and British Guiana. 1928. VI en
196 blz. 8vo. B 6.30
Inhoud: Survey of the families. Itey to the families. Hymenophyllaceae. Cyatheaceae. -
Polypodiaceae. Parkeriaceae. Gleicheniaceae. Schizaeceae. Osmundaceae. Salvinlacese.
Marailaceae. Marattiaceae. Ophiolossaceae. General remarks. Alphabetical radcs.
Polak, J. A., Historisch overzicht van de goudindustrie in Suriname. 1908. VIII en
268 blz. Met I kaart, register, enz. gr. 8vo. In linnea f 7.55
Thomson, J;..R., Overzicht der geschiedenis van Suriname. Tweede, vermeerderde
druk. 1903. XVI en 233 biz. 8vo. ff 1.55
IJzerman, R., Outline of the geology and petrology of Surinam (Dutch Guiana).
1931. XV en 519 blz. Met 63 afbeeldingen in de tekst. 195 afbeeldingen op 48
platen en 6 karten, waarvan I gekleurd 4to. In linnen fl 22.-
Verkrijgbaar bij iedere erkende boekhandelaar en bij de uitgever
N.V. Martinus Nijhoff Lange Voorhout 9 's-Gravenhage
Als No. 5 van de uitgaven van de
,Natuurwetenschappelijke Studiekring voor
Suriname en Curagao"
verscheen:
STUDIES ON THE FAUNA OF CURACAO, ARUBA,
BONAIRE AND THE VENEZUELAN ISLANDS
Edited by
DR. P. WAGENAAR HUMMELINCK
VOLUME III
1948. 96 blz. Met 31 afb. in de tekst en 2 platen. gr. 8vo. f. 9.-
Inhoud: K. STEPHENSEN, Amphipods from Curagao, Bonaire, Aruba
and Margarita. FENNER A. CHANCE and LIKE B. HOLTHUIS,
Land and fresh water Decapod Crustacea from the Leeward
Group and Northern South America. P. WAGENAAR HUMME-
LINCK, Pseudoscorpions of the Genera Garypus, Pseudochthonius,
Tyrannochthonius and Pachychitra. NEAL A. WEBER, Ants
from the Leeward Group and some other Caribbean localities. -
TH. G. N. DRESSCHER and H. ENGEL, Leeches of the Genus
Helobdella from Curagao and Venezuela. L. D. BRONGERSMA,
Frogs from the Leeward Group, Venezuela and Eastern Colombia.
Reeds eerder verscheen:
Volume I. 1940. VIII en 130 blz. Met 22 afb. in de tekst en
16 platen. 8vo. Uitverkochl
Volume II. 1940. VIII en 150 blz. Met 23 afb. in de tekst en
12 platen. 8vo. f. 8.40
Inhoud: P. WAGENAAR HUMMELINCK, Descriptions of the localities.
Mollusks of the Genera Cerion and Tudora. Mammals of
the Genera Odocoileus and Sylvilagus. L. F. DE BEAUFORT,
Freshwater fishes form the Leeward Group, Venezuela and Eastern
Colombia. L. D. BRONGERSMA, Snakes from the Leeward
Group, Venezuela and Eastern Colombia. P. WAGENAAR
HUMMELINCK, Scorpions. A. H. STORK, A new freshwater
Isopod from Curagao.
Uitgaven van Martinus Nijhoff 's-Gravenhage
Verkrijgbaar bi" iedere erkende boekhandelaar
Dertigate Jaargang No. 3.
De
West=Indische
ONDER REDACTIE VAN
Prof. Dr. J. BOEKE, Mr. B. DE GAAY FORTMAN,
W. R. MENKMAN EN
Dr. P. WAGENAAR HUMMELINCK
met toegezegde medewerking van
C. R. BISWAMITRE te Paramaribo, DR. IR. P. COHEN HEN-
RIQUEZ te Deventer, DR. D. C. GEIJSKES te Paramaribo,
Prof. C. H. DE GOEJE te 's-Gravenhage, J. W. GONGGRYP
te Amsterdam, W. F. H. LARET te Amsterdam, M. D.
LATOUR O.P. te Willemstad (Curagao), F. OUDSCHANS
DENTZ te Rondebosch (Z. Afrika), PH. A. SAMSON te
Paramaribo, IR. W. SPOON te Amsterdam, MR. A. VAN
TRAA te Amsterdam, J. v. D. WALLE te Hilversum,
H. DE WIT te Amsterdam.
'S-GRAVENHAGE
MARTINUS NIJHOFF
1949
w 52aZ
V 3o0. Vo.j rh-A0kh ji4-3
Overnemen van de artikalen is veboden
Art. 15, al. 3, Auteurswet 1912.
INHOUD -
Biz.
F. P. Fuykschot, Suriname en Curacao, zoals een arbeids-
leider die zag .............. 65
N. van Meeteren, Bonaire in het begin der negentiende eeuw I. 82
Boekbespreking:
D. W. A. van der Kemp, Met de PCJzender door Latijns-Ame-
rika (87); M. A. M. Renes-Boldingh, Kinderen in Zonneland (87);
A. Feenstra, De gronden der staatsinrichting van Nederland,
Indonesia, Suriname en Curagao (87); J. Brummelkamp en
dr. J. J. Fahrenfort, Land- en volkenkunde voor de Middelbare
school III Nederland, Indonesie en Nederl. West-Indie (87) ; De
Stoep, Sept. 1948 (88), door B. de Gaay Fortman; De Surinaamse
arbeider De Gids, 8 Jan. '49 (88) ; Terug uit de West De vakbewe-
ging Jan. 1949 (90), door W. R. Menkman; H Terpstra, De boom-
groei op de Benedenwindse eilan'den in vroeger tijd, door J.Wester-
mann (91).
Kroniek : Suriname (92); Nederlandse Antillen (93).
DE WEST-INDISCHE GIDS
verschijnt in maandelijkse afleveringen. De prijs per jaar is / 2z.-*
bij vooruitbetaling.
Voor stukken ter plaatsing, boeken ter recensie alsmede voor alle
zaken de uitgave betreffende, wende men zich tot Mr. B. DE GAAY
FORTMAN, Job. Verhulststraat 77B, Amsterdam Z.
De kopij moet persklaar worden ingezonden 6f in machineschrift
6f in duidelijk leesbaar handschrift.
Opneming van een stuk betekent niet dat de redactie zich
met de inhoud verenigt.
Een register op Jaargang 1-25 (deel 1-26) verscheen in 1946
Prijs f 6.-; in linnen 9.50
SURINAME EN CURACAO,
ZOALS EEN ARBEIDERSLEIDER DIE ZAG
DOOR
F. P. FUYKSCHOT
De Gouverneur van Suriname richtte een uitnodiging tot de
drie bekende arbeidersvakcentralen in Nederland; Het Neder-
lands Verbond van Vakverenigingen (N.V.V.), de Katholieke
Arbeidersbeweging (K.A.B.) en het Christelijk Nationaal Vak-
verbond in Nederland (C.N.V.) om een vertegenwoordiger naar
Suriname af te vaardigen ten einde van advies te dienen aan-
gaande de vraag hoe de Overheid de opbouw van een gezonde
vakbeweging kan bevorderen, voorts om bestaande of nog te
stichten verenigingen van advies te dienen omtrent hun organi-
saties en een vruchtbare-wijze van samenwerking tussen werk-
gevers en werknemers voor te bereiden. De genoemde Neder-
landse Vakverbonden stelden elk een hunner bestuurders be-
schikbaar en wel respectievelijk de heren J. G. Suurhoff, H. J.
Kuiper en F. P. Fuykschot. Deze drie vakbondsbestuurders
vertrokken op 4 October 1948 per vliegtuig naar Suriname. De
duur van hun bezoek was tevoren niet vastgesteld,maar op
ongeveer drie maanden werd wel gerekend. In overleg met de
Gouverneur bepaalden zij hun vertrek op 24 November, daar zij
meenden met hun werk gereed te zijn en in staat een rapport
uit te brengen. Drie dagen voor hun vertrek ontvingen zij een
schriftelijke uitnodiging van de Gouverneur van de Nederlandse
Antillen om ook in dat gebiedsdeel enige tijd door te brengen, de
social verhoudingen aldaar te bestuderen en het Gouvernement
van advies te dienen.
Om verschillende redenen kon het bezoek aan de Nederlandse
Antillen slechts twee weken duren. Op 6 December venieten zij
Curacao om naar Nederland terug te keren.
De schrijver van dit artikel stelt zich voor omtrent zijn be-
vindingen, met name ten opzichte van het social leven in de
genoemde gebiedsdelen, een en ander mede te delen.
65 -
West-Indische Gids XXX 5
F. P. FUYkSCHOT, SURINAME EN CURACAO
SURINAME
Wil men over de arbeidsverhoudingen in een land enig oordeel
verkrijgen, dan zal men in de allereerste plaats iets moeten
weten omtrent de economische structuur van dat land. Met de
economische structuur houdt weer ten .nauwste verband het
social peil van de arbeidende bevolking, de social wetgeving
en tegelijkertijd de stand van de vakbeweging.
In nauw contact met het Departement van Sociale Zaken
werd allereerst kennis genomen van het bedrijfsleven. Aangezien
de opdracht op het terrein van de vakbeweging lag, was vooral
van belang te weten in welke bedrijfstakken en ondernemingen
arbeiders werkzaam zijn. De kleine landbouw, hoe belangrijk
ook voor de economic van Suriname, was voor het doel van het
onderzoek slechts van gering belang. Alleen de landbouw-be-
drijven en de industries, die van arbeiders in loondienst gebruik
maken, waren voor het onderzoek van betekenis. Een bezoek
aan de voornaamste bedrijven vormde dan ook het eerste deel
van het af te werken program.
Hier volgt een vrijwel volledige opsomming van de bedrijven,
die bezocht werden: de bauxietmijnen van de Surinaamsche
Bauxite Maatschappij en van de Bihiton Maatschappij, N. V.
Bruynzeel 's Houtbedrijven, Houtzagerij van J. F. D. Haenen,
Curacaosche Handel Maatschappij, Koninklijke Nederl. Stoom-
boot Maatschappij, Esso-bedrijf, Meubelfabriek ,,Suriname",
Scheepvaart Maatschappij ,,Suriname", Suikeronderneming
,,Marienburg", Gouvernements Reparatiewerkplaats ,,Beek-
huizen", Nederlandsch-Indische Gasmaatschappij, enige druk-
kerijen, het Saramacca-district en Coronie met machinale Cocos-
persinrichting en Chemische Wasscherij.
De simple vermelding, dat door het bezoeken van dit luttel
aantal ondernemingen een vrij volledig overzicht van het Suri-
naamsche bedrijfsleven kon worden verkregen doet wel duide-
lijk zien op welk een small basis dit bedrijfsleven staat.
Nog sprekender blijkt dit uit de volgende cijfers, die werden
verstrekt:
Invoer Uitvoer waarvan
bauxiet
1946 . . / 15.710.868.- / 11.513.612.- / 8.489.320.-
Jan/Sept.
1947 . . / 23.016.729.- / 18.301.138.- / 13.427.979.-
ZOALS EEN ARBEIDERSLEIDER DIE ZAG
De bauxiet is een oorlogsproduct dat dient men goed te
beseffen. Toen in 1944 het einde van de oorlog in zicht kwam en
de vliegtuigproductie werd ingekrompen, werd het aantal
arbeiders op de Moengoconcessie van 820 op 400 terug gebracht.
De strubbelingen met Rusland in 1946 en de opstelling van een
nieuw program voor vliegtuigbouw in Amerika deed het aantal
arbeiders, dat te Moengo werkte, weer stijgen. Datzelfde zal zich
op de andere concessies ook wel hebben voorgedaan. Maar daar-
uit blijkt toch wel heel duidelijk, dat de tegenwoordige betrek-
kelijke welvaart in Suriname, een zeer wankele ondergrond heeft.
Gelukkig wordt dit zeer goed beseft. In het rapport-Heesterman
vindt men een aantal suggesties voor de economische versterking
van Suriname. Hieraan kan worden toegevoegd, dat sommige
dier suggesties reeds verwezenlijkt zijn of worden. Want, dit is
het verblijdende in de zo naargeestige klanken, die men uit het
bedrijfsleven opvangt, dat klaarblijkelijk in de paar jaren, die
sedert het einde van de oorlog verlopen zijn, er reeds veel ver-
anderd is en een nieuwe geest zich tracht baan te breken in het
economisch leven. Sedert het rapport -Heesterman verscheen is
de triplex-fabriek van Bruynzeel in bedrijf gesteld, zijn er plan-
nen in de bouwnijverheid en treft men in Paramaribo Nederlandse
ingenieurs aan, die zich rekenschap gaan geven van de mogelijk-
heden, die er in Suriname zijn.
Van groot belang is-uiteraard de openlegging van dit schone
Nederlandse gebiedsdeel. Wegen zijn er nauwelijks en het enige
spoorwegje, dat er is, is die naam nauwelijks waartl. Bij een
bezoek aan de enige automatische olieperserij in Coronie bleek
deze still te liggen, hoewel er material in overvloed ter verwer-
king beschikbaar was. Men wachtte op vaten voor het verzenden
van de olie. Deze vaten moesten van Paramaribo overzee worden
aangevoerd, want een weg -althans met brugverbinding- over de
rivieren, is er niet. Door deze slechte verbinding kan een product
als spijsolie, waaraan het land grote behoefte heeft, niet worden
verkregen en ondervindt de productive grote schade. Een ander
voorbeeld van de slechte verbindingen is, dat de afstand van
Paramaribo naar Moengo, die langs een goede autoweg in 2 of 3
uur kan worden afgelegd, thans 10 A 12 uur vordert. Van een
reis naar Nickerie spreke men maar niet eens.
Deze moeilijkheden zijn overigens wel bekend. De economische
welvaart van Suriname hangt voor een goed deel aan een ruime
kapitaal-voorziening, voor een ander deel aan ondernemings-
geest.
F. P. FUYKSCHOT, SURINAME EN CURACAO
Maar hoe staat het dan met de voorziening van het bedrijfs-
leven met arbeiders?
Er wordt geklaagd, dat er niet voldoende geschoolde arbeiders
zijn. En wat de landbouw betreft, is er zelfs een absoluut tekort
aan arbeiders. Men heeft getracht arbeiders van buiten aan te
voeren, van Barbados en St. Lucia, maar deze proefnemingen
schijnen mislukt te zijn. De Freeland League stelde zich voor
30.000 d.p. 's, en wel Joden, naar Suriname over te brengen, maar
hoewel aanvankelijk gunstig in Suriname ontvangen, heeft men
dit plan later weer verworpen. Zoals het er thans voorstaat,
is een snelle voorziening op grote schaal van arbeiders wel uit-
gesloten. Dat betekent, dat terugkeer tot grote landbouw-onder-
nemingen en ontginningen niet mogelijk schijnt.
Het komt mij voor, dat het vraagstuk voor de industries
enigszins anders ligt. In de industries zijn niet op korten termijn
vele duizenden arbeiders nodig. Aannemelijk is, dat de natuur-
lijke aanwas der bevolking, die vrij snel gaat, in de behoefte aan
arbeiders bij stijgende industriele productive zal kunnen voorzien,
Vooral wanneer de stroom min of meer geschoolde Surinamers,
die thans naar Curagao en Aruba vertrekken, de tegenover-
gestelde richting uitgestuurd zou kunnen worden. Verbetering
van de social en woningtoestanden zou hierop van groten invloed
kunnen zijn. Drie vierduizend Surinamers werken thans op de
genoemde eilanden en zij zijn daar zeer gewaardeerde krachten.
Kan men door goede social maatregelen de arbeiders binden,
dan ziet de toekomst voor Suriname er reeds onmiddellijk veel
rooskleuriger uit.
In dit verband moet het onderwijs en de vakopleiding worden
genoemd. Wie iets weet van de zedelijke verhoudingen in Suri-
name, van de geringe ontwikkeling en het gebrek aan vakoplei-
ding, die ziet aanstonds, dat voor de industriele ontwikkeling
thans een goede basis ontbreekt.
Vakopleiding ontbreekt ten enenmale. Een goede ambachts-
school is een eerste vereiste. Gelukkig is een commissie thans
bezig de stichting ervan voor te bereiden. Middelbaar Technisch
onderwijs zal straks eveneens nodig zijn, indien de industriele
ontwikkeling doorzet.
Er is een andere klacht. Vooral bij de werkgevers hoort men,
dat de Surinaamse arbeider lui is of althans een zeer lage arbeids-
productiviteit heeft. De arbeidsprestatie zou zelfs niet hoger zijn
dan een vierde van die van de Nederlandse arbeider. Men moet
aannemen, dat dit oordeel just is. Toch vraagt men zich af hoe
ZOALS EEN ARBEIDERSLEIDER DIE ZAG
het dan komt, dat de Surinaamse arbeider op Curagao zo hogelijk
wordt gewaardeerd en verre wordt verkoren boven de arbeider
van Curacao? Nederlanders, die met hen dagelijks moeten wer-
ken, zeggen: met de Curaqaonaar valt niet te praten, hij is lui en
dom, maar de Surinamer is een verstandig man, die ook zoveel
mogelijk tracht te lezen.
De arts te Moengo, die de arbeiders voor de bauxietmijnen
persoonlijk heeft gekeurd, verklaarde, dat 95% van de arbeiders
een ziekte onder de leden hebben: malaria, filaria, mijnworm-
ziekte. Daardoor gevoelen zij zich niet fit, hebben altijd neiging
om te slapen, kortom, maken daardoor een luien indruk. Boven-
dien is de voeding vaak zeer onoordeelkundig.
Als dit just is en er is geen reden hieraan te twijfelen -
dan is naast verbetering van onderwijs en vakonderwijs ook
verbetering van de gezondheidszorg en voorlichting t.a.v. de
voeding noodzakelijk.
We zijn zo reeds midden in het vraagstuk van de .,,manpower"
beland. Het natuurlijk accres van de bevolking is uiteraard
onvoldoende om de vestiging van grote landbouwbedrijven met
personeelsvoorziening mogelijk te maken, terwijl de aanvoer van
contractarbeiders van overzee, na de reeds ondervonden misluk-
kingen, voorshands uitgesloten schijnt. Enerzijds is dit te be-
treuren omdat een grootscheepse exploitatie van de zo vrucht-
bare bodem en de productive van in Nederland en elders zo zeer
gewaardeerde en gezochte bodemvruchten daardoor uitgesloten
schijnt. Maar anderzijds wil het mij voorkomen, dat een lang-
zamer, doch regelmatige agrarische en industriele ontwikkeling
voor de bevolking verre te prefereren is. Het Surinaamse volk is
immers nog lang geen eenheid. Creolen, Hindustanen en Javanen
leven nog los naast elkaar. Zou men een nieuwe bevolkings-
groep creeren door import van vreemde arbeiders dan zou deze
66nwording nog weer een of meer eeuwen worden verschoven.
Trouwens, er zijn nog enkele tienduizenden bosnegers, die nog
geheel in een oerstaat leven. Zou het niet verstandiger zijn, deze in
het productieproces in te schakelen, na ze eerst in de gelegenheid
te hebben gesteld aan de Surinaamse cultuur deel te krijgen ? Of
dit mogelijk is weet ik niet. Het zal zeker niet eenvoudig zijn.
Maar als ik bedenk, dat onder de weinige Indianenstammen, die
nog in dorpen in het oerbos leven, de wens leeft hun kinderen
onderwijs te kunnen laten genieten, dan geloof ik, dat goed
onderwijs ook voor de bosnegerkinderen gewenst is.
Hoe dat zal moeten?
F. P. FUYKSCHOT, SURINAME EN CURACAO
In een gesprek met de voorzitter van de vereniging van Suri-
naamse Indianen bleek de wens te leven internaten op te richten,
opdat de kinderen uit het bos de school zouden kunnen bezoeken.
Zulke internaten hebben bovendien het voordeel, dat de kinderen
uit hun milieu worden gehaald, niet alleen onderwijs maar ook
opvoeding genieten en daardoor als nieuwe mensen de maat-
schappij kunnen ingaan. Wat voor de Indianen mogelijk schijnt
moet dit ook zijn voor de kinderen van de bosnegers. De ending
der Evangelische Broedergemeente heeft reeds verscheidene bos-
landscholen. Alleen geldgebrek weerhoudt de Broedergemeente
ervan grotere uitbreiding aan dit onderwijs en deze opvoeding
te geven. Met de R.K. missie staat het niet veel anders. Is het
niet de plicht van de Surinaamse overhead, zowel in het belang
van dit deel der bevolking als in dat van heel het land, dit
vraagstuk aan te pakken? En zou een dergelijke oplossing niet
verre te verkiezen zijn boven de aanvoer van arbeiders, die uit
hun eigen milieu worden weggerukt. Mensen zijn tenslotte geen
machines en er is ook nog zoiets als zorg voor het geluk van een
volk. Misschien is het wat ondeugend, maar de inschakeling van
de jeugdige bosnegers in het geregelde leven -economisch en soci-
aal- van het huidige Suriname is niet zulk een geweldige stap.
De bevolking moet in menig opzicht nog gecultiveerd worden.
Men moet van dit volk houden om zijn kinderlijke naiveteit en
zijn hartelijkheid als het ziet, dat men het goed met hen meent.
Maar deze kinderlijkheid duidt tevens op onzelfstandigheid en
op de noodzakelijkheid van opvoeding en onderwijs.
Het is dan ook geen wonder, dat in de besprekingen, die met de
besturen van zg. vakverenigingen werden gevoerd, telkens een
grote mate van naiveteit tot uiting kwam. Er was geen vereni-
ging of het was met de statuten in orde, ook al had de vereniging
verder niet de minste betekenis. Ja, sterker nog, het bestaan van
de statuten was het symbol en Ikenmerk van het bestaan der
vereniging. Soms had de vereniging in jaren geen levensteken
gegeven, soms waren er maar 10 of minder leden, die contribute
betaalden, maar het bestuur of enkele bestuursleden klampten
zich aan de statuten vast, als het plechtanker van hun vak-
organisatie. Vermoedelijk speelt hier ook een rol het feit, dat
Suriname een ,,kolonie" was, waar men niets mocht doen zonder
dat de zaak wettelijk volmaakt in orde was.
Het feit, dat men geen zelfstandig volksbestaan heeft, maar
van een vreemde macht afhankelijk is, leidt ertoe, zo voerde men
aan, dat de durf en het initiatief om iets te ondernemen, voort-
ZOALS EEN ARBEIDERSLEIDER DIE ZAG
durend wordt ondermijnd. Ik meen inderdaad, dat men bij de
beoordeling van tal van merkwaardige dingen en verhoudingen,
die men in Suriname tegenkomt, met dit feit moet rekenen.
Alleen een volk, dat in vrijheid over eigen zaken en eigen bestuur
kan en mag beslissen, kan zich geestelijk, zedelijk en cultureel
omhoog werken.
De meeste vakverenigingen (groepjes van 50 tot 200 personen)
hadden weinig te betekenen. Vaak was er alleen een bestuur,
vaak waren de verenigingen ,,slapend", vaak betaalde maar de
helft of een derde van de nominale leden contribute, vaak warren
zelfs bestuursleden van meer dan een ,,bond" lid. Een organisa-
tie, die nog 10 leden had, hield een propaganda-feestavond, waar
iedereen zoveel credietbonnen kon tekenen als hij wilde, om deze
aan drank te besteden. Natuurlijk werden de credietbonnen niet
gehonoreerd en de kas van de bond most / 1200.- betalen.
Resultaat van de ledenwerving was nihil. Achteraf vond men ook
wel, dat men niet just had gehandeld. Of men het ook werkelijk
besefte .... ?
Van enige organisatorische order op het terrein van de vakbe-
weging is geen sprake. Niet minder dan 17 organisaties van
Overheidspersoneel en 5 ,,moederbonden" (vakcentralen) hebben
Suriname als hun operatieterrein. Sommige van die vakcentrales
hebben individuele leden en zijn dus helemaal geen vakcentrales.
De onderlinge splitsing is meest het gevolg van persoonlijke
rivaliteit. Men behoeft de Surinaamse bladen maar te lezen om
dit te constateren. In ledental de grootste vakcentrale is stellig
de Mijnwerkersunie, bij welke de arbeiders, werkzaam in de
bauxietmijnen, zijn aangesloten. Voorzitter is L. Eleazar, een
veelomstreden person met eigenaardige antecendenten, vrij
grote invloed onder de eenvoudigste arbeiders, maar wiens
populariteit door vaak wonderlijk optreden, onder de arbeiders
met wat eigen oordeel sterk is verminderd. Het is, dunkt me,
niet overdreven te zeggen, dat de drie mijnwerkersbonden
(Billiton, Moengo en Paranam) op het ogenblik van mijn vertrek
in staat van ontbinding waren. Vooral de P.W.O. (Progressieve
Werknemers Organisatie) onder leading van Pater Weidman
oefent op de R.K. arbeiders een vrij grote aantrekkingskracht
uit. Dat het doel bereikt zal worden om alle arbeiders, die in
God geloven (ook Moslems en Hindostanen) in deze organisatie
samen te brengen acht ik niet waarschijnlijk. Overigens moet
men beseffen, dat de bestaande ,,Moederbonden" alle nog
slechts een kortstondig bestaan hebben. Er kan dan ook nog van
alles uit groeien.
F. P. FUYKSCHOT, SURNAME EN CURACAO
De delegate uit de Nederlandse vakbeweging heeft zich be-
ijverd de bestuurderen van organisaties duidelijk te maken, wat
onder een gezonde vakbeweging is te verstaan. En in het rapport
aan de Gouverneur is dit vraagstuk met het oog op de toestanden
in Suriname uitvoerig behandeld. Uiteraard zijn ook de Neder-
landse verhoudingen herhaaldelijk in discussie geweest en met
name is de samenwerking in de Nederlandse vakbeweging op de
voorgrond geplaatst, hetgeen met het oog op de onderlinge
strijd in Suriname, een strijd meer over personen dan over be-
ginselen, noodzakelijk was. Uiteindelijk zijn er contacten gelegd
tussen de Nederlandse en de Surinaamse vakbeweging. Deze
contacten bestaan voorlopig voornamelijk tussen het N.V.V. en
het S.V.V. (Surinaams Verbond van Vakverenigingen), die vrij-
wel op hetzelfde standpunt staan, alsmede tussen het C.N.V.
en de S.W.F. (Surinaamse Werknemers Federatie), welke laatste
zich enige maanden geleden op de Christelijke beginselen baseerde.
De social positive van de arbeiders is de laatste twee jaren
niet onbelangrijk verbeterd. Met name de Directeur van Sociale
Zaken, Mr. de Groot, die tijdens de oorlog aan het Departement
van Sociale Zaken te Londen werkzaam was, heeft op energieke
wijze ingegrepen.
Ingevoerd werd een Arbeidsgeschillenwet, krachtens welke een
Bemiddelingsraad is ingesteld, die in een aantal gevallen lonen
heeft vastgesteld.
Een verordening op het Arbeidscontract rekende af met de drie
artikelen, die in het Burgerlijk wetboek van Nederland v66r het
jaar 1907 in Nederland de arbeidsverhouding regelden en die
tot voor zeer kort nog deze in Suriname beheerste.
Voorts een verordening op de Arbeidsduur, welke practisch
een verkorte uitgave is van de Nederlandse Arbeidswet. Tevens
werd een Arbeidsinspectie in het leven geroepen, die ook de con-
trole uitoefent op de naleving van de, eveneens sedert kort
ingevoerde, Veiligheidsverordening.
Ten slotte moet genoemd worden de Ongevallenregeling, terwiji
een Vacantieregeling in voorbereiding is en waarschijnlijk reeds
is aangenomen.
Dat dit zeer belangrijke verbeteringen zijn, die in korten tijd
zijn ingevoerd in een land, dat van alle social wetgeving versto-
ken was, zal niemand ontkennen. Alle hulde voor het initiatief
en de werkkracht van Mr. de Groot.
Het loonpeil van de arbeiders onderging de goede invloed van
de social maatregelen, die werden ingevoerd. Onder zachten
ZOALS EEN ARBEIDERSLEIDER DIE ZAG
drang werd een minimumloon voor ongeschoolde arbeiders van
/2.- per dag ingevoerd en de Bemiddelingsraad heeft verder
door zijn optreden en uitspraken een gunstige invloed op de
loonvorming geoefend.
Als ik mijn aantekeningen doorzie, dan blijkt mij, dat de
lonen voor geschoolde arbeiders zo van / 25.- tot / 50.- per
week varieren. De verschillen zijn zeer groot. Een gezonde vak-
beweging zou ongetwijfeld op het loonpeil een zekere nivelleren-
de invloed uitoefenen. Tot dusver is die invloed practisch nihil.
Een gezonde vakbeweging zou de scholing van de arbeiders
ter hand moeten nemen, zowel in vakkundig als in social op-
zicht. De emancipatie van de arbeiders zou stellig het aspect
van het bedrijfsleven belangrijk verandereri.
Maar vele factoren zullen daartoe moeten meewerken. We
noemden reeds het onderwijs en de vakopleiding en het organisa-
tieleven. Vergeten mag evenmin worden de volkswoningbouw. Er
zijn op woninggebied afgrijselijke toestanden in Suriname. Krot-
woningen als men zich in Nederland niet zou kunnen voorstellen,
waarbij 4 tot 6 personen hokken in een ruimte van 2'/2 bij 21/2 m,
slapend op verrotte planken, zijn een schande voor Suriname.
Boze tongen beweren dat de opruiming daarvan wordt tegen-
gewerkt door personen, die uit deze menselijke ellende nog winst
puren door hun huursysteem. Huurverhoging is niet toegestaan.
Niettemin komt deze voor, gelijk uit een gesprek met een vrouw
bleek, die in een krotwoning huisde. Zij durfde daarover niet te
klagen, want dan zou ze er uit gezet worden en waar most ze
dan heen ....
Men leide intussen hieruit niet af, dat er aan de bouw van
volkswoningen niets wordt gedaan, of liever, dat deze zaak aan
de aandacht ontsnapt. Juist de laatste tijd zijn en worden plan-
nen gemaakt. Er zijn plannen voor bouw op ,,Beekhuizen" en
op ,,Zorg en Hoop". Zelfs is er al een heel klein begin gemaakt
bij wijze van proef. En een groter project voor 500 woningen zal
vermoedelijk binnenkort tot uitvoering komen. De moeilijkheden
bij de uitvoering van dergelijke plannen zijn in Suriname altijd
groot. Daar is bijvoorbeeld het beschikbaar zijn van materialen.
Tot dusver heeft men steeds in hout gebouwd. Men wil nu in
steen gaan bouwen, hetgeen zeker een heel belangrijke ver-
betering zal zijn. Maar hoe komt men aan stenen? Er is een
kleine steenfabriek, met welke het gouvernement een contract
afsloot voor de levering van drie million stenen. De productive
is echter slechts 2000 stenen per dag, dus nog geen million per
F. P. FUYKSCHOT, SURINAME EN CURACAO
jaar en daarvoor is zelfs geen droogruimte genoeg. Door de wijze
van fabrikatie (handwerk) is het moeilijk de productive op te
voeren en hoewel de arbeiders slechts / 1.80 tot / 2.- per dag
verdienen, komt elke steen nog op een productieprijs van 5 cent.
Tot voor kort was ook de houtproductie onvoldoende, maar
het werken op volle capaciteit van de fabrieken van Bruynzeel
zal dit tekort, naar aangenomen mag worden, wel spoedig over-
winnen. Of de voorziening in geschoolde bouwvakarbeiders, die
thans nauwelijks beschikbaar zijn, eveneens spoedig overwonnen
zal zijn, is onzeker. In ieder geval is voor het dekken der bouw-
kosten reeds een oplossing gevonden. Het onrendabel gedeelte
van de bouwkosten (de huurprijs zal niet hoger mogen zijn dan
/ 12.- tot / 18.- per maand) zal uit het Welvaartsfonds en de
rest uit de begroting worden bekostigd.
Het is zeer te hopen, dat deze plannen op korten termijn
zullen worden uitgevoerd. Men kan geen goed geschoolde arbei-
dersbevolking met een behoorlijke arbeidsprestatie verwachten,
wanneer de arbeiders in krotwoningen moeten verblijven. Gezien
het feit, dat de aanwas der bevolking van Paramaribo op 2000
per jaar wordt berekend, en er sinds vele jaren niet of nauwelijks
is gebouwd, is een snelle voltooiing van een uitgebreid bouw-
programma dringende eis.
Het zou terecht de lachlust opwekken als iemand na een ver-
blijf van 7 weken in Suriname zou pretenderen oplossingen te
kunnen geven voor de vele vraagstukken die daar om oplossing
roepen. Dit is ook allerminst de bedoeling van de schrijver van
dit artikel. Maar de vraag rijst toch of men zich in Suriname en
Nederland niet altijd te veel heeft blind gestaard op de aanvoer
van arbeiders van elders, en de mogelijkheden, die er liggen in
een social en culturele verheffing van de aanwezige bevolking,
ook van dat deel dat men in hun oerstaat heeft verwaarloosd,
over het hoofd heeft gezien. Er is na de oorlog een begin gemaakt
met enige social verbeteringen. Maar menige stap moet nog
worden gedaan, ook op het gebied van het onderwijs en de ge-
zondheidszorg. Zonder daadwerkelijke hulp van Nederland zal
Suriname zich niet kunnen opheffen uit de staat van. armoede
waarin het verkeert. Naast aantrekking van kapitaal zullen ook
nog vele bekwame krachten op velerlei gebied uit Nederland
aangetrokken moeten worden. Maar dan zullen ook de bodem-
rijkdom en de vruchtbaarheid van het land binnen afzienbaren
tijd, naar het bescheiden oordeel van schrijver van dit artikel,
hun volle rentabiliteit geven.
ZOALS EEN ARBEIDERSLEIDER DIE ZAG
Nederland heeft een schuld aan Suriname. Deze schuld in te
lossen moet een erezaak voor ons zijn. Als dat instemming in ons
land vindt kan hieruit met God's hulp iets goeds voor land en
volk van Suriname groeien.
CURACAO
Als men per vliegtuig van Suriname op Curacao aankomt,
gevoelt men zich onmiddellijk in een andere wereld beland.
Reeds het gebouw van de K.L.M. op Hato is een paleis, ver-
geleken met dat op Zanderij. Deze vergelijking gaat op voor
geheel Curacao.
Het is alsof de Curacao-enaar, althans de Creool, zich hiervan
heel goed bewust is. De wijze waarop hij loopt, doet dit reeds
vermoeden. Zijn kleding is keurig, en hij draagt deze met enige
zwier. Geloof niet, dat een chauffeur voor U het portier zal
openen of sluiten. Mijnheer de chauffeur zit achter zijn stuur en
hij blijft daar.
Lopend in de straten van Willemstad verbaast men zich over
de prachtige etalages der winkels. Na een 7-weeks verblijf in
Suriname gevoelt men zich hier in een wereldstad. Men betreurt,
dat men in Suriname allerlei zaken heeft moeten kopen, die hier
better, mooier en goedkoper te krijgen zijn. De huizen zien er
vrolijk en in het algemeen goed verzorgd uit. Het bouwen in
steen blijkt een groot voordeel te hebben. Alles is hier fleurig,
ook het schilderachtige havenbeeld, met de Venezolaanse zeil-
schepen. Het verblijf in Pasanggrahan aan het Schottengat is
een hemelsbreed verschil met dat in Rivierview aan de Water-
kant te Paramaribo.
Inderdaad, het armoedige en haveloze van Suriname gevoelt
men eerst recht, wanneer men het ziet tegen deze achtergrond.
En toch ....
De welvaart, die er hier bij wijze van spreken duimendik
bovenop ligt, heeft Curacao te danken aan de aanwezigheid van
de Curagaose Petroleum Industrie Maatschappij. Met haar
10.000 arbeiders en ruim 1000 gedmployeerden beheerst de
,,Olie" de levensstandaard van dit eiland. Wie maar werken
kan en wil, vindt hier een onderdak. Aanyoer van arbeids-
krachten uit Europa, uit Madeira en uit andere delen van de
wereld is nodig om het personnel op peil te houden. Meer dan 40
nationaliteiten wriemelen hier dooreen.
Het is op Curacao ook wel eens anders geweest, zegt men.
F. P. FUYKSCHOT, SURINAME EN CURAqAO
Toen was de ,,Olie" hier nog niet gevestigd. Is het een wonder,
dat deze thans in menig opzicht het marstempo aangeeft en een
zekere economische dictatuur uitoefent ? Zoals de lucht, die men
inademt naar de ,,Olie" ruikt en het water dat men drinkt naar
de ,,Olie" smaakt, zo is heel het economisch leven en heel de
welvaart doortrokken van de ,,Olie". Zij is de ongekroonde
heerseres op Curacao.
Als vakverenigingsleiders interesseerde ons uiteraard de social
toestand van de arbeiders en de stand van hun organisaties. Ons
hadden positive berichten bereikt, dat de ge6mployeerden van
de C.P.I.M. zich niet mochten organiseren, en dat door de
Directie repr6sailles werden genomen tegen hen, die dat wel
deden of daarvoor propaganda maakten.
In een bespreking met een der leden van de Directie bleek,
dat deze het organisatierecht in theorie niet ontkent. Maar de
directie acht, gezien de social positive van het personnel, vak-
organisatie overbodig en ongewenst. Wanneer toch een vak-
vereniging werd opgericht, zou zij met haar geen overleg plegen.
Wij wensen onze zaken zelf te behartigen, en dulden geen in-
menging van ,,buitenstaanders", aldus het bescheid. Zij ont-
kende, dat er ooit represailles waren genomen, daagde ons
althans uit twee van zulke gevallen te noemen. Niettemin blijkt
de vrees onder de geemployeerden zo groot te zijn, dat een cir-
culaire die enige tijd geleden rondging om tot organisatie aan te
sporen, geen enkele handtekening kon verkrijgen, maar anoniem
was. De vrees houdt in, dat medewerkenden aan zulk een actie
zullen worden ontslagen, in hun promote belemmerd, ter be-
schikking van Den Haag zullen worden gesteld, of althans
,,weggepromoveerd".
Een Commissie van Advies, die de spreekbuis van de geem-
ployeerden bedoelt te zijn, legde haar functies neer. Binnen een
jaar was de voorzitter der commissie niet meer op Cura9ao. Voor
een nieuwe commissie most een stemming worden gehouden.
Deze stemming wilde niet vlotten, maar onder drang van de
afdelingschefs werd door ieder gestemd. Ruim een derde van die
stemmen werden echter in blanco uitgebracht, en bijna een derde
van de overige stemmen op de afgetreden adviescommissie, die
gepleit had voor een echte vakvereniging.
Het komt mij voor, dat de naam van Nederland hiermede is
gemoeid. Als arbeidersafgevaardigde naar de Internationale
Arbeidsconferentie te San Francisco in 1948 bleek mij, dat daar
het op Curacao bestaande organisatie-verbod bekend is. In de
ZOALS EEN ARBEIDERSLEIDER DIE ZAG
volle conferentie werd geklaagd over het ontbreken van de vak-
verenigingsvrijheid op Curacao.
Het is een feit, dat de geemployeerden een prachtige social
verzorging genieten. Zij wonen in uitstekende huizen in een
fraaie omgeving. Maar als men wat ondeugend wil zijn kan men
zeggen, dat de Surinaamse Bosnegers meer vrijheid genieten, dan
zij die de gouden kooitjes van de C.P.I.M. bewonen, waarvan
sommige geemployeerden zeggen, dat het geen goud maar ,,ver-
guldsel" is. De houding van de Directie van de C.P.I.M. werkt
ook op de houding van andere ondernemingen in, zoals de
K.L.M. en de Pletterij van Nederhorst, die uiteraard in de
C.P.I.M. hun grootste of een van hun grootste clienten zien.
Over de rest van de vakbeweging op Curagao is men spoedig
uitgesproken. Zij staat nog in de kinderschoenen en lijdt aan
dezelfde kwalen als de Surinaamse. Een uitzondering moet wor-
den gemaakt voor de Curacaose' Ambtenarenbond, die circa
1.200 leden telt en een zekere vorm van georganiseerd overleg
met de Overheid heeft.
Behalve deze vakvereniging zijn er twee groepen van vak-
verenigingen. Van de ene is voorzitter Mr. Isa. Er zijn enkele
vakorganisaties bij deze groep aangesloten, die tezamen nog geen
1000 leden tellen. Er zijn nauwe connecties met de Democra-
tische Partij. En men ontkomt niet aan de indruk, dat deze vak-
verenigingen louter politieke instrumenten zijn. Men deelde ons
mede, dat in 1945 de Democratische Arbeiders Unie werd op-
gericht, die toen bijna 3.000 leden telde. Maar later is deze Unie
geliquideerd. De leden betaalden geen contribute meer.
Een andere groep is die onder leading van de heer Romer. Zij
vergadert in het Volkshuis. Het aantal leden schijnt iets groter
te zijn dan dat van de pasgenoemde groep. Er zijn 6 vakver-
enigingen aangesloten. Maar ook deze groep bestaat pas kort.
En het verband met de komende verkiezingen is niet onduide-
lijk. De voorzitter bleek een grote aanhanger van de heer Da
Costa Gomez te zijn, die hij als de ,,natuurlijke leider" van
Curagao beschouwt. (Waar hoorden we die uitdrukking ook
wel?) Er waren anderen, die daarover geheel anders dachten.
Men moet zich deze jeugdige vakverenigingen niet voorstellen
als opgericht en geleid door arbeiders. De leaders zijn meest
intellectuelen. Merkwaardig is, dat men onder de beste leaders
just Surinamers aantreft.
Misschien moet men nog van een derde en zelfs van een vierde
groep spreken.
|
RSS
HIDE
