DE WEST-INDISCHE GIDS

De

West=Indische Gids

ONDER REDACTIE VAN

Prof. Dr. J. BOEKE, Mr. B. DE GAAY FORTMAN,
W. R. MENKMAN, H. SCHOTZ, JOH. F. SNELLEMAN

ZEVENTIENDE JAARGANG 1935/1936

ACHTTIENDE DEEL

'S-GRAVENHAGE
MARTINUS NIJHOFF
1936

LAT*

Copyright 1936 by Martinus Nijhoff. The Hague, Holland
All rights reserved, including the right to translate or to reproduce
this book or parts thereof in any form

PRINTED IN THE NETHERLANDS

45 2 - -

INHOUD VAN DEN ZEVENTIENDEN JAARGANG

ABBENHUIS (R. M. F.), Nog eens: folklore in Suriname. . 369
BARBANSON (P. DE), St. Barth6l6my in den Zweedschen tijd
305,337
BERGH (Jhr. dr. V. H. VAN DEN), Petroleum, het levenselixir
voor Curacao (met 3 platen) . . . . . . 1
COHEN HENRIQUEZ en dr. D. C. HESSELING (Dr. ir. P.), Pa-
piamentse en Negerengelse spreekwoorden. . . . 161
COMVALIUS (THEOD. A. C.), Het Surinaamse negerlied: de
banjaendedoe .................. 213
COSTA GOMEZ (Dr. mr. F. M. DA), Het amendement-Mar-
chant op art. 94 van de grondwet van 1917 en de West-
Indische staatsdeelen . . . . . . . 374
GAAY FORTMAN (Mr. B. DE), Curagao in 1782 . . . 349
-- Staatkundige geschiedenis van Curagao (De Curacao-
sche begrooting voor 1935) . . . . . . 134
- Boekbespreking:
1. Advies van de commissie door de vereeniging ,,Indii-Neder-
land" ingesteld ter bestudeering van de ingediende ontwerpen tot
herziening van de reglementen op het beleid der regeeringen in
de Kolonies Suriname en Curafao (27). 2. Mr. W. J. van Ba-
len, Antilia. Een gids door de Caribische wereld (298.). 3. 01-
ga P6hlmann, Maria Sibylla Merian (367). Dr. J. F. Steen-
huis, De geologische literatuur over of van belang voor Neder-
landsch-Guyana (Suriname) en de Nederlandsche Westindische
eilanden (298). 5. Constant van Wessem, 300 Negerslaven
(297). -6. 1936 West-Indische kalender (300).
GOEJE (C. H. DE), Het merkwaardig eiland-Karaibisch. 241
HESSELING (Dr. D. C.), zie Cohen Henriquez (Dr. ir. P.). 161
HOYER (W. M.), Twee ,,aanspraken" van den gouverneur-
generaal A. Kikkert in 1816 . . . . . .. 250
LANJOUw en dr. H. UITTIEN (Dr. J.), Surinaamsche genees-
kruiden in de tijd van Linnaeus . . . . . 173
LATOUR (M. D.), Oorsprong en betekenis van het woord
Macamba .................... 256
- Vreemde invloeden in het Papiamento . . .. 387

INHOUD VAN DEN ZEVENTIENDEN JAARGANG

LIEMS (J. A.), Boekbespreking
Inlichtingen en onderzoekingen van de afdeeling Handelsmu-
seum in 1934 (Uitgave Koloniaal instituut) (29).
MENKMAN (W. R.), Slavenhandel en rechtsbedeeling op Cu-
ragao op het einde der 17e eeuw . . . . . 11
-- Sprokkelingen op het terrein der geschiedenis van de
Nederlandsche Antillen. . . . . . . .. 65
-- Suriname onder Engelsch behind . . . . 322
-- Twee belangrijke uitgaven . . . . . . 193
- Boekbespreking
1. Cola Debrot, Mijn zuster de negerin (271). 2. John de
Pool, Del Curacao que se va (290).
MORPURGO (A. J.), Folklore in Suriname . . . . 117
NIET (Mr. M. DE), Overheidszorg voor de rijpere jeugd in
Suriname ..................... 33
OUDSCHANS DENTZ (FRED.), Het Boschnegerdeurslot (kla-
vierslot), zijn oorsprong en toepassing . . . . 228
-- Bibliografie .32,63, 126,159, 191,237,272,301,335,397
- Boekbespreking
1. Sir Algernon Aspinall, The pocket guide to the West Indies
(261). 2. Dr. J. F. Steenhuis, De geologische literatuur over
of van belang voor Nederlandsch-Guyana (Suriname) en de
Nederlandsche Westindische eilanden (298). 3. Timehri; The
journal of the royal agriculutral and commercial society of
British Guiana (263).
PANHUYS (Jhr. L. C. VAN), Surinaamsche folklore . .. 282
- De grondslag van de wiskunde in Suriname . .. 149
- Opvattingen van Zuid-Amerikaansche Indianen no-
pens ziekten en geneeswijzen . . . . . . 51
- Boekbespreking
1. G. V. Callegari, La Ceramica dell' antico Messico (I Nahua);
id., Dei sistemi grafici degli Azteki (Epoca precolombiana), con
tratto tavole (270). 2. J. Herskovits, Wari in the New World
(231). 3. Dr. A. N. J. den Hollander, De landelijke arme
blanken in het zuiden der Vereenigde staten (266). 4. Journal
de la Socidti des A mericanistes. Nouvelle s6rie, Tome XXV. -
5. A. Mordini, Gaetano Osculati e l'archeologia del medio Rio
delle Amazoni.
SAMSON (Ph. A.), Het bezoek van Prins Willem Frederik
Hendrik aan Suriname en Curacao . . . . . 273
SCHOTZ (H.), Paramaribo luchthaven . . . . . 129
- Sporen van tweehonderd jaar Herrnhutterzending 221

INHOUD VAN DEN ZEVENTIENDEN JAARGANG 7

SILVA (S. DA), A. W. F. Idenburg als gouverneur van Suri-
name .. . . . . . . . . . . 49
SNELLEMAN (JOH. F.), Boekbespreking
Fred. Oudschans Dentz, Surinaamsche peperpot (58).
UITTIEN (Dr. H.), zie Lanjouw (Dr. J.).
WEITJENS (Mr. W. M. A.), Boekbespreking
Antoine Zischka, De geheime oorlog om de Petroleum, De ge-
heime oorlog om de katoen (365).

PETROLEUM, HET LEVENS-ELIXER VOOR CURACAO

DOOR

JHR. DR. V. H. VAN DEN BERGH

De zware stoomfluit doet de lucht trillen. Weldra antwoordt
een schril geluid van den wal. De schipbrug zet zich in beweging
en draait naar Otrabanda toe. Trots en statig vaart het mach-
tige toeristenschip de St. Annabaai binnen, tusschen de kleurige
huizen van Willemstad door. Links en rechts spreidt zich de stad
uit tot over de hellingen van den eersten heuvelrug. Motet en Fort
Nassau doemen op en plots bevindt zich het schip aan den ingang
van het Schottegat. De boot draait naar links en legt aan den
Prins Hendriksteiger aan.
Aan den overkant van het wijde, diepe water ontwaart de toe-
rist een machtig schouwspel. Honderden tanks van kolossale
afmetingen verrijzen daar op den bodem: zwarte, gele en witte
tanks en tanks, welke blinken in het zonlicht door hun deklaag
van aluminiumverf. En daartusschen stijgen dunne, blauwige
rookpluimen uit een honderdtal schoorsteenen de lucht in. Groote
tankbooten liggen aan de pieren, ferry- en andere bootjes varen
onophoudelijk heen en weer. Een sfeer van onuitputtelijke, schep-
pende arbeidzaamheid waait den toerist van over het water te-
gen.
De zon daalt ter kimme; spoedig wordt het donker en dat is het
moment, waarop men eerst recht gegrepen wordt door het machti-
ge schouwspel, dat door de nederzetting der C. P. I. M. wordt ge-
boden. Duizenden lichten flikkeren over een schier eindeloos
terrein, aan de westelijke zijde verdoezeld door de blauwig-grijze
rook, welke door de fractioneer-installatie's en ketelhuizen wordt
uitgestooten en vaak ja, vroeger zelfs permanent wappert te
midden van deze lichten een toren-hooge, rossige vlam in grillige
kronkels, de ,,eeuwige vlam", daar, waar, destijds zonder opont-
houd, nu slechts bij noodzaak, de overtollige gassen van de
,,cracking-"installatie's worden verbrand. Een ononderbroken
West-Indische Gids XVII 1

2 PETROLEUM, HET LEVENS-ELIXER VOOR CURAqAO

geronk, mengeling van allerlei fabrieksgeluiden en het zangerig
gezoem der centrifugaalpompen, bereikt het oor van den aan-
dachtigen toeschouwer. Een schouwspel, waardoor men ge-
grepen wordt en dat men nooit vergeet....

Inderdaad, de Curacaosche Petroleum Industrie Maatschappij
- dochtermaatschappij der Bataafsche Petroleum Maatschappij
- in 1916 tijdens het behind van gouverneur Nuyens opgericht
als de Curacaosche Petroleum Maatschappij, heeft haar aanvan-
kelijk bescheiden fabrieks-complex in snel tempo zien uitgroeien
tot een der machtigste raffinaderijen der wereld, welke nog steeds
dagelijks gemiddeld 20.000 ton ruwe olie verwerkt tot vele eind-
producten van allerlei aard en bruikbaarheid.
Deze capaciteit ligt ver boven die van de installatie, welke de
Arend Petroleum Maatschappij op Aruba bezit, doch wordt ge-
evenaard, tegenwoordig misschien overtroffen, door die van de
Amerikaansche installatie bij St. Nicolaas, eveneens op Aruba.
Ten opzichte van andere petroleumraffinaderijen verkeeren de
drie genoemde in een eenigszins uitzonderlijke positive.
Terwijl in Balik-Papan, Tarakan of in Amerika of Mexico boor-
terrein en raffinaderij in elkaars onmiddellijke nabijheid gelegen
zijn, of althans z66 naburig zijn, dat het ruwe-olie-transport door
middel van pompinstallatie's en pijpleidingen kan plaats vinden,
ligt hier een stuk van de Caraibische zee van enkele honderden
kilometers breedte tusschen het terrein, waar de ruwe olie rijkelijk
uit den ground vloeit, en de plaats, waar deze tot de kostbare eind-
producten wordt verwerkt.
Immers, noch op Aruba noch op Curacao wordt ten gevolge
van de geologische gesteldheid van den bodem petroleum gevon-
den, terwijl Venezuela en special het gebied rondom het meer
van Maracaibo tot ver over de grenzen van Colombia een der rijk-
ste petroleum-gebieden der wereld is.
Dit feit brengt geheel andere transport-problemen met zich;
hier is men aangewezen op het transport der ruwe olie per scheeps-
gelegenheid.
Gebruikte men in het begin voor dit transport lichters, al spoe-
dig werden deze vervangen door tankbooten en ontstond een nieu-
we maatschappij naast de C. P. I. M., doch met haar staande on-
der dezelfde directie. Dit was de Curaqaosche Scheepvaart Maat-
schappij, thans beschikkende over een vloot van tientallen tan-
kers, elk met een laadvermogen van gemiddeld 2600 ton ruwe
olie. En het zijn de schepen van deze vloot, welke dag in dag uit

PETROLEUM, HET LEVENS-ELIXER VOOR CURAqAO

bij 6 tot 8 stuks tegelijk heen en weer varen tusschen Curagao en
het meer van Maracaibo, waar zij worden volgeladen met de don-
ker-bruine, groenige ,,olie der aarde", om daarna weer koers te
zetten naar Curacao, waar zij hun kostbare last afstaan.
Men zal zich afvragen, waarom deze raffinaderij nu just op
Curacao is opgericht en niet, hetgeen schijnbaar voor de hand zou
liggen, in Venezuela gebouwd is. Er zullen diverse redenen van
economischen en politieken aard aan te wijzen zijn, doch ik ben
volkomen onbevoegd daarover te oordeelen en ik ga deze derhal-
ve met stilzwijgen voorbij.

Er bestaat een innige samenwerking tusschen de productie-
maatschappijen in Venezuela, b.v. de Caribbean Petroleum Com-
pany, en de C. P. I. M.
Eerstgenoemden hebben op verschillende punten langs de kust
van het meer van Maracaibo en ook verder landwaartsin, tot op
de eerste hellingen van het Andes-gebergte, haar boorterreinen.
En al deze boorterreinen produceeren ruwe olie, of ,,crude", zoo-
als het met een vakterm heet, welke onderling groote afwijkingen
in samenstelling vertoonen en derhalve niet alle voor dezelfde
doeleinden kunnen worden gebruikt.
Het spreekt van zelf, dat de Caribbean Petroleum Company
niet de eenige maatschappij is, welke in het gebied om het meer
van Maracaibo concessie's heeft. Tal van andere maatschappijen
verrichten daar dezelfde werkzaamheden, welke niet beperkt blij-
ven tot het land, doch zich ook uitstrekken tot ver in het meer zelf.
Zoo werken daar o.a. ook de Venezuelan Oil Concessions Ltd.,
de British Controlled Oilfields Ltd., de Colon Development Com-
pany, alle behoorende tot het Royal-Dutch-Shell concern. Ver-
der vindt men daar de concessies van de Standard Oil Company,
de Gulf Oil, de Lago Petroleum Corporation, welke laatste maat-
schappij concessie heeft over het geheele oppervlak van het meer
van Maracaibo, op een small strook langs de kust na.
Thans ziet men dan ook honderden en honderden boortorens
uit het grauw-bruine water verrijzen, en vooral wanneer men des
nachts met een tankboot over het meer vaart, komt men onder
den indruk van den fantastisch-fascineerenden aanblik van de tal-
looze flikkerende lichten, welke als grillige, kronkelende flitsen
door het golvend oppervlak van het water worden weerkaatst.
In het meer van Maracaibo monden verschillende grootere en
kleinere rivieren uit, zoodat het water brak is en het zoutgehalte
daalt, naarmate men den zuidelijken over nadert.

4 PETROLEUM, HET LEVENS-ELIXER VOOR CURAqAO

Door middel van een betrekkelijk nauwen hals staat het meer in
verbinding met de open zee. De kust van Venezuela is hier zandig
en dus ouk de bodem van dezen hals, hetgeen tengevolge heeft,
dat zich hier tal van ondiepe gedeelten bevinden, welke soms ook
aan vormveranderingen onderhevig zijn. Deze baren maken het
noodzakelijk, dat alle tankbooten een zeer geringen diepgang be-
zitten, en maken ook, dat de uitvaart van de volgeladen schepen
uit Maracaibo slechts kan geschieden, wanneer het getij gunstig is.
Ook de passagiers- en vrachtschepen zijn aan dezelfde diepte-li-
miet gebonden. Het is dus onmogelijk, dat Maracaibo rechtstreeks
door grootere zeeschepen wordt aangedaan.
Hierin nu is een geographische reden gelegen, waarom de raffi-
naderijen bij voorkeur op de niet ver van Venezuela gelegen eilan-
den werden opgericht. Immers, het transport van de eindproduc-
ten over heel de wereld moet geschieden met groote zeetankers en
deze tankbooten hebben een veel te groote diepgang om ooit over
de beruchte baren van het meer van Maracaibo heen te komen.
Special Curacao neemt met het bij uitstek voor haven geschikte
Schottegat wel een zeer gunstige positive in.
Aan de westkust van het meer liggen enkele der grootste boor-
velden o.a. van Cabimas, Lagunillas en verder landwaartsin,
midden in het oerwoud, Mene Grande. Hier heeft men betrek-
kelijk groote Europeesche kolonies, en wordt het leven van de
employed's opgevroolijkt door uitstekend ingerichte clubgebou-
wen.
Geheel anders is het echter, wanneer men de kleinere, meer ge-
isoleerde boorvelden en pompstations bezoekt. Het kleine laad-
station b.v, geheel in het zuiden gelegen aan de Rio Escalante, is
niets anders dan een opengekapt terrein van nauwelijks een hal-
ven vierkanten kilometer, temidden van de moerassige kustbe-
groeiing, waarop de noodige gebouwen staan: de tanks, de pomp-
installatie benevens de woning van den manager. Feitelijk woont
daar slechts 66n Europeaan temidden van de Venezolaansche
werklieden. Transport van levensmiddelen en andere noodzake-
lijke levensbehoeften en ook van de post geschiedt uitsluitend per
tankboot van Maracaibo uit en per stoombarkas verder stroomop-
waarts. U voelt, hoe volkomen gelsoleerd en eenzaam een derge-
lijke employ leeft. Gelukkig staat de manager in draadloos-tele-
fonische verbinding met het hoofdkantoor te Maracaibo.
De boorvelden daar, de Tarra velden, gelegen vrijwel bij de
grens van Colombia en bereikbaar langs de Rio Catatumbo, langs
Encontrados en verder over land, ligt geheel in het oerwoud, dat

PETROLEUM, HET LEVENS-ELIXER VOOR CURAqAO

nog steeds bewoond wordt door wilde Venezolaansche Indianen-
stammen. Het is dan ook niet zoo'n groote zeldzaamheid, dat
daar een employed verwond wordt door min of meer giftige pij-
len, afkomstig van deze Indianen, die men vrijwel nooit te zien
krijgt.

Wanneer een vloot van C. S. M.-tankers in Maracaibo is aan-
gekomen, krijgen de commandanten van hieruit bericht naar
welk laadstation zij verder moeten stoomen. Meestal komt dit
overeen met de reeds van te voren opgemaakte en bekende vaar-
plannen. De reis wordt dan over het meer voortgezet, twee, vier,
soms acht uren, al naar gelang de plaats van bestemming. Het
laden zelf duurt circa vier uren, waarna onmiddellijk de terug-
tocht wordt aanvaard met een kort oponthoud voor de reede van
Maracaibo om het gunstige getij af te wachten. Naar Curacao is
het dan nog 22 uur varen. Ook hier heeft de kapitein slechts en-
kele uren den tijd om te lossen. Dan vertrekt men weer, en zoo
gaat het dag in dag uit onophoudelijk door.

In het Schottegat aangekomen, worden de tankers naar ver-
schillende aanlegsteigers gedirigeerd, al naar gelang de ,,crude"-
soort, welke zij meebrengen. De scheepsslangen worden aan de
pijpleidingen van de wal gekoppeld en met behulp van de pomp-
installatie's, welke zich in de tankers bevinden, verhuist de ,,cru-
de" van het schip in de klaar staande tanks.
Dit moet met groote zorg geschieden, want, zooals ik reeds eer-
der vermeldde, verschillen de ,,crude"-soorten onderling aanmer-
kelijk in samenstelling en kunnen zij dus niet willekeurig voor alle
doeleinden worden gebruikt. Tegen eventueele vermenging van
twee of meer soorten moet dus angstvallig worden gewaakt, het-
geen de voortdurende oplettendheid van een geoefend personnel
vereischt.
En hiermede zijn wij het begin van het raffineer-proces gena-
derd. Uit de opslag-reservoirs wordt de ruwe olie door een uit-
gebreid net van pijpleidingen over de verschillende fractioneer-
installatie's verdeeld.
Zoo'n fractioneer-installatie of ,,trumble" bestaat in hoofd-
zaak uit twee deelen n.l. de ruimte, waar de ruwe olie wordt ver-
warmd (soms 66n groot, soms een aantal kleinere fornuizen), en
de feitelijke fractioneer-apparatuur, bestaande uit een complex
van grootere en kleinere kolommen. Met behulp van een aan-
tal pompen wordt de ,,crude" continue door een buizenstelsel ge-

6 PETROLEUM, HET LEVENS-ELIXER VOOR CURACAO

pompt, welk buizensysteem in de fornuizen tot een bepaalde,
controleerbare temperatuur wordt verhit. De ruwe olie verlaat
zoo'n fornuis dus weer met een hooge temperatuur ten deele in
gasvormigen toestand, deels nog als vloeistof en dit gas-vloeistof-
mengsel komt nu in het complex van fractioneer-kolommen.
De eerste kolom levert, als zwaarste vloeistof, de stookolie,
terwiji de gassen steeds verder afkoelen en gedeeltelijk conden-
seeren, zoodoende een reeks van steeds lichter wordende tus-
schenproducten leverende. Totdat eindelijk de lichtste gassen
den top van de grootste kolom verlaten en, na koeling, de benzine
leveren.
Zoo ontstaat dus de gansche rij van producten: de stookolie
de gasoline, de kerosine en de benzine, alle in velerlei varieties.
De stookolie of technisch gesproken de ,,fuel" wordt nu
voor een deel nog verder uiteengerafeld en ondergaat een vacuum-
destillatie, een destillatie onder sterk verminderden druk dus.
Hierbij ontstaan de zoo belangrijke smeerolian van velerlei hoe-
danigheid en blijft ten slotte asfalt over.
Het spreekt vanzelf, dat het bovenstaande slechts een uiterst
global overzicht geeft van alle schakeeringen, welke het bedrijf
in werkelijkheid met zich brengt.
Nu bevat over het algemeen de ruwe olie uit Venezuela weinig
lichte bestanddeelen en veel zware, soms ook veel asfalt. Re-
latief zal er dus veel stookolie en weinig benzine en kerosine
worden geproduceerd.
Mocht de vraag just naar deze lichte brandstoffen de produc-
tie overtreffen, dan komt de techniek te hulp en dan wordt een
deel van de zwaardere oliEn bij hooge temperatuur en druk een-
voudig gekraakt, waarbij een groote hoeveelheid benzine ontstaat.
Dit process geschiedt in de zoogenaamde ,,cracking"-installatie en
het is bij dit process, dat ook niet-condenseerbare gassen ontstaan,
welke zoo veel mogelijk in de raffinaderij voor verwarming wor-
den gebruikt en waarvan het overtollige deel wordt verbrand in
de reeds eerder genoemde ,,eeuwige vlam".
Als al deze producten een chemische reiniging hebben onder-
gaan, worden zij naar diverse tanks verpompt, hetgeen ook we-
der met de uiterste zorg geschieden moet om eventueele vermen-
ging te vermijden. Dan is het wachten op de groote zeetankers,
welke soms bij tienduizend ton of meer tegelijk de eindproducten
komen halen om ze naar heinden en ver te vervoeren.
Behalve de fabrieksinstallatie en bunkergelegenheid aan het
Schottegat bezit de C. P. I. M. nog twee belangrijke bunkerha-

"'j.s~j,-j.I\ SCHE (IDS XAVII

Fig. i. De raffinaderij der Curacaosche Petrolei
Rechts op den voorgrond de ,,Volendam" aan het bunkeren. Daarachter

Fig. 2. Het stookolie-bunkerstation aan de Caracasbaai te Cur

PL. I Br.z. 6;

Curacaosche Petroleum Industrie Maatschappij.
bunkeren. Daarachter het woning-complex op het eilandje ,,Negropont".

i

e Caracasbaai te Curacao. De ,,Mauretania" aan het bunkeren.

WF'IT--N'I)ISC:HF (IDS XVII II.I iz

*1

U

Fig. 3. Een C.S.M.-tanker.

Fig. 4. Het laadstation ongeveer twee uren varens stroomopwaarts aan
de Rio Escalante ten zuiden van het meer van Maracaibo (Venezuela).

Pi.. II BI.z. 6

PL.. III

Fig. 5. Ketelhuis en pompinstallatie van het laadstation ongeveer twee
uren varens stroomopwaarts aan de Rio Escalante ten zuiden van het
meer van Maracaibo (Venezuela).

-Ii .
" ',. '^^
'..: t ,.lt

Fig. 6. Boortorens langs den over van het meer van Maracaibo
nabij La Rosa (Venezuela).

Fig. 7. Bosch van boortorens in het meer van Maracaibo (Venezuela).

PETROLEUM, HET LEVENS-ELIXER VOOR CURACAO

vens en wel (4n voor stookolien aan de Caracasbaai en een uiterst
modem tankpark voor benzine en andere lichte fractie's aan de
Bullenbaai. Vanaf de raffinaderij naar deze twee laadstations
loopen tientallen kilometers lange pijpleidingen, waardoorheen
de producten worden verpompt.
Het is begrijpelijk, dat in een dergelijke groote raffinaderij een
onnoemlijk aantal grootere en kleinere pompen aanwezig zijn,
waarvan vele door stoom worden aangedreven. De raffinaderij
der C. P. I. M. telt dan ook niet minder dan zes groote ketelhui-
zen en het waterverbruik hierin (ook voor andere doeleinden)
is gestegen tot 66n million liter per dag.
Om zich van deze hoeveelheid water te kunnen verzekeren,
werden tal van plantages aangekocht, putten geslagen en wind-
molens opgericht. Doch vooral in de droge jaren 1929 tot 1932
bleek dit onvoldoende te zijn. De ground droogde uit; de water-
stand zakte snel; bij verder uitdiepen der putten stuitte men spoe-
dig op brak water, hetwelk onbruikbaar was, en er dreigde zoo-
wel voor de raffinaderij als voor de plantages een schadelijk wa-
tertekort.
Men is toen overgegaan tot het verschepen van zoet water op
groote schaal van overall naar Curagao. De zeetankers, welke
aan de Isla een olielading kwamen halen, name op hun tocht
daarheen in plaats van zeewater nu zoetwater als ballastwater
mede en zoo ontving de raffinaderij in dien tijd water van de
Elbe, de Seine, de Theems, de Maas, de Rio la Plata en van vele
andere groote rivieren.

Een van de vraagstukken, welke noodzakelijkerwijze bestu-
deerd moesten worden, was de huisvesting der employ's.
In het begin, toen het bedrijf nog slechts bestond uit een
bescheiden fabriek op het schiereiland ,,Isla", baarde dit pro-
bleem geen moeilijkheden. Men koos voor woonwijk het kleine
eiland ,,Negropont", dat in het Schottegat gelegen is, vlak bij de
,,Isla". Dit eilandje verbond men met dammen aan den over van
het Schottegat en ruime houten later ook steenen huizen
verrezen op den koraalrotsbodem. ,,Negropont" is gunstig
gelegen ten opzichte van de windrichting en bovendien per boot
gemakkelijk te bereiken van Willemstad uit.
Men vermoedde toen nog niet, dat de uitbreiding van het be-
drijf plotseling in zoo'n razend tempo zou gaan, dat in weinige
jaren tijds de raffinaderij beslag legde op de plantages Asiento
en Valentijn, tot Rio Canario toe, en dat het aantal arbeiders

8 PETROLEUM, HET LEVENS-ELIXER VOOR CURACAO

steeg tot circa tienduizend en het aantal employed's tot ongeveer
750, waaronder vele gehuwden en hoofden van min of meer tal-
rijke gezinnen.
De huizenbouw kon dit tempo niet bijhouden en zoo omstreeks
1928 ontstond dan ook een nijpend huizengebrek op ,,Negropont".
En aangezien de werkzaamheden en de inrichting van het bedrijf
met zich medebrengen, dat het technische personnel verplicht is
in de onmiddellijke nabijheid der raffinaderij te wonen en dus niet
in Willemstad gehuisvest kan zijn, most men doorbouwen.
Hierdoor kwam de tweede nadeelige invloed, welke de snelle
uitbreiding op de huisvesting had, op den voorgrond. Het
bleek n.l., dat ,,Negropont" feitelijk te klein was om al het tech-
nische personnel met hunne gezinnen een behoorlijk tropenhuis te
verschaffen, zoodat men zijn toevlucht most nemen tot het bou-
wen van twee- of drie-verdieping-hooge woning-complexen, waar-
in voor elk gezin slechts 66n etage gereserveerd kon worden. Elke
Rtage bezat wel een afzonderlijken ingang, maar het system van
boven- en benedenhuizen doet in de tropen toch wel vreemd aan
en is in strijd met de vrijheid en ruimheid van wonen, welke men
nu eenmaal in de tropen verwacht en ook noodig heeft. Een ver-
gelijking met de employ6-woningen te Maracaibo valt over het
algemeen dan ook ten ongunste van de Curacaosche woningen op
,,Negropont" uit.

Ook over dit groote bedrijf heeft de crisis-wind gewaaid. Ook
de C. P. I. M. most op haar personnel bezuinigen en zoo daalde in
1932 het aantal employee's tot vrijwel de helft en het aantal ar-
beiders tot bijna een derde. Bij deze laatste categories heeft
men zooveel mogelijk rekening gehouden met de herkomst der
gekleurde werkkrachten, en behield men zooveel mogelijk de
Curagaosche negers.
Door rationalisatie en het invoeren van meer geperfectioneerde
contr8le apparaten bleef echter tot heden toe de capaciteit der
raffinaderij vrijwel zonder onderbreking op een dagelijks gemid-
delde van 20.000 ton ruwe olie gehandhaafd.

Het valt niet te ontkennen, dat de vestiging van de C. P. I. M.
op Curacao voor dit eiland van bijzonder groot belang is geweest
en nog is. Wat de olieproducten zelf betreft, wordt jaarlijks voor
een zeer belangrijk bedrag hieraan in- en uitgevoerd. Hoe deze in-
en uitvoer in den loop der jaren is gestegen, toont het volgende
staatje:

PETROLEUM, HET LEVENS-ELIXER VOOR CURACAO

In- en Uitvoercijfers van Curacao.
Invoerwaarde in guldens Uitvoerwaarde in guldens
Olieproduc- alle andere Olieproduc- alle ander
ten producten ten Phosphaat inheemsche

1917. / 466.441 / 5.332.431 nihil / 75.723/2.214.583
1922. / 9.290.190 / 9.509.432 / 10.247.360 / 56.078/3.521.736
1930. 226.118.500 / 31.523.579 /220.687.459/ 1.443.375 /1.311.058
1933. / 76.674.597/ 10.257.184 / 86.738.155 / 983.418/ 208.357
Zeer duidelijk blijkt hieruit, dat zoowel in- als uitvoer volko-
men wordt beheerscht door de olieproducten en dat, na aftrek van
den phosphaat-export, de uitvoer van de verdere inheemsche pro-
ducten hiertegenover in het niet valt.
Al deze producten worden per schip binnengebracht en weder
weggevoerd. Dit heeft wederom een gunstigen invloed gehad op
de inkomsten aan haven- en loodsgelden.
Bovendien moesten, vooral in de jaren van opbouw en uitbrei-
ding enorme hoeveelheden bouwmateriaal worden vervoerd, het-
geen de scheepvaartlijnen ten goede kwam.
De werkzaamheden aan de raffinaderij brachten met zich de
vestiging van vele employ's en werklieden, Europeesche en in-
heemsche, die allen een deel van hun verdiensten in Willemstad
besteedden aan levensonderhoud en amusement.
Hierbij was niet alleen de winkelstand gebaat, doch ook de
posterijen en telegrafie.
Naarmate er meer stookolie werd geproduceerd, trad Willem-
stad steeds meer als bunkerhaven op den voorgrond en deden
meer scheepvaartlijnen deze haven aan, welke uitgroeide tot de
tweede haven van Groot-Nederland. Zoo worden door dezelfde
oorzaak gedurende de wintermaanden tal van groote toeristen-
schepen naar Curacao getrokken om daar belangrijke hoeveelhe-
den olie te bunkeren. Gedurende deze noodzakelijke bezigheid
bezoeken honderden toeristen de Curagaosche winkels, waar in
zulke dagen menige uitstekende ontvangst te boeken valt. Vooral
ten tijde van de prohibitie in Amerika werden belangrijke hoe-
veelheden spiritualien door Amerikaansche toeristen gekocht en
gecomsumeerd.
Voegt men hierbij, dat Curacao beschikt over een der mooiste
en diepste natuurlijke havens, toegankelijk voor de grootste zee-
kasteelen, terwijl de omliggende zeeplaatsen van Zuid Amerika en

10 PETROLEUM, HET LEVENS-ELIXER VOOR CURAqAO

de Antillen hiervan veelal verstoken zijn, door welk feit de haven
van Willemstad een belangrijke overlaad-haven is geworden, dan
is het te begrijpen, dat de vestiging van de C. P. I. M. aldaar ui-
terst stimuleerend heeft gewerkt en nog werkt op den algemeenen
economischen toestand van Curagao.
Ean nadeel is hier tegenover misschien te noemen. Namelijk
dit, dat in den tijd van hoog-conjunctuur aan de neger-arbeiders
op de ,,Isla" zeer hooge loonen werden gegeven; er was vraag naar
arbeidskrachten. Dit had tengevolge, dat hoe langer hoe meer
negers van het land naar de stad trokken, de plantage-bezitters
haast geen werkvolk konden krijgen of slechts tegen eveneens
zeer hooge loonen. De plantages werden hierdoor minder inten-
sief verzorgd en een groot deel van de gemoedelijke, zachtaardige
koenoekoe-negers kwam helaas te veel onder den invloed van de
stad en het geld te staan.
Na de versobering en de massa-ontslagen op de ,,Isla" zal
hierin wel verandering ten goede gekomen zijn en zal zich gelei-
delijk aan allicht een aanpassing aan een lager loonpeil baan-
breken.

Van 66n belangrijk verkeersmiddel is Curagao in de laatste ja-
ren verstoken geweest en dat is het vliegtuig. De Pan American
Airway heeft Curacao verlaten. Wie zou niet van ganscher harte
de hoop uitspreken, dat de K. L. M. op waardige wijze deze open
plaats zal innemen ?
Curacao, een uiterst belangrijk knooppunt in Centraal Amerika
voor de scheepvaart, kan mogelijk ook uitgroeien tot een even be-
langrijk knooppunt voor het vliegwezen. In het belang van Moe-
derland en Kolonian in het algemeen, maar ook in het belang van
de Engelsch-Nederlandsche petroleum belangen in het bijzonder.
De ,,Snip" heeft op uitmuntende wijze de vlucht Nederland-
Curacao volbracht. Met gespannen aandacht wacht men nu af,
wat hiervan het gevolg zal zijn.

Katwijk aan Zee, Januari 1935.

SLAVENHANDEL EN RECHTSBEDEELING OP CURA(AO
OP HET EINDE DER 17E EEUW

DOOR

W. R. MENKMAN

De notarieele archieven onzer groote koopsteden bevatten vele
acten, zoowel in de Spaansche als in de Nederlandsche taal, welke
van belang zijn voor de geschiedenis van onzen handel met Spanje
na den vrede van Munster en met West-Indie.
De Rotterdamsche acten, alsmede het extract uit het register
der resolution van de Staten van Holland en West Friesland,
waarover in dit artikel zal worden gesproken, danken wij aan
Mr. H. C. Hazewinkel, adjunct gemeente-archivaris van Rotter-
dam, die op de gelukkige gedachte kwam dat de inhoud dezer
stukken voor de lezers van De West-Indische Gids interessant
zou kunnen zijn; de Amsterdamsche notarieele acte zocht ik op
in het gemeente-archief alhier.
Ik zal beginnen met iets mede te deelen uit het eerste der door
Mr. Hazewinkel beschikbaar gestelde bescheiden, dat ons iets
leert over den slavenhandel, waarin Curacao een tijdlang een be-
langrijke rol heeft gespeeld en uit het laatste stuk uit den bundel,
een van negen jaar later, dat nieuw licht werpt op de Curacaosche
rechtsbedeeling, heel op het einde der 17e eeuw.
De eerste acte is van 3 September 1686 (Notarieel archief 1473
no. 28); zij werd verleden ten overstaan van Gomaro (de acte is in
het Spaansch) van Bortel (Klaeszoon), notaris te Rotterdam. Het
N. Nederl. Biographisch Woordenboek geeft Gomarus of Gom-
mer van Bortel (Bastiaansz.), beroemd Amsterdamsch chirurgijn
(1660-1724); deze was een neef van onzen notaris.
Comparant was Josua van Belle, een Rotterdammer, die tus-
schen 1630 en 1636 geboren werd en in 1710 overleed. Hij ver-
toefde lang in Spanje en werd na zijn terugkomst van daar lid der
Rotterdamsche vroedschap (1676), later burgemeester (1705--
1706) en in 1678 bewindhebber der Oost-Indische Compagnie.

12 SLAVENHANDEL EN RECHTSBEDEELING OP CURAqAO

Hij was Heer van Waddinxveen en had in Spanje schilderijen ver-
zameld; zijn te Dublin aanwezige portret wordt toegeschreven
aan Murillo (N. Ned. Biogr. Wbk. I, 283). Een aanzienlijk man
dus (hij was ook nog vrijheer van St. Hubertsgerecht), die des-
niettemin betrokken was bij den slavenhandel, reeds destijds niet
algemeen als een nobel bedrijf beschouwd, maar een waarop nog
niet met zooveel minachting werd neergezien als een goede 100
jaar later. De zee6fficier Cornelius de Jong noemt dien handel een
schande der menschheid, maar zijn reis naar de Caraibische Ei-
landen van 1780-1781 verscheen pas in 1807, het jaar der be-
roemde Engelsche parlementsacte.
Als getuige bij het passeeren der acte trad op Coenrado de Ter-
meyer, die later op Curacao is geweest voor het slavenasiento en
die ook in verschillende andere acten genoemd zal worden. Mr.
Hazewinkel teekende van C. Determeyer op, dat hij omstreeks
1660 te Osnabriick geboren was, in 1679 boekhouder was van
Josua van Belle en in 1700 het burgerrecht van Rotterdam ver-
kreeg. Determeyer's tweede vrouw was de zuster van den Luther-
schen predikant Johannes Wilkens te Haarlem en hij zeif was
na zijn Curacaoschen tijd diaken der Luthersche gemeente te
Rotterdam, in welke kwaliteit hij in 1695 zich in den kerke-
raad nogal liet gelden 1). Zijn op 20 December 1696 geboren
zoon Johannes kan de Luthersche predikant zijn, die 9 Januari
1721 te Rotterdam werd ingezegend 2). Mr. Hazewinkel vond
nog een notarieele acte van 3 Januari 1686, waarbij kapitein
Pieter Abrahamsz. aan Coenraat de Termeyer een obligatie
overdroeg ,,geteekent op Curassauw op den 2en Oct. 1683 bij
,,Balthasar Beck, coopman tot Curassauw" ten bedrage van
800 stukken van achten. Over Balt. Beck hierna meer.
Om terug te komen op Josua van Belle, de reden voor zijn com-
pareeren voor notaris Van Bortel was dat hij voor een vierde ge-
interesseerd was in een vordering van 50.000 daalders van 50
stuivers escudoss de cincuenta places cada uno) en hij verklaarde
de Heeren Joseph Morales en Christoval Garcia de Segovia, beiden
inwoners van Sevilla, te hebben gemachtigd het hem komende in
te vorderen en te ontvangen van den Heer Balthazar Coymans,
wanneer Pedro van Belle (broeder van Josua) geen remise mocht

1) J. C. Schultz Jacobi, Geschiedenis der Evangelisch Luthersche
gemeente te Rotterdam, 177.
*) Mr. J. Loosjes, Naaml. Predikanten, Hoogleeraren en Proponen-
ten der Luthersche kerk in Nederland.

OP HET EINDE DER 17E EEUW

hebben gemaakt met de galjoenen welke verwacht werden onder
den admiral Gonzale Chaxon.
Wij zitten hiermede midden in den slavenhandel; de transactie
waarom het gaat wordt iets duidelijker na lezing der acte, welke
op 10 April 1685 verleden was voor den Amsterdamschen notaris
Pieter de Wit en waarbij alle belanghebbenden bij de 50.000 daal-
ders gezamenlijk de hooger genoemden twee heeren te Sevilla,
alsmede Manuel Delgado, welke laatste echter inmiddels was
overleden, tot hun gemachtigden aanstelden.
Van Balthazar Coymans teekent het N. Ned. Biogr. Wbk.
aan dat hij wel een zoon zal geweest zijn van Isaac Coymans, die
ook al reeds bij den slavenhandel, of in ieder geval bij den Afrikaan-
schen handel betrokken was geweest en een tegenstander der
West-Indische Compagnie. Door de onthullingen, in 1662, van
Hendrick Caerloff, gewezen commies en fiscal der West-Indische
Compagnie, werd o.a. ook Isaac Coymans gecompromitteerd, in
verband met de Deensch-Africaansche Compagnie, evenals de
De Geersche Sweedsche Afrikaansche Compagnie een camouflage-
onderneming, om het monopolie der West-Indische Compagnie te
ontduiken 1).
Evenals Josua van Belle was de Amsterdammer Balthazar
Coymans een voornaam personage, Schepen der stad, Ridder,
Heer van Streefkerke; ook hij echter had groote belangen bij
den slavenhandel. B. Coymans was n.l. administrateur van het
Spaansche asiento de negros en Pieter van Belle was administra-
teur-generaal in de West (en Indias).
De Koning genoot onder dit asiento 1121 patacas (pesos) per
ton scheepsruimte (van de in den slavenhandel gebruikte vaar-
tuigen), welk recht vooraf most betaald worden. Z.M. had op een
oogenblik een assignatie afgegeven voor 200.000 daalders en
voor een vierde dier som (de 50.000 daalders der Rotterdamsche
acte) was te Madrid een wissel getrokken, welke, op verzoek van
Balthazar Coymans, door eenige personen in Nederland was be-
taald. Coymans zou hun daartegenover uitkeeren het een vierde
gedeelte van 335.000 pesos (dus P 83.750.-), welke hij, of zijn
firma, van de Koninklijke kassen in de West (en Indias) te goed
had en welke Pieter van Belle verwacht werd over te zullen
maken met de retourvloot. Wij leeren nog uit de Amsterdamsche
acte, dat op zulk een vloot een ,,maestro de plata" meevoer,

1) Mr. N. de Roever, Twee concurrenten van de eerste West-In-
dische Compagnie. Oud Holland. VII, 1889.

14 SLAVENHANDEL EN RECHTSBEDEELING OP CURAqAO

een schatmeester dus over het aan boord aanwezige gemunte en
ongemunte edele metaal.

De laatste acte van den Rotterdamschen bundel werd verleden
op 5 April 1695 voor den notaris Jean du Clou. De Heer Coenraat
de Termeyer, nu koopman te Rotterdam, gaf, ten verzoeke van de
voogden over de minderjarige kinderen en erfgenamen van wijlen
Balthazar Beck, in leven koopman op Curagao, een verklaring
af aangaande de wijze waarop voor den Raad van genoemd eiland
geprocedeerd werd.
In den loop van iets meer dan een halve eeuw komen in de ge-
schiedenis van Curacao vijf Becks voor als regenten en notabelen.
Matthias Beck was vice-directeur van het eiland en dat in ieder
geval reeds in het begin van 1656, dus toen onze drie Beneden-
windsche eilanden onder Pieter Stuyvesant met Nieuw-Neder-
land C6n bestuursgebied vormden 1). M. Beck was lidmaat der
N.H. gemeente op Curacao en tegelijk met hem was aldaar zijn
broeder Wilhelmus, of Wilhelm; ook leefden in 1659 op Curacao
Leonora Beck en Anna Beck, huisvrouw van Ds. Adr. van Beau-
mont, terwijl Margaritha Beck, weduwe van wijlen Johan Schif,
als getuige bij een doopplechtigheid aldaar door een andere ko-
loniste werd vertegenwoordigd 2).
Matthias werd zelfstandig directeur, toen in 1664 Nieuw-Ne-
derlandEngelschwasgeworden en daarmede aan het bestuur van
daaruit over de Benedenwindsche eilanden een einde was geko-
men; hij stierf op Curacao in 1668 en werd voorloopig door zijn
reeds genoemden broeder W. Beck opgevolgd, die kort daarop
nog eens met het interimaat belast werd, toen de in 1669 benoem-
de Lodevicus Boudewijn van Berlicum, kort na aankomst in de
kolonie, was komen te overlijden s).
Balthazar Beck was in 1673, bij de Fransche ,,rodomontade",
vaandrig der burgerij en in 1679 was hij als kapitein-luitenant der
burgerij getuige bij den doop van het eerste kind van directeur
Jan Doncker 2).
Van 1704 tot zijn vertrek in 1709 was Mr. Jacob Beck directeur,
van 1709 tot zijn dood in 1710 zijn broeder Abraham Beck 3).

1) Archief Albany, N. Y., notulen vergadering Raad op Curagao 21
February 1656.
*) Prof. Dr. L. Knappert, Gedenkboek Nederland-Curagao 1634-
1934.
*) J. H. J. Hamelberg, De Nederlanders op de West-Indische eilan-
den.

OP HET EINDE DER 17E EEUW

Onze Balthazar Beck was factor van het Spaansche asiento op
Curacao en vooral in deze kwaliteit kreeg hij groot ongenoegen
met den directeur Nikolaas van Liebergen (1679-1682) 1). Deze
laatste verbood de voor de Joden beleedigende Judasvertooning
opWitten Donderdag aan boord van ter reede liggende Spaansche
slavenschepen en Beck koos partij voor de Spanjaarden. In Ne-
derland oefenden de invloedrijke Portugeesche Joden van Am-
sterdam pressie uit op de bewindhebbers der Compagnie, terwijl
Van Belle voor Beck opkwam; deze laatste werd ten slotte als
burgerkapitein afgezet.
Om nu terug te komen op de attestatie van Coenraad Deter-
meyer, deze verklaart onder aanbod van eede en op ground van
eigen ervaring, opgedaan tijdens zijn verblijf op Curagao (van
Maart 1687 tot omstreeks April 1689), dat aldaar door den Raad
geen vaste zittingsdagen gehouden werden, maar deze door den
directeur willekeurig bijeengeroepen werd; dat de leden ook niet
altijd dezelfde waren, ten eerste omdat de schippers der ter reede
liggende Compagniesschepen zitting en stem hadden, ten tweede
omdat de directeur soms nieuwe leden aan den Raad toevoegde,
of vaste leden niet opriep. De genoemde schippers en de toege-
voegde leden legden geen eed af. Schriftelijke dagvaarding was
onbekend, schriftelijke pleidooien werden niet gehouden, ieder
most zijn eigen zaak bepleiten, want er was geen practizijn of
notaris aanwezig, er bestond geen rol en er bestonden geen no-
tulen; na afloop van een geding was van den secretaries niets an-
ders te verkrijgen dan de bloote uitspraak.
Deze mededeelingen zijn interessant, omdat de instructie van
1764 voor den directeur Jean Isai Claris Rodier de la Brugiere
(1762-1781) althans voorschreef dat de Raad, ten gerieve van
rechtzoekenden, alle veertien dagen zou vergaderen S) en deze
instructie in hoofdzaak overeenstemde met de in 1679 voor Van
Liebergen gearresteerde 3).
De 17e eeuwsche rechtsbedeeling op Curagao laboreerde allicht
evenzeer aan het niet nakomen van de gegeven voorschriften, als
aan het gebrekkige dier reglementen en de directeur, tevens pre-
sident van den Raad, was heer en meester; getuige de uitlating
van Stuyvesant, die eens in kernachtige bewoordingen uitsprak

1) J. H. J. Hamelberg. De Nederlanders op de West-Indische eilan-
den.
*) Hamelberg, Documenten, 190.
*) Mr. R. Bylsma,Verslagen omtrent 's lands oude archieven,XVIII,
dl. I, 618.

16 SLAVENHANDEL EN RECHTSBEDEELING OP CURAqAO

wat hij in zijn tijd d.w.z. toen hij nog directeur op Curacao
was wel gedaan zou hebben met iemand die het zou hebben ge-
waagd van een sentensie van zijn Raad te appelleeren 1).

De overige acten en bescheiden geven ons inzicht in de on-
eenigheden hier te lande en op Curacao, welke uit de verhoudin-
gen, door den slavenhandel geschapen, voortvloeiden, in dien
handel zelf en in het wezen van het asiento.
* Uit het extract der resoluties van de Staten van Holland van 21
April 1689 (blz. 220) blijkt dat de gemachtigden in Nederland van
Balthazar Beck en van Coenraad Determeyer, beiden op Curagao,
bij de Staten Generaal gerequestreerd hadden, om te verzoeken
dat de beide laatstgenoemden eindelijk ,,mochten wesen verlost
,,van alle de ongehoorde vexatien ende quade conduite haer
,,aengedaan door den directeur Willem Kerckring". Behalve
Beck en Determeyer zou ook een zekere ,,cappellaen" gelaedeerd
zijn en hun klachten zouden niet alleen tegen Kerckring, maar
ook tegen de West-Indische Compagnie gericht zijn; klagers
zouden voor een door H.H.M. aan te wijzen hof van justitie wil-
len procedeeren. Er werd besloten dat de gecommitteerden tot de
saecken van de Justitie een onderzoek zouden instellen en den
Staten zouden adviseeren. Waarover de klachten liepen blijkt
niet; hierover echter later meer. Kerckring was, evenals zijn voor-
ganger Van Liebergen, een oud-bewindhebber der Compagnie.
Gemachtigde van Beck was Philippe van Hulten, terwiji voor
Determeyer optrad Christiaen Meschman; beide gemachtigden
waren kooplieden te Amsterdam.
Van Hulten zijn wij ook reeds tegengekomen in de Amster-
damsche notarieele acte van 10 April 1685; hij had in de transac-
tie der 50.000 daalders voor rekening van Balthazar Beck voor
een achtste deelgenomen. Verder kennen wij Van Hulten ook
nog als gemachtigde van Van Aerssen van Sommelsdijk, den gou-
verneur van Suriname 2).
Van Hulten was Katholiek, P. A. Euwens O.P. noemt Van
Aerssen ,,een zoo orthodox-gereformeerd gouverneur" 8) en de
Becks behoorden ook tot ,,de dominant kerk". Protestantsche
overheidspersonen en kooplieden echter hadden er blijkbaar geen
bezwaar tegen zaken te doen met Roomschen en Joden; dit was
zoowel in het moederland als in de kolonien de toestand.
1) Hamelberg, Documenten, 54.
*) J. Wolbers, Geschiedenis van Suriname.
3) Historisch Tijdschrift, 1930, bldz. 320.

OP HET EINDE DER 17E EEUW

In de acte voor notaris G. van Bortel Kzn. te Rotterdam, den
28 Sept. 1689 verleden (not. arch. 1475 no. 61) wordt directeur
Kerckring er van beschuldigd aan de factorij van het asiento op
19 Maart 1688 een getal van 1075 slaven gewelddadig te hebben
ontnomen, om het meerendeel te verschepen met de St. Jago de
Victoria ,,nae de West Indian" en in een andere acte, voor den-
zelfden notaris, van 11 November 1693 (not. arch. 1479 no. 169)
wordt geconstateerd dat de directeur in 1688 alle effecten van het
asiento aan B. Beck en C. Determeyer de factors ter plaatse-
zou hebben ,,ontweldigt" (hierover later meer).
Van de onderlinge verhouding der bij den slavenhandel be-
trokken financiers geeft de acte voor notaris Van Bortel van 31
January 1688 (not. arch. 1474 no. 3) een staaltje. Pieter van
Belle, geboren te Rotterdam, maar burger of inwoner (vecino)
van Cadix en 2 Januari 1688 te Amsterdam aangekomen, be-
noemde daarbij iemand te Madrid tot zijn gemachtigde, om te
verschijnen voor den Koning, alsmede voor diens Indischen raad
(el Real Consejo de Indias) en uiteen te zetten waarom Van Belle
zich uit Madrid verwijderd had.
P. van Belle was compagnon van den nu overleden Balthazar
Coymans; ook een later acte voor notaris Van Bortel, die van
9 Maart 1689 (not. arch. 1475 no. 18) spreekt van het huis en van
de societeit van P. van Belle en B. Coymans te Cadix.
Van Belle dan is alleen naar Holland gegaan om de breeders
en zusters van Coymans te bezoeken (zij zijn volgens testamen-
taire beschikking erfgenamen van den overledene) en hun te
vragen of zij de erfenis wenschen te aanvaarden. Francisco Scho-
nenberg, gezant van den Prins van Oranje te Madrid, had geen
volmacht om zich daarover uit te spreken.
De erfgenamen hebben geen besluit kunnen nemen en Van
Belle zal nu verschillende bescheiden moeten laten opmaken,
waarna hij direct naar Spanje terug denkt te keeren, om zich aan
Koning en Raad te vertoonen. Intusschen echter vertrouwt com-
parant den Heer Schonenberg niet, hoewel hij met diens instem-
ming en op zijn instigatie uit Spanje vertrokken is. Schonenberg
had hem, toen hij aan het Hof was, gezegd dat hij gerust de reis
kon ondernemen en de administrative aan Juan Carcau overlaten;
te Amsterdam aangekomen echter bleek hem dat Schonenberg op
20 November 1687, d.i. enkele dagen na Van Belle's vertrek, aan
Jan Coymans en Manuel de Belmonte had geschreven, dat Van
Belle was heengegaan omdat hij zich niet veilig voelde aan het
Hof. Ook aan de Heeren van den Indischen Raad had Scho-
West-Indische Gids XVII 2

18 SLAVENHANDEL EN RECHTSBEDEELING OP CURAqAO

nenberg onware mededeelingen gedaan aangaande Van Belle.
Het is duidelijk dat er vrees voor bestaat dat de Koning in
Van Belle's afwezigheid zal beinvloed worden om iemand anders
met de door wijlen Coymans behartigde slavenzaken te belasten;
het zijn deze zaken welke Juan Cacau te Cadix ad interim moet
waarnemen.
Op 3 Februari verscheen P. van Belle nogmaals voor notaris
Van Bortel (not. arch. 1474 no. 9), om de instructies voor zijn ge-
machtigde te Madrid aan te vullen en uit te breiden. Deze ge-
machtigde most bij Koning en Raad de lasterpraatjes van Scho-
nenberg (gemachtigde der erfgenamen en belanghebbenden bij
den boedel van Coymans) ontzenuwen, betreffende de z.g. vlucht
van Van Belle uit Madrid.
Jan Coymans, in 1688 oud-schepen en raad van Amsterdam,
kwam ook voor in de acte voor notaris De Wit te Amsterdam
van 10 April 1685, als voor 3/. (2/s voor hem zelf en 1/s voor een
ander) deelnemende in de 50.000 daaldertransactie, waarbij ook
Manuel de Belmonte betrokken was, voor 5000 daalders, voor
zich zelf en voor Francois Schonenberg te zamen.
De Heer van Schoonenberg (vertaling van De Belmonte) was
van Joodsche afkomst en Manuel zal wel een naaste bloedverwant
van hem geweest zijn. Eerstgenoemde vertegenwoordigde in
1685 als buitengewoon gezant den Koning van Groot-Brittanje
(den schoonvader van onzen Stadhouder) en als charge d'affaires
de Republiek der Vereenigde Nederlanden bij Su Majestad
Cat61ica te Madrid, Carlos II 1). In 1694 bewees hij, nog steeds
te Madrid, aan onze Regeering belangrijke diensten en in 1704
was hij onze gezant in Portugal 2).
Pieter van Belle passeerde op 2 Februari 1688 nog een tweede
acte voor notaris Van Bortel (not. arch. 1474, no. 8), een waarbij
hij, op het punt van naar Spanje terug te keeren, zijn breeder
Josua tot zijn algemeen gevolgmachtigde benoemde. Josua most
vooral zijn invloed aanwenden dat de West-Indische Compagnie
zich in zake den negerhandel niet met Manuel de Belmonte of
met Joan (Jan) Coymans inliet en hij mocht, wanneer hij dat
wenschelijk achtte, de opdracht annuleeren welke dezen beiden
Heeren door Juan Carcau gegeven was.
Nog twee machtigingen teekende P. van B. op 2 Februari 1688,
beide ten overstaan van notaris Van Bortel, de eene (not. arch.
1) Wagenaar, Vaderlandsche Historie, XVI, 299.
') J. C. de Jonge, Geschiedenis van het Nederl. Zeewezen, III, 428,
429, 672.

OP HET EINDE DER 17E EEUW

1474 no. 5) ten behoeve van zijn broeder Josua, de andere
(not. arch. 1474, no. 6) ten behoeve van John Gill te Londen.
Josua zou mogen contracteeren met Benjamin Raule, voor de
levering van slaven naar St. Thomas, Gill contracten af mogen
sluiten met de Royal African Comp., of met particulieren, voor
dergelijke leveringen naar Jamaica, of andere eilanden in Ame-
rica.
Raule, van Zuidnederlandsche afkomst, was omstreeks 1628
te Vlissingen geboren en overleed in 1678 te Hamburg; hij had in
1675 Brandenburgsche kaperbrieven verkregen tegen Zweden,
maar al bij voorbaat zijn schepen zonder commissies laten agee-
ren, wat door de Staten-Generaal als neutraliteitsschennis hoog
was opgenomen moeten worden en Raule had zwaar moeten
boeten 1). De Keurvorst echter maakte hem Oberdirector in
Seesachen en Raule bevorderde in deze hoedanigheid de oprich-
ting der Brandenburg-Afrikaansche Compagnie en de vestiging
eener Brandenburgsche factorij op het Deensche St. Thomas 2).
De Royal African Comp. in Engeland was opgericht in 1672;
zij was houdster van het monopolie voor den aanvoer van slaven
op de Britsche Westindische eilanden van 1680 tot 1688, waarna
deze handel vrij gegeven werd voor alle Britsche onderdanen.

Wat nu betreft den slavenhandel van Nederlandsche onder-
nemers, deze had, zooals uit de tot dusver behandelde bescheiden
blijkt, gedeeltelijk wel en gedeeltelijk niet met het Spaansche
asiento te maken; de zooeven genoemde leveringen voor Deen-
sche en Britsche eilanden stonden natuurlijk daarbuiten.
Van 1662 tot 1671 waren de asentistas Domingo Fullo en Am-
brosio Lomelin 3) en het was met deze dat de West-Indische
Compagnie een leveringscontract afsloot, zooals zij ook later ge-
daan heeft met volgende houders van het asiento 4). Zoowel de
eerste als de tweede W.I. Comp. hadden monopolie voor den aan-
voer van slaven in de Nederlandsche Westindische vestigingen;
de tweede stelde de door haar op Curacao aangevoerde slaven voor
een ieder te koop, met recht die uit te voeren waarheen men wilde.

1) Nieuw Nederl. Biogr. Woordenboek.
1) W. Westergaard, The Danish West Indies. Zie over Raule ook
Rotterdamsch Jaarboekje 1932, blz. 32 e.v. (Een Rotterdamsche Ton-
tine, door Mr. H. C. Hazewinkel, waarin ook nog enkele bijzonder-
heden aangaande C. Determeyer, de Van Belles en de Coymansen).
*) Enciclopedia universal ilustrada Europeo Americana.
*) Hamelberg, Nederl. o. d. W.-I. eilanden.

20 SLAVENHANDEL EN RECHTSBEDEELING OP CURAqAO

Buiten de Nederlandsche gebieden was er echter een nog veel
belangrijker market, in de eerste plaats de Spaansche kolonign in
Zuid- en Centraal-Amerika, Mexico en de Spaansche Antillen, die
slechts voorzien mochten worden door de houders van het door
den Koning verleende asiento, die dan op hun beurt weder con-
tracteerden voor de levering der waar en van de schepen om die
te vervoeren. De slaven kwamen uit verschillende gebieden ter
Westkust van Afrika, waar onderscheiden Europeesche mogend-
heden vestigingen hadden, o.a. Nederland (El Mina aan de kust
van Guind).
Volgens de Enciclopedia universal ilustrada Europeo Ame-
ricana kwam het asiento in 1682 aan Juan Borozzo del Pago en
NicolAs Ponio de Cadiz, maar volgens een nog niet besproken
Rotterdamsche acte van 9 Juli 1691 (P. van Belle voor notaris
G. van Bortel, not. arch. 1477 no. 67) moet het reeds in Maart
1680 in handen van de beide genoemden (hier geheeten Juan
Barosso y Posso en Nicolas Porcio) geweest zijn. P. van Belle en
C. Determeyer verklaarden op 11 November 1693 (not. arch.
1479, no. 169, zie vroeger) dat Barosso y P. eerst houder was ge-
weest en dat na zijn dood Porcio, zijn schoonzoon, hem was opge-
volgd; deze laatste had zich met een deel der effecten van het
asiento uit de voeten gemaakt, was van Panama over Jamaica
naar Spanje gevlucht en had zich daar in een klooster schuil ge-
houden.
Er schijnt nu een nogal ingewikkelde verhouding te zijn ont-
staan, immers op 11 Nov. 1693 werd verklaard dat de Koning de
administrativee van het onder de ,,directie" van B. y P. & P. zeer
vervallen asiento aan Porcio ontnomen had en deze gegeven had
aan Balthazar Coymans, volgens contract van 23 Februari 1685,
zelfs met uitsluiting van Porcio. Was nu Coymans de houder van
het asiento geworden? Het is wel eigenaardig dat op 3 Septem-
ber 1686 (not. arch. 1473, no. 28) van Coymans gesproken wordt
als van den administrateur van het met B. y P. & P. gesloten
asiento; P. van Belle heette toen administratoror general en In-
,,dias", doch volgens een andere acte (not. arch. 1475, no. 61)
was Coymans administrateur-generaal en Van Belle ,,factor-
,,generaal", wat waarschijnlijker is. Dat beide Nederlanders
compagnons waren weten wij reeds; hun vestiging te Cadix
heette (not. arch. 1474, no. 8) een ,,societeyts comptoir".
Coymans is v66r 15 November 1687 overleden (not. arch. 1474,
no. 3) en wel te Cadix (not. arch. 1475, no. 18); zijn compagnon
Van Belle verwachtte nu blijkbaar dat de general administrative

OP HET EINDE DER 17E EEUW

van het asiento aan hem toevallen zou. Op 31 Januari 1688 (not.
arch. 1474, no. 3) noemt hij zich successor r destinado", op 3
February d.a.v. zelfs successor r nombrado" van den overleden
administrateur-generaal (not. arch. 1474, no. 9). Nauwelijks in
Nederland aangekomen, om met de erven Coymans te confe-
reeren, ontdekte Van Belle dat er in Madrid tegen hem geintri-
geerd werd en dat de Koning wel eens iemand anders kon aan-
stellen, onder pretext dat er geen orde op de zaken te Cadix ge-
steld was, hoewel met Zr. Ms. goedvinden Juan Carcau de loo-
pende zaken zou behandelen (not. arch. 1474, no. 3). Carcau heet-
te op 2 Februari 1688 de ,,pro interim directeur general" (not.
arch. 1474, no. 8) en werd op 18 Februari 1688 te Madrid ge-
noemd ,,dewelke tegenwoordig de administrative bedient, die aen
,,Don Balthasar gegeven was". In een nog te behandelen acte voor
notaris Van Bortel van 7 Juni 1689 (not. arch. 1475 no. 37) zul-
len wij Carcau administratoror del asiento de negros" genoemd
vinden.
Van Belle intusschen baseerde zijn recht op de opvolging in de
door Coymans bekleede functie zelfs op een testamentaire be-
schikking van dezen laatste, welke wilsbeschikking door den Ko-
ning goedgekeurd zou zijn (not. arch. 1475, no. 61). De acte voor
notaris Van Bortel van 11 Juli 1689 (not. arch. 1475, no. 43),
waarover later meer, doet vermoeden dat die goedkeuring vervat
zou zijn in een Koninklijke cedula van 21 November 1686.
De Koning echter deed heel iets anders dan P. van Belle be-
noemen; Z.M. vaardigde op 18 Februari 1688 een ,,c6dula" uit,
waarin werd gelast dat beslag zou worden gelegd, onder Carcau,
op alle boeken, papieren, gelden, goederen en andere effecten
van de door Coymans en Van Belle gevormde societeit te Cadix,
een order welke op 4 Maart en volgende dagen werd uitgevoerd.
De vertaling der c6dula en het verslag der inventarisatie zijn
vastgelegd in de verklaring van Josua van Ouderkerk, die bij het
geval tegenwoordig was geweest (not. arch. 1475, no. 18). Merk-
waardig is dat in de vertaling van's Koning's c6dula ook al weder
gesproken wordt van ,,het asiento gemaekt met Dn Nicolaes
,,Porcio y Dn Juan Barosso ende naderhant voor de general
administrative e gegeven aen Dn Balthasar Coymans", zoodat
Coymans blijkbaar niet als een regelmatig asentista werd be-
schouwd.
De Koning had het beslag en de inventarisatie gelast, niet al-
leen uit hoofde der belangen welke de schatkist bij het asiento
had, maar ook met het oog op geschillen tusschen belangheb-

22 SLAVENHANDEL EN RECHTSBEDEELING OP CURArAO

benden, aangezien zoovele instanties bij de zaken van het asiento
betrokken waren. De Koninklijke c6dula belastte met de uit-
voering van beslag en inventarisatie een lid van den raad van
financien van Z.M., iemand die echter tevens een functie bekleed-
de bij de Casa de contrataci6n te Sevilla. Laatstgenoemd lichaam
mocht zich echter volstrekt niet met het geval bemoeien, terwiji
ook aan verschillende justitieele instanties verboden werd te
intervenieeren; de Koning verwachtte van deze zijden alleen
hulp en medewerking.
Het is niet duidelijk waarom Josua van Belle en C. Determeyer
het op 11 November 1693 (not. arch. 1479, no. 169) lieten voor-
komen alsof Pieter van Belle het indertijd niet raadzaam had ge-
acht de administrative te aanvaarden. Ook op Curacao had een
beslag plaats gehad (zie vroeger) en dit zou het gevolg zijn ge-
weest der omstandigheid dat door de ontzetting van Porcio, den
dood van Coymans en de onwilligheid van P. van Belle om de
administrative over te nemen, deze laatste geheel was komen te
vervallen.
Een tot dusver nog niet in dit artikel genoemde acte intusschen
werpt een eenigszins ander licht op de sequestratie op Cura9ao.
Ten verzoeke van zekeren Antonio Maldonado, die vroeger eenige
slaventransporten van Curacao naar Maracaibo en Caracas had
overgebracht en nu te Cadix gevangen zat, legde Coenraad De-
termeyer ten overstaan van notaris Van Bortel in Augustus 1691
een verklaring af (not. arch. 1477 no. 80). Waarom Maldonado
gevangen zat en waarom hij Determeyer's verklaring noodig had,
is mij niet duidelijk kunnen worden, maar van belang is dat vol-
gens comparant de directeur Kerckring gehandeld zou hebben in-
gevolge een geheime dispositie van de ons bekende Manuel de
Belmonte en Jan Coymans, twee der Amsterdamsche gemachtig-
den van den administrateur-generaal a.i. Juan Carcau en niet-
tegenstaande het protest van Josua van Belle, den derden ge-
machtigde van Carcau.
Uit de acte van 7 Juni 1689 voor notaris Van Bortel (not. arch.
1475 no. 38) lezen wij dat Kerckring door De Belmonte en Joan
Coymans, als gemachtigden in Nederland der general administra-
tie in Spanje, tot factor benoemd was en op 9 October 1691 (not.
arch. 1477, no. 104) verklaarde Josua van Belle dat Carcau zich
herhaaldelijk bij hem schriftelijk beklaagt had, dat de beide an-
dere gemachtigden particuliere orders hadden gegeven.
Het is dus duidelijk, dat van de driemanschap welke in Neder-
land zich met het asiento bezighield, alleen Josua van Belle er-

OP HET EINDE DER 17E EEUW

voor werkte dat zijn broeder Pieter in de algemeene administrative
zou opvolgen en dat de twee anderen dat trachtten te beletten.
De meerderheid had blijkbaar namens Carcau opdracht gegeven
dat op Curacao alles wat tot het asiento behoorde uit handen van
Beck en Determeyer zou worden overgenomen, omdat de nieuwe
administrative zich niet van hen wenschte te bedienen. W. Kerc-
kring, optredend als de nieuwe factor en van zijn macht als di-
recteur van het eiland gebruik makend om den overdracht der
zaken te forceeren, was wel een merkwaardige figuur.
Voorwaar, de slavennegotie was een niet veel minder avontuur-
lijk bedrijf dan de kaapvaart, schiep, evenals deze laatste, de inge-
wikkeldste situaties en leidde tot allerlei geraffineerde intrigues.

Niet Pieter van Belle is Balthazar Coymans opgevolgd, maar
blijkbaar Juan Carcau. Eerstgenoemde heet op 9 Juli 1691 ,,ge-
,,wesen administrateur en factor general van 't asiento der
,,negros en derselver introductie in de Koninkrijken in Indien"
(not. arch. 1477, no. 67).
Wel waren er nog geldzaken te vereffenen, ook wegens het
overlijden van Balthazar Beck, welke laatste, de kapitein der
burgerij op Curacao, a1daar eerst factor geweest was van het
asiento onder Barosso en Porcio, later van de nieuwe administra-
tie onder Coymans, toen P. van Belle de administrateur in West
Indie was. Op 9 Juli 1691 (not. arch. 1477, no. 67) wordt nog
een verklaring afgelegd ten verzoeke van Beck en op 11 Novem-
ber 1693 (not. arch. 1479, no. 169) wordt van wijlen Balthazar
Beck gesproken, dus deze is omstreeks 1692 op Curacao overleden.
C. Determeyer, die in 1687-1689 op Curacao vertoefde (zie
vroeger) behandelde daar de zaken der factorij tezamen met Beck,
Pieter van Belle gaf op 8 Mei 1687, v66r het aanvaarden van de
reis van Curagao naar Spanje, aan Beck, in tegenwoordigheid
van Jesaja Linkenberg, den secretaries van den Raad aldaar,
discharge voor zijn Beck's onder het regime Barosso en
Porcio gevoerde beheer (not. arch. 1475, no. 43). Volgens een
acte voor notaris Van Bortel van 23 October 1691 (not. arch.
1477, no. 110) was het beheer der contanten op Curagao onder
de nieuwe administrative steeds bij Beck geweest en had Deter-
meyer daar geen bemoeienis mede gehad.
In een nog niet te voren besproken acte van 9 October 1691
(not. arch. 1477 no. 104) verklaarde Josua van Belle, ten over-
staan van notaris Van Bortel, dat hij indertijd gemachtigde in
Nederland was geweest voor Balthazar Coymans en van diens

24 SLAVENHANDEL EN RECHTSBEDEELING OP CURAqA0

opvolgers en dat hij, Josua, als zoodanig, doch ook als schuld-
eischer van het asiento, de op Curacao gehouden boeken van het
asiento had ontvangen en deze nog in zijn bezit had; eerst waren
deze boeken gehouden door P. van Belle, later door Beck en
Determeyer.
De factorijen in de West hadden steeds belangrijke uitgaven te
doen; niet alleen moesten in een factorij als die op Curacao de
gelande slaven gevoed en onderhouden worden, totdat verdere
verscheping mogelijk was, maar en dit is zeer belangrijk -
de levering in Spaansch-Amerika going meest op credit (not.
arch. 1475, no. 61).
Beck had tot 1 Mei 1685 van het oude asiento te goed 63.400
pesos en hierbij most nog gevoegd worden een vordering op het
nieuwe van ruim 5000 pesos, tot eind Mei 1687, toen P. van Belle
van Curagao vertrok (not. arch. 1477, no. 67). Determeyer werd
op 9 October 1691 geacht een kleine 13000 pesos te goed te heb-
ben (not. arch. 1477, no. 104); deze laatste had op Curacao niet
eens ten volle het salaries a 2500 pesos per jaar ontvangen, dat
hij bij contract ten overstaan van notaris P. de Wit te Amsterdam
van 1 Januari 1687 bedongen had. Verder had hij een klein be-
drag te vorderen wegens zijn aandeel in de vracht van een door
den oud-directeur Jan Doncker aan het asiento verhuurd vaar-
tuig de Nuestra Sefiora de las Nieves en meerdere bedragen
als aandeel in de premie van assurantie, wegens door hem -
Determeyer geloopen risico op schepen, die van Curacao met
slaven naar andere havens in de buurt werden bevracht.

Uit verschillende der bestudeerde bescheiden blijkt ook nog
welke kosten er verbonden waren aan de slaventransporten, welke
credieten gegeven werden en hoe groot de transporten waren. Zoo
moesten voor het reeds eenmaal genoemde schip St. Jago de
Victoria (Kapitein Thomas Daniels, voor wien als gemachtigde in
Nederland optrad zijn echtgenoote Johanna Cupius) rechten aan
den Koning worden betaald over 441 ton, a 1121/2 pesos, dus
bijna 50.000 pesos (not. arch. 1475, no. 37), terwijl aan vracht
voor dit schip verschuldigd was 2200 pesos per maand (not. arch.
1475, no. 38). In het begin van 1686 waren van Curagao de meeste
daar aanwezige slaven van de oude admistratie (Barosso en
Porcio) door de factorij der nieuwe (Coymans) verscheept en de
inkoopprijs was, uit de retouren, aan de respectievelijke direc-
teuren der Compagnie (Kerckring volgde in 1686 Jan van Erpe-
cum op) betaald. Op 7 Juni 1686 was men door den ouden voor-

OP HET EINDE DER 17E EEUW

raad heen en men begon toen met van den directeur te ontvangen
407 koppen uit Angola, ex Sint Jan, kapitein Hubert Jansz,
358 ex Wapen van Zierikzee, kapitein Joost Bankert, enz., zoo-
dat men op 8 Maart 1688 in total 4489 koppen van de Compagnie
had overgenomen; op 19 Maart d.a.v. waren van deze 4489 nog
1075 slaven onverscheept aanwezig, waarop Kerckring beslag
legde (zie vroeger) en waarvan hij het grootste deel met de St.
Jago de Victoria verzond (not. arch. 1475, no. 61).
Op Curacao werden alle slaven door de W. I. Compagnie aan-
gevoerd en blijkbaar kreeg de directeur betaling uit hetgeen de
slavenschepen mede terugbrachten, maar de factor ter plaatse
van bestemming der slaven leverde op credit (zie vroeger); de
administrative zal dus wel altijd een saldo te goed gehad hebben
van de koopers der slaven in Spaansch Amerika.
Er is nog sprake van een remise met het schip Koning Balt-
hazar, kapitein Erasmus, van Francisco de Rivas, den factor te
Panama, welk geld bestemd was voor Beck en Determeyer,
die een gemeenschappelijke rekening hadden, maar dat door
Kerckring al mede in beslag werd genomen, verder van premie
van assurantie op de schepen San Antonio, van Curagao naar
Havana en Vera Cruz en St. Pieter & St. Paul, van Curaqao naar
Caracas, alles tezamen 21.307 pesos, waarin Determeyer een aan-
deel had van /le (not. arch. 1477, no. 104). Voor de reis van Cu-
racao naar de bestemming der uitgevoerde slaven werden de
schepen dus door ter plaatse gevormde combinaties verzekerd, in
welke combinaties ook de leaders der factorij deelnamen.

De gewoonte, of de noodzakelijkheid, der 17e en 18e eeuw, om
van alles en nog wat in beeedigde verklaringen voor de overhead,
of in notarieele attestaties onder aanbod van eede, vast te leggen
en de talrijke volmachten welke noodig waren in een tijd toen het
verkeer nog weinig ontwikkeld was, stellen ons in staat het voor-
geslacht ook het koloniale voorgeslacht in leven en bedrijf
gade te slaan. De archiefstukken schenken niet altijd den lezer
volkomen klaarheid in vaak zeer ingewikkelde transacties en de
bijzonderheden zijn niet altijd meer van belang. Zich in de oude
geschriften verdiepend echter en trachtend den inhoud te be-
grijpen, ziet men een brok verleden voor zich opleven.
Een Franschman, die in het begin der vorige eeuw een dik boek
over Venezuela schreef, 1) kende aan de Hollanders de eer toe van,
1) F. Depons, Voyage h la parte orientale de la Terre-Ferme, dans
I'Amerique m6ridionale, Parijs 1806.

26 SLAVENHANDEL EN RECHTSBEDEELING OP CURA9AO

door de stichting van een handelspost op Curacao in 1634, de
kolonisten op het tegenover dat eiland gelegen vasteland van
Zuid-Amerika er toe gebracht te hebben, zich ernstig op den land-
bouw toe te leggen, de producten waarvan men op de nieuw ge-
opende market tegen allerlei behoeften kon inruilen. Zonder de
Hollanders te noemen constateerde een Venezolaansch geschied-
schrijver, dat de producten des lands door vreemdelingen op
de Europeesche market geintroduceerd moesten worden, omdat
Spanje zich op Mexico en Peru concentreerde 1).
Inderdaad, de Spaansche koloniale politiek bepaalde zich
hoofdzakelijk tot exploitatie en dan nog oppervlakte-exploitatie;
tot veel meer dan het winnen van goud en zilver, ten bate der
Koninklijke schatkist, was het moederland niet in staat. On-
danks het monopoliestelsel waren het vreemdelingen die, open-
lijk of clandestien, aan de Spaansche kolonian moesten verschaf-
fen wat zij voor haar ontwikkeling noodig hadden, d.w.z. aan-
voer van werkkrachten en Europeesche fabrikaten, markten voor
de koloniale landbouwproducten en credit; vooral dit laatste
kon de Spaansche staat niet aanbieden, doch de kapitaalkrach-
tige Nederlanden konden dat zooveel te better.
Het bedrijfskapitaal van den tropischen landbouw bestond
destijds grootendeels in de slavenmacht, welke bij aanvoer of
suppletie, zooals wij gelezen hebben, op credit geleverd werd.
De betaling kon pas over eenigen tijd geschieden, wanneer de pro-
ducten van den slavenarbeid geoogst waren, welke producten
dan in den vorm van ,,retouren" in handen der credietgevers
kwamen.
Wanneer wij bedenken wat er bovendien noodig was om de
eigen vastelandskolonien (Suriname, Berbice, Demerary en Esse-
quibo) tot ontwikkeling te brengen en welk aandeel het Neder-
landsche credit gehad heeft in den economischen opbouw van de
Fransche, de Deensche en de Britsche Antillen, dan staan wij ver-
steld van de financieele machtspositie der kleine Republiek, in het
tweede deel der 17e en in de 18e eeuw, ook in de West.
Ook al kunnen wij de methoden en de opvattingen com-
mercieele en koloniaalpolitieke van dien tijd, waarvan ook
uit de in dit artikel besproken bescheiden het een en ander aan
het licht komt, niet bewonderen.
Amsterdam, November 1934.

2) Rafael-Maria Baralt. Resfimen de la Historia de Venezuela. Pa-
rijs 1841.

BOEKBESPREKING

Advies van de commissie door de vereeniging
,,India-Nederland" ingesteld ter bestudeering
van de ingediende ontwerpen tot herziening
van de reglementen op het beleid der regeerin-
gen in de Kolonies Suriname en Curapao.
Uitgave van de vereeniging ,,Indie-Neder-
land" (z.j., 1935).

Ook ongevraagd willen wij dit geschrift gaarne aankondigen.
Alle belangstelling voor Suriname en Curagao is welkom. Na het
Indisch genootschap is nu de vereeniging Indii-Nederland aan-
dacht gaan schenken aan de herziening der West-Indische staats-
inrichting. De pers volgt nog traag, met loffelijke uitzonderingen.
De commissie, die dit just 66n vel groote advies heeft samen-
gesteld telt naast twee, misschien drie, Suriname-deskundigen
66n Curacao-deskundige en vergaderde onder leading van een
Oost-Indischman, deskundige op het gebied van bestuursher-
vorming.
Het is goed, dat de commissie laat voorafgaan de opmerking,
dat zij zich alleen heeft laten leiden door den geest der grondwets-
herziening van 1922; men zou anders daarover wel eens in twijfel
kunnen verkeeren. Aan de opmerkingen over de artikelen van de
wetsontwerpen gaan er eenige van algemeenen aard vooraf.
De eerste geldt de handhaving van de eenvormige rechtsbe-
deeling voor de geheele Surinaamsche bevolking, waardoor
Britsch-Indiers en Javanen voorloopig aan een naar Nederlandsch
voorbeeld gemaakte wetgeving onderworpen blijven; de com-
missie had de heele herziening gaarne op de oplossing van dit
vraagstuk willen laten wachten.
Naar Oost-Indisch voorbeeld bepleit de commissie een bepa-
ling, dat de gouverneur zijn taak vervult met inachtneming van
's Konings aanwijzingen. Het zou dan ook wel zeer eigenaardig
zijn, als in de West de gouverneurs-positie een theoretischen en
academischen voorsprong kreeg bij de Oost. Het is nog niet lang

BOEKBESPREKING

geleden, dat een gouverneur ginds zijn voorstellen aan de Kolo-
nialen raad toelichtte met de mededeeling der vooraf-verkregen
instemming van den minister van Kolonian, terwijl voor den
gouverneur van het geldelijk zoo afhankelijke Suriname zijn ver-
antwoordelijkheid aan den Koning alleen als richtsnoer voor zijn
doen en laten wel wat heel mager de werkelijkheid zal weergeven.
Men mag aannemen, dat de commissie-leden Bordewijks
Handelingen kennen, en daarin hebben gelezen de wonderlijke
redeneeringen, waarmee het kiesrecht in 1865 en 1901 Curacao
onthouden werd. Niettemin juicht zij het Surinaamsche stelsel
van v66r 1901 toe voor Curagao, terwiji zij de terugtred, voor
Suriname voorgesteld, afkeurt. ,,De wijze politiek", die de com-
missie in het stelsel van deels benoemde leden voor Curagao ziet,
verschilt niet veel van het standpunt van 1865. Waarom alleen
op de voorgestelde wijze de gouverneur zal kunnen waken voor
de belangen der verschillende eilanden, een bewering in het ad-
vies, wordt niet duidelijk gemaakt. Van meer belang is dan ook,
dat de commissie het gemis van een aanbeveling voor te benoe-
men leden opmerkt.
Het kiesrecht, 6n voor Suriname 6n voor Curacao voorgesteld,
gaat de commissie te ver. Wat het censuskiesrecht betreft wil
zij voor Suriname ten hoogste teruggaan tot / 800.-, voor Cu-
racao en Aruba tot / 1500.-, voor Bonaire tot / 1000.-. Deze
verschillen worden niet toegelicht.
Over de opmerkingen bij de artikelen een enkel woord.
Ten onrechte meent de commissie m.i. dat de procureur-ge-
neraal bij het Hof van Justitie (en waarschijnlijk ook de gouver-
nements-secretaris) is een ,,hoofd van eene afdeeling van be-
stuur."
Hoe ver de commissie haar zorg heeft uitgestrekt, blijkt wel
uit haar slotopmerking, die den wensch inhoudt, dat overall het
word gouverneur met een hoofdletter geschreven zal worden.
Het oordeel van deze commissie over de ingediende wetsont-
werpen verschilt wel heel veel van de enkele Curacaosche stem,
die tot nu toe te beluisteren viel. Een ongenoemde heeft in twee
hoofdartikelen van het Curacaosche Boletin Comercial (6 en 14
February 1.1.) zijn meening gegeven. Die meening is zoo ongun-
stig, dat hij hoopt op intrekking of verwerping van het Curaqao
betreffende ontwerp of op uitstel van de invoering ad calendas
Graecas. Het gaat dezen schrijver vooral om de versterking (niet
tegenover de Kroon) van de macht van den gouverneur. Ten
onrechte is dit oordeel mede gegrond op de meening, dat na een

BOEKBESPREKING

tweede verwerping van eenzelfde verordening door de Staten de
gouvemeur die verordening zelfstandig kan vaststellen. De
schrijver heeft kennelijk het oog op art. 92bis, waar echter staat
,,Wordt andermaal overeenstemming niet verkregen, dan kan de
regeling geschieden bij algemeenen maatregel van bestuur" (een
besluit des Konings). Het volgende artikel geeft de gouverneur
wel die bevoegdheid maar alleen, indien de staten niet binnen
een gestelden termijn beslissen of wel, als hun goedkeuring niet
is verkregen, dringende omstandigheden onverwijlde voor-
ziening vorderen. Herhaalde indiening van een ontwerp is daar-
voor niet noodig.
3 Maart 1935. DE GAAY FORTMAN

Inlichtingen en onderzoekingen van de af-
deeling Handelsmuseum in 1934.
Uitgegeven door de Koninklijke Ver-
eeniging Koloniaal Instituut te Amsterdam.
Mededeeling No. XXXVII.

De inlichtingen en onderzoekingen betreffen hoofdzakelijk
een aantal aetherische olien, producten van enkele geneeskrach-
tige planten, gommen en harsen, mineral grondstoffen, o.a.
zout in het gewest Cura9ao, zwavel en gips van Saba, eenige
olien en vetten, vezels, vruchten, zetmeelgewassen en een viertal
bizondere houtsoorten.
Bij aetherische olien wordt een korte beschrijving gegeven van
de nu in het laboratorium toegepaste methoden tot opsporing
van vervalschingen.
Bij kleur- en looistoffen valt op dat het gebruik van looibasten
afnemend is; de vloeibare extracten worden verdrongen door
de vaste.
Onder vezels wordt vermeld, dat de Surinaamsche ,,bosch-
kapok" gelijkwaardig is aan kapok. Een cultuur is er niet; de
vezel wordt uit het bosch gehaald, vandaar de naam boschkapok.
De boom groeit langzaam, productive op economische wijze van
groote hoeveelheden zal dus moeilijkheden opleveren.
Van bizonder belang zijn de mededeelingen over het viertal
houtsoorten. ,,Manbarklak" (Escweilera longipes MIERS.) en
,,Basralocus" (Dicoryna paraensis BTH.) uit Suriname en ,,Kajoe
lara" van Oost-Indie zijn gebleken better bestand te zijn tegen
beschadiging door de paalwormen dan het bekende Demerara

BOEKBESPREKING

greenheart. Ook de in Amerika zeer gevreesde paalworm ,,Teredo"
(Neoteredo Reynei BRTSCH), die b.v. in het Saramaccakanaal
het Demerara greenheart in 9 maanden geheel doorzeefde, liet
daar het manbarklak gedurende 17 jaar onaangetast. Ook de
basralocus bleek na 6 jaar nog vrij van aantasting. Het kajoe
lara van Oost-Indie is in niet mindere mate bestand tegen den
paalworm. Zoowel manbarklak als basralocus en kajoe lara be-
zitten in hun cellen kleine kiezellichaampjes, waarop de schelpjes
van den paalworm afslijten, zoodat het dezen niet mogelijk is in
het hout te dringen tot het vormen van de bekende wormgaten.
Deze houtsoorten kunnen geleverd worden in maten, zooals
havenwerken, remmingswerken en sluizen die eischen.
Onder de houtsoorten, door Ned. Oost-Indie uitgevoerd, neemt
het ,,Bankirai" een belangrijke plaats in. Het zware bankirai
heeft zijn hoogste nuttigheid als rijdek voor bruggen met druk
verkeer. Inzonderheid radical gezaagde deelen geven een on-
verwoestbaar rijvlak.
Aan de Surinaamsche sinaasappel wordt een uitvoerige be-
schouwing gewijd.
Voor verpakking worden kisten uit Canada geimporteerd,
omdat de in Suriname vervaardigde kisten te duur kwamen. Na
de inwerkingtreding op 28 Augustus 1933 van het fruitinvoer-
monopolie, kwamen de hierdoor ontstane extra kosten op 75 ct.
per kist te staan. Door bemiddeling van het Koloniaal Instituut
werd in Februari 1934 ontheffing, met terugwerkende kracht,
verkregen.
Onregelmatige regenverdeeling op het einde van 1933 is oor-
zaak geweest, dat de sinaasappelboomen niet werden geprikkeld
tot bloeiconcentratie op den juisten tijd. Hierdoor was de na-
jaarsoogst in 1934 niet groot; de verscheping is dat jaar belang-
rijk minder dan in het vorige.
Onregelmatige regenverdeeling is oorzaak, dat in sommige
jaren een voorjaarsoogst wordt verkregen. Vroeger achtte men
zulk een voorjaarsoogst minder geschikt voor uitvoer, omdat de
Surinaamsche sinaasappel dan in concurrentie met den Spaan-
schen kwam.
Nu gebleken is, dat het koopend publiek de groote saprijkheid
en den aangenamen smaak van den Surinaamschen sinaasappel
ook bij afwezigheid van een fraaie oranje kleur weet te waar-
deeren, kan ook een voorjaarsoogst hier wel geplaatst worden,
indien de kwaliteit niet ten achter staat bij die van den najaars-
oogst.

BOEKBESPREKING

Hoewel het vorenstaande volkomen just is, wil ik mij enkele
opmerkingen veroorloven.
De najaarsoogst (de normal) valt altijd in den grooten dro-
gen tijd, wat voor den smaak van belang is. Een voorjaarsoogst
(de abnormale) zal meestal in een natte period vallen, wat voor
een goeden smaak niet bevorderlijk is. In elk geval bestaat er
vooraf geen zekerheid dat de kwaliteit goed zal zijn.
Normaal is dat de boomen na den oogst een rustperiode door-
maken alvorens weer te bloeien. Treedt nu een abnormale bloei
in, dan zullen de vruchten, hiervan afkomstig, als volwassen
vruchten aan de boomen hangen in den tijd waarop de normal
bloei moet optreden en deze nadeelig beinvloeden, ook al is het
seizoen bizonder gunstig.
Daarom komt het mij gewenscht voor om, als de boomen in
Mei-Juni mochten bloeien, de vruchten, terwijl ze nog heel jong
zijn, te verwijderen. Een jaar van misoogst, dat overall voor-
komt, is m.i. minder erg dan ook een volgende oogst te riskeeren
terwille van een tusschenoogst van twijfelachtige kwaliteit.
Een andere opmerking is, dat in Spanje en Californie de vruch-
ten na den oogst een special bewerking ondergaan (van andere
landen weet ik dit niet) terwijl in Suriname, behoudens het enkele
dagen verwelken, niets wordt gedaan.
Kan dit soms oorzaak zijn, dat van de twee genoemde soorten
de schil bros blijft, terwijl bij de Surinaamsche de schil verdroogt
en taai wordt ?
Wat den prijs der kisten betreft, in Suriname bestaat er geen
kistenfabriek. De vraag naar kisten is er niet groot genoeg voor.
Bij voldoende vraag is het zeer waarschijnlijk, dat een der hout-
zagerijen zich daarop zal gaan toeleggen. Het benoodigde hout
is er goedkoop verkrijgbaar.
Dit nummer is het zesde in de reeks ,,Inlichtingen en Onder-
zoekingen".
Ten einde het raadplegen van alle reeds verschenen nummers
gemakkelijk te maken, is achter in dit nummer een bladwijzer
over alle zes numbers opgenomen.
De mededeelingen zijn kort, zakelijk en duidelijk.
Eenige mooie photo's versieren dit werk.
J. A. LIEMS

BIBLIOGRAPHIE

A. TIJDSCHRIFTEN EN COURANTEN

De Zuid-Nederlander. A.R. Propagandablad voor Zeeland, Noord-
Brabant en Limburg. 6 September 1934, no. 1 en 18 october no. 2.
Onze West, door dr. A. A. L. Rutgers.
De Surinaamsche Politiegids. 1 Februari 1935, no. 2. De Surinaam-
sche Politie. II; Wat is adgoderij ?; Commissarissen van Politie in
Suriname [van 1856-heden].
Idem. Maart 1935, no. 3. De Surinaamsche Politie. III; Opium;
Aanhouding van vluchtelingen uit het bagno van Cayenne, door,
J. I. Hensen.
De West. 1 Februari 1935, no. 2750. Export van vruchten naar
Nederland.
Idem. 27 Maart 1935, no. 2773. Volksziekte en Volksvoeding in
Suriname. door dr. Keil.
Algemeen Handelsblad. 2 Maart 1935. Een Korjaaltocht door Suri-
name, door Eduard Veterman. Avondblad.
Nieuwe Rotterdamsche Courant. 12 Maart 1935, Ochtendblad A.
Nederlanders in West-India in de XVI de eeuw.
De Rijkseenheid. 13 Maart 1935, no. 23 en 24. De grenzen van Su-
riname.
Idem. 10 April 1935, no. 28. Schatting aan Boschnegers en Bosch-
negerbeschaving, door Emeritus.
Het Vaderland. 17 Maart 1935. Ochtendblad C. Vaudou Verlossing.
De negers van Haiti, door Arthur van Schendel.
Op de Hoogte. February 1935, no. 2. Een kijkje in Paramaribo, door
Caroline van Lancker-van Dommelen.
Onze Aarde. Maart 1935, no. 3. Caraibisch Nederland, door mr. W.
J. van Balen.
Ons Suriname. Maart 1935, no. 3 Wat kinderoogjes ons vertellen,
door P. M. Legene [Toespraak op 28 Januari]; Op 't Zendingspad in
Suriname en elders 1735-1935. Woorden en muziek van H. H.
Echo's uit de Missie. 25 Maart 1935, no. 4. Statistiek van onze mission
op 1 Januari 1935; Patronaatswerk in Suriname. 'n zilveren jubileum;
Reis met avontuurlijke vermakelijkheden. Of hoe men in Suriname
per spoortrein reist; Naar Paradijs, Caraibo, Landwee en Pinatjari,
door Sr. M. Wivine.
De Indische Mercuur. 13 Februari 1935, no. 7. Bijdragen tot de
kennis van het ontstaan van ,,Suncracks" bij rijst, door prof. dr. G.
Stahel.
Journal of the Agricultural Society Jamaica. Jrg. 38, no. 11. Dairy
cattle breeding in Jamaica, door P. P. Lecky.
Idem. no. 12. The Cultivation of Citrus in Jamaica, door A. C.
Barnes. O.D.

OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN
SURINAME
DOOR
MR. M. DE NIET
(Advocaat-Generaal b. h. Hof v. Justitie in Suriname)

In het tijdschrift voor Armwezen, Maatschappelijke Hulp en
Kinderbescherming (lie Jaargang 26 Maart 1932) mocht ik onder
den titel ,,De zorg voor het hulpbehoevende kind in Suriname"
met een enkel woord aangeven wat op dit terrein in Suriname
wordt gedaan.
Voor de lezers van dit tijdschrift wil ik trachten een overzicht
te geven van hetgeen in het laatste jaar tot stand kwam ten
behoeve van de Surinaamsche rijpere jeugd.
Uiteraard is dit evenals in alle landen een problem van bij-
zonderen aard.
Terwijl de overheidszorg in Suriname zich vrijwel van dit
terrein afzijdig had gehouden, ontstond er in het begin van 1933
onder den indruk van de toen meer en meer ook in Suriname
voelbare crisis, voornamelijk in kerkelijke kringen eene beweging,
welke de aandacht van het Gouvernement voor dit onderwerp
vroeg. Het gevolg was eene bijeenkomst op 20 Maart 1933 ten
Gouvernementshuize, waar onder leading van den toenmaligen
Gouverneur Dr. A. A. L. RUTGERS de verschillende personen en
corporation, welke zich voor dit onderwerp interesseerden, ge-
legenheid kregen hunne wenschen toe te lichten. Ook de pers
was daarbij uitgenoodigd.
Hoewel op die bijeenkomst nog geen afgerond plan kon wor-
den vastgesteld, bleek ieder toch overtuigd van de noodzaak, dat
er ,,iets" gedaan most worden en men den nood onder de jon-
geren maar niet zonder meer aan zich kon laten voorbijgaan.

COMMISSIE RIJPERE JEUGD

Ook voor de ouderen werden maatregelen besproken, maar
66n van de voornaamste gevolgen van deze algemeene bespre-
West-Indische Gids XVII 3

34 OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN SURINAME

king was wel de installing van de commissie voor de rijpere jeugd
bij Gouvernementsresolutie van 4 April 1933 No. 1086.
In deze Commissie werden benoemd de heeren:
Mr. M. de Niet, advocaat-generaal, tot lid en voorzitter;
Ir. J. J. van Wouw, tot lid en secretaries;
Pater A. J. Hilgen C.s.s.R., leider van het jeugdwerk der
Roomsch Katholieke Gemeente;
J. F. Mittemeyer, jeugdleider van de Evangelische Broeder-
Gemeente;
A. L. Waaldijk, hoofd van de Van Sypesteynschool, lid van
het Hernhutter Comit6;
J. R. F. Anijs, groepsleider van de Eerste groep der ,,Ver-
eeniging der Nederlandsche Padvinders", Afdeeling Paramaribo;
J. A. Bange, tuinbouwkundig ambtenaar le klasse;
J. Govaars, sectie-officier van het Leger des Heils in Suriname;
tot leden.
De opdracht aan de Commissie luidde:
a. op korten termijn concrete voorstellen in te dienen ten
aanzien van maatregelen ten behoeve van de rijpere jeugd;
b. in overleg met dengene, die aangewezen is om zich geheel
aan de belangen dier jeugd te wijden, nadere voorstellen omtrent
diens taak uit te werken.
Bij dezelfde resolutie werd Ir. J. J. van Wouw voornoemd
met ingang van 15 April 1933 belast voor den tijd van 10 maan-
den (welke termijn later is verlengd) met de werkzaamheden in
het belang van de rijpere jeugd, uit overweging, zooals de con-
siderans luidt, dat het in verband met de heerschende werk-
loosheid gewenscht is, iemand aan te wijzen, die zich geheel aan
de belangen der rijpere jeugd kan wijden.

VOORSTELLEN

Reeds aanstonds toog de Commissie aan het werk en zij mocht
erin slagen eenige weken later, op 30 Mei d.a.v., het eerste deel
van haar rapport aan den Gouverneur aan te bieden. Daarin
waren een dertien-tal naar de meening der Commissie onmiddel-
lijk uitvoerbare voorstellen opgenomen, waarvan door den
Gouverneur bij schrijven van 23 Juni 1933 No. 1977 onmiddellijk
4 voorstellen werden overgenomen, welke in den loop van 1933/34
met enkele vermeerderd tot uitvoering kwamen, te weten:
1. het tewerkstellen van een 40-tal jongens in en nabij den
cultuurtuin onder de onmiddellijke leading van den tuinbouw-

OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN SURINAME 35

kundig ambtenaar Ie klasse J. A. Bange, lid der Commissie, ter
beoefening van land- of tuinbouw;
2. het tewerkstellen van een 10-tal jongens, die zich zullen
bekwamen in het vervaardigen van bizondere meubels en ge-
bruiksvoorwerpen;
3. het tewerkstellen van een 20-tal jongens en meisjes bij de
voedsed- en kleedingverzorging en bij de administrative ten behoeve
van de tewerkgestelden;
terwijl later nog tot uitvoering kwamen:
4. het tewerkstellen van een 40-tal jongens bij het verbeteren
van de verbinding Onverwacht-Onoribo;
5. het breken met de hand van ongeveer 1000 M3 natuurlijke
bergsteenen tot steenslag door een 20-tal jongens aan den spoor-
weg, voor verbetering van de voornaamste straten in Paramaribo,
welk voorstel later eenige wijziging onderging.
In 1934 werden nog twee landbouwgroepen opgericht, elk van
ongeveer 30 jongens, de zoogenaamde con/essioneele groepen,
waarvan de Roomsch Katholieke groep zich vestigde aan den
Rijksdijkweg nabij de Spoorbaan, de Protestantsche groep
(meerendeels Hernhutters) op Groningen.
Velen stonden sceptisch tegenover de uitvoering der plannen
en daarom is het dubbel te waardeeren, dat de oud-Gouverneur
Rutgers dit werk aandurfde.
Het adagium, dat de creool ongeschikt is voor den landbouw,
niet naar den landbouw wil, te lui is en dergelijke, deed en doet
nog steeds opgeld. Tegen zulk vooroordeel in te trachten iets
van de organisatie der rijpere jeugd te maken, aan te toonen dat,
mits onder goede leading, er met den creool wel iets te bereiken
valt en misschien ook de schroom voor den plantage- of land-
arbeid zou kunnen worden overwonnen, werd de taak van den
door den Gouverneur tot jeugdleider benoemden ingenieur Van
Wouw, die reeds in Nederland op het terrein der jeugdorganisa-
ties werkzaam was geweest. Geen gemakkelijke taak, daar het
material, waarmede gewerkt most worden, althans ten deele
voortkwam uit kringen, waar aan orde en tucht wel een en ander
ontbreekt.

REGISTRATIE

Om de keuze te bepalen van hen, die in de verschillende
groepen zouden werken, werd het noodig geacht te trachten
door eene registratie der jeugdigen gegevens te verkrijgen om-

36 OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN SURINAME

trent hunne geschiktheid volgens aanleg, opvoeding en millieu.
Bovendien konden hierdoor belangwekkende statistische ge-
gevens aangaande de frequentie der werkloosheid, beroep, leef-
tijd, enz. worden verkregen.
Besloten werd de registratie uit te strekken tot jeugdigen van
13-23 jaar. Weliswaar was door den Gouverneur de grens ge-
steld van 16 tot 21 jaar, maar door de leeftijdsgrenzen voor de
registratie van 13-23 jaar te nemen konden de meeste waar-
nemingsfouten in de grensgebieden better worden gecorrigeerd,
terwijl betere aansluiting aan de school werd verkregen.
Met de registratie werd op 19 Mei 1933 een aanvang gemaakt,
waarvoor de medewerking van de ,,Vereeniging de Nederland-
sche Padvinders" werd verkregen.
Er werd een eenvoudig vragenformulier opgesteld, waarmede
een dertigtal padvinders gedurende eenige weken werd uitge-
zonden, teneinde de antwoorden te verzamelen.
De stad Paramaribo werd daartoe in wijken verdeeld en aan
ieder der padvinders een wijk toegewezen. Half Juni 1933 warren
de padvinders gereed gekomen.
Het bleek echter, dat vele jeugdigen waren achter gebleven,
zoodat met medewerking van de pers de jeugdigen werden opge-
wekt zich alsnog te doen inschrijven, waartoe op voorafbepaalde
avonden eenige Commissieleden gedurende een 2-tal weken in
het afdeelingslokaal der padvinders zitting hielden.
Toen verondersteld kon worden, dat geen nieuwe opgaven
meer zouden inkomen, werd de inschrijving gesloten en werden
de gegevens verwerkt.
Uitgesloten van de registratie waren de wettig gehuwden en de
in geregelde samenleving wonenden (rekening houdende met de
bier bestaande toestanden).
Voor de registratie werden tot deze laatste groep gerekend de
zestienjarigen of ouderen, die kinderen hadden.
Hoewel deze maatstaf een niet geheel zuiver beeld geeft, kon
de fout voor ons doel worden verwaarloosd.
De voornaamste vragen betroffen de ouders of verzorgers der
jeugdigen. Verder waren er vragen omtrent leeftijd, bezochte
scholen, de ambachtsopleiding en de doorloopen betrekkingen
der jeugdigen.
Door de registratie werden 1464 jeugdige personen bereikt,
die nog inrichtingen van onderwijs bezochten, en 2865, die niet meer
de school bezochten; total derhalve 4329 personen, allen wonen-
de in het stadsdistrict Paramaribo.

OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN SURINAME 37

Een telling ter control op het Bevolkingsregister verricht,
gaf aan, dat er in werkelijkheid 10296 personen tusschen 13 en
23 jaar in het stadsdistrict moeten wonen. De registratie heeft
dus slechts 42% van het werkelijke aantal bereikt.
Dit is o.a. een gevolg van de bovenaangegeven uitsluiting, ter-
wijl daarnaast aanvankelijk een zeker wantrouwen tegenover de
registratie most worden overwonnen, zoodat de better gesitu-
eerden, uit een minder just begrip van de registratie, zich ont-
hielden van aangifte.
Als gezegd werden 1464 personen, die nog inrichtingen van
onderwijs bezochten, geregistreerd, hetgeen bij control op het
Department van Onderwijs 63% van het werkelijk aantal
feugdigen tusschen, de hoogeraangegeven leeftijdsgrenzen blijkt te
zijn.
All66n naar Lager, Ulo en Mulo onderwijs ingedeeld, werd het
percentage 73%, wat derhalve gunstiger is.
Minder gunstig is het percentage van hen, die nog vakscholen
bezochten. Van dezen werden slechts 100 van de 390 geregistreerd;
dus 25%.
Andere scholen, als geneeskundige school, normaalschool enz.,
gaven weder een better beeld; daarvan werd 50% geregistreerd.
Het treurigst is het gesteld met de opgaven dergenen, die geen
enkele inrichting van onderwijs meer bezoeken.
Na aftrek van de 2320 personen, die volgens het Departement
van Onderwijs nog scholen bezoeken, van het total van 10297
volgens de gegevens van het Bevolkingsregister, zouden 7977
personen niet meer op school gaan.
Van dezen zijn er bereikt 2865; dat is 35%; dus aanmerkelijk
minder dan het gemiddelde van 42%.
Hieruit blijkt wel, dat, waar schoolverband leeft, zich het ver-
schijnsel voordoet, dat men meer belang stelt in eene registratie,
die toch eigenlijk voor dezen minder beteekens heeft, dan
voor hen, die niet meer op school gaan en iedere aanwijzing
van mogelijkheid van werk, zij het in de toekomst, dankbaar
zouden moeten aangrijpen.
Het geeft ook voedsel aan de meening, dat zij, die niet meer op
een school in den ruimsten zin des words gaan, in het algemeen
gesproken, aan verwaarloozing zijn prijs gegeven.
De maatschappij is dan ook door gebrek aan organisatie en
aan middelen onmachtig de van de school komenden op te vangen
en in goede banen te leiden.
De gegevens, statistisch verwerkt, toonen tevens aan dat het

38 OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN SURINAME

gebrek aan maatschappelijk interesse (werkschuwheid?) met
de jaren toeneemt; bij degenen, die de school verlaten hebben,
grooter is dan bij de schoolgaanden; bij de mannen grooter dan
bij de vrouwen.
De onverschilligheid ten aanzien van de registratie is dus in
zekeren zin te beschouwen als een maatstaf voor de werklust,
min of meer ook voor de tucht.
leder kon, gezien de gegeven publiciteit, nagaan, dat de in
uitzicht gestelde bemoeienissen met de rijpere jeugd zich mede
tot het terrein der werkverschaffing zouden uitstrekken, zoodat
de daarbij betrokkenen er een mogelijkheid tot het bekomen
van werk in konden zien.
Daarbij valt nog op, dat uit de gegevens tevens is af te leiden,
dat door de vrouwen blijkbaar eerder de noodzakelijkheid van
aan het werk te gaan wordt gevoeld dan door de mannen.
Percentsgewijze zoowel als absoluut genomen hebben zich
in de hoogere leeftijden veel meer vrouwen dan mannen doen
registreeren.
Zou dit niet een blijk kunnen zijn van den grooteren ernst,
die bij de vrouwen ten aanzien van het voorzien in eigen onder-
houd bestaat ?
Dit verschijnsel zou feitelijk niet anders zijn dan eene beves-
tiging van de overtuiging, welke velen op dit punt hier te lande
hebben.
Wat de vakgroepen van timmerlieden, houtbewerkers, metaal-
bewerkers e.d. betreft, moge worden opgemerkt, dat uit de ge-
gevens is af te leiden, dat na het verlaten der school de lust om
timmerman te worden bij de meeste jongens zeer groot is (niet
minder dan 25% van 14 jaar).
Die lust zakt dan zeer snel af, daalt tot 13%, blijft daarna vrij-
wel constant en vertoont een topje bij 20 jaar, waarna weder
eene afname intreedt.
De metaalbewerkers vertoonen een meer geleidelijke toename,
hier en daar gegolfd, en bereiken tenslotte in de top het hoogste
percentage.
De landbouwers zijn in het stadsdistrict uiteraard gering in
aantal.
Het aantal vakloozen blijkt zeer groot te zijn; in hoeverre hierbij
gebrek aan opleiding een rol speelt, kon niet worden nagegaan.
Wel kan worden afgeleid, dat over het algemeen gesproken het
vakonderwijs onvoldoende is, tengevolge waarvan een ,,vak-
vagebondage" optreedt.

OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN SURNAME 39

De jongens leeren niet 66n vak grondig, maar begeven zich
van baas tot baas en verwisselen herhaaldelijk van vak.
De geheele structuur der samenleving, gepaard met de crisis,
die in Suriname welhaast een constant karakter draagt, is hier-
voor mede verantwoordelijk. Uiteraard is er slechts voor weinig
jongens plaats in de vakken; toch ziet men het verschijnsel be-
vestigd, dat men liever in de stad een vak beoefent zonderver-
diensten of met weinig verdiensten, dan een bestaan in den land-
bouw te zoeken.
Ook voor Suriname is gebleken, dat de school in de samen-
leving een niet te verwaarloozen moment van tucht vertegen-
woordigt, weshalve het aanbeveling zou verdienen het prac-
tische jeugdwerk, indien dit verder voortgang zal hebben, aan de
school te doen aansluiten en de bemoeienissen niet te vroeg te
staken.
Volstaan moge worden met deze enkele grepen uit het tweede
rapportdeel, in Januari 1934 verschenen.
Het bestek van deze ruimte laat niet toe de tabellen en gra-
phieken af te drukken, aan de hand waarvan deze en andere
gevolgtrekkingen zijn gemaakt.

LANDBOUW

Het derde rapportdeel, in April 1934 aangeboden, is gewijd
aan de landbouwkolonisatie en houdt zich meer in het bijzonder
bezig met de uitwerking van 66n der voorstellen in het eerste
deel: Het openleggen van terreinen tot duurzame vestiging van
een gedeelte der rijpere jeugd in gemeenschappen ter beoefening
van den landbouw en de veeteelt in de districten.
De vraag rijst daarbij of de organisatie der rijpere jeugd de
behulpzame hand kan bieden om de stadsjeugd, meer bijzonder-
lijk de creoolsche, te doen inzien, dat het even in de districten om
de grootere bestaansmogelijkheid toch altijd nog de voorkeur
verdient boven het stadsleven.
Bekend is dat de creoolsche stadsbevolking niet met onver-
deelde sympathie tegenover den landbouw en het districts-
leven staat.
In het algemeen volstaat men met dit te constateeren zonder
na te gaan of hiervoor aannemelijke redenen zijn.
Zonder te trachten te begrijpen, waaruit die onwilligheid tegen-

40 OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN SURINAME

over den landbouw kan worden verklaard, zal men de moeilijk-
heden niet uit den weg kunnen ruimen.
De neger of creool zal den landbouw met andere oogen blijven
bezien dan de Javaan en de Britsch-Indier.
De neger, die in den tijd der slavernij gewelddadig van eigen
land en volk werd losgescheurd, moet daarvan de gevolgen heb-
ben ondervonden.
Immers niet alleen werd de neger van eigen geboortegrond
overgebracht naar een geheel nieuw land, zij het dan ook
eenigszins op het zijne gelijkend maar hij mocht hier niet de
social verhoudingen doorvoeren, waaronder hij, hoe primitief
die dan ook mochten zijn, gewend was te leven.
Hij werd gedwongen te arbeiden naar de opvattingen van zij-
nen heer; hierbij werd met zijne eigen inzichten geen rekening
gehouden. Het spreekt vanzelf, dat hierdoor essentieele veran-
deringen bij den neger plaats grepen.
De uitoefening van den landbouw of de veeteelt uit traditie,
die bij den neger in eigen land, evenals bij den Javaan (die toch
grootendeels ook nog primitief denkt), zoo nauw samenhangt
met zijn geheele leven, moet dus hierdoor ongunstig zijn bein-
vloed.
Na de afschaffing der slavernij (1863) zijn er van de zijde van
het koloniseerende Moederland wel pogingen gedaan om de be-
volking in de richting van den landbouw te brengen, maar te
weinig systematisch.
Door de herinnering aan de ondervonden bejegening van de
zijde van hen, die hen in den slaventijd tewerkstelden, kan als
het ware een natuurlijke afkeer tegen den landbouw verklaard
worden. Anderen slaan deze factor niet zoo hoog aan en zoeken
de oorzaak van den tegenzin eerder in de geringe bestaansmo-
gelijkheid.
Daarbij moet niet vergeten worden, dat de creool nu eenmaal
aan de, eigenaardig Westersche, economische overweging van
het saldo van bate boven offer is gewend geraakt.
Bij de creolenbevolking in de stad zijn door de nauwe
aanraking met de Westersche beschaving allerlei behoeften
ontstaan, welke behoeften de Javaan nog niet heeft en de Britsch-
Indier nog niet zoo sterk.
Aan deze behoeften nu maar ineens een einde te maken zal
niet wel mogelijk blijken, tenzij de nood dringt.
Waar de landbouw vooralsnog, ook door de afwezigheid van
een exportproduct en door de geringe mogelijkheid van afzet van

OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN SURINAME 41

overtollige producten in Suriname zelf, geen mogelijkheid biedt
de eens verworven levenswijze voort te zetten, is ook daarin een
verklaring te vinden voor den tegenzin van den creool tegen den
landbouw.
Zou slechts de geringste mogelijkheid tot rentabiliteit bestaan,
dan zou kunnen blijken dat velen zich op den landbouw gingen
werpen.
Bij afwezigheid daarvan moet een massale bevolkingsland-
bouw, zooals die bij den Javaan uit traditie plaats vindt, voor den
creool voorhands onmogelijk worden geacht, zoolang niet in de
eerste plaats door verstandige leading uit de meest verschillende
bronnen inkomsten kunnen worden verwacht, en zoolang niet in
de tweede plaats door even verstandige leading geleidelijke be-
hoeftenbeperking is verkregen.
Door de geringe mogelijkheid van afzet van balata is de bij-
verdienste, welke anders in dit nevenproduct zou kunnen worden
gevonden, thans twijfelachtig.
Ten aanzien van het goud staan de kansen better.
Voorts kan niet ontkend worden, dat het district een zekere
verlatenheid vertoont, niet zoozeer door het gering aantal be-
woners, als wel door gebrek aan verband en vertier.
Leidende personen zijn op de meeste plaatsen afwezig.
Zullen bij de ouderen deze en dergelijke factoren nog in sterke
mate gelden en medewerken om den creool van den landbouw
af te houden, bij de jongeren behoeven deze factoren niet zoo
zwaar te wegen.
De jeugd bezit wellicht voldoende romantiek om het te willen
probeeren, om, na behoorlijke voorbereiding, over de bezwaren
heen te stappen en aan het eenvoudige leven in het district de
voorkeur te geven boven het stadsleven.
Dat de stad echter steeds een groote aantrekkingskracht zal
blijven houden, en just onweerstaanbaar trekt degenen, die van
longer omkomen, is geen typisch Surinaamsch verschijnsel.
Zou men de jongens ervoor kunnne vinden om het in den land-
bouw te probeeren, dan was de organisatie, zeer in het kort
gedacht, als volgt.
De nieuw aangekomen jongens in de rijpere jeugdorganisatie,
te vergelijken met de verkenners bij de padvindersorganisatie,
ontvangen hun eerste opleidingin zoogenaamde praktijktuinen.
De terreinen voor de praktijktuinen worden door de eerste
groep jongens ontboscht; later groepen komen dus op reeds
ontboschte terreinen.

42 OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN SURINAME

Hier wordt onderricht gegeven in het ontginnen en bewerken
van ground, het bemesten, het zaaien en planten, wieden, over-
planten, snoeien, kweeken van vruchtboompjes enz.
Hebben de jongens 1 jaar lang deze praktijktuinen door-
loopen, en laten hun leeftijd, gedrag, vlijt en spaarzin het toe,
dan gaan zij, als de zoogenaamde voortrekkers bij de Padvinders-
organisatie, over naar de openingstuinen, waar zij ieder een eigen
perceel krijgen, voorloopig onder leading, later als zelfstandige
workers.
De landbouwkundig adviser bepaalt hier welke producten
in deze tuinen zullen worden verbouwd. Als hoofdproducten voor
verschillende groepen zouden voornamelijk in aanmerking ko-
men vezelplanten, citrus en tabak, steeds naast het planten van
eigen voedingsgewassen. De jongens zullen zich nog geheel naar
de aanwijzingen van den adviser en van den jeugdleider hebben
te gedragen.
Verlaten zij den tuin of moeten zij daaruit worden verwijderd,
dan houdt de gemeenschap toch de vruchten van de door hen
gedane ontginningen en van hun gewassen; men komt dan niet
voor het onaangename feit te staan, dat de verleende steun is
verbruikt en er niets van blijvende waarde achterblijft.
Hierbij kan men tot dorpsvorming overgaan en de jongens
langzamerhand loslaten.
Dit system treft men onder eenigszins vergelijkbare om-
standigheden op Dominica aan.

BEMOEIINGEN EN ERVARINGEN

De vraag zal rijzen, wat in de praktijk van de bovengenoemde
voorstellen is terecht gekomen. Hierop geeft het vierde rapport-
deel, dat 15 September 1934 aan den Gouverneur werd aange-
boden, en het tijdvak van 21 Juni 1933 tot en met 31 Mei 1934
behandelt, antwoord.
Ter uitvoering dier voorstellen werden in het leven geroepen
de central groep, de timmergroep, de kampgroep Onoribo, de
groep Cultuurtuin, de groep Rijsdijkweg, de groep Groningen en
de tuchtgroep.
Deze groepen vormen ieder een gemeenschap.
De zoogenaamde central groep, waartoe behoort de groep,
welke belast is met de keuken, het magazijn en de administrative
en met de verzorging der andere groepen, benevens de groep der
schoenmakers en kleermakers, werd begin Juli 1933 onderge-

OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN SURINAME 43

bracht in het Immigratiedep6t (meer bekend als Koeliedep6t)
aan den Kleinen Comb6weg, waar tevens de timmergroep werk-
zaam is. Dit werd dus het hoofdkwarter der rijpere jeugd.
Op 31 Mei 1934 waren in de administratie-groep werkzaam
20 jongens, in de timmergroep 15 jongens.
Elke groep of afdeeling heeft een leider.
De groep der kleermakers en schoenmakers werkt voor de jon-
gens der organisatie.
De timmergroep heeft, meestentijds aan de hand van special
ontwerpen, in voor Suriname vreemde constructies gewerkt.
De kampgroep Onoribo is voortgekomen uit het in Juli 1933
aan den rand van de stad Paramaribo (aan het Molenpad) opge-
richte proefkamp.
Het leek namelijk nuttig om de gedachten, in het eersterap-
portdeel ontwikkeld, welke gingen in de richting der Vrije Jeugd-
vorming, in de praktijk om te zetten, waartoe een groep werd
ondergebracht in een zelf gebouwd jongenskamp.
Een 40-tal jongens was daarin werkzaam en hield zich na
de opening bezig met het in orde brengen van een kinderspeel-
plaats op het terrein van Nieuw-Bethesda.
In November 1933 werd na beeindiging der werkzaamheden
in de stad, waar het geslaagd mocht heeten, het kamp overge-
bracht naar Onoribo in het district Suriname.
Men beschikt daar over goeden ground voor kostgronden, be-
hoorlijk drinkwater, gunstige badgelegenheid.
Hier werden de jongens tewerkgesteld aan het totstandbrengen
van een behoorlijken verbindingsweg Onoribo-Onverwacht, 6.5
k.m. lang, waarmede op 5 November 1933 een aanvang werd
gemaakt.
Vermoedelijk zal de weg in den aanvang van 1935 worden ge-
opend.
Een tiental jongens blijft werkzaam op de terreinen om het
kamp, waar zij voedingsgewassen voor eigen gebruik planten.
De overigen rukken elken morgen uit om hun werkzaamheden
aan den weg te verrichten.
Op 31 Mei 1934 waren er in total 45 jongens in het kamp
ondergebracht.
Met de werkzaamheden in den Cultuurtuin te Paramaribo,
waar een landbouwgroep werkt, werd 6 Juli 1933 een begin ge-
maakt.
Een stuk beboscht terrein, groot 2 h.a., werd door de jongens
ontboscht en daarna in cultivatie gebracht, terwijl in 1934 werd

44 OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN SURNAME

aangevangen met landbouwwerkzaamheden, bepaaldelijk voor
padi-aanplant, op een open gedeelte van het in de nabijheid
liggende terrein van den Landsradiodienst.
Deze groep staat onder de onmiddellijke leading van den tuin-
bouwkundig ambtenaar le klasse Bange, zij het binnen het ver-
band der rijpere jeugdorganisatie.
Per 31 December 1933 waren 15000 m2 gespit en beplant.
Voor deze groep is thans het oogenblik aangebroken om naar
de zoogenaamde openingstuinen te worden overgebracht.
Het is niet zoo gemakkelijk daarvoor geschikte nieuwe ground
te vinden.
Het denkbeeld is dan ook geopperd als openingstuinen te
kiezen plantages, die worden verlaten. Daar zouden de jongens
dan meer onmiddellijk rendement kunnen vinden in de oogst
van de koffie; daarnaast eigen voedingsgewassen planten en
citrusvelden kunnen aanleggen. De Commissie sprak zich meer
uit voor geheel nieuwe terreinen, teneinde just te breken met de
oude cultivaties, welke dikwijls reeds veel onderhoud aan sluizen
en dergelijke kosten.
Toen al deze groepen, total ongeveer 120 jongens omvattende,
in voile working waren, werd op 13 Augustus 1933 het werk door
oud-Gouverneur Rutgers officieel geopend.
In January 1934 werden nog 3 nieuwe groepen ingericht,
waartoe Gouverneur Kielstra zijne toestemming had verleend.
Twee daarvan behoorden tot de zoogenaamde confessioneele
groepen, beide zijn werkkampen.
In deze groepen kan uiteraard meer aandacht aan de geeste-
lijke verzorging der jongens worden gewijd.
De eene groep, gevestigd in kampementen aan de Rijsdijkweg
nabij de spoorbaan halverwege Lelydorp, omvat een 30-tal jon-
gens van Katholieken huize, die daar den land- en tuinbouw
beoefenen.
De jongens hebben eerst zelve het terrein moeten ontbosschen
en daarna geleidelijk de kampementsgebouwen zelf opgericht,
alles zooveel mogelijk van boschmateriaal.
Op 31 Mei 1934 was reeds + 8 h.a. opengelegd, waarvan
4 5 b.a. in cultivatie was.
De andere groep is gevestigd op Groningen, waar uitsluitend
een 30-tal jongens van Protestantschen huize, de meesten van de
Hernhuttergemeente, werkzaam zijn in den land- en tuinbouw.
Een terrein van + 5 h.a. werd door hen ontboscht en in cul-
tivatie gebracht.

NVE-ST-I~NISCHEi zIIDS XVI I P.IHz

Fig. i. Maaltijd na de opening groep Rijsdijkweg door monseigneur
Van Roosmalen in tegenwoordigheid van de Commissie voor de
Rijpere Jeugd.

Fig. 2. Overdracht jeugdleiding Evangelische Broedergemeente
groep Groningen

PL.. IN', MIz. 44

PL. V

Fig. 3. Gedeelte van den weg
Onoribo-Onverwacht, door de
jongens reeds aangelegd.

Fig. 4. Bezoek van de Commissie Rijpere Jeugd aan de tuchtgroep,
door de jongens ,,St. Laurent" genoemd.

OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN SURNAME 45

Aldaar is ook begonnen met een bescheiden opgezette var-
kenskweek.
Beide groepen werken in praktijktuinen, welke echter later in
openingstuinen kunnen worden omgezet.
De Rijsdijkweg ligt aan terreinen, welke geschikt zijn voor
sisalcultuur, waarmede reeds door de Roomsch-Katholieke
missie een aanvang was gemaakt.
De bedoeling is te trachten in de toekomst de sisalcultuur tot
zoodanige ontwikkeling te brengen, dat o.a. dit product de zoo
gewenschte bijverdienste kan verschaffen naast de teelt van
eigen voedingsgewassen.
Voor de groep Groningen is tabak gekozen als een bijproduct,
waaruit de bijverdienste moet worden verkregen.
Aan het hoofd van elk van beide groepen, evenals van die te
Onoribo staat een kampleider en een assistent-leider, niet voort-
gekomen uit de jongens.
Elk der groepen is verdeeld in zoogenaamde ,,tenten", aan
het hoofd van welke ,,tentcommandanten" staan, voortgekomen
uit de jongens zelf.
In alle kampgroepen staan de voedingsgewassen er uitstekend
voor.
Tenslotte werd nog opgericht de tuchtgroep.
Deze heeft een bijzonder karakter; zij bevat jongens uit de
rijpere jeugdorganisatie, die tot de ,,moeilijke" jongens moeten
worden gerekend of een strafbaar feit hebben gepleegd, de ver-
waarloosden en de jongens met misdadige neigingen.
Ook worden wel jongens van buiten de organisatie opgenomen,
wanneer zij anders met den strafrechter in aanraking zouden
komen. De ouders of verzorgers der jongens worden dan voor de
keuze gesteld de zaak voor den rechter te doen komen of goed te
vinden, dat hun pupil voor eenigen tijd naar de tuchtgroep gaat.
Wanneer tot het laatste wordt besloten, hetgeen in de meeste
gevallen geschiedt, wordt voorwaardelijk niet tot vervolging
overgegaan.
Doorloopt de jongen de tuchtgroep naar behooren, dan wordt
de zaak geseponeerd.
De tuchtgroep is gevestigd aan de Spoorbaan (k.m. 62.5) op
Zanderij II.
Zij houdt zich bezig met het graven en zeven van grint uit de
onmiddellijk aan de spoorbaan gelegen savanah.
Het grint wordt voor wegenaanleg aan het Departement van
Openbare Werken en Verkeer verkocht.

46 OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN SURNAME

Op 31 Mei 1934 waren reeds 24 wagons elk bevattende 7 m*
geleverd.
De groep omvat gemiddeld 18 jongens, verdeeld over twee
,,tenten", kampementsgebouwen van boschmateriaal opge-
trokken.
De groep staat onder twee leaders, van wie 66n oud-militair.
leder der leaders woont bij de groep in; er zijn hier geen tent-
commandanten.
De jongens gaan er voor minstens 3 maanden heen. Gedragen
zij zich goed, dan gaan zij na afloop van hun straftijd terug naar
hun oorspronkelijke groep, voorzoover zij tot de organisatie
behooren.
Het regime is hier uiteraard stronger dan bij de andere groepen,
ook reeds door de afzondering.
De jongens van alle groepen ontvangen een slaapzak, twee
stel werkkleeren, twee paar schoenen en gereedschappen, voorts
voeding en, behalve de jongens van de tuchtgroep, zakgeld.
Het zakgeld varieert naar den leeftijd en bedraagt voor een
jongen van 15 jaren 15 centen per dag, voor 16 jaren 16 centen
enzoovoort.
Van dit zakgeld kunnen zij tegen vastgestelde prijzen extra-
kleeding en extra-schoenen uit de organisatie betrekken. Ook
wordt op sparen aangedrongen. Het gespaarde geld bedroeg
echter slechts 3% van het total in 1933 ad / 542.90 uitbetaalde
zakgeld.
Dit is niet onbegrijpelijk, daar veel gebruik gemaakt werd van
extra-kleeding en schoeisel en ook om andere redenen wel in-
houdingen moesten plaats vinden.
De stemming der jongens was over het algemeen zeer goed;
wel werden vele moeilijkheden ondervonden, ook van de zijde
van de ouders, maar de animo blijft groot.
Wanneer wij aan het einde van het verslagjaar, dat het
vierde rapportdeel zeer uitvoerig behandelt, de balans opmaken
van de resultaten, bereikt in de organisatie der rijpere jeugd, en wij
zien naar de op 31 Mei 1934 daarin werkende 200 jongens, dan
mag met voldoening worden teruggezien op hetgeen totstand-
kwam en kan de jeugdleider tevreden zijn.
Dat de creool bepaaldelijk afkeerig zou zijn van den landbouw,
is nog niet bewezen. Echter staat vast, dat leading en voorlichting
niet mogen ontbreken. Leiding vooral van landbouwtechnische
krachten, van zoodanigen, die nabij het volk staan en het vooral
praktisch kunnen voorlichten.

OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN SURINAME 47

Aan zulke krachten is in Suriname gebrek.
De Commissie heeft zich niet ontveinsd, dat tenslotte de jon-
gens feitelijk met steun werken, welke inderdaad op den duur
verwerpelijk is. Zijne Excellentie Gouverneur Kielstra bracht
dit bij Zijne openingsrede in de Koloniale Staten nog met deze
woorden naar voren: ,,dat steun genieten, zelfs al is het tegen-
over werk, op den duur deprimeert, materieel omdat steun nooit
een volwaardig loon kan en mag geven, doch moreel nog meer
door het verdwijnen van het gevoel van aansprakelijkheid voor
eigen lot, van eigenwaarde".
Toch moge hierbij niet uit het oog worden verloren, dat de
vorm, waarin de steun in de organisatie der rijpere jeugd in
Suriname wordt gegeven (tegenover de volle arbeidskracht),
heel wat minder verwerpelijk is dan in Nederland.
Deze steun moet voorloopig nog als onmisbaar worden be-
schouwd.
Zou hiermede ten aanzien van de jeugdigen ontijdig worden
opgehouden of de prikkel ervan weggenomen, dan zou met 6n
slag het werk zijn vernietigd.
De jeugdigen zullen eerst moeten gewennen, alvorens zij uit
eigen vrijen wil en uit overtuiging het misschien karig maar eer-
lijk bestaan in den landbouw aanvaarden.
Meer en meer echter ziet men in de creolenkringen onder den
nood der tijden een toenemende belangstelling voor den landbouw.
Niet miskend moet ook worden de invloed, welke zeker ten
goede moet uitgaan van een 200 tevreden jongens, welke
aan den lediggang zijn onttrokken en hunne omgeving ten gunste
moeten beinvloeden door hunne opgewekte verhalen en daad-
werkelijk toonen te willen werken.
Verwacht mag worden, dat de organisatie zal kunnenblijven
bestaan om mede te werken aan de oplossing van het creolen-
landbouwvraagstuk in Suriname.
Vermelding verdient nog, dat de bemoeiingen zich alleen uit-
gestrekt hebben tot de jongens, die tot de creoolsche stadsbe-
volking behooren.
Met deze enkele grepen uit de verschillende rapportdeelen
moge worden volstaan.

COMMISSIE ONTBONDEN

Bij resolutie van 15 October 1934 No. 3313 overwoog Zijne
Excellentie de Gouverneur, dat de Commissie met deindiening

48 OVERHEIDSZORG VOOR DE RIJPERE JEUGD IN SURNAME

van het 4de deel van haar rapport voldaan had aan de haar bij
hare installing verstrekte opdracht.
Bij dezelfde resolutie werd de Commissie ontbonden onder
dankbetuiging voor de door haar bewezen diensten, waaraan
Zijne Excellentie in een afzonderlijk schrijven de bijzondere
waardeering toevoegde voor den door de Commissie in betrek-
kelijk korten tijd geleverden arbeid.
De werkzaamheden als uitvloeisel der voorstellen worden
door den jeugdleider voortgezet.

Paramaribo, November 1934.

A. W. F. IDENBURG ALS GOUVERNEUR
VAN SURINAME

DOOR

S. DA SILVA

Toen op Vrijdag 28 Februari de heer Idenburg aftrad als gou-
verneur van Suriname en als minister van Kolonifn naar Neder-
land vertrok, besloot de ondervoorzitter van den Raad van be-
stuur zijn afscheidsrede met deze woorden:
,,Het is de adel van Uw gemoed, de goedheid Uws harten, de
geest van rechtvaardigheid, die U steeds bezielde en die U,
daarin gesteund door Uwe voortreffelijke gade, bij al Uw daden
leidde".
En zoo was het. De heer Idenburg kenmerkte zich door een
hooge beschaving en door een fijne besnaring.
Man van strong zedelijk karakter, wist hij spoedig na zijn
ambtsaanvaarding de algemeene acting van de bevolking te
verwerven. Men heeft zijn voorkomendheid gewaardeerd, men
was overtuigd van zijn streven naar strike rechtvaardigheid. In
het kort gouverneur Idenburg was behind door geheel de
bevolking.
Was hij als mensch een voorbeeld, als bewindsman ontwikkel-
de hij een buitengewone werkkracht, die niet naliet grooten in-
vloed uit te oefenen op zijn ambtenaren. Zijn financieel plan, be-
kend als ,,het plan Idenburg", had de algemeene instemming, om-
dat het beoogde een geleidelijke financieele onafhankelijkheid
van het moederland. Het was een knap stuk werk, dat enkel
door den ongunstigen toestand, waarin Suriname verkeerde, en
helaas nu meer dan ooit nog verkeert, niet tot uitvoering kon komen.
Zijn bijzondere zorg betrof de verbetering van den gezond-
heidstoestand van Paramaribo. Hij stelde een gezondheidsbrigade
in en liet strenge control uitoefenen op den verkoop van levens-
middelen. Op zijn last werd een onverbiddelijke jacht gemaakt op
de aasgieren, die vooral het drinkwater verontreinigden en daar-
door zooveel ziekten veroorzaakten.
West-Indische Gids XVII 4

50 A. W. F. IDENBURG ALS GOUVERNEUR VAN SURINAME

Door zijn Zondagswet bezorgde hij den arbeidenden stand een
vrijen wekelijkschen rustdag.
De Hevea-ondememing ,,Slootwijk" werd door hem aangelegd.
Deze plantage werd later omgezet in een koffieondememing.
De samenwerking tusschen het Plein te Paramaribo en het
Plein te Den Haag was van een ongekende eensgezindheid, en
ongetwijfeld is het zijn werk geweest, dat, toen hij minister van
Kolonien werd, de aftredende minister van Kolonien, Mr. D.
Fock, benoemd werd tot gouverneur van Suriname, waardoor
die goede samenwerking tusschen Nederland en Suriname be-
houden bleef tot voordeel van dit gebiedsdeel.
Idenburg regeerde slechts drie jaren, maar zijn bestuur was een
zegen voor Suriname, en zijn heengaan werd algemeen betreurd;
dubbel betreurd, omdat niet alleen heenging een voortreffelijk
gouvemeur maar ook de families Idenburg, die zich zoo behind
had weten te maken bij allen, verschillend van ras, godsdienst of
stand. Zelden is het afscheid van een gouvemeur zoo hartelijk,
zoo welgemeend, zoo diep gevoeld geweest als dat van dezen en
zijn families.
De herinnering aan Gouverneur Idenburg is steeds een geze-
gende geweest bij Suriname's gansche bevolking.

OPVATTINGEN VAN ZUID-AMERIKAANSCHE INDIANEN
NOPENS ZIEKTEN EN GENEESWIJZEN
DOOR

JHR. L. C. VAN PANHUYS

Ik wensch de gedachten van de lezers van de West-Indische
Gids te bepalen bij het in het hart van Zuid-Amerika gelegen
Gran Chaco-gebied en zijne bewoners en dan ook eene vergelijking
te maken met hetgeen over opvattingen van Surinaamsche In-
dianen betreffende genezing van ziekten door een zeer betrouw-
baar waarnemer, uit zijn ervaring is medegedeeld. ,,Chaco" is
de Spaansche vorm van het Quicha-woord chacu, voor: jacht,
betrekking hebbende op de groote jaarlijksche jachttochten van
de Inka's, waarbij duizenden Indianen als drivers werden ge-
bezigd. De benaming werd later toegepast op de Indianen die
zich aan dergelijke jacht wijdden, en aan de landstreken waar ze
plaats had. De Inka's kenden echter slechts de met bosch be-
groeide oosthellingen van de Cordilleras en de aangrenzende
vlakten, dus slechts een klein deel van het enorme gebied, dat
thans Chaco heet. De binnenlanden, special die ten oosten van
de Pilcomayo-rivier, die door onafhankelijke Indianen werden be-
woond, waren aan de Inka's onbekend en werden eerst in den
jongsten tijd onderzocht.
Het klimaat van het tusschen 20 en 30 graden zuiderbreedte
gelegen gebied is subtropisch maar aan groote veranderingen
onderhevig. In het western is de jaarlijksche regenval overvloedig
en de plantengroei zeer weelderig; naar het oosten wordt de
regenval geleidelijk minder en treft men grasvlakten en woestijn-
gebied aan. Nergens zal men in de pampa's steenen aantreffen; de
Chaco-Indianen moeten zich in de plaats daarvan met ijzerhout
voor wapenen en gereedschap behelpen. Van de vezels van een
Bromelia doorngewas vervaardigen zij netten, zakken en hem-
den; de algaroba (Prosopis alba) geeft een zeer suikerrijke
vrucht, die twee of drie maanden van het jaar duizenden In-
dianen voedt. Van October tot Maart (het zomerseizoen) valt

52 OPVATTINGEN VAN ZUID-AMERIKAANSCHE INDIANEN

de meeste regen en kunnen de inboorlingen pompoenen, water-
meloen, maniok en mais verbouwen, de temperatuur rijst dan
vaak tot 1100 F. in de schaduw. Na Maart begint een droogte-
seizoen met koude zuidewinden, en dan kan het in den vroegen
morgen soms vriezen. Er houden zich groote kudden (Ameri-
kaansche) struisvogels op, en nabij het woudgebied groote troepen
peccari's (wilde zwijnen). De jaguar en de miereneter zijn er de
gevaarlijkste dieren. De Pilcomayo-Indianen leven hoofdzakelijk
van de overvloedige visch. In den zomer zijn de insecten zeer
taltijk en de muskieten zeer lastig; toch is het klimaat gezond.
Malariakoortsen komen er niet voor, behoudens in zeer beperkt
aantal en dan alleen door vreemden (blanken) ingevoerde ge-
vallen, maar de inboorlingen lijden het meest aan rheumatiek en
catarrh. Ontdekkingsreizigers zouden er, tenzij zij den rivierloop
blijven volgen, zonder Indiaansche gidsen binnen enkele dagen
van dorst omkomen. Slechts de Indiaan weet de schaarsche
kleine waterpoelen, met stinkend bruin of groen water, te vinden.
De vijandige houding van de inboorlingen droeg er toe bij, dat
het binnenste gebied nog voor een groote uitgestrektheid onbekend
is. Dr. J. Crevaux werd er door de Indianen vermoord.
De hoogleeraar R. Karsten, Ph. D., professor in de wijsbegeerte
aan de universiteit te Helsingfors, dien ik in 1930 op het Ameri-
kanisten-Congres te Hamburg, en in den zomer van 1934 op het
Eerste Internationale Congres voor anthropologische en ethno-
logische wetenschappen te Londen ontmoette, heeft in een in
1932 te Helsingfors uitgekomen boek o.m. in het bijzonder de ge-
dachtenwereld, de denkbeelden, van door hem in de Chaco be-
zochte Indianen beschreven, en hij zegt daarin, dat het onder-
zoek naar die denkbeelden hem veel inspanning heeft gekost en
slechts door een langdurig onderzoek mogelijk was. Uiteraard
hadden gewone reizigers en natuuronderzoekers, maar ook vol-
kenkundigen, aan dit onderwerp tot nog toe weinig aandacht
geschonken.
Zooals eigenlijk bij alle Zuid-Amerikaansche (en dus ook bij
de Surinaamsche) Indianen komt ook bij de Chaco-Indianen, bij
wijze van compensate voor hun gebrek aan begrip van natuur-
(kundige) wetten, het geloof aan den invloed van goede en kwade
geesten. Ziekte en dood bijvoorbeeld, die anders voor hen geheel
onverklaarbaar zouden zijn, schrijven zij toe aan bijzonder
kwaadaardige demonen, die slechts door tooverdansen en be-
zweringen kunnen worden verdreven. De demonen komen de
lezer zal, hoop ik, wel willen opmerken, dat ikthansdelndiaan-

NOPENS ZIEKTEN EN GENEESWIJZEN

sche denkwijze en niet eigen kennis of overtuiging weergeef -
slechts bij nacht uit bosch en struikgewas om de hutten van de
Choroti te bezoeken. Het zijn de zielen van afgestorvenen, naar
het schijnt, want de Choroti-naam voor een demon, mdhsek is
tevens het woord voor den geest, die in het graf verblijft waar het
stoffelijk overschot ter aarde is besteld. In den kouden zuidewind,
die rheumatiek en verkoudheid meebrengt, huizen kwade gees-
ten; in den warren noordewind, goede .Booze geesten kiezen
een zoo zeldzaam voorwerp als een steentje tot woonplaats, zoo-
dat de medicijnman die een patient geneest, de ziekte in den
vorm van een steentje uit zijn lichaam kan halen. Ziekte ontstaat
altijd door bovennatuurlijke working; de Indianen zijn er zich
van bewust, dat epidemische ziekten als kinderpokken, malaria-
koorts, dysenterie, enz. door de blanken worden ingevoerd en
zij nemen aan, dat hun eigen geneeskundigen tegen die ziekten
machteloos zijn.
De kwade geesten, die 's nachts in grooten getale komen aan-
vliegen, houden de Indianen op een afstand door dansen, door
op de trom te slaan, en door reeds aangevallen patienten door
bezweringen te genezen. De medicijnmannen kunnen ze ontwaren,
omdat ze helderziende zijn, en ze kunnen met de geesten in ver-
binding treden. De medicijnman heeft zijn (en de meeste oude
lieden hebben hun eigen) beschermgeest, die hem (hen) bijstaat.
In het droge jaargetijde lijden oud en jong menigmaal aan
rheumatische pijnen. Zooals wij weten, komen die plotseling op
en nu doet zich de zeer merkwaardige gedachtencoincidentie
voor, dat beschaafden voor zulke plotselinge ongesteldheden
namen gebruiken als: fairy-dart en Hexenschuss. Wij schijnen dus
vroeger een soortgelijk (primitief) begrip te hebben gehuldigd.
Voor den Indiaan wordt de pijn veroorzaakt, doordat de booze
geest een pijl afschiet, die de medicijnman of zijn beschermgeest
in den vorm van een cactus-doom, een steentje, een stukje been
of een insect uit het lichaam van den patient haalt. Voor den
primitieven mensch is deze ,,pijl" half wezenlijk, half onwezen-
lijk, maar toch vaste werkelijkheid, omdat de vreeselijke uit-
werking niet kan worden geloochend. De door koude veelvuldig
veroorzaakte keel- en borstaandoeningen zijn, naar Indiaansche
zienswijze, buiten kijf te wijten aan het indringen van een boozen
geest in het pijnlijke lichaamsdeel. De medicijnman moet dien
demon uitdrijven, omdat anders de patient zou bezwijken. Daar-
toe vangt de medicijnman aan met tegen de pijnlijke plek te
spuwen en te blazen, ten einde die plek (zooals hij het zich voor-

54 OPVATTINGEN VAN ZUID AMERIKAANSCHE INDIANEN

stelt) van kwaad te ontdoen, te ,,desinfecteeren", en het verwij-
deren van de (zoogenaamde) pijl mogelijk te maken. Speeksel
wordt (als zielestof?) heilig gedacht; dat van den medicijnman
in het bijzonder. Aan den demon zingt de medicijnman bepaalde
woorden (formules) toe, en zijn stem, zijn adem, en zelfs het
rhythm van het gezang, versterken de bezwering. Tot den be-
schermgeest wordt bij de Matako een soort van gebed gericht.
leder mensch wordt door den Indiaan geacht een zekeren weer-
stand tegen ziekte, tegen den ziekte-demon, een zekere immuni-
teit te bezitten. Een dans van het geheele dorp is echter noodig
bij hardnekkige ziekteaanvallen en bij epidemie6n. De dans
draagt ook een prophylactisch karakter. Er moet, zoo mogelijk
door den patient zelf, goed bij gezweet worden, omdat zweeten
(volgens de Indiaansche denkwijze) helpt bij de zuivering van
kwade invloeden. Het aangezicht van de dansers en danseressen
wordt voorzien van bepaalde ornamenten van orleaan (urucu,
Bixa orellana), welke ornamenten tooverkracht hebben om
geesten af te houden en te verdrijven. De ratel vervult me-
de een zoodanige taak.
Ziet men in het uur voor de schemering en tijdens het invallen
van het duister, zoo verhaalt ons Dr. K., een bejaarden Indiaan
onder het mompelen van eenige onverstaanbare woorden met
een ratel in de hand zitten, die hij af en toe schudt, dan weten
wij waarmede hij zich bezig houdt: in het belang van zichzelf,
van het gezin, van de dorpsgenooten, tracht hij de tegen den avond
uit het struikgewas aanvliegende booze geesten een beletsel in
den weg te leggen, zoodat zij de nederzetting zullen mijden.
Vaak zijn de medicijnmannen, in het bijzonder door zendelin-
gen, welbewuste bedriegers genoemd, die van de lichtgeloovig-
heid van hun stamgenooten tot hun persoonlijk voordeel mis-
bruik maken. Dr. Karsten deelt geenszins deze meening; hij acht
het zeker, dat de medicijnmannen, b.v. van de Toba's en de Ma-
tako geenszins bedriegers zijn, maar hun kunst ter goeder trouw
uitoefenen. Zij deelen, zegt Dr. K., vast het geloof van de geheele
bevolking ten aanzien van den aard van de ziekte en hare ge-
nezing, en zijn in den ground niet meer ,,bedriegers" dan een ge-
neeskundige in een beschaafde gemeenschap. In het voorwerp,
dat zij als ziekte-oorzaak uit het lichaam van den zieke halen,
achten zij den boozen geest op dat oogenblik belichaamd.
De manipulaties van den medicijnman hebben weinig van wat
wij een natuurlijke geneeswijze noemen. De massage van de zieke
plek en het zuigen kunnen verlichting geven. De Chaco Indianen

NOPENS ZIEKTEN EN GENEESWIJZEN

gebruiken verschillende kruiden en grassen als geneesmiddel, en
schrijven daar niet zelden geneeskracht aan toe. Ze worden
veelal uitwendig toegepast en bestaan in het algemeen uit af-
kooksels, aftreksels van zekere bladen en wortels. Dr. K. ge-
looft niet, dat hunne geneesmiddelen veel uitwerken; de medi-
cijnmannen schijnen ze bij hun behandeling slechts een onder-
geschikte rol toe te kennen, maar de magische bezwering veel
belangrijker te achten. Indien een patient door een medicijnman
genezen wordt wat niet zelden gebeurt dan moet het ver-
schijnsel in de eerste plaats worden toegeschreven aan zelf-
suggestie van de zijde van den zieke, en het belang van dit soort
van psychische behandeling moet bij primitive volken niet
worden onderschat.
De volledige titel van het besproken boek is: Societas Scien-
tiarum Fennica, Commentationes Humanorum Litterarum IV.
1. The Indian Tribes of the Argentine and Bolivian Chaco,
Ethnological Studies by Rafael Karsten, Ph. D., Professor of
Moral Philosophy at the University of Helsingfors, Author of
,,The Civilization of the South American Indian", etc. Read
January 18th 1932, Helsingfors 1932. In deel 30, aflevering 2,
1933 van het ,,Journal de la Soci6t6 des Americanistes de Paris"
is een artikel verschenen van Elisabeth Dijour, ,,Les ceremonies
d'expulsion des maladies chez les Matako" met vier groote af-
beeldingen, die o.m. weergeven, dat een aantal dorpsbewoners,
uithoofde van den ernst van het geval, gezamenlijk en op een rij
loopende, de lastige booze geesten weder naar hunne bosschen
terugjagen.
De heer Dr. A. Metraux, hoogleeraar aan de Universiteit te
Tucumin in Argentinie, die aldaar de ,,Revista del Instituto de
Etnologia" redigeert, heeft in den laatsten tijd reizen in het
Chaco-gebied ondernomen. Ik vermoed, dat hij de door hem
bij Chaco-Indianen gedane waarnemingen zal beschrijven in zijn
,,Revista", dan wel in het genoemde Journal des Americanistes
de Paris. Voor het onderwerp schijnt mij nog van belang het
tijdschrift ,,Imago", Zeitschrift fiir Anwendung der Psychoana-
lyse auf die Natur- und Geisteswissenschaften, uitgegeven door
Sigm. Freud, XVIII Band, 1932, International Psychoanaly-
tischer Verlag, Wien, waarin een artikel: ,,Instinktive Psycho-
analyse unter den Navaho-Indianern" door Dr. 0. Pfister,
Berkeley (California) en Ziirich.

56 OPVATTINGEN VAN ZUID-AMERIKAANSCHE INDIANEN

Over het onderwerp hield ik in 1934 te Leiden een voordracht
in de voorjaarsvergadering van het Genootschap voor de Ge-
schiedenis der Genees-, Natuur- en Wiskunde en het was daar,
dat bij de discussie de bekende schrijver en geleerde Dr. M. A.
van Andel (Gorinchem) een uiteenzetting gaf van de wijze, waarop
zijns inziens de gedachtengang van den Indiaan over gewone
en magische geneeswijzen was ontstaan. Dr. M. A. van Andel
acht geen groot onderscheid aanwezig tusschen het gebruik van
gewone geneesmiddelen en de toepassing van magische genees-
wijzen. Hij meent, dat gebruik en toepassing als bedoeld in el-
kander overgaan. Zijns inziens ontwikkelen zich het bezigen van
een geneesmiddel en het houden van een bezwering aldus, dat
de Indiaan, de primitive mensch, eerst, op welke wijze dan ook,
bepaalde stoffen vindt, die tegen ziekte baat geven en hem heil
brengen. Na die ervaring komt bij hem de gedachte op aan som-
mige hem nu bekend geworden middelen een magische working
toe te schrijven. Doordat hij aan het middel zelf of aan de toe-
diening ervan bovennatuurlijke kracht toekent, ontstaat de
magische geneeswijze.
Ik meen, dat Dr. Karsten's bevindingen met de overigens zoo
duidelijke en logisch klinkende uitspraak van Dr. V. A. niet over-
eenkomen en dat de voorzichtigheid dus eischt een eindoordeel
in deze zaak eigenlijk een geweldig problem, want het gaat
om niet meer of minder dan het navorschen van den gedachten-
gang van de primitive volken van den geheelen aardbol op
te schorten tot meer bewijsmateriaal ter beschikking ligt.
Thans overgaande tot mededeelingen, over ziekte-opvattingen
en geneeswijzen bij Surinaamsche Indianen, wend ik mij tot den
betrouwbaren en ik zou haast zeggen nuchteren A. Kappler, in
zijn in 1887 te Stuttgart uitgegeven werk: Surinam, sein Land,
seine Natur, Bevolkerung und seine Kultur-Verhiltnisse mit
Bezug auf Kolonisation. Deze vestigde zich in 1846 aan de Maro-
wijne en vertrok van daar 33 jaar later; hij vermeldt op dezelfde
bladzijde (236) dat hij in 1839 op de savanna-dorpen van de
Boven-Maratakka eenige Arowakken-vrouwen ontmoette, waar-
van hij den leeftijd op 100 jaar schatte. Hoofdzakelijk betreffen
zijne opmerkingen de Caraiben, ,,unter dem ich viele Jahre lebte",
zoo zegt hij op blz. 212.
Over de ziekte van de Indianen sprekende verhaalt K. eerst,
dat zij zelden ziek zijn, maar het meest lijden aan mazelen en
buikloop (,,Ruhren"), die dan, omdat zij zich niet aan een be-
hoorlijke kuur onderwerpen, dikwijls doodelijk eindigen. Zelden,

NOPENS ZIEKTEN EN GENEESWIJZEN

zoo vervolgt hij, vindt men ziekelijke personen; jicht en rheu-
matiek is bij den Indiaan onbekend, evenzoo de lepra. De Indiaan
behoudt tot in zijn hoogsten ouderdom zijn volle zwarte haar-
dos. Een groote physieke teruggang vond plaats door het mis-
bruik van den op de fransche strafetablissementen verkrijgbaar
gestelde sterken drank. Terwijl de neger in Europeesche artsen
en medicijnen groot vertrouwen stelt, stelt de Indiaan zich
slechts zelden onder behandeling van een beschaafd geneesheer,
maar hij gebruikt hem bekende kruiden en vertrouwt zich bij
ernstige ziekte slechts toe aan de bezweringen van den medicijn-
man. De patient moet in een hutje in zijn hangmat ineengedron-
gen liggen boven een vuurtje, terwijl de medicijnman in een ander
hutje, onder voortdurend schudden van een ratel, met den
(boozen) geest, die de ziekte veroorzaakt heeft, spreekt. Van tijd
tot tijd komt de ,,piaiman" in het hutje van den zieke en blaast
tabaksrook op de zieke plek. Deze rook en het steeds brandende
vuurtje geven zulk een walm en hitte, dat ook zonder inwendige
middelen, die ,,ebenfalls", dus mede, gebruikt worden, een krisis
ontstaat waarvan, zegt K. met eenige humor, der Patient ge-
nest oder stirbt. De bezweringen duren soms dagen en nachten.
Als inwendige middelen noemt K. afkooksels van wortels en
kruiden, die in de europeesche heelkunde niet bekend zijn. In
1840 ondervond K. de goede uitwerking van een aromatische
bast. Als hoofdmiddel in zeer moeilijke gevallen zou het sap van
den Dakini-boom worden aangewend, vermoedelijk een Sa-
potacee of Euphorbiacee.
Ik meen te kunnen vaststellen, dat zoowel bij de Chaco als bij
de Indianen die Kappler in Suriname waarnam, bezweringen bij
ziekte de belangrijkste geneeswijze uitmaken. De reden waarom
beide categorieen in bezweringen heil zien, n.l. omdat daardoor
de ziekte- veroorzakende geesten worden verdreven is dezelfde.
K. heeft echter aan de kracht uitgaande van de suggestie van den
piaiman en aan de zelf-suggestie van den patient geen aandacht
geschonken. Wellicht onbewust passen beide Indianen-groepen
de zweetkuur toe met groote energie. Dat de Chaco-Indianen
zich bewust zijn van een zekere immuniteit bij ieder mensch
(zij het op onwetenschappelijke en geen steek houdende gronden)
is zeker merkwaardig.

BOEKBESPREKING

PEPERPOTTEN
Surinaamsche Peperpot. Bont allerlei over
land en volk van Suriname, bijeengebracht
door Fred. Oudschans Dentz, Dordrecht
1935.

De Encyclopaedie van Nederlandsch West-Indie zegt op blz.
556: ,,Vischsoep met kassavebrood, sterk gekruid met Cayenne-
peper". In het negerengelsch genaamd Peprepatoe. De naam Pe-
perpot siert een der voornaamste plantages in Suriname. Met de
visch wordt de Kwikwi bedoeld (Callichthys Callichthys L; Doras
Dentatus; Hoslosternum Thoracatum). In Britsch Guyana noemt
men Peperpot wat men in Suriname met den naam Casripopot
betitelt. Het wordt in den pot opgediend, waarin het gekookt is,
gewoonlijk een aarden pot, door Indianen vervaardigd. Het voor-
naamste bestanddeel is Cassavewater. Daarin wordt een groote
hoeveelheid peper, visch of vleesch of gevogelte gevoegd of alle
drie. Wanneer het eenmaal gemaakt is, blijft het steeds goed, door
het steeds aan te vullen, maar het moet iederen dag op het vuur
worden gezet. Het is een bestaand gerecht in de Hollandsche hui-
zen.
Dit vorenstaande komt overeen met wat in Suriname als de
casripopot of kliekjespot bekend is. De Encyclopaedie zegt daar-
van op blz. 28 ,,Het afloopvocht, bij het uitpersen der geraspte
kassavewortels verkregen, dat uiterst vergiftig is, zoodat huis-
dieren na het gebruik ervan binnen weinige minute sterven,
wordt langdurig gekookt tot een bruine, stroop-dikke vloeistof;
het wordt gebruikt bij het braden van vleesch en het maken van
sauzen; het heeft bovendien bederfwerende eigenschappen. In
vroeger tijd had elke plantage-directeur een pot met dit vocht ge-
vuld, waarin restanten van gebraden vleesch of visch bewaard
werden; zulke potten werden dagelijks v66r het gebruik opge-
warmd." Deze kliekjespot raakte derhalve nooit op. De sterke
aromatische geur schijnt de eetlust te prikkelen.

BOEKBESPREKING

Ver van het land dat Suriname heet, ligt Spanje, waar onder
den naam olla podrida een dergelijk gerecht bekend is. Olla (olja)
podrida beteekent verrotte pot, podrir, pudrir, pourrir, lat. pu-
trere. Kramers' Kunstwoordentolk, die oorspronkelijk van 1847
is, schrijft: eene spijs, bestaande uit fijn gesneden en sterk ge-
kruid vleesch van verschillende soort, een lievelingsgerecht der
Spanjaarden; en Heyse's Fremdw6rterbuch, 1879 zegt: span.eig.
fauliger Topf, span. Lieblingsgericht aus allerhand klein ge-
schnittenen Fleischarten mit Kohl, gedimpft, stark gewiirzt.
Maar deze afleiding dringt maar tot zeer enkelen door die binnen
het hek van de tent of daarbuiten staan te luisteren naar een pot-
pourri uit La Sonambula.

*

De oorspronkelijke volgorde en de nummers zijn behouden in
deze reeks.
IV. Ick en ben hier niet gecomen om bij een ondeugende hoop
ondeugent te worden, maar te trachten door goede exempelen,
ordonnantien ende straffen de deught levendigh te maecken
ende te doen verrijsen.
Cornelis van Aerssen van Sommelsdijk op 24 Augustus
1684 aan de Directeuren der Societeit van Suriname.
V. BRENG WETENSCHAP in Suriname en de kolonie is gered.
Fred. van Eeden op 1 Juli 1899 in de Catalogus der Ned.
West-Indische Tentoonstelling.
X. Voor de naaste toekomst behoeft m.i. niet gezocht te worden
naar eene oplossing van het bevolkingsvraagstuk.
Dr. H. D. Benjamins, Koloniaal Verslag 1908.
XVI. Ende soo het onder Godts zeghen kan behouden werden is
seer bequaem om een ander Brasyl van te maecken.
Abrahamus a Westhuysen in het Waerachtig verhael van de
Heerlyke overwinning van Pirmeriba Ende De Reviere
Seraname enz. op 29 Mei 1667.
XXVII. De Zuure-naam alleen maakt met zijn bloot geluid
de muzen schuw en 't paard vliegt achteruit.
J. J. Mauricius. Voorrede van Onledige Ouderdom, blz. 31.
XXXII. Suriname is geen aantrekkelijk voorbeeld van Neder-
landsch koloniaal beleid. Er bestaat geen kolonie in West-In-
die, geen Fransche (de strafkolonie Cayenne uitgezonderd),
geen Deensche, zoo achterlijk nog op economisch gebied, zoo in
verval en dit moet men in Nederland maar eens hooren tot ver-

BOEKBESPREKING

velens toe desnoods. Het bezit van kolonien legt, vooral tegen-
woordig, verplichtingen op en Suriname is een land waarvan
veel te maken valt.
De Surinamer, 2 December 1915.
XXXIV. Wanneer men in een vlooientheater komt, ziet men in
een zeer kleine ruimte karossen en staatsiekoetsen waarvoor twee
vlooien worden gespannen. Men wordt onwillekeurig daaraan
herinnerd, als men in een stadje, dat wat de afmetingen be-
treft aan een provinciestadje doet denken, een gouverneur,
Koloniale Staten en wat dies meer zij, aantreft en leest van
de verschrikkelijke dingen, die zich daar afspelen, van ver-
duisteringen, die gepleegd zijn, van voortvluchtigen, die niet
voortvluchtig zijn, van zielszieken, die op stuk van zaken niet
zoo verschrikkelijk zielsziek blijken, van een voorzitter van
het Hof, die plotseling wordt afgezet, omdat hij in zijn huis-
kamer de meeting heeft uitgesproken, dat de een of andere
zaak geen dienstzaak kan worden genoemd en dergelijke ver-
schrikkelijkheden meer.
A. B. Kleerekooper bij de behandeling van de Surinaam-
sche begrooting van het dienstjaar 1914 in de 2de Kamer
op 16 Januari 1914. 45ste vergadering. Vel 327, blz. 1265.
XLIII. In den planter en zijn gewas ligt de toekomst van Surina-
me.
W. H. D. baron van Asbeck. De Amsterdammer, Weekblad
voor Nederland van 24 Februari 1917 no. 2070.
LIII. Unter alle Rassen, Volkern oder Staimmen von Farbigen,
mit denen man im heutigen Guyana in Beriihrung kommt, sind
zweifellos die eigenartigsten, merkwiirdigsten und interessan-
testen, sowohl in ethnologisch-anthropologischer, wie linguisti-
scher, iiberhaupt in jeder Beziehung, die Buschneger.
Prof. dr. Wilhelm Joest in Ethnographisches und Ver-
wandtes aus Guayana, Supplem. zu Band V von Inter.
Archiv. fur Ethnographie 1893.
LV. Zooveel is zeker, dat Suriname voor natuuronderzoekers
zeer veel interessants op zoologisch gebied bevat.
Catalogus der Ned.-West-Indische Tentoonstelling, 1899
blz. 109.
LXXI. Er zijn in Suriname veel tragediEn geweest. Het is be-
gonnen met de slavernij, welke eerst 70 jaren geleden is afge-
schaft en die zijn sporen in Suriname nog niet heeft uitgewischt.
Als men de balans opmaakt van den arbeid van bijna 3 eeuwen
dan maakt Nederland, dat zijn kolonie in Azie tot zulk een

BOEKBESPREKING

groote bloei wist te brengen, wel een slecht figuur in de West.
Fred. Oudschans Dentz in het Kol. Weekblad van 25
April 1933 no. 17.
LXXIX. Thans is sedert ruim een eeuw Suriname voor Neder-
land niet meer een ondememing; de Surinaamsche aangelegen-
heden gaan niet meer als voorheen grootendeels slechts
den particulieren belanghebbende aan, maar in haar ganschen
omvang het geheele Nederlandsche volk. Of er in dien tijd iets
toonbaars is tot stand gebracht, is een kwestie van opvatting
en vooral van waardeering der ondervonden en nog altijd
niet overwonnen moeilijkheden.
W. R. Menkman in: Suriname de nachtmerrie van onze
koloniale economic in het Haagsch Maandblad van De-
cember 1930, deel XV, no. 12. Zie ook Haagsche Post van
20 December 1930.
CI. Vast staat, dat Suriname door velen gezonder wordt geacht
dan St. Domingo, ja zelfs dan Noord-Amerika doordien de fris-
sche zeewinden en de koelte der vele rivieren er de hitte tem-
peren.
Memorie van den Amerikaanschen Raad over de Hol-
landsche bezittingen in West-India op 2 Juli 1806 opge-
steld voor Koning Lodewijk Napoleon. (Zie W.-I. Gids
1922-'23, blz. 393).
CVIII. De kolonie Suriname welke eenige jaren geleden aan de
vaart en koophandel van dezen Staat zooveel voordeel heeft
toegebragt en thans zoovele menschen doet zuchten en klagen,
is, gelijk alle menschelijke grootheden, uit zeer geringe be-
ginselen geboren.
Hollands Rijkdom, door E. Luzac 1780-1783, blz. 156.
CXI. Westindjen kan syn Nederlands groot gewin
Verkleynt 's vyands Macht, brengt silver platen in.
Voortganck van de West-Indische Compaignie, dat is Le-
vendigh Discours duydelyck ende krachtelyck verthoonende
hoe nootwendigh ende profytelyck voor den Staet van de
Landen in het gemeen, ende allerley inwoonders in het parti-
culier sy den voortgang van de langh gewenschte West-Indische
Compaignie ende met wat vlyt ende ernst elck Patriot na syn
vermoghen moet helpen arbeyden om de selve metten eersten
in treyn te doen brengen. 't Amsterdam, 1623. (Pamphlet Kon.
Bibl. no. 3426).
CXXVIII. Was 'er ooit eene Natie bekwaam, om zulke moeras-
sige landen als men in de Kolonie van Suriname vindt, te be-

62 BOEKBESPREKING

bouwen, men kan met waarheid zeggen, dat het de Hol-
landsche is, een volk, uit den aard zeer arbeidzaam en naarstig.
Derhalve, behoeft men zich niet te verwonderen, dat zij,
door hun geduld, en eenen gestadigen arbeid, het zoover heb-
ben gebracht, dat deze landen thans zoo vruchtbaar zijn, als zij
voor dezen onvruchtbaar waren; noch veel minder, dat zij daar
groote schatten vergaderd hebben door hunnen koophandel.
Nieuwe Algemeene beschrijving van de Colonie van Suri-
name, door Philip Fermin, 1770, deel II. blz. I.

*

We zullen maar het beste ervan hopen, n.1. van dien pot ,,met
dit vocht gevuld". Waar blijven de rottingsbacterin ? Ik vroeg
dit, omdat ik mij de proven van Spallanzani herinner uit den
tijd, 1874, ruim 60 jaar geleden, toen ik Ferd. Cohn's Ueber Bac-
terien vertaalde. JoH. F. SNELLEMAN.
Paschen 1935.

BIBLIOGRAPHIE

A. TIJDSCHRIFTEN, COURANTEN, ENZ.

Bulletin Agr. Econ. Col. Autos. Terr. Afr. S.M. Martinique. La
population en 1933.
Agricultural Journal of Barbados. Jrg. 3, no. 3. The Coral Limestone
soil of Barbados, door S. J. Saint.
Agricultural Journal of British Guiana. Jrg. 5, no. 3. Fish Poison
Plants of British Guiana, door W. A. Archer.
Tropical Agriculture (Trinidad). Jrg. 12, no. 1. Production of budded
citrusplants in St. Lucia, door A. F. Nichols; Packing Bermuda To-
matoes, door E. A. Mc. Callan; Agriculture Labour in Trinidad, door
C. Y. Shephard; Notes on cocao- beetle and cocao trips, door J. G.
Myers; Regulations of the Plant Quarantine Station Trinidad, Br.
W.I.
Idem. 12de Jrg. no. 4. The Fruit and Vegetables Industry; The
Lime Industry.
Bulletin Chambres Agr. Comm. Guyana Franfaise. 3de Jrg. no. 10.
Le Syndicat bananier guyanais.
Oost en West. Maart 1935, no. 3. Bijdrage tot de kennis van het
Engelsch Tusschenbestuur van Suriname 1804-1816, door J. F.
E. Einaar [besproken door Fred. Oudschans Dentz].
Idem. April 1935, no. 4. De spelling van den naam van de voor-
malige Nederlandsche kolonie Demerary, door Fred. Oudschans
Dentz.
Idem. Mei 1935, no. 5. Gouverneur jhr. J. 0. de Jong van Beek en
Donk. 1901-1909.
Revue Internationale Prod. Col. 10de Jrg., no. 109. La situation
bananiere en Guadeloupe, door H. Berenger; La Guadeloupe et la
consommation des bananes sur le march m6tropolitain, door G.
Candace; L'utillisation industrielle des bananes, door G. T. H.; Les
bois de la Guyane Frangaise: le manil et le parcourie, door M. Demou-
geot; La production du sucre et du rhum en Guyane, door S. R.
Biltsche en Bilthovensche Courant. 1 Maart 1935. Suriname 27 Fe-
bruari 1667 27 Februari 1935, door J. J. Mac-Kenzie.
The West India Committee Circular. 28 Febr. 1935 no. 950. Grape-
fruit and Problems; Kew and the Colonies. Some Banana and Cocoa
Problems.

BIBLIOGRAPHIE

Idem. 14 Maart 1935, no. 951. A New Cure for Malaria; Jamaica's
Budget for 1935-36; Trinidad's Progress in 1934; Trinidada's Har-
bour; The West Indies and United Kingdom. Trade Expansions in
both directions; The West Indies Revisited. Mr. Lauchlan Rose's
Impressions.
Tropisch Nederland. 18 Maart 1935, no. 14. West-Indische vruchten.
V. Citrus-vruchten, door C. K. Kesler.
Bulletin Imperial Institute. Jrg. 32, no. 4. Leeward Islands Sugar-
ane.
Intern. Sugar Journal. Jrg. 37 no. 435. The British West Indian
Sugar Industry.
Landbouwkundig Tijdschrift. April 1935, no. 572. Suriname. Kunst-
mest voor zandgronden, door F. 0. D.
De Bovenwindsche Stemmen. 16 Maart 1935, no. 35. St. Martin from
the Tourist Standpoint.
S. Dominicus Penning. April 1935, Afl. 114. Pater Ambrosius Euwens
0. P. t Een pracht-dominicaan en model-missisonaris, (naar de ,,Amigoe
di Curacao"); De inlandsche keuken (Bonaire. Ned. West-Indie), door
door Pater W. de B.
De Navorscher. Jrg. 83. Afl. 7 en 8. Aanteekeningen uit Protocollen
berustende in het archief op Curacao, door H.
Ons Suriname. April 1935, no. 4. Verslag over het Jeugdwerk der
Evangelische Broedergemeente Juni tot en met December 1934, door
R. Doth; Verslag over het medisch werk aan de Boven-Suriname, door
H. Leerdam.
Bulletin Fokker. Vol. X. No. 7-12. Holland-The West Indies per
Fokker F. XVIII-Wasp.
Onze Aarde. April 1935 nr. 4. De Bermuda- of Somers-archipel. De
Westelijke Districten, door A. W. Francken.
Buiten. 16 Februari 1935, no. 7. Het gelukkige leventje op Haiti,
door mr. W. J. van Balen.
De Rijkseenheid. 24 April 1935, no. 30. Onze draadlooze verbinding
met Suriname; Rijkseenheid en Rijksweerkracht, Ned. West-Indie,
door A.
De Nieuwe Rotterdamsche Courant. 29 April 1935, avondblad B. Een
verdrag met boschnegers in Suriname.
Echo's uit de Missies. 25 April 1935, no. 5. Van Djoeka's en van hun
nieuw dorpje, door Sr. M. Crispine.
Nieuw Nederland. April 1935 no. 2--4. Over een ,,waarschuwing" en
nog wat [tegen de Kolonisatie Stichting Nieuw Nederland]; Neder-
landsche Tuinders naar Suriname; Surinaamsche Zorgen; Nieuwe ko-
lonisatie van blanken.
De West. 29 Maart en 1 April nos. 2774 en 2775. Het mechanisch
rijstbedrijf in Nickerie.
De Surinaamsche Politie Gids. Maart 1935, no. 4. De Surinaamsche
politie. (IV)
O.D.

SPROKKELINGEN OP HET TERREIN DER GESCHIE-
DENIS VAN DE NEDERLANDSCHE ANTILLEN
DOOR

W. R. MENKMAN

Er was in het herdenkingsjaar 1934 meer aanleiding dan ooit
te voren om zich te verdiepen in de geschiedenis der Nederland-
sche vestigingen in de Caraibische Zee en velen hebben zich, blij-
kens de verschenen publicaties, tot de bestudeering van dit hoofd-
stuk onzer koloniale historic aangetrokken gevoeld.
Het is niet het belangrijkste hoofdstuk, omdat het gebied,
waarop het betrekking heeft, het kleinste is onzer tegenwoordige
overzeesche gewesten, maar het stelt geheel aparte eischen aan
de belangstelling van den lezer. Het onderscheidt zich in dit op-
zicht van de andere hoofdstukken, dat de eilandjes, waarvan het
de lotgevallen verhaalt, in zoo sterke mate den invloed onder-
gingen, politiek, cultureel en economisch, van de omgeving,
waarin zij geplaatst zijn. Veel meer dan Suriname, dat overigens
in zoover met de Antillen overeenkomt, dat beide gebieden tot
de nieuwe wereld behooren, waar alle tegenwoordige politieke
eenheden haar historisch leven als Europeesche volkplantingen
begonnen zijn.
Onze eilanden immers zijn gelegen in een zeegebied, waarin
gedurende twee en een halve eeuw Westeuropeeschemogendheden
een bitteren strijd gestreden hebben, een strijd waarin het eigen
moederland 6f een ondergeschikte, 6f in het geheel g66n rol
speelde. Wie dus de geschiedenis onzer Beneden- en Bovenwind-
sche eilanden wil begrijpen, moet zich telkens rekenschap er van
geven, hoe de verhouding was van andere Europeesche landen,
ten opzichte van elkaar en ten opzichte van hun Amerikaansche
koloniEn.

Hiaten, onduidelijkheden, tegenstrijdigheden, niet op bevre-
digende wijze toegelichte bijzonderheden en aperte onjuistheden,
komen in iedere geschreven geschiedenis voor; door vergelijking
West-Indische Gids XVII 5

66 SPROKKELINGEN OP HET TERREIN DER GESCHIEDENIS

der eene bron met de andere moeten de leemten zoo veel mogelijk
worden aangevuld.
Wat betreft de geschiedenis der Nederlandsche Antillen was
er een gereede aanleiding voor zoodanige vergelijking en aanvul-
ling, toen in 1934 deze eilanden en hun verleden in verschillende
publicaties behandeld werden, zonder dat het nochtans tot een
geheel nieuwe bewerking kwam der historic van het tegenwoor-
dige gebiedsdeel Curacao,
Zoolang niemand een arbeid als laatstbedoeld ter hand neemt,
kan het m.i. nuttig zijn, gegevens en bouwstoffen te verzamelen
en die onder de oogen te brengen van hen die in Westindische
aangelegenheden in het algemeen belang stellen.

De samenstelling der Encyclopaedie van Nederlandsch West-
Indie werd twintig jaar geleden aangevangen en in 1917 beein-
digd; een aanvulling is tot dusver niet verschenen. Tot op zekere
hoogte evenwel zou de West-Indische Gids (de eerste jaargang
verscheen in 1919) als een voortzetting kunnen gelden, ook wat
betreft historische gegevens; niet het minst wegens de geregeld
in ons tijdschrift opgenomen boekbesprekingen en bibliographien.

Ik heb mij afgevraagd, of de hieronder alphabetisch gerang-
schikte aanteekeningen in onze Gids, die geen encyclopaedia is
en geen historisch woordenboek, toch niet op haar plaats zouden
zijn.
Misschien dat de publicatie dier aanteekeningen ertoe kan strek-
ken, hier en daar iets op te helderen, misschien dat zij aanleiding
kan geven tot vruchtbare gedachtenwisseling, of anderen zal
opwekken tot het aandragen van nieuwe stof.

Ampies of Amptes. Amelunxen (De geschiedenis van Curacao
opnieuw verteld) wijkt van deze door de Nederlandsche auteurs
meest gevolgde schrijfwijze af en noemt dezen Spanjaard Am-
pies (of Ampuez). Nu doet de spelling weinig ter zake, maar de
accentuatie is van belang. De Enciclopedia universal ilustrada
Europeo-Americana schrijft Ampu6s, desgelijks de Heer G. J.
van Grol in het in 1934 verschenen eerste deel zijner Grondpoli-
tiek in het West-Indische Domein der Generaliteit.
Simons (Beschrijving van Het Eiland Curacao) noemt den man
Jean de Ampeuz en volgt daarin Teenstra na (Ned. W. I. Eilan-
den). Uit wat eerstgenoemde schrijft zou men den indruk kunnen
krijgen dat, toen de Nederlanders op Cura9ao kwamen, Ampu6s

VAN DE NEDERLANDSCHE ANTILLEN

nog gold als de vorige gouverneur; hij moet toen echter al om-
streeks een eeuw dood geweest zijn.
Er is een brief bekend van Juan de Ampu6s, ,,fator de V. M.
,, Su Regidor en esta Ciudad de Santo Domingo", waarin hij aan
Karel V mededeelde, hoe in 1513 ,,el Rey Cat61ico" aan Sto
Domingo en aan San Juan (Puerto Rico) had toegestaan, zich de
bewoners van verschillende ,,islas inTtiles" (eilanden waar geen
rijkdommen te vinden waren) toe te eigenen. P. A. Euwens O.P.
vertelt ons (Gedenkboek Nederland-Curacao 1634-1934), dat
ten gevolge van deze vergunning ook onze Benedenwindsche
eilanden hun indiaansche bevolking verloren, maar dat (dank
zij Juan de Ampues) later een gedeelte mocht terugkeeren.
Reeds in 1517 schreven de Padres Priores de San Jer6nimo
aan den Cardinaal Cisneros, om de wenschelijkheid te bepleiten
den ,,factor Juan de Ampids" met een opdracht naar de vaste kust
te zenden, in verband met aldaar voorkomende misbruiken
(Documenten gepubliceerd door Luis Torres de Mendoza).
Tien jaren later stak Ampues inderdaad, op last der Audiencia
van Santo Domingo, naar de Coriaansche kust over en hij stichtte
op den dag van zijn aankomst (Sint Anna dag) de stad Coro. Be-
kend is hoe reeds op 24 Februari 1529 het eerste gezelschap
Europeesche immigranten onder een agent der Welsers te Coro
aankwam en hoe Ampues, gehoorzaam aan den last zijns Ko-
nings, maar met een bloedend hart, het terrein zijner werkzaam-
heid most verlaten. De eilanden der Reuzen (Curacao, Aruba en
Bonaire) waren niet in de concessie begrepen, maar gereserveerd,
als een Koninklijke schenking aan Juan de Ampues, wiens erf-
genamen na hem de heerlijke rechten hebben bezeten.
Of Juan inderdaad op Curacao is gaan wonen ? Volgens Jos6
de Oviedo y Bafios (Historia de la conquista y poblaci6n de Ve-
nezuela) zou hij zich, diep gegriefd en teleurgesteld, voor de rest
van zijn leven in Santo Domingo hebben teruggetrokken.
Zie Welsers.

Antillen, de naam. (C. K. Kesler, West-Indische Gids VIII,
567). Behalve van Antilha, Antilia, Antillia of Antiglia kan de
naam Antillas ook nog afkomstig zijn van ante islas (v66reilan-
den). Verschillende schrijvers geven deze laatste afleiding, o.a.
de vertaler van het werk van P&re Labat (W. G. Dycks, Amster-
dam 1725), De Rochefort (Histoire naturelle et morale des Isles
Antilles de l'Amirique), Cornelius de Jong (Reize naar de Carai-

68 SPROKKELINGEN OP HET TERREIN DER GESCHIEDENIS

bische Eilanden in de jaren 1780 en 1781) en Hering (Beschrijving
van het eiland Curacao).
De Spanjaarden immers waren eenige malen op de eilanden
geweest, voordat zij Tierra Firme ontdekten; Columbus zag de
vaste kust voor het eerst toen hij in 1498, bij Trinidad langs, door
de Boca del Sierpe en de Boca del Drag6n, de Caraibische Zee
voor de derde maal binnenvoer. Met betrekking tot de vaart van
Europa lagen de Caraibische eilanden v66r het vasteland en in
den naam Antillen zou dus niet alleen een herinnering zijn ver-
scholen aan een legendarisch gebied, maar die naam zou tevens
een geographische beteekenis hebben.

Archieven. Simons (Beschrijving van Het Eiland Curacao)
vertelde in 1868, dat bij de inlijving van 1810 de archieven der
West-Indische Compagnie naar Frankrijk zouden zijn overge-
bracht (de politieke naar Parijs, de commercieele naar Bordeaux)
en dat zij niet zouden zijn teruggekomen.
In het Alg. Rijksarchief bleken geen aanwijzingen te vinden
voor de juistheid dezer bewering, wel voor het tegendeel.
Het archief der Kamer Amsterdam berustte in 1828 in het
Westindisch pakhuis aldaar ('s Gravenhekje); met deze verza-
meling werd in 1851 vereenigd het archief der Kamer Zeeland,
uit Middelburg naar Amsterdam overgebracht (inlichtingen Alg.
Rijksarchivaris).

Armazoen. Een lading negerslaven heette een armazoen, niet
een cargasoen (verg. C. K. Kesler, West-Indische Gids IX, 153).
In de oorspronkelijke, algemeene, beteekenis van uitrusting (Sp.
armaz6n, Port. armacao) werd het woord armazoen gebruikt in
de aloude Groenlandvaart (Woordenboek der Nederlandsch Taal).
Zie Cargasoen.

Aruba. Ojeda en de zijnen noemden dit eiland ,,y de brasil"
(verfhouteiland) en onder dezen naam komt het ook voor op de
kaart van Juan de la Cosa, die er evenwel een anderen, waar-
schijnlijk indiaanschen naam aan toevoegde, t.w. ,,Gujan" (J.
G. Kohl, Die beiden iltesten General-Karten von Amerika).
In den Ptolemaeus van 1513 echter vinden wij het eiland ten
Oosten van dat der Reuzen ,,y do brassil" genoemd, dus Bonaire,
dat ook later, meer dan Aruba, het verfhouteiland was.
Exquemelin vertelt in zijn zeerooversboek, dat Morgan, op
weg naar Maracaibo, Curacao gepasseerd zijnde, 't naar ,,Ruba"

VAN DE NEDERLANDSCHE ANTILLEN

liet ,,sacken" en daar twee dagen bleef. E. geeft een beschrijving
van Aruba, welke op eigen waarneming kan berust hebben, want
hij maakte den tocht mede.
Henry Morgan voer in het begin van 1669 van Jamaica uit,
voor den strooptocht langs de vaste kust (Dictionary of National
Biography) en Exquemelin neemt in zijn boek een brief over
,,van den Spaenschen Generael Don Alonzo del Campo Spinoce,
,,aen Morgan, Admirael van de Rovers", gedagteekend aan boord
van een ,,Koninghs Schip, genaemt de Magdaleen, leggende ten
,,ancker in de mondt van de Lagon van Maracaibo, den 24 April
,,1669".
De mededeeling van Bosch (Reizen in West-Indie), dat eerst
in het begin der 18e eeuw de Nederlandsche vlag op Aruba ge-
plant zou zijn en onderofficieren van het Curagaosche garnizoen
er toen als posthouders zouden zijn gedetacheerd, kan dus niet
just zijn. Exquemelin zegt dat het eiland ,,onder de Westindische
,,Maetschappy behoort, die daer een Sergeant stelt als Gouver-
,,neur, met vijftien soldaten".

Asiento. Niet assiento (verg. C. K. Kesler, West-Indische Gids
IX, 152 en Isaac le Long, Koophandel van Amsterdam, 1780, III).
'De West-Indische Compagnie heeft wel met de asentistas ge-
contracteerd voor de levering van slaven, maar is zelf nooit
houdster van het asiento geweest (verg. A. Hallema, West-In-
dische Gids XVI, 198).
Welk verband bestaat er tusschen het slavenasiento en den
naam der voormalige plantage Asiento aan het Schottegat op
Curacao?

Aves, dat niet 30 mijl, maar circa twee maal zoo ver, ten Zuiden
van Saba ligt, werd in 1865 in een arbitrale uitspraak door den
Koning van Spanje verklaard rechtens tot Venezuela te behooren
(Corporaal, De intemationaalrechtelijke betrekkingen tusschen
Nederland en Venezuela).
Hamelberg wil ons doen gelooven, dat deze uitspraak op een
vergissing kan hebben berust, d.w.z. dat de arbiter het oog op de
Zuidelijke Aves die onder de Venezolaansche kust gehad
zou kunnen hebben. Een veronderstelling z66 naief, dat zij geen
verdere aandacht verdient.
Intusschen was des Konings uitspraak natuurlijk alleen bin-
dend tusschen Nederland en Venezuela en, volgens een mede-
deeling der Royal Geographical Society, werd Aves in Augustus

70 SPROKKELINGEN OP HET TERREIN DER GESCHIEDENIS

1904 door Engeland geannexeerd. In ieder geval komt het op
verschillende kaarten voor als ,,Bird Island (BR.)". In de laatste
editie evenwel van de kaart, uitgegeven door den Hydrographer
of the Admiralty (1914), is het Aves of zijn de Aves in
kwestie (circa 100 mijl ten Z. W. van Montserrat) aangegeven als
Venezolaansch grondgebied.
De abt De la Porte schreef in 1751 ,,les Hollandois possedent
,,les isles d'Aves, de Buenaire, d'Aruba et de Curago" en Van
Paddenburgh vertelde (1819) dat ,,Roca, Orchilla en Sola d'Aves"
slechts door Nederlanders bezocht werden (voor het zoeken van
boebie-eieren), zoodat deze eilandjes soms bij Curacao gerekend
werden. In het Aardrijkskundig Woordenboek eindelijk van A.
J. van der Aa vinden wij vermeld dat het onbekend was (in 1839)
of de Aveseilanden tot Venezuela of tot Curacao behoorden. Ook
de nationaliteit der Zuidelijke Aves is dus lang kwestieus geble-
ven. Van Dissel schreef in 1868 nog over de Nederlandsche Aves
eilanden en bedoelde daarmede de Zuidelijke.

De Baas. Deze weinig Fransch aandoende naam staat, zonder
voorletters, onder de beide stukken in het pamphlet, bewaard
o.a. in de Koloniale Boekerij te Paramaribo, betreffende den
Franschen aanslag op Curagao van 1673 (Oudschans Dentz,
West-Indische Gids VII, 279). Ook Hamelberg wijdt niet over
De Baas uit.
Drie zeventiende eeuwsche dragers van den naam De Baas (De
Baasz) zijn in verschillende encyclopaedieen te vinden en dan
natuurlijk in de 18e eeuw Jean Pierre Louis, Baron de St. Croix
de Batz, die Lodewijk XVI en Marie Antoinette van het schavot
heeft trachten te redden.
Charles de Baatz, Seigneur d'Artagnan, de Gascogner die Du-
mas tot model heeft gediend voor een zijner mousquetaires,
sneuvelde in 1673 voor Maastricht.
Paul Baron de B., gewezen mousquetaire van Mazarin, werd
in 1654, na de mislukking zijner onderhandelingen met Crom-
well, uit Engeland uitgewezen.
Jean Charles de B. ten slotte (broeder van den voorgaande?),
de luitenant-generaal, was in 1668 op Martinique, als gouverneur
der Fransche Antillen. Tegen hem werden vele klachten inge-
bracht, omdat hij den Hollandschen en Curaqaoschen handel niet
tegenging, zooals hem door Colbert was opgedragen. De Fransche
West-Indische Compagnie echter verlangde just het tegenover-
gestelde van hem (Stewart L. Mims, Colbert's West India Policy).

VAN DE NEDERLANDSCHE ANTILLEN

DeB's weinig vijandig optreden op Curagao in 1673 (een ro-
domontade, een blufferij, noemt een pamphlet uit dien tijd dat
optreden) wordt wellicht door het bovenstaande verklaard.
Zie Doncker.
Beck, Matthias. Directeur van 1664-1668 (W. R. Menkman,
Geschiedkundige Atlas van Nederland; West-Indie; het eiland
Curagao). Deze jaartallen vindt men ook elders (o.a. bij W. M.
Hoyer, Almanaque de Cura9ao); natuurlijk hebben zij betrek-
king op Beck's zelfstandig directeurschap .Te voren was hij vice-
commandeur of vice-directeur, onder Stuyvesant, die als direc-
teur te Nieuw-Amsterdam resideerde. Vermoedelijk volgde
Beck in 1655 Lucas Rodenburgh op.
Knappert (Gedenkboek Nederland-Curacao 1634-1934) vond
in 1659 Matthias Soock en meende daarmede een tot dusver
nog niet genoemden landvoogd te hebben ontdekt. Ds. Van
Beaumont echter zal misschien wat onduidelijk hebben geschre-
ven, zoodat Beck kan worden gelezen als Soock.
Beneden- en bovenwinds. Op Curacao is nog altijd de invloed
sterk, welke de vrijwel constant waaiende Noordoostpassaat van
oudsher op de plaatsbepaling uitoefent. Ook mechanisch voort-
bewogen vaartuigen komen ,,van boven" wanneer zij uit Ooste-
lijke, ,,van beneden" wanneer zij uit Westelijke richting op het
eiland aanhouden. Twee regenbakken, bij hetzelfde huis behoo-
rend, worden ,,rehenbaak di riba" en ,,rehenbaak di abau" ge-
noemd, wanneer de eene ten Oosten en de andere ten Westen
van het huis staat.
Exquemelin, die ons vertelt hoe Franschen van St. Christophe
zich op Tortuga neerzetten, spreekt eenige malen van meer volk
en van hulp, ,,van boven" gerequireerd; St. Kitts ligt w6l 3 gra-
den Zuidelijker, maar tevens 10 graden Oostelijker dan Tortuga.
Reeds de Spanjaarden waren begonnen met de onderscheiding
boven en beneden toe te passen op de plaatsen in de Caraibische
Zee; islas de barlovento, van Trinidad tot, of tot en met, Porto
Rico, islas de sotavento, van Margarita tot en met Aruba.
Zooals bekend is, doen de Engelschen anders; zij verdeelen de
eilanden, gelegen in denzelfden boog, welke ten opzichte van het
vasteland geheel bovenwinds is, in Leeward en Windward Is-
lands. Elisee Reclus (Nouvelle Geographie universelle, 1891)
noemt dit system foutief. Geheel in overeenstemming met de
Engelsche onderscheiding evenwel sprak A. H. Bisschop Greve-
link (een oud-marine officer) van St. Eustatius als behoorende

72 SPROKKELINGEN OP HET TERREIN DER GESCHIEDENIS

tot de ,,benedenwindsche Karibische eilanden" (Beschrijving van
St. Eustatius, Bijdragen tot de kennis der Nederl. en Vreemde
Kolonien, 1846). De Rochefort kende negen belangrijke eilanden
welke, ten opzichte van St. Christophe, benedenwinds liggen.
De hooger genoemde Spaansche indeeling is toegepast in het
kaartje der Caraibische Zee, dat Brensa in zijn Beschouwingen
van een toerist opnam.

Boekaniers worden vaak in 66n adem genoemd met flibustiers;
inderdaad zullen de groep der zeeroovers en die der jagers wel
niet scherp van elkander te scheiden zijn geweest. Zeeroovers
zullen ter afwisseling zich wel bij de jagers hebben aangesloten
en uit deze laatsten zullen vaak manschappen voor de roofsche-
pen zijn gerecruteerd.
De boekaniers echter oefenden een afzonderlijk bedrijf uit
(levering van vleesch aan plantages en schepen) en Exquemelin
(1678) noemt hen Stieren jagers, terwijl hij voor de flibustiers
geen anderen naam dan dien van zeeroovers kent.
Ook PNre Labat houdt jagers en zeeschuimers uit elkander en
hij laat eveneens uitkomen, dat niet alleen het vleesch van wilde
runderen geboekaneerd werd. Ook de door de Europeanen op de
eilanden losgelaten zwijnen verwilderen (precies zooals, later, in
de Stille Zuidzee) en leverden jachtwild op. De boucan diende niet
enkel tot het toebereiden van vleesch (zie De Rochefort).
Zie Bok.

Bok. Bokjes werden te Batavia de leden der Boegineesche
kolonie genoemd, Bokkenees is eveneens een verbastering van
Boeginees, bokkenier dito van boekanier (Woordenboek der Ne-
derl. Taal). Zie ook de levensbeschrijving van Jan Erasmus Rei-
ning, door D. v. d. Sterre, 1691.
Hoe kwamen echter de Engelschen in Noord-Amerika aan den
naam buck voor een mannelijk Indiaan of neger (Webster, New
international dictionary of the English language)?
Ook in de Nederlandsche kolonien op het vasteland van Zuid-
Amerika, noemde men de Indianen bokken (De Villiers, Storm
van 's Gravesande).
Op St. Eustatius kwamen in 1729 nog indiaansche slaven voor
(Knappert, W. I. Gids, XI, 369).

Bonaire. In De Laet's Iaerlijck Verhael wordt Bonaire voor het
eerst genoemd als bezocht door Boudewijn Hendricksz. (1626);

VAN DE NEDERLANDSCHE ANTILLEN

Wassenaer maakt melding van het kappen van verfhout op dit
eiland door Nederlanders in 1623.
Beide gevallen dus enkele jaren nA de oprichting der West-
Indische Comp. (verg. W. R. Menkman, Tijdschrift voor Econo-
mische Geographie, 25e jaargang, 246).

La Borde. Ds. Bosch herinnerde zich dat La Borde met zijn
smaldeel, dat het gamizoen van Puerto Cabello aan boord had,
voor Curagao verscheen; het Curacaosche volk riep ,,viva Co-
,,lombia". (Reizen in W.I., 1829).
Corporeal schrijft ook over een bezoek van La Borde aan Cu-
ragao, in 1828, in verband met de afscheidingsbeweging in Vene-
zuela, een bezoek dat Van den Bosch, die van 10 December 1827
tot Maart 1828 op Curacao vertoefde, niet kon voorkomen. De
brief van Van den Bosch dienaangaande van 13 Februari 1828
komt niet voor in den bundel, opgenomen in de Bijdragen en
Mededeelingen van het Historisch Genootschap, LI (Mr. B. de
Gaay Fortman).

Bovenwindsche eilanden. De Nederlandsche geschiedenis dezer
eilanden vangt niet, zooals die der Benedenwindsche, met een
historisch vaststaande gebeurtenis aan.
Wel schreef Ds. G. B. Bosch dat St. Eustatius sedert 1639 en
dat St. Maarten sedert 1638 of 1639 Nederlandsch is, maar de
auteur der Reizen in W.I. vertelt er niet bij hoe hij aan die jaar-
tallen is gekomen.
In onze geschiedenis zijn bekend de verovering van St. Eusta-
tius door de Franschen in 1690, het afslaan van den aanval van
66n Fransch kaperschip op Saba en de herovering van St. Eus-
tatius in hetzelfde jaar van af Saba. P. Labat vermeldt echter een
aanval met 66n schip op Saba in 1688 en geeft den naam van den
Franschen kaperkapitein als Pinel.
Van 1782-1784 stonden volgens Bisschop Grevelink (Be-
schrijving van St. Eustatius) de Bovenwindsche eilanden onder
Charles Fitz Maurice als militair en Charles Chabert als civil
gouverneur. G. Lacour-Gayet (La marine militaire de la France
sous le regne de Louis XVI) vertelt dat Frangois Claude, marquis
de Bouill], gouverneur g6n6ral des miles du vent, op 15 November
1781 met 8 schepen (onder Ch. de Girardin) van Martinique uit-
zeilde en op den 25en d.a.v. in den morgen St. Eustatius bij ver-
rassing op de Engelschen veroverde. Bouill liet den vicomte de
Damas als bevelhebber achter.

74 SPROKKELINGEN OP HET TERREIN DER GESCHIEDENIS

Volgens den brief welken Joh. de Graaff toen ambteloos bur-
ger op 13 Januari 1783 naar Amsterdam schreef, was destijds
Charles Chabert ,,opperhoofd" op St. Eustatius, met 900 man
garnizoen.
Op 7 Februari 1784 (brief der Raden van St. Eustatius van 13
Maart 1784) werd St. Eustatius van de Franschen overgenomen
(St. Maarten 11 Februari) en het protocol der overgave werd on-
derteekend door Thomas de Fitz Maurice, lieutenant colonel
d'infanterie, chef des forces militaires des isles St. Eustache,
Saba et St. Martin, en vertu des pouvoirs a nous donn6s par mon-
sieur le vicomte Damas, gouverneur general des isles francaises du
vent.
De secretaries B. Grevelink maakt melding van de onvermoeide
pogingen en de groote uitgaven, onder de regeering van Koning
Lodewijk besteed aan de defense van St. Eustatius en zegt dat
de komst der Engelschen lang te voren was aangekondigd; toch
verklaarde de bevelhebber dat er gebrek was aan kruit, ammu-
nitie en manschappen.
Brazilie. Hamelberg wil het doen voorkomen alsof in het voor-
jaar van 1634 de gelegenheid voor een aanslag op Curagao bij-
zonder gunstig was, omdat men sedert den zomer van 1633 een
groote onderneming tegen Brazilie voorbereidde; anderen hebben
dit den genoemden auteur nageschreven.
Of die onderneming is doorgegaan echter en waarin zij be-
stond, wordt nergens verteld en het verband met de expeditie
naar Curagao is nooit aangetoond.
Brion, Pedro Luis. Hoe langer zoo meer wordt het gewoonte
Brion voor te stellen als Curagao's national held.
Afgezien van het bezwaar, dat ingebracht zou kunnen worden
tegen het woord national met betrekking tot het eiland Cura-
gao, dient bedacht te worden, dat vereering van Brion als Neder-
lander en Curacaoenaar alleen gegrond kan zijn op zijn verdien-
sten ten aanzien der handhaving van de Nederlandsche sou-
vereiniteit op de Benedenwindsche eilanden, in de moeilijke ja-
ren tusschen 1803 en 1807.
Toen in 1816 de Nederlandsche vlag weder op Curacao ge-
heschen werd, was Brion al sedert eenige jaren geen Nederlander
meer, maar Venezolaansch burger.
Brion heeft, zooals bekend is, eerst aan Venezuela, later aan de
grootere republiek Colombia, belangrijke diensten bewezen, in
den strijd tegen Spanje, maar de eer welke hem daarvoor te

VAN DE NEDERLANDSCHE ANTILLEN

beurt gevallen is, kan voor Curagao alleen streelend zijn omdat
hij van het eiland geboortig was.
Als admiral der independenten kon Brion hoogstens trachten
excessen te voorkomen, hetzij in het algemeen, hetzij tegenover
schepen onder Nederlandsche vlag in het bijzonder. Overigens
kon zijn holding tegenover Curacao, dat diensten verleende aan
de Spaansche zaak en tegenover het Curacaosche gouvernement,
dat gebonden was door de politiek der Nederlandsche regeering,
die voorloopig geen Zuidamerikaansche republieken kon erken-
nen, geen andere zijn dan die van tegenstander. De gouverneur-
generaal Kikkert meende dan ook zich over Brion te bekla-
gen te hebben. (zie Corporaal, Intemationaalrechtelijke betrek-
kingen).
Waarom verbastert Van Paddenburgh Brion's naam tot
Brias?

Brisbane, Sir Charles, overleden 1829. De veroveraar van Cu-
raSao (1 Januari 1807) werd later gouverneur van St. Vincent.
Een portret van Brisbane (met opgeheven degen den fortmuur
op Curagao beklimmend) is in het bezit van den Heer R. Brisbane
Wilson te Dugald, Manitoba, Canada.
Op 16 Maart 1934 bezocht de Britsche kruiser ,,Curacao" de
haven van Amsterdam. Dit schip voerde als ,,badge" het wapen
van Brisbane (kop van een ooievaar op een zwart veld, met een
groene slang in de bek) met het devices ,,certamine summo" (in
het hevigst van den slag). Alg. Handelsblad.

Bylandt, Van. Dr. F. W. van Wijk (De Republiek en Amerika,
1776-1782) noemt in zijn index de beide Van Bylandts niet af-
zonderlijk; ook Fr. Edler (The Dutch Republic and the American
Revolution) doet dat niet, maar houdt in den tekst toch den
schout bij nacht en den kapitein ter zee uit elkaar.
Van Wijk echter zegt op blz. 123 dat het fregat Mars, dat op
3 February 1781 ter reede van St. Eustatius de vlag most strijken,
door den schout bij nacht Van B. werd gecommandeerd, den-
zelfden die op 31 December 1779 bij Wight door Fielding was
aangehouden.
De commandant echter van de ,,kleine" Mars was de kapitein
ter zee Frederick Sigismund van Bylandt, de onfortuinlijke
viootvoogd van 1779 de schout bij nacht Lodewijk van Bylandt,
in de Statiaansche geschiedenis bekend door het ,,tumult" van
April 1778.

76 SPROKKELINGEN OP HET TERREIN DER GESCHIEDENIS

Burgeroorlog, Amerikaansche. Deze had eenigen ongunstigen
invloed op den toestand onzer eilanden, wegens belemmering
van het handelsverkeer; in 1861 werd de zeemacht op Curagao
tijdelijk versterkt. Wegens de hulp, in laatstgenoemd jaar op het
eiland verleend aan een gewapend vaartuig der Zuidelijken, liet
de Nederlandsche Regeering aan die te Washington excuses
aanbieden.
Tijdelijke handelsvoordeelen vielen er uit het conflict op het
Noordamerikaansche vasteland voor de Nederlandsche Antillen
niet te trekken; voor de blokkadebrekers, die het verkeer der
havens van de Zuidelijken trachtten in stand te houden, warren
Nassau op de Bahama's en Hamilton op Bermuda de centra
(verg. W. R. Menkman, Tijdschrift voor Economische Geogra-
phie, 25e jaargang, 250).

Caraboo. Teenstra (Ned. W. I. Eilanden) verwijst naar Picary,
Detail of the Case of the Brig Caraboo of Liverpool 1828.
Dit was het Engelsche schip dat, op weg van Liverpool naar
Buenos Aires, met stukgoed en passagiers, door den kaper Damas
de Argentina (vroeger Patagonia) werd genomen op 21 Juli 1828,
,,within the jurisdiction of the Admiralty of England", d.w.z.
200 mijl van de Canarische eilanden.
De Caraboo zou, volgens de Britsche regeering, naar St. Eusta-
tius zijn opgebracht, ten verkoop, waar, ook volgens de Fransche
autoriteiten, kapers zouden worden begunstigd, evenals op St.
Barth's en St. Thomas, van wege de voordeelige zaken welke de
kooplieden ter plaatse met de door feitelijken zeeroof verkregen
goederen konden doen. De Caraboo was waarschijnlijk op Saba
aangebracht, daar verlaten en later op last der Statiaansche
autoriteiten naar St. Eustatius overgebracht.
De Damas werd genomen door de Victor captain Lloyd en
de bemanning stond op St. Kitts terecht (Gedenkboek Neder-
land-Curacao 1634-1934, 97).
Mr. B. de Gaay Fortman (Bijdr. en Meded. Hist. Gen. LI)
neemt -6n brief ter zake op van Van den Bosch, gedagteekend
's Gravenhage 9 Maart 1829. Het Caraboo-dossier in het Alg.
Rijksarchief bevat nog eenige andere brieven van den general
over deze aangelegenheid (8 November 1828 aan Marine en Ko-
loniEn en 5 December 1828 aan Buitenl. Zaken) alsmede een brief
aan den gouverneur-generaal te Paramaribo van 18 Juli 1828
aangaande Fransche klachten in zake begunstiging van zeeroof
op de drie Nederlandsche Bovenwindsche eilanden.

VAN DE NEDERLANDSCHE ANTILLEN

De Zuidamerikaansche staten, die in den strijd tegen Spanje
geen officieele marine in zee konden brengen, gaven op gemak-
kelijke voorwaarden kapercommissies en officierspatenten uit en
het waren vooral Bostonsche reederijen die daarvan gebruik
maakten. Engeland en Frankrijk namen soms een eigenaardige-
houding tegenover deze kapers (eigenlijk zeeroovers) aan, zoo-
lang haar eigen koopvaardij er geen last van had, de kapers ont-
zagen de vlaggen der kleine koloniale mogendheden, wegens de
hulp welke zij op de Deensche, Nederlandsche en Zweedsche
Westindische eilanden genoten en .... Nederland had geen
krachtige marine in de Caraibische Zee.

Caracas. Werd vroeger ook geschreven Caraques of Krakes,
waardoor de. gedachte wordt gewekt aan de caraques, of caracas,
de groote Portugeesche en Spaansche schepen, welke de Neder-
landers kraken noemden en de Portugeezen reeds in het begin
der 17e eeuw door de lichtere galeones begonnen te vervangen
(Wassenaer, Historisch verhael, 1623).
De Caracasbaai op Curacao kon inderdaad groote schepen her-
bergen (verg. Onze West, derde druk, bladz. 93), maar het ligt
meer voor de hand, dat die baai haar naam kreeg omdat schepen
van de tegenoverliggende kust hier een veilige schuilplaats von-
den (Bosch, Reizen in West-Indie). De door de conquistadores
onderworpen Caracas hebben hun naam gegeven aan het kust-
gebied, aan een dichtbevolkte landstreek en aan een vallei,
welke ook Valle de San Francisco heetten. Op de plaats der stad
San Francisco (gesticht in 1560) verrees zeven jaar later Santiago
de Leon de Caracas, de tegenwoordige hoofdstad van Venezuela.
Intusschen heet de beste haven van Ecuador, aan de Westkust
van Zuid-Amerika, Bahia de Caraques.
Zie Scheepstypen.

Cargasoen. (Sp. cargaz6n), een lading koopmanschappen.
Zie Armazoen.
Carteldschip, Kartelschip. Een schip waarmede krijgsgevangenen
werden overgebracht. Pitnam spreekt van flags of truce and
cartels.
Zie Vlag, vredes.
St. Christophe (St. Kitts) De Ruyter laadde hier in 1645 tabak
en Blok (Michiel Adriaansz. de Ruyter) noemt het een Engelsch
eiland.

78 SPROKKELINGEN OP HET TERREIN DER GESCHIEDENIS

De handel van Nederlandsche schippers met de Fransche
kolonisten van het eiland bestond reeds geruimen tijd eerder
(zie o.a. Hamelberg).
Met Thomas Warner, die in 1623 op St. Kitts landde, wordt
de relative van het eiland met Europa geacht te zijn aangevangen;
deze Engelschman echter werd spoedig gevolgd door den Fran-
schen kaperkapitein Desnambuc (The Nations of to-day, Bri-
tish America) en in 1628 arriveerde Guillaume d'Orange, uitge-
zonden door de in 1626 opgerichte Soci6t6 de Saint Christophe,
ter versterking der bestaande Fransche vestiging (Vicomte de
Mothey, Guillaume d'Orange). De kolonisten (Engelschen, Fran-
schen en Nederlanders) werden in 1629 door de Spanjaarden
verdreven, maar keerden terug.
St. Kitts behoorde tot die eilanden, welke in 1627 door Jacobus
I aan den hertog van Carlisle waren toegewezen, maar de Engel-
sche en de Fransche kolonisten verdeelden het eiland onder el-
kaar, zooals Nederlanders en Franschen in 1648 met St. Maarten
deden. (Zie ook De Rochefort).
In 1635 werd de Fransche West-Indische Compagnie opge-
richt en hield de Socidt6 de St. Christophe op te bestaan.
De Franschen maakten zich in 1666 van het geheele eiland
meester, maar bij den vrede van Breda werd het weder gemeen-
schappelijk Fransch-Engelsch bezit; in 1689 werd het omstreden
gebied, totdat het in 1713, bij den vrede van Utrecht, in zijn ge-
heel en voor goed Engelsch werd.

Commander. De beteekenis van dezen titel is niet altijd goed
begrepen.
In de eerste plaats was tot en met de 18e eeuw de commander
de gezaghebber over een klein eiland, of een ondergeschikt ge-
biedsdeel commanderr van St. Eustatius, vice-commandeur van
St. Maarten en Saba, commander van Demerary). Amelunxen
(blz. 45) spreekt van Binckes als commander van Tobago; de
kapitein Jacob Binckes was echter, met den titel van comman-
deur, bevelhebber over het Hollandsche eskader, dat in Maart
1676 van Texel uitliep naar West-India. De expeditie was hoofd-
zakelijk tegen de Fransche Antillen gericht en B. had o.a. op-
dracht om Tobago in bezit te nemen en aldaar een nieuwe Neder-
landsche volkplanting te vestigen.
Na den Engelsche tijd sprak men ook wel van commandant of
kommandant (,,en hebben den heer commandant S. B. van den
,,Broeck op de plechtigste wijze aan de ingezetenen voorge-

VAN DE NEDERLANDSCHE ANTILLEN

,,steld", rapport overcame eiland Bonaire 28 Mei 1816, medege-
deeld door Dr. J. de Hullu, West-Indische Gids IV, 505). In Natal,
op Sumatra, werd een Nederlandsch bestuursambtenaar in 1842
nog toewan kommandeur genoemd (Max Havelaar, aanteeke-
ningen).
Verder was commander in de 17e en 18e eeuw synoniem met
commandant, in den zin van militair bevelhebber, een functie
dus, geen rang; van een aanzienlijk bezettingsleger noemde men
den opperbevelhebber gouverneur (den colonel Van Waerden-
burgh in Brazilie b.v.). Pierre Le Grand, die in Brazilie van ka-
pitein tot (sergeant) major was bevorderd, vergezelde in 1634
Van Walbeeck als commander over de soldaten. Nog in de 18e
eeuw werd van den troepen- of garnizoenscommandant in een
Compagniesgebied gesproken als van den commander. Storm
van 's Gravesande schreef in 1772 over den Commandeur der
Militie en De Villiers (Storm van 's Gravesande. Zijn werk en zijn
leven) teekent hierbij aan dat de directeur-generaal dikwijls met
de titulatuur in de war is en dat men hier commandant moet lezen.
De oud-militair Storm zal het echter wel bij het rechte eind heb-
ben gehad.
Ten slotte was de commandeurstitel nog in gebruik bij de zee-
macht; de bevelhebber over een klein eskader, of over een onder-
deel eener vloot, heette commander. Verschillende titels hadden
destijds een andere beteekenis dan tegenwoordig. De opperbe-
velhebber eener groote expeditie over zee heette general, ook
al was hij, zooals Piet Heyn, naar onze opvattingen een zeeman;
bij de landmacht dienden nog in de 18e eeuw adelborsten.
Onder de verschillende eskaders, die in Augustus tot Novem-
ber 1629 uitliepen, den generalaa" Loncq achterop, was er een
van vier schepen, elk onder een kapitein, maar het geheel onder
een commander (Marten Valck) en een vice-commandeur (Jo-
hannes van Walbeeck). Laatstgenoemde kwam in April 1630 in
Brazilie aan, ditmaal als commander, met vier schepen, welke
tevens ruim 70 soldaten overbrachten. Hamelberg, die deze beide
episode uit de loopbaan van Van Walbeeck niet goed uit elkaar
heeft gehouden, noemt Van W. commander der soldaten en
anderein hebben het hem nagezegd; toch stellig een onjuiste
opvatting.
Op Curacao zou Van Walbeeck als directeur het behind voeren,
op de reis erheen evenwel was hij commander der flotille (Zie
Nieuws Tijdingen 1634 No. 44).

80 SPROKKELINGEN OP HET TERREIN DER GESCHIEDENIS

Creool. Op welke bevolkingsgroep is de naam creolen van toe-
passing? Deze vraag heeft wel eens aanleiding gegeven tot dis-
puut (zie o.a. West-Indische Gids XIII, blz. 399, 536, 572 e.v.).
Dat het woord creool, gebruikt met betrekking tot personen,
meer te maken heeft (had) met ingeborenschap dan met ras of
bloedsmenging, kan nog uit de volgende citaten blijken.
Corn. de Jong schreef in 1807 dat de hier (op St. Eustatius) ge-
geboren eilanders, evenals alle in de W.-I. geboren blanken, cre-
olen genoemd werden (wanneer iemand voor een blanke gold
zegt de auteur der Reize naar de Caraibische eilanden er niet bij).
Van Paddenburgh vertelt in zijn beschrijving van Curacao
(1819) dat vooral de blanke creolen Papiamentoe spraken; cre-
olen en creolinnen vormden de plaatselijke beau monde. Waren
alle creolen blank of waren er ook niet-blanke creolen ?
Ds. Bosch (1829) ontmoette twee zuiver blanke Arubaansche
creolen. De toevoeging zuiver geeft den indruk dat er creolen
waren in graden.
Teenstra (De Negerslaven, 1842) zegt dat in Suriname, bij
verdere vermenging met blanken, de kinderen der kleurlingen
ten slotte blanke creolen werden genoemd.
Le Moniteur des Indes Orientales et Occidentales (1846/47)
geeft een bepaling betreffende blanke creolen op de Nederland-
sche Antillen: in de kolonie geboren kinderen van blanke vaders
en moeders. Daarop echter volgt een opmerking aangaande de
kleurlingen, welke overeenkomt met die welke Teenstra (zie
boven) maakte ten aanzien van de Surinaamsche kleurlingen.
Dat men in de Ned. Westindische vastelandskolonien ge-
durende den slaventijd het woord creool gebruikte in de special
beteekenis van in het land geboren slaaf, is bekend; de vrouw die
op de plantage de kinderen der in het veld werkende slavinnen
verzorgde (?) heette in Suriname kroro mama (Enc. voor Ned.
West-Indie). Na de emancipatie going in Suriname de naam creool
over op de gekleurde inheemsche arbeiders en kleine landbouwers,
in tegenstelling met de immigranten uit Azi&. Riko (Ons rijk Suri-
name, 1883) klaagt dat er voor de creolen zooveel minder wordt
gedaan dan voor de immigranten; hij heeft het verder over cre-
olen en vaste (inheemsche) arbeiders op de plantages.
Ober (Guide to the West-Indies) spreekt over ,,native and cre-
,,ole Africans" op Trinidad in den slaventijd.
In een zeer recent werk, The European nations in the West
Indies, 1493-1688, van Arthur Percival Newton (The pioneer
histories) lezen wij dat de creolen op de Westindische eilanden

VAN DE NEDERLANDSCHE ANTILLEN

meer gemengd van bloed waren dan de oorspronkelijke Spaansche
immnigranten. N. vermoedt dat het verdwijnen der Indianen op
die eilanden het gevolg was van absorbeering door de creolen; na
1530, zegt hij, konden bij indiaansche vrouwen verwekte kinderen
gemakkelijk gelegitimeerd worden.
De vertaler van het werk van P&re Labat (1725) gebruikte het
woord creollen of creollers en noemt dan de witte die op de
eilanden geboren waren en de kinderen der negers in de nieuwe
wereld.
In Spaansche stukken van het begin der 17e eeuw wordt de
omschrijving criollosos de las Indias" gebruikt, ook voor kleur-
lingen.
Van de toepassing van het woord creool op zaken kunnen
eveneens nog meer voorbeelden worden aangehaald. In Vene-
zuela heet inlandsch suikerriet carfa criolla (Enciclopedia uni-
versal ilustrada Europeo-Americana); Van Dissel vertelt in zijn
opmerkingen over Curacao (31 Dec. 1867, Bijdr. Kon. Inst. v. d.
taal-, land- en volkenk. v. Ned.-IndiE) dat aldaar de nevenaren
der afgesneden maisstokken kreolen werden genoemd; wie in
Suriname geweest is, heeft daar creool-soda gedronken.
Hesseling (Het Negerhollands der Deensche Antillen) vertaalt
creool eenvoudig met inheemsch; Van Dissel schreef over Papi-
amentsch of kreoolsch. Inderdaad, het is niet zoozeer de etymo-
logie waar het op aankomt (in dit geval ook tamelijk onzeker),
dan wel op de beteekenis, welke in verschillende tijden en op ver-
schillende plaatsen aan het woord gehecht is.
Woorden waarvan de beteekenis veranderd is, of welke niet
overall dezelfde beteekenis hebben, zijn er zoovele. Men denke
aan: Arabier, Askari, cimarr6n (maron, marodeur), Gringo,
Indiaan, Kaffer, Koelie, Lascaar, Makamba, mameluco (Mam-
meluk), Marraan, Slaaf, Yankee, om ons maar tot personennamen
te bepalen. Het Spaansch is overigens ook rijk aan zaaknamen
met veel verschillende beteekenissen; men denke aan asiento en
corral, om er maar enkele te noemen.

Curapao (naam). Tot welke resultaten men kan komen, wan-
neer men op ground van klankovereenkomst een plaatsnaam wil
verklaren, bewijst de aardigheid van den cura asado (gebraden
priester), naar wiens onzalig maar volkomen legendarisch uiteinde
het eiland genoemd zou zijn. Van menscheneterij op onze Bene-
denwindsche eilanden is nooit iets aangeteekend, al zou Vespucci
de bewoners als dierlijk en onwetend hebben beschreven.
West-Indische Gids XVII 6

82 SPROKKELINGEN OP HET TERREIN DER GESCHIEDENIS

Ook is het niet duidelijk, waarom de naam Curacao, zooals
anderen meenen, van Portugeeschen oorsprong zou zijn. Dat met
het Spaansche woord coraz6n (hart) het Portugeesche coragao
overeenkomt zegt immers niets; Portugal heeft nooit iets met
Curagao te maken gehad.
Het Portugeesch-Amerikaansche gebied was Brazilie en nu is
het wel eigenaardig, dat in The Captivity of Hans Stade of Hesse
in A. D. 1547-1555 (Hackluyt Society, 1847, LI) de bewerker
van de Braziliaansche kalkoenen spreekt als van de ,,Curassow
,,family." Bedoeld werd de gladsnavelhokko (Crax alector L), maar
dat de naam van ons eiland iets met dezen vogel uit te staan zou
hebben, is ook al weder niet aannemelijk.

Dampier, William, die in 1681 Bonaire bezocht en een beschrij-
ving van het eiland gaf (P.A. Euwens, Neerlandia, December
1907, Bonairenummer), wordt in de Dictionary of National Bio-
graphy beschreven als ,,buccaneer, pirate, circumnavigator, cap-
tain of the navy and hydrographer". Hij leefde 1652-1715, was
een goed schrijver en waarnemer, maar een middelmatig bevel-
hebber; er is aangaande hem veel litteratuur.

Doncker. Jan. Er is in de litteratuur strijd gevoerd over de
integriteit van dezen Curagaoschen directeur, in verband met de
nogal zonderlinge gedragingen der Franschen in 1673 (zie Ame-
lunxen).
De Baas wist bij zijn komst niet dat Otterinck overleden was;
laatstgenoemde en Doncker waren geen onbekenden voor den
Franschen gouverneur. In 1672 immers had De B. aan Colbert
geschreven dat hij reeds van St. Christophe met den koopman
,,Douckre" en met den directeur Otterinck had gecorrespon-
deerd, omdat hij op de hoogte wilde komen van de prijzen der
verschillende producten (zie Mims). Doncker, die ook op de andere
eilanden geweest was en er zaken had gedaan, was allicht per-
soonlijk aan De B. bekend.
Het zou dus niet zoo vreemd zijn geweest, wanneer men het
met elkaar op een accoordje had gegooid. De bestuurders ter
plaatse moesten wel eens wijzer zijn dan de regeeringspersonen
in Europa.
Zie De Baas.

Doop (aan boord). Het ,,doopen" van nieuwelingen op Oost-
indische reizen, bij het passeeren der linie, is meer algemeen be-

VAN DE NEDERLANDSCHE ANTILLEN

kend, dan de overeenkomstige ,,plechtigheid" bij verschillende
gelegenheden op reizen naar de West; allicht echter is deze laatste
van ouder datum.
Bontekoe, die in 1619 de linie passeerde (voor hem zelf was dit
de eerste keer) zegt in zijn journal niets van eenige ceremonies.
Exquemelin echter, die 1666 naar Tortuga uitvoer, geeft een om-
standig verhaal van de doopplechtigheden, bij Hollanders en bij
Franschen, bij het passeeren door het ,,Ras de Fonteneau"
(bocht van Frankrijk) en v66r de ,,Barlingos" (klippen aan de
Portugeesche kust), waarbij wijn wordt uitgedeeld, of geld ge-
offerd, om later wijn voor het volk te koopen; het gebruik zou
volgens sommigen op een ordonnantie van Karel V steunen. Bij
het passeeren van den keerkring werd, volgens Fransch gebruik,
wederom gedoopt.
Aan boord van 's Lands schip van oorlog Mars (de Jong, Reize
naar de Caraibische Zee, 1780-1781) werd bij het voorbijzeilen
der ,,Barlinges" het ,,valgeld" (afkoop door de nieuwelingen van
het vallen van de ra, waar Exquemelin over schreef) opgehaald,
om er op Madera wijn voor te koopen.

Esopus. Hamelberg vertelt dat Stuyvesant (in 1660) eenige
Esopusindianen naar Curacao verbande, maar laat het aan den
lezer over het raadsel op te lossen van het verband tusschen
Noordamerikaansche Indianen en een Griekschen fabeldichter.
Brodhead noemt de etymologie twijfelachtig, maar meent dat
het woord afkomstig is van Seepus=-rivier, eerst tot sopus,
daarna tot esopus verbasterd. De Esopuskreek was destijds een
belangrijke waterweg en thans draagt een rak of kil van de Hud-
sonrivier nog den naam Esopus (Dr. F. C. Wieder, De stichting
van New York, Linschoten Vereeniging, 1925).
Kingston, hoofdplaats van Ulster County, Staat New York
( 30.000 inwoners), ligt dAAr waar in 1658 de Nederlandsche
kolonisten het dorp Wiltwyck vestigden in het Esopusgebied,
waarvan al het land in 1660 door de Indianen aan de Hollan-
ders werd afgestaan. De geheele streek heette toen allang ook
wel Wiltwyck en de Nederlandsche kolonisten moeten reeds
vroeg in de 17e eeuw aan de monding der kreek een redoute heb-
ben aangelegd. Het Esopusgebied was sedert 1660, ingevolge den
wensch der Compagnie, een afzonderlijk rechtsgebied en Stuy-
vesant installeerde er in 1661, waarschijnlijk tegen zijn zin,
schout en schepenen.
De verhouding tusschen kolonisten en inboorlingen was aan-

84 SPROKKELINGEN OP HET TERREIN DER GESCHIEDENIS

vankelijk zeer goed, maar sedert 1655 is met de Indianenstammen
van den Esopus herhaaldelijk oorlog gevoerd; het vredesverdrag
van 1664 was de laatste overeenkomst. door ,,stiffnecked Peter"
met de ,,wilden" gesloten.
Voor de geschiedenis van Esopus of Wiltwyck in den Hol-
landschen tijd, van 1616 tot het verlies van Nieuw-Nederland,
in den tweeden Engelschen oorlog, zie Brodhead's History of
the State of New York, Ie deel.

Farine, in 1779 op St. Eustatius aangevoerd van Martinique,
in vaatjes (W. R. Menkman, West-Indische Gids, XIV, 390).
Dit zal wel cassavestijfsel zijn geweest, dus wat men op Cura-
rao op zijn Spaansch goma noemt (P. L. Simmonds ,,The com-
mercial products of the vegetable Kingdom) en in Suriname
gomma.

Flamenco, niet flamengo (verg. Dr. F. W. Stapel, Maandblad
Oost en West, Mei 1934, Curacaonummer).
Nederlanders werden door de Spanjaarden Flamencos ge-
noemd. Tegenwoordig nog heet Hollandsche kaas in Spaansch
Amerika queso flamenco.

Flibustiers (filibusteros). Vicomte de Motey (Guillaume d'O-
range) schrijft dat een der twee schepen, waarmede in Februari
1628 een honderdvijftigtal Fransche kolonisten naar St. Christo-
phe vertrokken, ,,un flibot" was, ,,sorte de flfute Hollandaise A
,,deux mits, du port de cent tonneaux environ, carenerenfl6e"
(onder de waterlijn buikvormig), ,,arridre rond et haut".
In de Enciclopedia universal ilustrada Europeo-Americana
vinden wij: ,,Flibote=filibote. Embarcaci6n ligera y ripida //
,,Embarcaci6n holandesa, de dos palos y much obra muerta"
(veel bovenbouw).
Kesler (West-Indische Gids X, 67) vermeldt een Fransch
zeeroover in 1526 in Brazilis en een ander in 1537 in de Caraibische
Zee; Baralt (Resfimen de la historic de Venezuela) spreekt van
flibustiers en boekaniers, die reeds in het midden der zestiende
eeuw de Spaansche retourvloten uit Amerika aantastten.
Henri Malot ten slotte (Corsaires et Flibustiers) doet het ge-
heele verhaal der Fransche ,,course", de geschiedenis van den
corsaire of amateur particulier, sedert de lettre de repr6sailles
plaats gemaakt had voor de lettre de marque, of commission en
guerre.

VAN DE NEDERLANDSCHE ANTILLEN

Gedurende den langdurigen strijd tusschen Frans I en Karel V
waren het de corsaires van den eerste die ter zee aan den handel
der onderdanen van den laatste (waaronder de Nederlanders) af-
breuk deden. Dan volgen de ondernemingen tegen de uit Amerika
terugkeerende Spaansche galjoenen, welke men bij de Azoren of
Kaap St. Vincent opwachtte en aan boord waarvan men ook de
zeekaarten vond, dienstig voor de vaart naar de Antillen.
In 1522 en 1523 schuimt de Normandier Jean Fleury de kusten
van het Iberische schiereiland en van Afrika af, als repr6saille
tegen Portugal. Frans I gaf kaperbrieven af, ook voor onderne-
mingen in Afrika en Zuid-Amerika.
Fransche kapers maakten de vaart voor Spaansche retour-
vloten onveilig van Kaap St. Vincent tot de Antillen en toen de
vijandelijkheden in 1542, na een wapenstilstand, hervat werden,
ageerden de corsaires op de kust van Venezuela en in de golf van
Mexico; in 1553 werd de kust van Santo Domingo geplunderd, in
1554 Santiago de Cuba, in 1555 Havana.
Kesler (zie boven) vertelt ons dat uit de sedert 1526 in Spanje
van den handel geheven averia ook wel eens het convooi van en
naar West-Indie werd betaald; Van Rees (Koloniale Politiek) dat
in 1590 en 1591 in beslag genomen Nederlandsche schepen, met
hunne bemanningen, gebruikt werden om de zilvervloten van
Terceira te begeleiden.
Aan de geschiedenis der zeventiende eeuwsche vrijbuiterij in
de Caraibische Zee was derhalve een langdurige period vooraf-
gegaan van particulieren zeeoorlog, in de Europeesche wateren
aangevangen en steeds verder Westwaarts voortgezet.
Exquemelin noemt de Fransche en Engelsche vrijbuiters -
die geen tehuis in Europa meer hadden, maar wel steunpunten in
West-Indie zeeroovers, alsoso sy van geen Potentaten ge-
,,stut werden". Met dat al werd er van de hulp dezer vrijbuiters
gebruik gemaakt tegen den vijand, wanneer de ,,potentaten" in
Europa met elkander in oorlog waren .De Engelsche expedities
van 1665 en 1666 tegen de Nederlandsche eilanden en de Fran-
sche ,,rodomontade" van 1673 waren vrijbuitersexpedities, al
werd dan ook de eerste door den luitenant-gouverneur van Ja-
maica, de laatste door den gouverneur der Fransche Antillen aan-
gevoerd; d'Estr6es had in 1678 vrijbuiters onder zijn bevelen en
Cassard (1712/1713), zelf een kaper, versterkte in West-Indie zijn
macht met Fransche vrijbuiters (Marc. Elder, Jacques Cassard).
Individueele Nederlandsche (Zeeuwsche) kapers worden af en
toe in de geschiedenis onzer Antillen genoemd (Pieter Marcus,

86 SPROKKELINGEN OP HET TERREIN DER GESCHIEDENIS

Gerard Bogaert); tot de ,,brethern of the sea" echter hebben ook
Nederlanders behoort. De ook in de geschiedenis van Tobago en
Curagao bekende Reining was een metgezel van Morgan geweest;
Exquemelin noemt Mansveldt en kapitein Rok, Newton (Euro-
pean nations in the W.I.) maakt melding van Lourens de Graaf
en Nikolaas van Hoorn.

Graaff, Johannes de, commander van St. Eustatius (1775-
1781). Colenbrander (De Patriottentijd) noemt hem abusievelijk
Van der Graaff.
Blok (Geschiedenis van het Nederlandsche Volk, VI, 320, zie
ook het vierdeelige werk, III, 537) noemt Joh. de Graaff energiek;
de geleerde schrijver acht dus de commander van St. Eustatius
denzelfden lof waardig welken hij elders aan den oud-gouverneur
van Ceylon W. J. Van der Graaff toezwaait. Ook Van Grol
(Maandblad Oost en West, Curacaonummer, Mei 1934, De Gene-
raliteits Ambachten) noemt Johannes de Graaff een energiek
gouvemeur. (Zie eveneens Grondpolitiek I).
Men vraagt zich toch wel even af, wat deze laatste gedurende
zijn zesjarig ,,commandement" eigenlijk voor energieks verricht
heeft.
Wanneer Bisschop Grevelink de kwestie der begunstiging van
zeeroovers onder Zuidamerikaansche vlaggen op onze Boven-
windsche eilanden behandelt, zegt hij dat Van Spengler (de gou-
vemeur W. A. van Spengler) herhaaldelijk door de Regeering in
Nederland gewezen was op de ontevredenheid in Engeland, maar
dat hij slechts maatregelen had genomen a la die van De Graaff
van 1778.

Grand, Pierre le. Guillaume-Thomas Raynal gaf in 1781 zijn
beroemde Histoire philosophique et politique des etablissemens
et du commerce des Europ6ens dans les deux Indes uit. In deel V
(blz. 171) noemt hij onder de stoutmoedge daden der flibustiers
het enteren van een Spaansch vice-admiraalsschip door Pierre
le Grand van Dieppe.
Later verscheen, naar het werk van den abt Raynal, de Pr6cis
de l'Histoire philosophique et politique des Deux Indes en daar-
van werd in 1784 door M. Schalekamp te Amsterdam een Neder-
landsche vertaling uitgegeven: Tafereel van de bezittingen en den
koophandel der Europeanen in de beide Indian.
Hamelberg (De Nederlanders op de West-Indische eilanden)
haalt het Tafereel aan (zonder den naam Raynal te noemen)