|
DE WEST-INDISCHE GIDS
De
West=Indische Gids
ONDER REDACTIE VAN
Dr. H. D. BENJAMIN, Prof. Dr. J. BOEKE,
Mr. B. DE GAAY FORTMAN, JOH. F. SNELLEMAN,
C. A. J. STRUYCKEN DE ROYSANCOUR
DERTIENDE JAARGANG 1931/1932
VEERTIENDE DEEL
'S-GRAVENHAGE
MARTINUS NIJHOFF
1932
INHOUD VAN DEN DERTIENDEN JAARGANG
Blz.
BENJAMINS (Dr. H. D.). ,,Sneki-koti". Inenting tegen den
beet van vergiftige slangen, II . . . . . . 3
- Een album ................. 45
De Wereld in Beeld. Series II. De groote Indische Cultures
met beschrijvenden tekst door Ir. L. J. M. Feber en inleidend
woord door Mr. D. Fock. Uitgave: N.V. Zeepfabrieken ,,Het
Anker" v.h. Gebr. Dobbelman. Nijmegen. Plaatjes in koper
diepdruk uitgevoerd door de N.V. Drukkerij de Spaarnestad
Haarlem [1931].
- De Corantijskwestie. Nieuw licht uit oude bescheiden 49
- Amerikaansche geleerden over Surinaamsche Bosch-
negers . . . . . . . . . . .. 223
Djuka. The Bushnegroes of Dutch Guiana, by Morton C.
Kahn. With an introduction by Blair Niles and a foreword by
Clark Wissler. The Viking Press. MCMXXXI. New York.
- ,,Sneki-koti". Inenting tegen den beet van vergiftige
slangen. Een dupliek . . . . . . . . 317
BOONACKER (J.). De tegenwoordige toestand van Suriname
op het gebied van den Landbouw . . . . . 483
BOSCH REITZ (P.). Ananascultuur in Suriname . . . 281
COMVALIUS (THEOD. A. C.). Economisch Suriname II . 144
DuPUIS (H. G.). De sinaasappel-cultuur in Suriname, hare
mogelijkheden en financieele perspectieven en het belang
daarvan voor de kolonie . . . . . . . 489
EUWENS 0. P. (P. A.). Wat zijn ,,Frejelindes" en ,,Frech-
lingas"? . . . . . . . . . . .. 337
FORTMAN (Mr. B. DE GAAY). ,,De Curacaosche begrooting
voor 1931 . . . . . . . . . 63
- Boekbespreking . . . . . . . . 378
Onze eilanden in Nederl. West-Indie en de overige eilanden
van de Cararbische Zee, Venezuela en Columbia, door Fr. M.
Realino, onderwijzer aan het St. Thomas-College. Curagao.
2e druk. Uitgave van het St. Thomas-College. 1931.
- Boekbespreking . . . . . . . . 442
H. J. Wijtema. Opperbestuur en algemeenbestuur over Neder-
landsch-Indig, Suriname en Curafao, 1931.
- Boekbespreking ............... 494
A Historical Chart and Decorative Map of the Island of Cura-
VI INHOUD VAN DEN DERTIENDEN JAARGANG
Biz.
Fao. A brief commentary on the print entitled: A Historical Chart
and Decorative Map of the Island of Curapao. W. M. Hoyer fecit
P. F. Leon Antiquarge Editov.
- Boekbespreking . . . . . . . . 538
Woordenlijst en samenspraak. Hollandsch-Papiamentsch-
Spaansch, samengesteld door W. M. Hoyer. Derde druk, 1931.
- Boekbespreking . . . . . . . . 576
Een raad van experts voor Nederlandsch-Overzee, door A. J.
W. Harloff, oud lid van den raad van Nederlandsch-Indie. D.
A. Daamen's uitgeversmaatschappij 's-Gravenhage. (1931).
GOEJE (C. H. DE). Oudheden uit Suriname. Op zoek naar de
Amazonen .................. 449,497
JUNKER (L.). Cassavecultuur in Suriname . . . . 30
KALFF (S.). Curacaosche troebelen . . . . . 80
KESSLER (C. K.). Maria Sibylla Merian (1647-1717) . 37
- Suriname en Curagao op de Internationale Koloniale
Tentoonstelling te Parijs. Met naschrift der redactie . 138
- Nog iets over Maria Sibylla Merian . . . . 165
- Twee populaire vruchten van Curagao. Oranjeappelen
enPindas ................... 241
- Twee Curagaosche Gouverneurs . . . . 325
- Een paar opmerkingen. . . . . . ... 534
KLEYNTJENS S. J. (J.). Het Apostolisch Vicariaat van Cu-
racao . . .. . . . . . . . . 123
KNAPPERT (Prof. Dr. L.). Geschiedenis van de Nederland-
sche Bovenwindsche Eilanden in de 18de eeuw 177, 249, 545
LIEMS (J. A.). Antwoord op ,,Indruk van Suriname" van
Ir. Iman G. J. van den Bosch . . . . . . 25
MENKMAN (W. R.). Enkele voorloopige opmerkingen aan-
gaande de voorloopige Curagaosche begrooting voor 1932. 72
- Boekbespreking . . . . . . . . 217
West-Indii. Beschouwingen van een toerist, door Carel J.
Brensa. N.V. Algemeene Importboekhandel J. W. Sluyter. Soe-
rabaja-Malang-Amsterdam-Curagao, 1931.
- Nederland en Suriname . . . . . 365,385
- Nederland en Suriname. Een nabetrachting .. . 569
OUDSCHANS DENTZ (FRED.). Van Slaaf tot Geneesheer (met
portret) . . . . . . . . . . . 147
- Hoe het Eiland Sint Maarten werd verdeeld . . 163
- Banden tusschen Zuid-Afrika en Suriname in vroeger
eeuwen ................... 269
- De families van Halewijn van de Werve in Suriname. 531
PANHUYS (JHR. L. C. VAN). Boschnegerkunst . . . 153
INHOUD VAN DEN DERTIENDEN JAARGANG
PANHUYS (JHR. L. C. vAN). Surinaamsche onderwerpen
op het Amerikanisten Congres te Hamburg . . 203,310
- Uitstervende Arowakken. . . . . . .. 537
PENARD (THOMAs E.). Zie portret . . . . . .
PYTTERSEN (TJ.). De cultuurwaarde van Suriname . .
RONDON (C. M. DA Sn.VA). Zie benoeming . . . .
RUTGERS (Dr. A. A. L.). Zie Rede . . . . .
RUTTEN (Prof. Dr. L. M. R.). Een geologische reis met
Utrechtsche studenten naar de Nederlandsche Beneden-
windsche Eilanden . . . . . . . .
- De geologische geschiedenis der drie Nederlandsche
Benedenwindsche Eilanden . . . . . . .
SLOBBE (B. W. T. VAN). Zie Rede . . . . . .
SNELLEMAN (JOH. F.). De Linschoten-Vereeniging. . .
- De Nederlanders in Guinee en in Brazilie . . .
(Bespreking van S. P. I'Honor6 Naber's bewerking in den
Geschiedkundigen Atlas van Nederland. Martinus Nijhoff.
-Gravenhage. 1931. Met geschiedkundige beschrijving).
- Boekbespreking . . . . . . . .
Joannes de Laet. Iaerlych Verhael van de Verrichtinghel der
Geoctroyeerde West-Indische Compagnie, in derthien Boecken.
Eerste deel, boek I-III. (1624-1626), uitgegeven door S. P.
I'Honor6 Naber. Met portret, vier kaarten en platen en een
overzichtskaart der Antillen. 's-Gray. Mart. Nijhoff, 1931. (dl.
XXXIV van de werken uitgegeven door de Linschoten-Ver-
eeniging).
- Meetkunstige aardrijkskunde . . . . . .
VRIJMAN (L. C.). Jacques Cassard (1679-1740) . . .
WEITJENS (Mr. W. M. A.). Het bestuur van de Bovenwind-
sche Eilanden .............. . .
1
109
539
167
289
401
171
275
331
379
579
97
231
Benoeming van Generaal C. M. da Silva Rondon tot eerelid
van het Kon. Nederl. Aardrijksk. Genootschap . . 539
Bibliographie. . . . .. 47,95, 174,240,285,445,541
Eedenfonds (van). Negen en twintigste jaarverslag, over
1930 . . . . . . . . . . . 44
Portret van Thomas E. Penard met kort biographisch bij-
schrift . . . . . . . . . . . 1
VIII INHOUD VAN DEN DERTIENDEN JAARGANG
Blz.
Rede door den Gouverneur van Suriname, Dr. A. A. L. Rut-
gers op 12 Mei 1931 uitgesproken ter opening van de zit-
ting der Koloniale Staten . . . . . . . 167
Rede door den Gouverneur van Curacao, B. W. T. van
Slobbe, op 12 Mei 1931 uitgesproken ter opening van de
zitting van den Kolonialen Raad . . . . . 171
DE WEST-INDISCI IE GIDS, 1931
opyf4.^ t--*<~..<
THOMAS E. PENARD
In order to describe Thomas E. Penard, who observ-
ed his thirtieth Edison anniversary February 7, in a
fashion to do him justice it would require a modern
Boswell and a special edition of Edison Life! Versatile,
adaptable to problems requiring logical analysis, he
combines the qualities of a successful engineer, scientist,
and educator, as well as those of a delightful conversa-
tionalist, raconteur, and friend.
Mr. Penard has always been with the Station Engi-
neering Department, and was Head of the Electrical
Division until recently when he was appointed Assistant
Superintendent of the Department. Previous to coming
to the Edison Company, he was associated with the New
England Structural Company and Norcross Brothers,
structural engineers. His activities with the Edison
Company are reflected in the design of every one of the
Company's stations, from generating to substantion, as
well as in that of much of their equipment. He has con-
tributed in no small degree to their efficiency without
excessive capital expenditures. He has given able as-
sistance and wise counsel to many other Company in-
terests, and especially as Technical Editor of Edison
Life.
Although reticent about his outside achievements,
Tom's contributions to natural history and folklore,
particularly in relation to his birthplace and boyhood
home, Dutch Guiana, have gained him international
note. His collection of South American bird skins, as
well as his library in the same category, compare with
those of the U. S. National Museum and the Museum of
Comparative Zoology at Harvard University.
He was largely instrumental in the inception and
West-Indische Gids XIII 1
THOMAS E. PENARD
development of the Evening Polytechnic School of
Northeastern University. He served as Dean of the
School until 1929. The school is now a part of the
Lincoln Institute.
Tom's interest in his work, as well as in all his hobbies,
is as keen and active as ever. He is a member of the
A. I. E. E., the N. E. L. A., the Engineers Club, Boston
City Club, and scientific societies too numerous to men-
tion. He has contributed important notes and papers to
the publications of these societies.
Het ontbreekt ons aan de gegevens om den levensloop van dezen
begaafden, veelzijdigen Surinamer naar behooren te schetsen. Wij ont-
leenen daarom bovenstaand stuk aan ,,Edison Life" van Maart 1931.
Thomas E. Penard is op jeugdigen leeftijd naar de Vereenigde Staten
vertrokken, maar hij heeft in zijn nieuw vaderland zijn geboorteplaats
niet vergeten. Zijne vele artikelen in ,,De W. I. Gids" zijn daarvan een
bewijs.
In 1921 bracht hij met zijn gezin een bezoek aan Suriname. Van deze
reis vindt men een beschrijving in ,,Edison Life" van December 1921.
,,Edison Life" wordt uitgegeven door de ,,Edison Electric Illuminat-
ing Company", 39 Boylston Street Boston. Mass. Red. W.I.G.
,,SNEKI-KOTI"
INENTING TEGEN DEN BEET VAN VERGIFTIGE SLANGEN
II
DOOR
DR. H. D. BENJAMIN
,,Es ist unm6glich durch aiisserliche
Betrachtung jede Giftschlange als solche
zu erkennen". BREHM.
Of ik had verwacht, door mijn betoog over de sneki-koti in het
Maartnummer 1930 van dit tijdschrift, een eind te zullen maken
aan een diep-ingeworteld volksgeloof als de sneki-koti, vroeg mij
een vriend in Suriname, in een overigens waardeerenden brief.
Neen, z66 naief ben ik niet. Daarvoor ken ik mijne Pappenhei-
mers daarginds maar al te goed. Niettemin ben ik teleurgesteld.
Uit brieven, die ik uit Suriname ontving ook van medici is
mij gebleken, dat men zich niet eens de moeite heeft gegeven het
betoog behoorlijk te lezen. De tegen mijn artikel geuite bezwaren
maken op mij den indruk, dat men daar den moed mist tegen dit
volksgeloof den strijd aan te binden. Men schijnt er liefst niet aan
te willen tornen, ofschoon het toch zoo eenvoudig is de ondeugde-
lijkheid van de talrijke koti's aan te toonen.
Meer instemming vond ik bij een landgenoot in Ned. India, den
heer W. F. R. Essed, Arts, hoofd van het Gewestelijk Laborato-
rium voor Midden Java te Semarang, die mij schreef dat hij het
geheel met mij eens is. Hij voegde daarbij:
,,,,Voorbeelden van beten van giftige slangen, die, na min 'of meer
ernstig ziekzijn, gunstig verloopen, zijn in de litteratuur vele te vinden,
zoodat inderdaad het gevaarlijke experiment van van Tol niets bewijst".
V66r ik de bezwaren bespreek, die in een Surinaamsch blad en
in een particulieren brief tegen mijn betoog zijn aangevoerd, wil ik
meedeelen wat ik in de litteratuur vond omtrent gevallen van
,,SNEKI-KOTI"
slangenbeet. Men moet ver terug gaan om door medici in Surina-
me behandelde gevallen vermeld te vinden.
In Hippocrates Magazijn, Rotterdam 1819, blz. 318--340 een
artikel van F. A. Kiihn, Stads Med. Doctor en Direkteur der Hos-
pitalen te Paramaribo: lets over de In Suriname, onder den naam
van Oroekoekoe Sneckie bekende slang, benevens eene waarneming
van derzdver beet".
Kuhn beschrijft deze in Suriname zeer gevreesde slang als Cro-
talus mutus.
Een jonge man, oud 22 jaar, ,,van een robust sanguinisch-chole-
risch gestel",werd gebeten door een slang van ruim 6 voet. De jon-
ge man was met een kameraad op de jacht. Een der honden jaagde
een koni-koni (Surinaamsch konijn) in een hollen boom. Daar het
diertje er niet uit wilde komen, bracht de jager in een der gaten
hooger op aan den stam een stok, dien hij eenige keeren rechts en
links naar binnen stootte. Toen het konijn toch niet te voorschijn
kwam, stak hij de rechterhand naar binnen en werd aan de muis
van de hand gebeten. Onmiddellijk na den beet op 1 November
- voelde hij zich ,,als van den bliksem getroffen". Hij viel krach-
teloos ter aarde, lag daar bewusteloos, braakte en had defecatie.
Daar er op den militairen post Oranjewoud aan de Boven-Cottica
geen geneesheer aanwezig was, bonden de negers den voorarm,even
boven den handwortel met een liaan af en pasten de snekikoti toe.
Kiihn heeft de slang niet gezien; de negers, die den boom in
brand staken en zoo de slang er uit dreven en doodsloegen, noem-
den die een Oroekoekoe.
V66r ik verder ga, bet oordeel van Kiihn over de sneki-koti:
,,Niet alleen de Negers, maar ook de Creolen, zoo blanken als kleur-
lingen, ja zelfs Europeanen, welke langzamerhand zich door de voor-
oordeelen en het bijgeloof laten weg slepen, stellen in dergelijke snijdin-
gen groot vertrouwen....'
,,Overigens heeft de snijding tegen den slangenbeet geen het minste
nut, want de ondervinding heeft mij geleerd, dat gesnedenen niet van
aanmerkelijke gevolgen vrij zijn gebleven. Nog niet lang geleden, had
ik eenen van het korps guides in het hospital, welke zonder spoedige en
gepaste hulp zeker den voet zoude verloren hebben, na den beet eener
giftige slang, niettegenstaande hij daartegen gesneden was."
En dan merkt de schrijver ondeugend op:
,,Gelukkig, dat de meeste slangen onschadelijk zijn; anders had
reeds lang dat zoogenaamde voorbehoedmiddel allen credit verloren".
De jonge man was's morgens omstreeks halfnegen gebeten. Om
1 uur kwam hij weer tot zich zeif, klagende over groote benauwd-
,,SNEKI-KOTI"
heid, met bestendige neiging tot braken. Hij werd naar den post
Belair aan de Boven-Cottica, 4 uur van Oranjewoud, gebracht,
waar hij in den nacht tusschen elf en twaalf uur aankwam en da-
delijk door den aanwezigen officer van gezondheid werd onder-
zocht en in behandeling genomen. De nauwelijks merkbare wond-
jes werden ,,gescarificeerd", supuratief verbonden en de arm in
met olie bevochtigde lappen gewikkeld". Hand en arm buitenge-
woon ontstoken en gezwollen. Den 7en, des morgens, werd hij
naar het hospital te Paramaribo overgebracht, waar hij in den
namiddag van den 8sten werd opgenomen. Kiihn vond hem
,,uiterlijk sterk opgezet in het gezigt, de oogen daarbij mat, verder
een kleinen, snellen pols, drooge belegde tong, aanhoudenden dorst,
drooge brandende huid, sedert even dagen geene urien-ontlasting, noch
stoelgang, bestendige ondragelijke pijnen, die zich van de hand tot in
de borst uitstrekten; de hand en de vingers waren sterk gezwollen, en
te eenenmale gevoelloos, de muis van de hand, de plaats waar de beet
was toegebragt, was in een ruimen omtrek gegangraeneerd"....
Ik zal de behandeling en den toestand van den lijder, die van
dag tot dag worden aangegeven, 's morgens en 's middags, niet
volgen. Den I In was hij koortsvrij en aanmerkelijk better. Den 18n
dag na de beet gevoelde hij zich, buiten de pijn in den handwortel
en den elleboog vrij wel. Alle natuurlijke verrichtingen gingen on-
gestoord hun gang. De destructie was evenwel zoo aanmerkelijk,
dat op den 24sten dag na de beet tot amputatie most worden over-
gegaan ,,vijf dwarse vingers onder de elleboogsgeleding". Den
50sten dag na den beet was de patient hersteld.
Kiihn acht het waarschijnlijk dat de slang door het aanhoudend
stooten in den hollen boom verscheidene malen in den stok heeft
gebeten, waardoor het grootste gedeelte van het vergif is uitge-
stort v66r de beet werd toegebracht. Ten slotte deelt de schrijver
mede dat keukenzout, dadelijk op de wond gelegd, in navolging
van de Noord-Amerikanen, misschien wel een der best middelen
is. Dit middel heb ik nergens anders vermeld gezien en ik betwijfel
sterk de juistheid der mededeeling.
Wat leert dit geval? Feitelijk niets, daar er verschillende midde-
len zijn aangewend en men dus niet kan zeggen welk middel heeft
geholpen. Zou men willen beweren dat de ,,koti" den man in het
even heeft gehouden, dan moet worden toegegeven dat de koti
niet heeft gegeven wat de ,,koti-dokters" zeggen te garandeeren,
want de man is zeer ernstig ziekgeweest.Een povere uitwerking dus.
Of is het geval eenvoudig een nieuw bewijs dat de beet van een
vergiftige slang niet onder alle omstandigheden doodelijk is?
,,SNEKI-KOTI"
Een tweede geval is medegedeeld in het Nederlandscd Lancet, 2e
Serie, vijfde jaargang, 's-Gravenhage 1849-1850, blz. 249-258:
Waarneming van een vergiffigen slangenbeet, door H. Schorrenberg,
officer van gezondheid der Iste klasse in Suriname.
,,Jan van der H..... geboren te Amsterdam, oud 26 jaren, matroos
aan boord van het stoomschip Suriname, werd 1 January 1848, des
morgens om half zes ure, toen het stoomschip in de river Suriname
voor de stad Paramaribo ten anker lag, door een slang, welke hij als een
eind touw in elkaar gevleid op de raderkast zag liggen, en die hij aan-
pakte, gebeten aan de spaakbeenzijde van den regter arm, omtrent 66n
palm van het elleboogsgewricht".
Het bleek later een Oeroekoekoeslang te zijn. Dadelijk na de
verwonding gevoelde hij een brandenden pijn in de wond en ver-
volgens in den geheelen arm.
,,Weldra vertoonden zich onrust, benauwdheld in den hartekuil,
spoedig daarop versnelde, moeijelijke ademhaling, een bleek, angstig,
met koud zweet bedekt gelaat, kleine onregelmatige pols, geneigdheid
tot braken, verwarring der denkbeelden".
De wond werd door een kruissnede verwijd; vervolgens ontlast-
te men, door herhaalde malen op de vergroote wond aangezette
kopglazen, den patient van veel bloed.
,,Middelerwijl begon de voorarm, en langzamerhand de geheele arm
te zwellen, terwijl een half uur na de braking twee onwillekeurige wal-
gelijke ontlastingen volgden".
Den 2en Januari waren ook de schoudertop, de rug tot aan het
linkerschouderblad, de geheele wervelkolom tot aan het staart-
been, de rechterheup en bil, de rechterborst tot langs de inplantin-
gen van de groote borstspier aanmerkelijk gezwollen.
Ik zal de ziekte geschiedenis niet op den voet volgen, evenmin
de behandeling, welke verschilde van die van Kiihn. Tot 9 Januari
was de toestand gunstiger. Gedurende den nacht van 10 Januari
was het hoofd meermalen met de ruggegraat achterwaarts ge-
kromd geweest. De patient lag in den morgen van den elfden ge-
heel verstijfd op zijn matras. Eenige minute v66r vijf uur stierf
hij plotseling, onder hevige kromming van de ruggegraat.
In een noot deze aanteekening:
,,Enkele boschbewoners, zoo van de stammen der Indianen als bosch-
negers, bereiden een mengsel of poeder, hetwelk in kleine en niet diepe
scarification, zoo rondom de wond als op andere deelen van het lig-
chaam, wordt ingestrooid, waarbij tevens acht of tien greinen van het
,,SNEKI-KOTI"
poeder inwendig worden gebruikt. Deze behandeling schijnt voldoende
om het vergif te beteugelen.
Bij eene eerste zich daartoe nanbiedende gelegenheid zal ik de deug-
delijkheid van dit poeder, hetwelk ik van een' welbekenden giftmenger
heb bekomen, beproeven."
Ik heb niet kunnen nasporen of die gelegenheid zich heeft aan-
geboden. Daar hij blijkbaar de deugdelijkheid van het middel niet
a priori verwierp, is de vraag gerechtvaardigd waarom hij het niet
heeft doen toepassen, terwijl de lijder van 2 tot 11 Januari onder
zijn behandeling was. Kotidokters waren te Paramaribo niet
moeilijk te vinden.
*
Een ander geval vermeld ik hier hoewel de slang in Suriname
niet voorkomt om de hevige en snelle working van het vergift
en omdat uit een mededeeling in het artikel tevens blijkt dat zelfs
van deze slang, de brilslang (Naja tripudians) de beet niet steeds
doodelijk is.
Het geval is medegedeeld in The Lancet van 30 October 1852 en
daaruit in het Nederlandsche Weekblad voor Geneeskundigen van 5
December 1852, blz. 495/496.
In den Zo6logischen tuin te Londen werd een sterk, wel ge-
bouwd en gezond man van 30 jaren, bewaarder der slangen, in be-
schonken toestand, in den vroegen morgen van 20 October door
een brilslang aan den wortel van den neus gebeten. Hij werd naar
het gasthuis vervoerd, waar hij 40 miniuten na het ongeval aan-
kwam.
,,Er was geene swelling, doch de beide regter oogleden waren donker-
rood. Kunstmatige ademhaling werd gedurende 50 minute in het
werk gesteld en daarna galvanisme; doch de zwakte werd spoedig door
stupor opgevolgd, er ontstond paralysis der extremiteiten en de lijder
overleed in een comateusen toestand, 53 minute na zijne komst in bet
gasthuis".
,,De gedurende het leven waargenomen verschijnselen, komen veel
overeen met die van blauwzuur-vergiftiging."
Ten slotte wordt herinnerd aan een mededeeling van Russell
van 4 gevallen, waarbij na de beet der brilslang volkomen genezing
volgde.
**
,,SNEKI-KOTI"
In het Nederlandsch Weekblad voor Geneeskundigen", 15 Janua-
ri 1853, blz. 24/26, schrijft Dr. Chs. Landr6 over den beet van de
Surinaamsche Oeroekoekoe.
Ik citeer daar uit het volgende:
,,De negers in deze kolonie houden over het aigemeen de meeste slan-
gen voor vergiftige, en niet zelden hoort men hen de meest vreemdsoor-
tige slangen met den naam van Oeroehkoekoe Snekki bestempelen, het-
geen tot onjuiste gevolgtrekkingen, vooral bij het aanwenden hunner
geheime tegengiften, aanleiding geeft. Evenzeer is dit van toepassing
op het beveiligend vermogen, dat de Indianen en boschnegers aan ze-
kere bewerking 1) toeschrijven, waardoor zij den mensch voor eene lan-
ge reeks van jaren meenen te vrijwaren tegen de schadelijke gevolgen
van den beet van vergiftige slangen".
....,,Algemeen gelooft men in deze kolonie aan dit behoedmiddel,
en treft men vele lieden uit verschillende standen der maatschappij,
die zich aan deze bewerking hebben onderworpen".
,,Proeven door Russell (Serp. I, pag. 86) in het werk gesteld, hebben
bewezen dat de kracht om slangen af te weren, die men aan zekere in
Azie wassende plant (de Ophiorrhiza mungor) toeschreef op volksver-
oordeelen berustte. Ik houd mij overtuigd, dat, wanneer door onbe-
vooroordeelde lieden, die in staat zijn de verschillende soorten van
slangen behoorlijk te onderkennen, dusdanige proven genomen wer-
den omtrent bovengenoemd voorbehoedmiddel onzer Indianen en
boschnegers deze tot geene andere resultaten zouden leiden. Vooroor-
deelen en op bijgeloof berustende volksoverleveringen hebben ook hier
de waarnemingsgeest op eene ongewone wijze onderdrukt".
De gebetene was de neger Samuel van de plantage Livorno, die
in den vroegen morgen van 25 Mei 1848 door een vergiftige slang
was gebeten aan den grooten teen op de pezen van de musculi ex-
tensores. Dr. Landr6 neeft de slang niet gezien. Volgens de negers,
die den gebetene vergezelden, was ze een Oeroekoekoe van onge-
veer 21 voet lengte.
Dadelijk na de verwonding had de man een brandende pijn ge-
voeld, die zich door het geheele been uitstrekte, waarop allengs
zwelling was gevolgd. Tegen den middag werd de lijder naar het
hospital van Dr. Landr6 gebracht. Hij was toen bijna bewuste-
loos. Het been was tot aan de dij aanmerkelijk gezwollen en pijn-
lijk, het gelaat ontsteld, de oogen rood opgeloopen, de mond droog,
de pols versneld.
De dokter had just in dien tijd in eenigenummers van de Med-
ical and Surgical Boston Journal 2), over gunstige waarnemingen
gelezen na het inwendig gebruik van oleum olivarium bij den beet
1) De ,,Sneki-koti".
s) Vol. XXXVII. blz. 449 en XXXVIII, biz. 98.
,,SNEKI-KOTI"
van de ratelslang (Crotalus horridus) en besloot de olijfolie aan te
wenden. De wond werd door insnijdingen verwijd en met warme
pappen bedekt om de bleeding te bevorderen. Het geheele been
werd herhaalde malen met ung. hydrargyri ingewreven. Alle 2uren
werden twee eetlepels olijfolie ingegeven. Den volgenden dag de-
zelfde behandeling. Tegen den avond had zich de toestand zooda-
nig verbeterd, dat de toediening van de olie kon worden stopgezet.
Gedurende de volgende dagen verminderde de zwelling van het
been, de wond werd tot eindJuni door Spaansche-vliegenzalf open-
gehouden, waarna de lijder geheel hersteld tot den veldarbeid te-
rugkeerde.
Aan het slot schrijft Dr. Landr6:
,,Ik heb in lateren tijd geene gelegenheid gehad dit middel andermaal
te beproeven, dewiji het bier medegedeelde geval van slangenbeet, het
eenigste is, dat mij sedert mijne komst in de kolonie in 1840, is voorge-
komen".
Dus weer een geval van een beet van een vergiftige slang, die
niet doodelijk verliep. De slang was voor een Oeroekoekoe klein,
de hoeveelheid vergift in de wond waarschijnlijk gering.
Het middel olijfolie heb ik na dien nooit vermeld gevonden. Het
lijkt mij wat heel simpel tegen zoo'n hevig vergift als dat van de
Oeroekoekoe.
De behandeling van de lijders door Kulhn, Schorrenberg en Lan-
dr6 geeft mij den indruk dat men zoo'n beetje lukraak er op los
dokterde. Alcohol als geneesmiddel scheen toenmaals niet in ge-
bruik.
*
In het number van 4 Juni 1853, blz. 244-246 van het Neder-
landsch Weekblad voor Geneeskundigen vond ik een artikel Volks-
middelen tegen den slangenbeet in Nederlandsch Indie, n.l. rhino-
ceroshoorn en de slangensteen. De verhalen zijn zoo wonderbaar-
lijk, dat ik meen ze als ongeloofwaardig te moeten voorbijgaan 1).
Voorts is er in het artikel sprake van de slangenplant van Zuid-
Amerika, de Bejuco di Guaco, waarvan het sap der bladeren een
beproefd middel tegen alle vergiftige slangenbeten zou zijn. Om-
trent de onwaarde dezer plant verwijs ik naar blz. 508/509 van
mijn artikel in het Maartnummer 1930 van dit tijdschrift. Ook
1) Ik vind dit bevestigd door Dr. Felix Kopstein in zijn door de Ned.
Ind. Natuurhist. Vereeniging uitgegeven boek De Javaansche Gifslan-
gen a, haar beteekenis voor den mensch. blz, 9. Weltevreden 1930.
,,SNEKI-KOTI"
omtrent de medeelingen over genezingen door de ,,koti" en door
inlandsche plantendeelen in Eigen Haard van 1892, blz. 224, 496
en 639 verwijs ik naar blz. 511 van genoemd artikel. Na de onder-
zoekingen in het Instituut Butantan is het gerechtvaardigd de ge-
loofwaardigheid van die wonderverhalen niet door medici ge-
daan in twijfel te trekken.
Dit geldt ook de mededeeling in Het Koloniaal Weekblad van 4
January 1917- overgenomen uit het Algemeen Landbouwweekblad
voor Nederl. Indii dat het drinken van het uit een pisangplant
geperste sap een zeer goed middel is tegen den beet van giftslan-
gen. (Zie ,,Encyclopaedie van Nederl. West-Indie", blz. 776).
Een lange reeks van volksgeneesmiddelen geeft Pater C. van
Coll in Gegevens over land en volk van Suriname, 1903, blz. 110-
113.
*
V66r ik de mededeelingen in de Surinaamsche bladen, naar aan-
leiding van mijn vorig artikel over ,,Sneki-koti" bespreek, nog bet
een en ander over de behandeling van gebetenen door inwendig
gebruik van alkohol.
Dr. H. ten Kate schreef mij uit Carthago (Tunis):
,,Ter loops gezegd, ik ben overtuigd dat groote doses alkohol, d. i.
kleine doses met korte tusschenpoozen (15 A 20 minute) per os het
doodsgevaar na slangenbeet kunnen bezweren. De dood volgt door
hartverlamming, die belet wordt door den stimuleerenden alkohol. In
het voormalige Far West was het het middel. Hoe het nu is in ,,dry
America" weet ik niet. Mijn hoogvereerde vriend, wijlen Dr. A. W. M.
van Hasselt, toxicoloog, bevestigde mij jaren geleden, wat ik hier zeg".
En in een lateren brief:
,,Wat dien museumdirecteur Fitzsimons te Port Elisabeth aangaat,
zijn uitspraak zegt niets tegen alkohol als geneesmiddel bij slangenbeet.
Door ,,te veel alkohol" en dat misschien in 66ns toegediend, kan ook
een overigens gezond mensch, niet aan sterkendrank gewoon, maar
met een eenigszins zwak hart sterven. Ik sprak uitdrukkelijk van kleine
doses met korte tusschenpoozen. Of men iemand J-- 1. whisky of cog-
nac in 66ns laat drinken of verdeeld over een paar uren, maakt alle ver-
schil. En hoe weet Fitzsimons dat ,,die pasjent andersins kon herstel
bet". Bewijzen doet hij niets bij beide beweringen."
In de Slange en die Behandeling van Slangbyt, deur F. W. Fitz-
simons, bygestaan door V. F. M. Fitzsimons, M. Sc. Nasionale
,,SNEKI-KOTI"
Pers, Beperk, Kaapstad, Stellenbosch en Bloemfontein, 19291)
lees ik op blz. 10:
,,Dit word algemeen geglo dat dit heilsaem vir dir slag offer is om
baie alkohol te drink; dit is egter nie die geval nie, daar die organe wat
die gif behoort uit te filtreer, dan genoodsaak word om hul kragte te
wije aan die afskeiding van die alkohol of dit in die lewer te hou totdat
dit deur die niere afgeskei kan word."....
En op blz. 53/54:
,,Vir baie jare is alkohol, gewoonlik in die vorm van brandewyn, as 'n
geneesmiddel teen slangbyt gebruik en wel in feitlik al die lande van die
wereld waar dit van slange wemel. Die pasient word groote hoeveelhede
brandewyn ingegee totdat hij begin dronk word, wanneer dit veronder-
stel word dat hy van die gevaarlike uitwerking van die slang gif begin
herstel. Dit is ongetwyfeld waar, hoewel die rede gans verskillend is
van die wat gewoonlik as die werklike rede beskou word. In gevalle
waar die pasient herstel het, was die gif wat ingespuit is, hoegenaamd
nie genoeg om die dood ten gevolge te he nie. Weens die verlammende
uitwerking van die gif, verloor die maag tydelik sy krag om vloeistow-
we op te neem, en die alkohol 16 dus daar onveranderd totdat daardie
nadelige gevolge van die uitgewerk het. Sodra die maag weer sy gewone
werk begin doen, word die alkohol vinnig opgeneem, met die gevolg
dat die patient dronk word. Dit is dus heeltemal duidelik dat die alko-
hol hoeggenaamd nie genees nie, maar slegs as 'n aanwyser dien van die
pasient se gesteldheid."....
In Kosmos, Handweiser far Naturfreunde, Juli 1930 schrijft S.
A. Sure in een artikel Bisse von Giftschlangen. Gibt es eine Immuni-
Wtt gegen den Bisz von Giftschlangen ?"
,,Es wird mancher ilberrasschen, wenn ich ausdrficklich betone, dasz
die bisher ubliche wenigstens in Deutschland uibliche innerliche
Anwendung von Alkohol als Gegenmittel bei Giftschlangenbissen m. E.
nichts anders als eine neue Vergiftung bedeutet."
Het door het ,,Reichsgesundheitambt" im Verlag van Julius
Springer Berlin erschienene Kreuzotter-Merkblatt schrijft:
,,Das Einfl6szen grassere Mengen konsentrirter Alkolika ist nicht nur
unzweckmaszig, sondern vielfach sogar schAdlich."
1) Om de aanwijzingen voor de behandeling van slangenbeet zou
ik dit boekje, al zijn de Afrikaansche slangen niet dezelfde als die in Su-
riname, in handen wenschen van alle medici aldaar.
Van denzelfden schrijver is nog een grooter werk in den handel: The
Snakes of South Afrika. Their Venom and the Treatment ol Snake Bite.
3e verbeterde uitgave, 566 bladzijden, 250 illustraties.
,,SNEKI-KOTI"
Uit deze aanhalingen, gevoegd bij die op blz. 504/505 van mijn
vorig artikel, mag men m. i. afleiden dat de aanwending van groo-
te hoeveelheden alkohol is af te raden.
*
Nu enkele berichten en artikelen in Surinaamsche bladen 1) na
de verschijning van mijn even genoemd artikel:
De West van 13 Mei 1930:
,,Sneki koti. Men meldt ons uit Boven-Suriname: Op Dinsdag 29
April werd op Carolina een man, Julius Westfa, door een makaslang,
een onzer giftigste slangen, gebeten. Hij was met eenige anderen in het
veld, toen zijn hond een makaslang achtervolgde. Het reptiel kroop in
zijn hol en in zijn ijver om het beest te dwingen weder te voorschijn te
komen, being de man de onvoorzichtigheid om zijn hand in het hol te
steken. Met het gevolg, dat de slang hem in den duim beet. Julius viel
met een luiden gil achterover en zijn toestand was ernstig. Hij werd
this gebracht, waar hem sneki-hoti werd toegediend. Den volgenden
dag scheen het twijfelachtig of de man zou opkomen. Maar daarna trad
volledig herstel in. Natuurlijk is de omgeving overtuigd, dat hij aan de
sneki-koti het behoud van zijn leven dankt".
Wel een summiere ziektegeschiedenis!
De Mak&slang, ook Kapassi slang genoemd, is de meest gevrees-
de slang van Suriname. In Britsch-Guiana draagt zij den veelzeg-
genden naam van Bushmaster.
Wat beoogde de beer Westfa toen hij zijn hand in het hol stak?
De slang er uit halen zou hij alleen kunnen, wanneer het een kleine
slang was. Is de slang na dien gevangen, gedood en door een des-
kundige herkend als een makdslang? Ik moet hier opmerken dat
de creolen zeer slecht de slangen kennen. Uit het feit dat Westfa
zijn hand in het hol stak, mag men m. i afleiden dat hij niet wist
met een makaslang te doen te hebben. Had hij reeds een koti,
waarop hij vertrouwde? Zoo ja, dan heeft deze koti gefaald, want
volgens de kotidokters had de slang hem niet kunnen bijten.
De uitwerking van den beet is zeer snel, maar niet z66 snel, dat
de gebetene dadelijk met een luiden gil achterover moet vallen.
Blijkbaar waren de gil en het achterover vallen een gevolg van
schrik. Heeft men hier te doen met een geval als Fitzsimons be-
schrijft, 1. c .blz. 51:
1) Wegens ziekte en andere omstandigheden heb ik niet alle bladen,
die ik ontving, nauwgezet kunnen doorzoeken. De redacties zouden mij
ten zeerste verplichten door mededeeling, zoo mogelijk, van de num-
mers waarin iets staat over slangenbeet. Op de artikelen in ,,De West"
werd mijn aandacht gevestigd door een vriend in Suriname.
,,SNEKI-KOTI"
,,So sterk is hier die vrees vir slange en hul gif dat daar baie gevalle
geboekstaaf is van mense wat ineen gestort en gesterf het nadat hulle
deur niet-giftige slange gepik is. Ons het nog nie werklike sterfgevalle
gesien nie, mar ons het hulle in 'n toestand van algehele senuwee-ineen-
storting gesien, bloot as gevolg van vrees en angs, omdat hulle vas ge-
glo het dat hulle waarskynlik sound sterf".
Ook de na den beet toegediende koti heeft niet gegeven wat de
kotidokters verzekeren, want den volgenden dag scheen het twij-
felachtig of de man zou opkomen.
Jammer dat er geen geneesheer aanwezig was om den patient te
observeeren.
*
Daar men in Suriname vrij algemeen denkt dat hij, die door een
vergiftige slang wordt gebeten, per se sterft, zoo hij geen ,,koti"
heeft of er daarna een krijgt, wil ik hier een aanhaling laten volgen
nit de voortreffelijke studied van Dr. N. van der Walle: Een en an-
der over gifslangen en slangengif, voorkomende in het Natuurkun-
Tijdschr. voor Ned. India, tweede afl. van deel XC, Batavia 1930,
blz. 232:
,,Ten slotte mag er nog wel eens met nadruk op worden gewezen, hoe
uitermate voorzichtig men moet zijn met de beoordeeling van een in
een bepaald geval toegediend geneesmiddel. Wij zagen immers, dat
slangengif intoxicatie geenszins altijd laethaal verloopt; bij Viperiden-
beet is de prognose quo ad vitam zelfs gunstig te noemen. Indien de
omstandigheden medewerken, kan de gebetene een dosis gif binnen
krijgen, welke kleiner is dan de laethale dosis en de verschijnselen blij-
ven dan plaatselijk of zijn van voorbijgaanden aard. Zeer treffend is
dan ook de volgende opmerking van Kiewit de Jonge": ,,sterft de pa-
tient niet, dan beginnen op een gegeven oogenblik de verschijnselen te-
rug te gaan; dit gaat in vele gevallen verwonderlijk snel, zoodat iemand
enkele uren, nadat hij aan den rand van het graf stond, zich weer vol-
komen hersteld kan voelen." "
Kliniek en experiment geven dus beide de aanwijzing, dat men voor-
al niet elke aanwijzing ten gunste, welke na toediening van een of ander
middel mocht optreden, zonder critiek aan de therapie mag toeschrij-
ven, hoe gaarne men wellicht geneigd mocht zijn. dit te doen."
**
Een regelrechte bestrijding van mijn artikel schreef de heer C.
A. Spong in De West van 6 Juni 1930: Sneki kotti 1) is geen kwak-
zalverij".
1) Ik moet eerst een spellingkwestie met mijn geachten bestrijder
uitvechten. Ik schreef koti, de heer Spong zegt dat het kotti moet zijn.
Ik ben in goed gezelschap. Mr. H. C. Focke schrijft in zijn Neger-En-
,,SNEKI-KOTI"
De heer Spong maakt de bespreking van zijn artikel niet ge-
makkelijk. Hij zal eenige gevallen mededeelen, die hij zef heeft
medegemaakt, en begint met een geval dat ,,omstreeks 1870" heeft
plaats gehad. Nu is de heer Spong 68 jaar oud en was toen dus 8
jaar. Derhalve een jeugdherinnering, misschien aangevuld door
later mededeelingen van zijn vader.
De gebetene wilde een ratelslang vangen, die hij in de river zag.
Er wordt niet vermeld of de slang werkelijk is gevangen. Zoo niet,
hoe werd zij dan herkend? Zij zal wel haar ratel niet boven water
hebben gestoken. De ratelslang is bij uitstek een landdier en het
zal zelden voorkomen dat men die in het water tegenkomt 1). Ook
de aard van de wond wordt niet medegedeeld.
Door een kenner van middelen tegen slangenbeet, den ouden
stalknecht, Arnold Veer, van des heeren Sprong's vader, werd den
gebetene een stuk liaan te kauwen gegeven, waarvan het vocht
most worden ingeslikt. Daarna werd door Arnold Veer een zwart
poeder gewreven in de inkervingen, die gemaakt waren rondom
den half roUenden arm. Vermeld wordt niet hoe lang na den beet
de behandeling plaats vond. maar het was waarschijnlijk kort na
den beet. Daarna had een dramatische scene plaats. Op verzoek
van Arnold Veer liet de oude heer Spong met zijn rijtuig dadelijk
den waarnemenden Chef van het Militair Hospitaal, Dr. Leysner s)
afhalen, voorts zijn huisdokter Colago Belmonte, eenige stadsge-
neesheeren en ten slotte de zwarte dokters Gravenberch en Hein-
tje.
,,De eenparige conclusie van de mannen der wetenschap was, dat on-
verwijid de arm most worden afgezet, wilde de zieke niet reeds den-
zelfden dag sterven".
Als de arm half verrot was, dan hadden de heeren volkomen ge-
lijk dien te willen afzetten.
Arnold Veer stelde aan de geneesheeren voor de behandeling
aan hem over te laten. De arm behoefde niet te worden afgezet.
gelsch Woordenboek, Leiden 1855 koti. Dat doet ook Lou Lichtveld in
zijn artikel in De W. I. Gids van Juni 1930. Ik durf beweren dat geen
enkele Surinamer hotti zegt. Het woord moet niet uitgesproken worden
als kooti. De o luidt als de o in ,,korist", maar met den nadruk op de o.
Ook de negernaam Kofi wordt niet uitgesproken als Koffi.
1) Everard F. im Thurn Among the Indians of Guiana, London 1883,
blz. 133 zegt van de ratelslang: ,,The last mentioned kind is seen, if at
all, on the dry savannahs."
*) Is dit just? Leysner was Chef van den Militair Geneeskundigen
Dienst van 11 Juli 1881 tot 1 November 1885.
,,SNEKI-KOTI"
,,Gelach, doch eenparige toestemming" van de geneesheeren en
ook van de ouders van Arons, den zieke.
,,Binnen zes weken going Arons genezen door onzen ouden stal-
knecht, rond bij de verschillende doktoren, die zijn genezen arm
betastten en hun verwondering uitspraken over het geval".
N.B. de ,,half verrotte arm"!
Binwen zes weken. Dus niet een van de wonderbaarlijke genezin-
gen in een ommnezien, maar nog iets langer dan de behandeling
zonder koti, door Dr. Landr6. De verdere behandeling na de toe-
diening van de te kauwen liaan en het verrichten van de koti blijft
in het duister.
Ik doe hier opmerken dat het middel van Arnold Veer zooals
hieronder zal blijken in handen van den heer Spong sneller
werkte dan in die van den vervaardiger, behalve in het geval van
de kinderen, waarover later.
Zou de oude stalknecht hebben geweten dat de beet van de ra-
telslang en ook van andere vergiftige slangen niet altijd doodelijk
is?
Het tweede geval, dat de heer Spong te berde brengt, is de mis-
lukte proef van van Tol. Ik heb den indruk, dat de heer Spong het-
geen ik daarover schreef niet aandachtig heeft gelezen. Hij zegt
dat van Tol na eenige weken, ,,na gebruik van versche koti", is ge-
nezen. Na het geen ik vroeger over deze mislukte proef heb ge-
schreven, ga ik er niet weer op in. Ik wil alleen opmerken dat van
Tol niet is ,,geroepen", maar zich heeft aangeboden voor de proef-
neming.
In het volgende geval werd de ,,koti" door den heer Spong zelf
verricht uit het fleschje dat Arnold Veer hem had geschonken. Een
vrouw was aan een teen gebeten door een Ouroekoekoe slang. Zij
gilde van de pijn en rolde over den vloer. Toen de heer Spong bij
haar kwam was de voet reeds sterk gezwollen. Hij maakte eenige
inkervingen in den voet, wreef de snijwonden met het middel in en
liet de patient een weinig van het poeder, opgelost in cognac, inne-
men. Den volgenden morgen was het been genezen en weer nor-
maal.
Ik trek het verhaal niet in twijfel, maar ik denk hierbij aan de
woorden van Vital Brazil, directeur van het slangenpark Butan-
tan:
,,Beaucoup de ces cas accompagn6s de symptoms graves et impres-
sionants se terminent spontan6ment par la gu6rison, parce que le venin
inocul6n' avait pas atteint le minimum mortel". (W. I. Gids, Maart
1930, blz. 505).
,,SNEKI-KOTI"
Als jongeman hield de heer Spong veel van jagen. Op zoo'n
jacht liep een zijner kameraden, die awara's (de vrucht van een
palm) wilde plukken, een slangenbeet op. In het begin dacht men,
dat hij zich aan een doom de stam van de awara zit vol scherpe
stekels had gestoken. Doch op een gegeven oogenblik zakte hij
in een, zijn been zwol op en hij werd doodsbleek. De heer Spong
onderzocht de wond. en kwam tot de ontdekking dat de kameraad
door een slang was gebeten. Het fleschje van Arnold Veer werd
voor den dag gehaald en het middel aan den patient toegediend.
Na een half uur was deze weder in staat te loopen en kon zelfs
weder de roeispaan ter hand nemen.
Ik merk hier op dat de slang nied was gezien. De mogelijkheid
dat de jonge man door een groote schorpioen was gestoken of door
een boschspin gebeten, is m.i. niet uitgesloten. Het gift van deze
dieren werkt soms zeer heftig.
Het volgende geval heeft de heer Spong niet zelf bijgewoond:
wijlen de boer P. Overeem werd door een kapassislang gebeten
en hierdoor ,,zoodanig verlamd en opgezet, dat hij op den weg
most neerzitten en reeds bloed spuwde". Een oude neger diende.
hem de koti toe en Overeem kon een uur daarna naar huis loopen.
Ik weet niet wanneer het geval heeft plaats gehad en uit de hoe-
veelste hand de heer Spong het heeft vernomen, maar die genezing
in een uur lijkt mij zeer onwaarschijnlijk.
Overigens vestig ik de aandacht op de zooeven aangehaalde
woorden van Vital Brasil en op de opmerking van Kiewiet de
Jonge, hiervoor geciteerd.
Opmerkelijk dat in geen van de beschreven gevallen wordt me-
degedeeld of de slang gedood en behoorlijk geidentificeerd is.
Daarna vervolgt de heer Spong:
,,Ten slotte kan ik nog verklaren, dat ik meermalen gezien heb, dat
kinderen, door slangen gebeten, werden binnengedragen op ons erf,
waar de oude Arnold Veer woonde en na behandeling door hem, met
Sneki koti, te voet weder konden vertrekken."
Hier geeft de goede heer Spong mij een moeilijk te slikken pil.
Hij die weet hoe snel en heftig de beet van vergiftige slangen bij
volwassenen werkt, zal toch weten dat het gift te seller en hefti-
ger werkt naarmate het gebeten dier kleiner is. (Referte aan de
proven door Prof. Joest genomen. W.-I. Gids, Maart 1930, blz.
507). Het is of de kinderen bij den ouden stalknecht kwamen om
zich even een kies te laten trekken.
,,SNEKI-KOTI"
,,Zoo zou ik boekdeelen kunnen vullen", aldus vervolgt de heer
Spong.
Men zou onder den indruk komen dat het in en om Paramaribo
wemelt van kapassi slangen, ouroekoekoe- en ratelslangen en dat
slangenbeten aan de orde van den dag zijn.
Maar hoe zit het daarmee ?
Eerst wilik in herinnering brengen, dat de giftige slangen slechts
5 % uitmaken van de slangen in Suriname. Voorts dat de zoo even
genoemde slangen op hoog, zandig terrein leven, nachtdieren zijn,
die bij dag opgerold liggen, alsdan zeer lui zijn, zich niet zelden la-
ten trappen zonder zich te bewegen, en, zooals Sure, 1.c. zegt ,,tat-
sichlig hochst ungern ihr Gift auf ein Wesen verschwenden, das
sie hinterher nicht fressen k6nnen".
Dr. van der Walle, 1. c., blz. 211 schrijft:
,,Overdag is een gifslang indolent en schuw; zij trekt zich terug bij
nadering van den mensch en bijt alleen als deze het ongeluk heeft haar
aan te vatten of te betreden. Brengt zij dan een beetwond toe, dan is
het gevaar minder groot, omdat er 's nachts met de spijsvertering veel
gif verloren going .
En wat zeggen oudere en nieuwere schrijvers over de frequentie
van slangenbeten in Suriname ?
In het bekende in 1765/66 door Gouverneur Jan Nepveu opge-
stelde manuscript zie De W.-I. Gids van April 1930, blz. 581-
lees ik:
,,Droevige ervarentheid van een kleynder slag (dan de groote water-
slangen) venijnige slangen ken ik niet. Ik heb gedurendde 40 jaaren
mijns verblijf in Suriname nooit gehoord dat ijmand gestorve is, van
een slange beet; alleen is 't eens of tweemaalen gebeurt, (zooveel ter
mijner kennisse is gekomen) dat slaaven daarvan gebeten zijn, dog die
na gebruik van eenige kruijden volkomen hersteld zijn" 1).
Zooals uit Dr. Landr6's hiervoren aangehaalde mededeeling
blijkt, is hem in Suriname in 12 jaren slechts 66n geval van slan-
genbeet voorgekomen.
Kappler, die lang in Suriname heeft gewoond en een groot ken-
ner van het dierenleven was, maakt van slechts 2 gevallen mel-
ding. Zijn interessante mededeeling 2) volge hier:
1) Ook geciteerd in het tijdschrift West-Indii, Haarlem 1858, tweede
deel, blz. 149.
1) Surinam, sein Land, seine Natur, BevOlkerung und seine Kultur-
verhdltnisse. Stuttgart 1887, blz. 135.
West-Indische Gids XIII. 2
,,SNEKI-KOTI"
,,Ich selbst habe nur zweimal gesehen, dass Menschen von giftigen
Schlangen gebissen warden. Der erste war mein Neffe, den auf dem drei
Kilometer vom Hause entfernter Kostacker eine braune Schlange in
die Wade biss, die ein Chinese sogleich aussaugte. Der Biss schmerzte ihn
anfanglich so, dass man ihn nach Hause tragen musste, aber schon am
anderen Tage war er volkommen genesen. Die andere war eine Indianin,
die in den Schenkel gebissen war und die ihre Familie zu mir brachte,
um die Wunde, welche ebenfalls sehr schmerzte und betrachtlig ange-
schwollen war, zu schr6pfen, was denn auch den gewiinschten Erfolg
hatte, so dass das Madchen nach einigen Tagen wieder gehen konnte".
De gebetenen hadden geen koti.
De lezer stelle zich nu voor, dat de heer Spong bij deze gevallen
tegenwoordig ware geweest. Het fleschje van Arnold Veer zou
voor den dag gehaald en de koti toegepast zijn. Wanneer dan de
patienten herstelden en spoedig herstelden dan zou dit op
het credit van de koti gesteld zijn.
De onderscheidene wetenschappelijke expedities, die maanden
lang in de binnenlanden vertoefden hebben geen last van slangen
gehad, en mijn eigen ervaring is dat men te Paramaribo zelden
slangen ziet. Ook op mijn inspectiereizen in de verschillende dis-
tricten is het slechts een paar malen voorgekomen dat ik een slang
zag.
Ten slotte een aanhaling uit The Geographical Journal van Juli
1930, waarin een lezing van Major R. W. G. Kingston over The
Oxford University Expedition to British Guiana, in 1929. De expe-
ditie bestond uit 11 geleerden, specialisten op allerlei gebied,voorts
uit 10 Arowakken en 2 nakomelingen van Britsch-Indische immi-
granten, te zamen 23 personen, die bijna 4 maanden in het oer-
woud kampeerden bij de Moraballi-kreek, een zijtakje van de Es-
sequebo, bezuiden Bartica.
Major Hingston constateert:
,,No one was bitten by a poisonous snake" (blz. 9).
,,Poisonous snakes were not numerous. All we met with were the
Treeviper and the Fer-de-Lance". (blz. 17).
Nog eenige opmerkingen over het artikel van den heer Spong
moet ik mij veroorloven. Hij schrijft dat het de Para-negers en de
Indianen zijn, die deugdelijke Sneki-koti bezitten. Kappler, l.c.
blz. 136 zegt:
,,Das ,,Cotti", wie man es nennt, ist ein afrikanischer Gebrauch, an
den die Indianer, die iibrigens die giftigen Schlangen von den ungifti-
gen nicht zu unterscheiden wissen, ebenso wenig glauben als ich" 1)
1) Zie ook mijn aanhaling uit De Surinamer, op blz. 500 van mijn vo-
rig artikel.
,,SNEKI-KOTI"
De heer Spong beweert dat de koti ,,eigenlijk niet verkocht mag
worden". Van Tol verkocht zijn middel wl. Rigot op Phaedra,
aan de Boven-Suriname, ook. Het gaat niet aan te beweren dat de
koti-dokters aan vreemdelingen, voor veel geld, ,,dotti" (vuil) in-
plaats van ,,koti" verkoopen. Dit is een te goedkoope manier om
het falen van de met het middel genomen proven te verklaren.
Dr. Morton C. Kahn 1) vertoefde na zijn terugkeer in de Veree-
nigde Staten een morgen in het reptielenhuis in Bronx Zoo, gewa-
pend met een door hem uit Suriname medegenomen koti, gerui-
men tijd voor de hokken der slangen. Bij deze merkte hij niets
vreemds op. Naar het mij voorkomt was zijn opmerking ,,howe-
wer glass was interposed between the Snakes and myself", iro-
nisch bedoeld. De heer Spong is er echter als de kippen bij met een
verklaring:
,,Een dergelijke oppervlakkige proefneming waarbij men bij voor-
baat uitsluit dat de lucht of de reuk van het middel de dieren bereikt,
heeft natuurlijk geen waarde."
Hier is de heer Spong in goed gezelschap, want niemand minder
dan Alexander von Humboldt onderstelde dat de plant ,,guaco" of
,,micania guaco" (die de Indianen gebruiken om slangen van zich
af te houden) misschien aan de huid een lucht geeft, die de slangen
tegenstaat en hen weerhoudt te bijten s).
Aan het adres van wijlen Arnold Veer heb ik iets op het hart:
De heer Spong vertelt:
,,Onze trouwe knecht Arnold Veer, die met zijn vrouw gedurende
veertig jaren, onder genot van vrije woning en voeding, plus loon, mijn
families heeft gediend en bijna als familielid werd bejegend, heeft -
trots mijn dringend verzoek en het herhaald verzoek ook van onzen huis-
dokter, die bij gevallen van stuipen en bloedstelping, de kracht zijner
inentingen tegen verschillende ziektevormen bewonderde [die mid-
delen niet] willen bekend maken."
Van de dooden niets dan goeds.
Het is mij niet mogelijk mij in dit geval daaraan te houden. Met
zulke kostbare geheimen het graf in te gaan, getuigt van een men-
taliteit, waarvoor ik geen naam weet, een mentaliteit, die men in
Suriname niet mag dulden. Wij zijn daar niet in Afrika.
En de man was niet konsekwent: Voor het huis van den heer
Spong ,,plantte hij een gewas waarvan de bladeren een heilzame
working tegen slangenbeet bevatten".
1) West-Ind. Gids, Maart 1930, blz. 498.
') W. I. Gids, Maart 1930, blz. 509.
,,SNEKI-KOTI"
Ik zou den man dronken hebben gemaakt, hem hebben laten
hypnotiseeren om hem zijn geheimen te ontrukken, en zoo dat
niet gelukte, hem hebben gepensionneerd en aan het werk gezet
om niet een ,,fleschje" maar een damejeanne en meer van het
middel te vervaardigen. Nu is het .,fleschje" van den heer Spong
op, dat zoo prachtig had kunnen dienen voor proven op dieren,
omdat het ,,koti" en geen ,,dotti" bevatte.
De heer Spong schrijft dat het velen in Suriname leed heeft ge-
daan, dat een zoon van het land de uitspraak deed: Sneki-koti is
kwakzalverij !
Natuurlijk had ik niets liever gewild dan te kunnen verklaren
dat men in Suriname beschikt over een afdoend middel tegen den
beet van vergiftige slangen, maar mijn studied van het onderwerp
leidde tot de andere conclusie en ik meende die te moeten mede-
deelen.
*
In De West van 13 Juni 1930 het volgende bericht:
,,Sneki Koti toegepast. De agent eerste klasse Karsters, postcomman-
dant op Poelepantje, wandelde Woensdagavond op slippers op het ter-
rein nabij zijne woning, toen hij zijn voet voelde omstrengselen door
een slang. Hij schopte het dier van zich af en voelde plotseling een ste-
kende pijn in zijn voet. De slang, vermoedelijk een ouroekoekoe ver-
dween in de duisternis. Karsters, die als liefhebber van jagen steeds
voorzien is van Sneki koti, haastte zich dit middel zelf in te enten op
zijn voet. Hoewel de voet opzwol en Karsters later ook koorts kreeg,
was daags daarna zijn toestand bevredigend. Men kan op dit oogenblik
nog de swelling zien. Drukt men den vinger daarin, dan blijft een kuil-
tje achter.
Ook in dit geval wordt weder de genezing toegeschreven aan de in-
landsche inenting".
De slang vermoedelijk een ouroekoekoe. Waarschijnlijk weinig
vergift in de wond gekregen, een licht geval, dat spontaan zou zijn
genezen. Ik moet volstaan met te verwijzen naar de uitspraken
van Vital Brazil en van Kiewiet de Jonge, hiervoren geciteerd.
*
In De West van 4 Juli 1930 een artikel van den Off. v. Gez. B.
Gerritsen: De gevaren der binnenlanden, waaraan het volgende is
ontleend:
,,Ten achter blijven bij de besproken groote gevaren, de andere meer
accidenteele. In de eerste plaats de slangenbeet. Men is verplicht een
,,SNEKI-KOTI"
expeditie voor het binnenland van Suriname hiertegen te wapenen. De
Sneki Koti is een vraagteeken: is vermoedelijk evenwel onschadelijk.
De werkdadigheid van Sneki Koti is niet strict bewezen, de aanne-
ming hiervan berust op persoonlijke ervaringen. en meeningen. De
overtuiging van het nut van Sneki Koti berust bij de meesten op geloof
en vertrouwen. Het zal goed zijn die geloovigen daarmede in te enten,
mits aangenomen mag worden, dat schade door de inenting buitenge-
sloten is.
De wetenschap heeft ook middelen tegen den slangenbeet. Tijdelijk
afbinden van het getroffen lidmaat; uitzuigen van de wond; de wond
inwrijven met kaliumpermanganaat; het tegenserum. Deze middelen
dienen zoo mogelijk in elk geval ook te worden toegepast. Dat deze
middelen nut kunnen doen is bewezen."
Het is reeds een stap vooruit, dat een geneesheer de sneki-koti
een vraagteeken noemt. Zou het inenten van de ,,geloovigen" de
heilzame vrees voor slangen niet verzwakken en zoodoende kwaad
doen?
De heer Gerritsen zou het ,,vraagteeken" kunnen doen verdwij-
nen door proven op dieren in het laboratorium van het Militair
Hospital of door het middel naar Butantan te zenden voor on-
derzoek.
Bijna 30 jaren geleden schreef Pater C. van Coll 1):
,,Ervaren geneeskundigen zouden derhalve het geheele volk ver-
plichten met deze zaak te maken tot een punt van ernstig onderzoek".
Ik herinner hierbij aan de uitspraak van Dr. Vital Brazil:
,,Et l'unique moyen de juger avec certitude, est d'exp6rimenter sur
les animaux en leur injectant des doses connues de venin et en essayant
ensuite les substances don't on vent v6rifier les effects .
Omtrent het kaliumpermanganaat zijn de meeningen der ge-
leerden verdeeld.
*
En nu de brief uit Suriname van iemand, die het niet eens is met
mijn artikel en mij zijn motieven mededeelt, welke bewijzen hoe
zelfs een ontwikkeld man bevangen kan zijn waar het een oud
volksgeloof geldt.
Ik zal die motieven zoo kort mogelijk teruggeven. De brief-
schrijver logeerde op een plantage. Wanneer hij tusschen 31 en 4
uur langs den dam liep gebeurde het geregeld dat een slang den
dam kruiste. Bang zijnde voor het dier, dat telkens den kop ophief
1) L.c. blz. 103.
,,SNEKI-KOTI"
durfde hij niet verder te gaan. Hij vertelde het geval aan een ouden
jager, die hem een zwart poeder gaf, dat hij met water innam. Een
week later, weer den dam opwandelende zag hij op ongeveer 7 me-
ter dezelfde slang als dood liggen. En dit gebeurde telkens als hij
den dam opging, Wat ten slotte van de slang is geworden, wist hij
niet omdat hij die later niet meer heeft gezien.
Voorwaar een wonderlijk verhaal!
Hoe wist de wandelaar dat het telkens dezelfde slang was, die
hij niet durfde naderen? Het beest zal den dam wel niet hebben
gekruist om hem te plagen. Misschien going ze naar een drinkplaats.
Hier zou men te doen hebben met een koti, die reeds op 7 M. af-
stand werkte. Het verband tusschen het innemen van het zwarte
poeder en het als dood liggen van de slang zie ik niet.
In het tweede motief is mij de samenhang der gebeurtenissen
nog onduidelijker. In een gezin werden, tot 2 keer toe, kinderen na
de geboorte geel en stierven. Kort na de bevalling was een vrouw
,,die zwaar was ingeent"-met de sneki-koti n.l. in de kraamka-
mer gekomen. (De koti zou n.l. het leven van pasgeboren kinderen
bedreigen).
Toen er weer een baby kwam bleef dit in leven...... ,,omdat de
vrouw, die zwaar was ingeent, niet meer aan huis mocht komen".
Elke geneesheer zou wel weten waaraan de geel geworden kin-
deren zijn gestorven. In elk geval geloof ik niet dat de ambtenaar
van den burgerlijken stand als doodsoorzaak zal hebben aanvaard
het in de kraamkamer komen van een vrouw ,,die zwaar was in-
geent."
Ik moge in mijn vorig artikel niet hebben aangetoond dat de
sneki-koti kwakzalverij is, zeker is het dat de ,,gevallen" van den
heer Spong en die van den briefschrijver niet onomstootelijk be-
wijzen dat de sneki-koti geen kwakzalverij is.
Maar ik zal nu de zaak van een anderen kant bekijken. Immuni-
teit voor slangengift is niet onmogelijk. In de slangenparken voor
de serumbereiding maakt men paarden immuun.
Sure, I.c. blz. 243, die zich ,,Giftschlangenziichter" noemt, ver-
kreeg na jaren een gedeeltelijke immuniteit.
,,Ob mehr zu erreichen ist, lIszt sich heute noch nicht iibersehen; die
Zukunft musz es lehren ein Anfang wurde gemacht."
Maar Sure's method is iets van te langen adem om practisch
nut te hebben.
,,SNEKI-KOTI"
Ik wil nu voor een oogenblik aannemen, dat de sneki-koti wer-
kelijk snelwerkende voorbehoedende en genezende kracht bezit,
zij het zonder de wonderen, die men in Suriname er om been dicht.
In Britsch-Indie schommelt het jaarlijksch sterftecijfer ten ge-
volge van slangenbeet voor de laatste 30 jaren tusschen 20.000 en
25.000. Op Ceylon is het jaarlijksch gemiddelde 200, in Brazilie
19.200. Cijfers van andere landen staan mij niet ten dienste.
Wat er jaarlijks aan groot en klein vee ten gevolge van slangen-
beet te gronde gaat laat ik buiten beschouwing.
Voor de bereiding van serums tegen het slangengift zijn er slan-
genparken te Butantan, Philadelphia, Port Elisabeth, Algiers,
Bombay, Bangkok,Saigon,Nhatrang, Kasauli, Sydney, Bandoeng,
Rijssel. Misschien zijn er meer. Deze instellingen kosten schatten.
De serums bereiken weinig gebetenen en kunnen alleen door
deskundigen worden toegepast.
Voor de sneki-koti heeft men niets anders noodig dan een flesch-
je of zakflaconnetje en een klein lancet of een scherp zakmesje,
dingen die ieder bij zich kan dragen, zelfs een sober gekleede Indi-
aan of Boschneger. Voor de toepassing is geen deskundige noodig.
Verdwenen is het gevaar van de slangenbeet!
Welk perspectief opent dat voor Suriname!
Wat nu?
De eerste stap moet zijn de wetenschappelijke wereld te over-
tuigen dat de sneki-koti een genees- en voorbehoedmiddel is.
De heer Spong zal wel willen gelooven dat die overtuiging bui-
ten Suriname nogniet bestaat. Om dat te bereiken is er slechts 66n
weg: het Surinaamsche Gouvernement verschaffe zich een be-
hoorlijke hoeveelheid ,,koti" en zende die b.v. naar het Instituut
Butantan voor onderzoek op dieren.
Is de uitkomst negatief dan is de zaak uit, en zoo de Surinaam-
sche bevolking voor rede vatbaar is, hebben de koti-dokters af-
gedaan. Datzelfde is het geval wanneer men inmiddels door
cheinisch en mikroskopisch onderzoek de samenstelling van
het middel mocht ontdekken, wat ik niet waarschijnlijk acht.
Bevestigt het onderzoek de juistheid van het Surinaamsche
volksgeloof dan begint voor de Overheid een omvangrijke taak.
Zij kan trachten van de koti-dokters hun geheim af te koopen en
zelf de koti bereiden. Voor geen eisch van deze schrikke men terug.
Van Tol wilde zijn geheim verkoopen voor / 30.000 + een vrije
reis been en terug naar Europa. Een matige eisch voor een zoo
kostbaar geheim.
Zijn de koti-dokters er niet toe te bewegen, op ground van een of
,,SNIEKI-KOTI"
ander uit Afrika afkomstig bijgeloof, dan neme het Gouvernement
hen in dienst tegen hooge loonen en late het aan hen over het ge-
heim te bewaren, zooals Arnold Veer heeft gedaan. Daarna een
reusachtige reclame, waarbij geen geld moet worden gespaard.
Laat ik de teugels van mijn verbeelding schieten, dan zie ik in
een nabije toekomst een groot slangenpark in Suriname verrijzen,
met fabriek berekend op levering van het geheime middel aan de
geheele wereld. Een groote staff van ruim bezoldigde geneesheeren
wordt aangesteld om nauwgezet toezicht te houden op de deugde-
lijkheid van het fabrikaat.
Misschien zal de medewerking van de Rockefeller Foundation
moeten worden ingeroepen.
Zooals het jawshospitaal aan de Saramacca-rivier kon worden
gesloten na de triomfantelijke expeditie daarheen van Koch en
Flu met hun lading salvarsan, zoo zullen de meeste slangenparken
kunnen verdwijnen. Niet alle, want Suriname zal niet genoeg ver-
giftige slangen kunnen leveren, waarvan de koppen en misschien
andere deelen voor de bereiding van de koti noodig zijn. De over-
blijvende slangenparken zullen aan Suriname slangen moeten le-
veren.
In de toekomst zie ik de verplichte inenting met de koti in alle
landen waar vergiftige slangen veel voorkomen.
Suriname zal dan eindelijk een uitvoer-artikel zij het geen
landbouwproduct hebben, dat geen ander land bezit.
Daarbij kan zich aansluiten uitvoer in het groot van slangen-
huiden.
In Suriname begint de victories over het slangengebroed!
Den Haag, Sept 1930.
ANTWOORD OP ,,INDRUK VAN SURINAME" VAN
IR. IMAN G. J. VAN DEN BOSCH
DOOR
J. A. LIEMS
Onder het hoofd: ,,Indruk van Suriname" komt in het Nov. no.
van dit blad een artikel voor van Ir. Iman G. J. van den Bosch.
Er is in de laatste jaren veel over Suriname geschreven door rei-
zigers, die het land korten tijd bezochten. In een kleine gemeen-
schap als de Surinaamsche, komen al deze spoedreizigers met de-
zelfde menschen in contact, hooren dezelfde ideeen, komen bijna
allen dan ook tot dezelfde conclusie, nl. dat de groote landbouw
het voornaamste, zoo niet eenige, middel is ter verbetering van
den economischen toestand. Van den kleinen landbouw zien ze
heel weinig en hooren ze meestal in ongunstigen zin praten.
De politick van de Nederlandsche Regeering en het Koloniaal
Bestuur werden, tot kort geleden, geheel door dit idee beheerscht.
Eerst in den laatsten tijd is men tot het inzicht gekomen, dat de
ontginning van het land weinig aan de eigen bevolking ten goede
komt, wat een natuurlijk gevolg is van het feit dat de exploitatie
bijna uitsluitend geschiedt met vreemd kapitaal. Men meent nu
dat een ontwikkeling van den kleinen landbouw waarop thans
alle aandacht gevestigd is het middel zal zijn om de kapitaal-
kracht in het eigen land op te voeren.
Dit nieuwe geluid werd na het optreden van den tegenwoordi-
gen landvoogd voor het eerst van zekere zijde gehoord.
Blijkbaar voelt Ir. van den Bosch niet veel voor deze selling,
althans hij schrijft: ,,Wanneer men bedenkt, dat de welvaart van
Suriname draait om het plantageleven, dan is zeker de tegenwoor-
dige toestand niet rooskleurig. Maar deze schijnt hoopvoller te
zijn geworden sedert eene lezing, die door den Heer S. H. Gong-
grijp in Nov. 1917 werd gehouden voor de plantersvereeniging. In
die lezing deed men uitkomen, dat degenen, die in de laatste 35 ja-
ren hun kapitaal in den Surinaamschen landbouw gestoken heb-
ben, weinig of geen rente van hun kapitaal gezien hebben. 48 on-
26 ANTWOORD OP ,,INDRUK VAN SURINAME"
dernemingen, d.i. 60 % van de bestaande plantages in de kolonie,
zouden van eigenaren verwisseld en gekocht zijn voor nog geen
25 % door elkaar van de werkelijke waarde, terwiji onder de plan-
tages welke niet in andere handen overgingen er waren, die in geen
25 jaren een cent dividend aanhunne eigenaren konden uitkeeren."
Dat de tegenwoordige toestand hoopvoller zou zijn, kan aller-
minst worden toe gegeven. Gaarne zou ik het optimism van den
heer van den Bosch willen deelen, maar met de feiten, ook recen-
te, voor oogen, zie ik de toekomst van den grooten landbouw in
Suriname, zeer donker in.
Het voortbestaan van de groot-cultures, in den tegenwoordigen
vorm, is afhankelijk van den aanvoer van immigranten onder poe-
nale sanctie. De immigranten verlaten echter na vervulling hun-
ner werkovereenkomst, vrij wel allen de ondernemingen. Aanhou-
dende aanvoer is dus noodzakelijk.
Op 31 Dec. 1928 waren er in Suriname 63819 Aziaten (Britsch-
en Ned. Indiers), waarvan onder contact 13592 en niet onder con-
tact 2110 op de plantages werkzaam.
Van de ruim 50000 vrije Aziaten, vroegere koelies op de plan-
tages, werken er dus slechts 4 % als vrijen op de plantages. Ik laat
buiten beschouwing dat dit kleine aantal meestal special dien-
sten verricht als mandoer, wachter, machinedrijver, enz.
Er is geen enkele aanwijzing, dat de nu aangevoerde en nog aan
te voeren vrije immigranten zich voor arbeid op de plantage
zullen beschikbaar stellen. Maar ook als ik mij hierin vergis, dan
is deze immigratie te duur (f 1000 per gezin) om consequent door-
gevoerd te worden.
Ir. v. d. B. stelt 2 dingen vast, waarmee ik het geheel met hem
eens ben, nl. dat de Surinaamsche planters erg hun best doen en
dat de ground in het poldergebied van uitstekende hoedanigheid is.
We zien echter, dat niettegenstaande er twee zulke gunstige
voorwaarden aanwezig zijn, de groote landbouw afhankelijk blijft
van den aanvoer van goedkoope Aziatische werkkrachten, terwijl
de naburige landen niet kolonian zonder deze goedkoope ar-
beiders, dezelfde producten, cacao, koffie, suiker, enz. voor de we-
reldmarkt voortbrengen.
Nu niemand meer aan de afschaffing van de poenale sanctie
twijfelt, moet de Surinaamsche planter er op bedacht zijn een an-
dere bedrijfsvorm in te voeren. Keurt men mijn plan af, dan vind
ik dat best, mits men iets beters en dat w61 uitvoerbaar is, aan-
geeft. Want de tegenwoordige bedrijfsvorm leidt binnen korten
tijd tot een catastrophe.
ANTWOORD OP ,,INDRUK VAN SURNAME"
Blijkbaar is de heer v. d. Bosch niet bekend met de geschriften
van den heer Tj. Pyttersen, die reeds jaren lang propaganda
maakt voor mechaniseering van het landbouwbedrijf in Surina-
me. Althans de heer P. wordt niet genoemd, w6l Dr. Lens en mijn
person als voorstanders van een ,,plan, dat voorzeker getuigt van
grootschen opzet en veel durf, maar waar men in Suriname zeer
sceptisch tegenover staat", aangezien reeds genomen proven met
mechanische grondbewerking in Suriname geen gunstige resulta-
ten hebben gegeven, enz. Alsof dit een argument kan zijn I
Hiertegen wil ik opmerken, dat ik bedoelde proven van nabij
heb mede gemaakt en just die proven aanleiding hebben gege-
ven tot het door mij ontworpen plan, omdat toen gebleken is wel-
ke de bezwaren zijn die overwonnen moeten worden en ook dat
tractoren niet de gewenschte trekkrachten zijn.
Zullen dergelijke proven slagen, dan moeten ze onder deskun-
dige leading worden uitgevoerd wat niet het geval is geweest.
Gebleken was, dat de verschillende werkzaamheden slechts
korten tijd mogelijk waren. In den regentijd was de ground te kle-
verig en in den drogen tijd steenhard. Slechts gedurende de kente-
ringen was hij goed bewerkbaar en verliepen de werkzaamheden
vrij vlot.
Het bezwaar van den regentijd is moeilijk te ondervangen,
maar beschikking over bevloeiingswater moet het mogelijk maken
den ground in den drogen tijd in den voor de bewerking gunstigen
vochtigheidstoestand te brengen en in den voor plantengroei ge-
wenschten staat te houden.
Dit denkbeeld is door mij in grove lijnen uiteengezet in de W.-I.
Gids van Nov. 1925 onder het hoofd: ,,Over den kleinen landbouw
in Suriname". Dit artikel vond toen in Suriname geen bestrijding,
wel eene gunstige beoordeeling in het in planterskringen veel gele-
zen dagblad De West.
Eerst na mijne komst in Nederland, was het mogelijk met des-
kundigen dit idee uit te werken tot een meer vast omlijnd plan.
Eigenaardig is, dat het plan toen tegenstand ontmoette.
Het is niet just, dat het plan op een nieuw system voor afwate-
ring en inpoldering berust. De hoofdzaak is, dat er altijd over be-
vloeiingswater moet kunnen worden beschikt. Inpoldering, aan-
en afvoerkanalen zijn ontworpen volgens het op alle Surinaam-
sche plantages voorkomend system. Alleen in de onderverdeeling
van het land bestaat er verschil met de oude plantages.
Op de oude plantages loopen de 8-10 M. breede en 100 M. lan-
ge akkers (bedden zegt men in Suriname) meestal evenwijdig aan
28 ANTWOORD OP ,,INDRUK VAN SURINAME"
de kanalen. In het nieuwe plan moeten ze er haaks op staan. Aan-
gezien in den regentijd rijst geteeld wordt en de andere gewassen
in den drogen tijd, kunnen de akkers breeder en langer worden,
m. a. w. het drainage-systeem kan minder intensief zijn dan tot nu
gebruikelijk, wat het gebruik der werktuigen vergemakkelijkt.
Een oude plantage naar dit system omwerken, brengt met zich
mee het dempen van slooten en greppels, wat zeer kostbaar is en
bovendien het groote nadeel heeft, dat de niet te dikke bouwlaag
voor een deel afgegraven moet worden om in de greppels te ver-
dwijnen.
Waar het hier om een polder gaat, is er dus nooit sprake geweest
van een terrein buiten het polder gebied. De aandacht werd ge-
vestigd op een nog niet ontgonnen, maar boom- en wortelvrij stuk
land, gelegen tusschen andere bebouwde gronden in het polderge-
bied, omdat dit terrein, zonder bizondere kunstwerken, gemakke-
lijk en goedkoop bevloeid kan worden, ook in den drogen tijd.
Hoewel ik voor mij de overtuiging heb van de uitvoerbaarheid,
schreef ik in mijn bovengenoemd artikel, dat het niet de pretentie
heeft van de oplossing van het vraagstuk aan te geven, maar be-
schouwd moet worden als een punt van uitgang uit een der vicieu-
ze cirkels om ons heen. Zoowel in dat artikel als later heb ik er op
gewezen, dat de eerste polder met goede irrigatie als proef zal moe-
ten dienen om een nieuwen bedrijfsvorm te vinden.
In de vijfde van zijne in 1924 gehouden series lezingen over Suri-
naamsche problemen, zegt de heer S. Beck, dat er nieuwe bedrijfs-
vormen voor den kleinen landbouw gevonden en geschapen moe-
tenwordenomhet bedrijf loonend te maken. Thans is dit ook voor
den grooten landbouw noodzakelijk geworden.
Maar de proven zullen dan ook z66 ingesteld en geleid moeten
worden, dat de kansen van slagen zoo groot mogelijk moeten zijn.
Daarvoor zijn menschen noodig, die volkomen vertrouwd zijn met
de te gebruiken machines en werktuigen vakmenschen dus, die
momenteel niet in Suriname te vinden zijn.
Eerst bij welslagen van de proven zal de tijd gekomen zijn voor
de in de kolonie aanwezige Holl. kolonisten om te overwegen of ze
hunne tegenwoordige bezittingen kunnen prijs geven om op een
ander terrein een geheel nieuw bedrijf te beginnen. Behalve deze
kolonisten zijn er in Suriname andere elementen die aan den ver-
deren opbouw van het system kunnen werken.
Er zijn verschillende en bizondere redenen w. o. persoonlijke,
waarom men in Suriname sceptisch staat tegenover de proefne-
ming en het verwondert mij geenszins, dat de heer v. d. B. na
ANTWOORD OP ,,INDRUK VAN SURINAME" 29
alleen in Suriname ingelicht te zijn, tegenstander is van het plan.
Maar het heeft thans geen zin meer hier verder op in te gaan,
aangezien reeds eene entering in de meening is ingetreden. Ik
verwijs naar het hoofdartikel in De West van 12 Augustus 1930
getiteld: ,,In de goede richting". En naar de mededeeling van den
Gouverneur van Suriname aan de Koloniale Staten, luidende:
,,Besprekingen met den heer Pyttersen en Ir. van Dijk van het
Ingenieursbureau van Dijk hebben mij, met instemming van den
Minister, doen besluiten een post voor proefneming op het gebied
van mechanische landbouwbedrijven op de ontwerp begrooting
voor 1932 te brengen."
Het praktische landbouwkundig gedeelte van het rapport-van
Dijk kreeg, na bespreking met mij, vasten vorm.
Den Haag, December 1930.
CASSAVECULTUUR IN SURINAME
DOOR
L. JUNKER
Voor ongeveer twee jaren is er sprake van geweest, dat met be-
hulp van amerikaansch kapitaal in Suriname een nieuwe cultuur
in het leven zou worden geroepen. De vooruitzichten waren goed,
omdat voor het product een afzetgebied werd aangeboden. In de
Vereenigde Staten was behoefte aan een grondstof voor de lak-
fabricatie. De alcohol verkrijgbaar uit het zetmeel van de bitter
cassave schijnt bijzonder goede eigenschappen te bezitten voor de
samenstelling van fijne metaallakken.
Met het oog op het voornemen om uit Suriname de grondstof
van den alcohol te betrekken, hield zich gedurende de tweede
helft van het jaar 1927 een Amerikaansche zakenman in Surina-
me op. Doch eerst een jaar later werd aan het plan van eene
cassavecultuur in Suriname, in Nederland meer aandacht ge-
schonken en volgde een nader onderzoek in de Kolonie.
Suriname is echter niet gelukkigl Worden zijne kansen niet
door overdreven optimism bedorven, dan geschiedt dit zeker
door ongerechtvaardigd pessimisme. In beide gevallen moet bijna
altijd de hoofdoorzaak worden gezocht van onjuiste meeningen,
althans omtrent de toestanden in het binnenland, in de onbekend-
heid met den werkelijken toestand. Zoo is het met een cassave-
cultuur voor Suriname, notabene de oudste Zuid-Amerikaansche
cultuur, weder op eene mislukking uitgeloopen I Dat de cultuur
niet tot stand is gekomen, daarin zal men moeten berusten. Erger-
lijk is het echter dat tengevolgevan het onderzoek naar de mogelijk-
heid daarvan ingesteld, omtrent de cultuurwaarde van Suriname
een onjuist en ongunstig oordeel werd geveld. Dat dit is geschied
in een series Nederlandsch tijdschrift, de Economisch Statisti-
sche Berichten, verhoogt de beteekenis daarvan ten zeerste.
Er is ontegenzeggelijk veel geschetterd over de onuitputtelijke
vruchtbaarheid van Suriname; hier tegenover staat echter dat
de toestand in geen geval is zooals hij in hiervoren vermeld tijd-
schrift wordt beschreven.
CASSAVECULTUUR IN SURINAME
Uit Suriname werd de pessimistische uitspraak omtrent de cul-
tuurwaarde der Kolonie niet tegengesproken, een feit dat den toe-
stand typeert. Ten aanzien van tal van onjuiste voorstellingen
echter, die voorkomen in het communique dat de heer Kasteleijn
na het eindigen van zijn onderzoek de locale pers deed toekomen
werd selling genomen in een ingezonden stuk in de N. R. C. van
30 Mei 1929.
Beknopt samengevat komt de inhoud van de mededeelingen
in de E. St. B. op het volgende neer:
1. Voor ondernemingen op grooter schaal is niet voldoende
aaneengesloten cultuurland te vinden. In het algemeen is de bo-
dem, met uitzondering van de kleigronden in het alluviale land,
niet zeer vruchtbaar.
2. Wat special cassave aangaat zijn de opbrengsten, 8 A 9000
Kg. per akker, gering. In Oost-Indid wordt op eene gelijke groote
oppervlakte 30.000 K. geoogst.
3. Het is kenschetsend voor den toestand in Suriname dat voor
een proefaanplant van vijftig akkers geen plantmateriaal verkre-
gen kon worden.
Deze stellingen, vermoedelijk op in de kolonie ontvangen mede-
deelingen gebaseerd, moeten als onjuist worden beschouwd.
Gedurende de laatste twee jaren heeft schrijver dezes geene zich
hem aanbiedende gelegenheid voorbij laten gaan om meer van de
cassavencultuur te weten te komen. Oude ervaringen toetste ik
opnieuw aan de werkelijke toestanden en ik nam een kleine proef
met plantmateriaal. De opgedane ervaringen, in de hierna vol-
gende beschouwingen vervat, willen slechts als een bijdrage tot de
kennis van Suriname beschouwd worden.
Onderzoek op grootere schaal van land geschikt voor den land-
bouw heeft in het jaar 1922 ten behoeve van den heer Pyttersen
plaats gehad. Toen is gebleken, dat zoowel ten western van de Su-
riname-rivier als ook ten oosten daarvan in het heuvelland wel
degelijk aaneengesloten stukken land, voor landbouw geschikt,
worden aangetroffen.
Ten western der river is het vooral het stroomgebied der Mare-
chal-kreek, het oudste cultuurland van Suriname, dat met vrij uit-
gestrekte plateaux goede gelegenheden aanbiedt. Ten oosten van
de Suriname-rivier strekte zich het onderzoek uit tot het stroom-
gebied van de Tempatie.
Het geheele onderzochte gebied is heuvelachtig. Naar het noor-
den dringt de savanna soms diep het heuvelland binnen, veelal in
de formatie van savannabosch. Hoe uitgestrekter de plateaux zijn,
CASSAVECULTUUR IN SURNAME
hoe dikker de vruchtbare zandlagen die de steenverweeringen be-
dekken. De laatste bestaan uit graniet, ijzerdioriet, diabas en
kwarts. De gemengde ground, steenen, klei en zand, is de vrucht-
baarste met de uitzondering wanneer kwarts een gedeelte van het
conglomeraat vormt.
De boschformatie is in den regel de indicate van het grondtype.
De kennis van de eerste stelt den onderzoeker in staat conclusies
te trekken aangaande de meerdere of mindere vruchtbaarheid van
den ground. Het zou te ver voeren hier verder op in te gaan: men
onthoude dat deze mededeelingen zijn gebaseerd op het nagaan
van honderden kostgronden, zoowel met het oog op hun ligging,
als op hun productive, in de eerste plaats op die van bitter cassave.
In het onderzochte gebied werden ongeveer veertig grondmon-
sters genomen. Dit geschiedde, volgens de aanwijzingen van den
toenmaligen landbouw-scheikundige, op deskundige wijze. De
verzamelde grondmonsters werden destijds bij het landbouw-
proefstation ingeleverd.
Gedurende de laatste maanden van het jaar 1927 onderzocht
eene Duitsche commissie het land ten western van de Suriname-
rivier naar zijne geschiktheid voor den landbouw. De deskundige
dier Commissie, een oud tropenplanter uit de Delischool, de heer
Loag was van oordeel, dat het heuvelland aldaar groote mogelijk-
heden voor cacao, koffie, tabak en oliepalmen aanbood. Aan de
bodem-gesteldheid werd bijzondere aandacht geschonken; op vele
plaatsen werden een meter diepe gaten gedolven teneinde de sa-
menstelling van den ground nauwkeurig te kunnen nagaan.
Het savannabosch dat met uitgestrekte plateaux tegen de ste-
riele savanna aanleunt, had de bijzondere aandacht van den heer
Loag. In de nabijheid van de Irakoekakreek werden in deze
boschformatie humuslagen aangetroffen van meer dan een meter
diepte.
De hiervoren vermelde onderzoekingen kunnen of hadden kun-
nen aantoonen dat het met de cultuurwaarde van Suriname niet
zoo is gesteld als men het heeft doen voorkomen.
Bij beoordeeling van de samenstelling van bouwgrond wordt
veelal slechts met de analytische uitkomst rekening gehouden.
Het ontbreken van een stof, bijv. van kalk of fosfor, die volstrekt
noodzakelijk voor den opbouw van een cultuurplant wordt ge-
acht, leidt tot de conclusie dat de bodem ongeschikt is. Het aan-
passingsvermogen der plant wordt buiten beschouwing gelaten.
Juist bij cassave speelt dit aanpassingsvermogen een groote rol.
Een vraag met betrekking tot een ander cultuurgewas, waarop ik
CASSAVECULTUUR IN SURINAME
echter het antwoord schuldig blijf, dringt zich nog naar voren.
Waarom dragen de sinaasappelboomen, die de boschnegers
planten, dus in het heuvelland, zoo rijkelijk en smaken de vruch-
ten niet zoo laf als die van de boomen, die met groote zorg in de
zware klei van het alluvium worden gekweekt ?
Met betrekking tot de mededeelingen omtrent de opbrengst van
cassave in Suriname moet worden gezegd, dat men den heer
Kasteleijn in deze aangelegenheid bijzonder slecht met inlichtin-
gen heeft gediend. Het dwingt in ieder geval bewondering af dat
hij na de teleurstellende mededeelingen ontvangen te hebben nog
heeft besloten tot de moeielijke reizen naar het binnenland. Een
van deze eerste slechte indrukken deed op deze reizen de heer K.
nabij cassavegrond aan de Tempatie op. Men liet hem daar een
verwaarloosd boschnegergrondje zien. Niet gevraagd werd hoe
lang dit grondje reeds in cultuur is geweest. De ground werd onge-
schikt verklaard omdat de oogenblikkelijke productive zeer gering
was.
En toch behoorde het land rondom het in oogenschouw geno-
men kostgrondje tot het beste in Suriname voor cassavecultuur.
Het volkomen gelijke grondtype wordt in de omgeving van
Bergendal aangetroffen. Aldaar heeft zich de cassave-cultuur se-
dert langen tijd tot eene ware volkscultuur ontwikkeld. Het pro-
duct is aldaar niet alleen voedingsmiddel, de bereiding van zet-
meel, van de zoogenaamde gomma, is aan de Boven Suriname tot
eene kleine industries uitgegroeid. Dit is alleen mogelijk geweest
omdat de gewone kostgronden een groot surplus aan product le-
verden. Dat eene enkele plant in den gemengden ground (zand,
steenen en klei) 20 & 30 Kilo knollen levert is geen zeldzaamheid.
Onbegrijpelijk is het, dat bij het begin van het onderzoek de
literatuur niet werd geraadpleegd. Daar is in de eerste plaats het
bulletin no. 23 van het Landbouw-departement in Suriname ver-
schenen in 1910. Daarin wordt door Dr. Sack vermeld dat bitter
cassave (Manihot utilissima Pohl) op vruchtbaren zandgrond
30.000 Kg. per hectare aan knollen levert.
Kappler, die cassave in het heuvelland nabij Albina verbouwde,
zegt dat op niet zeer vruchtbaren ground op 25.000 Kg. per hectare
kan worden gerekend en op vruchtbaren ground op meer dan het
dubbele. Hij doet nog opmerken, dat enkele knollen van 4 & 5
Kg. gewicht geen zeldzaamheiden zijn. (A. Kappler, Surinam,
Stuttg. 1887, 348).
Dat de aangehaalde cijfers volstrekt niet uit de lucht zijn ge-
grepen, kon bij herhaling gedurende de laatste twee jaren worden
West-Indische Gids XIII. 3
CASSAVECULTUUR IN SURINAME
nagegaan. Nabij de Taskreek werd een stoel cassave gerooid waar-
van een enkele knol 7,1 Kg. woog. Van een andere stoel, uitge-
graven aan de Simonkreek, woog een enkele knol zes Kilogram; in
beide gevallen knollen tusschen de steenen uitgegraven.
Op de hooge zandgronden nabij de Jodensavanna, in de
Para en elders zijn de opbrengsten geringer. Uitzondering maken
gedurende jaren met gemiddelden of geringen regenval de zand-
klei- en lichte kleigronden. De productive, gedurende deze perioden
van betrekkelijke droogte, kan op deze gronden enorm groot zijn.
Uit den aard van de zaak kunnen echter betrouwbare gemid-
delde gegevens voor bepaalde eenheden oppervlakte niet worden
verkregen. De creolen, boschnegers en indianen planten allen op
dezelfde primitive wijze. Van regelmaat der plant-afstanden is
te eenenmale geene sprake. Ook worden door deze landbouwers
bepaalde oppervlakten niet in eens afgeoogst. Van grooten in-
vloed is verder de keuze van het bouwland. Op kostgronden in
oorspronkelijk woud aangelegd zijn de opbrengsten veel geringer
dan op kostgronden aangelegd in secundair bosch (Kapewerie)
met een ouderdom van vier A tien jaren. Tenslotte spelen de va-
rieteiten die uitgeplant worden geen geringe rol. Onder den
dwang der noodzakelijkheid heeft de indiaansche vrouw geduren-
de vele eeuwen bewust geselecteerd. Als gevolg van deze selectie
beschikken de primitive landbouwers over een aantal zeer
goede varieteiten van bitter cassave. Het aanpassingsvermogen
der plant komt bij deze selectie goed uit. De geringe aanzet van
knollen bij cassave door indianen verbouwd op hoog zandland
had mijn verwondering gaande gemaakt. De eigenaar van den
kostgrond zeide dat het zeer natuurlijk was dat de geplante va-
rieteit niet kon beantwoorden en wel omdat niet de voor haar
bestemde grondsoort was gekozen. De indiaan kon aantoonen
dathij gelijk had. Een andere kostgrond, aangelegd op een heuvel
waarvan de grondsoort bestond uit zand, klei en ijzersteenen en
die uitsluitend met de eene soort bitter cassave was beplant,
stond prachtig; ofschoon de planten nauwelijksch vijf maanden
oud waren, hadden ze reeds rijkelijk knollen aangezet.
Teneinde nu aan eenigszins betrouwbare gegevens voor de
berekening van opbrengsten van bepaalde oppervlakten te kun-
nen komen werden op vele plaatsen enkele stolen cassave uitge-
graven en de knollen gewogen. Men beyond, dat de knollen van
een stoel cassave gemiddeld tien kilo wegen. Met behulp van
deze uitkomst is het niet moeilijk de mogelijke productive van cas-
save per hectare (21 akker) te berekenen. Bij rationeele beplan-
CASSAVECULTUUR IN SURINAME
ting, zooals dit zeker bij de proefstations op Java plaats heeft,
kunnen per hectare 8 A 9000 stolen worden geplant. Summa
summarum kan men de opbrengst aan bitter cassave in Suri-
name per hectare op 80 A 90.0000 Kg stellen, wat met 33 A 40.000
Kg. per akker overeenkomt.
Misschien zijn deze getallen niet volstrekt betrouwbaar maar
in elk geval kunnen zij als vingerwijzing dienen voor de richting
waarin een onderzoek dient te worden ingesteld.
De voortplanting der cassave heeft in Suriname uitsluitend
door middel van stekken plaats. Nooit wordt cassave uitgezaaid.
Men beweert dat zaailingen hoogstens een of twee knollen van ge-
ringe grootte aanzetten.
Naarmate de oogen aan de stammen dichter of verder van el-
kaar afstaan worden de stekken korter of langer gekapt. Als regel
plant men op afstanden van drie A vier voet en twee stekken bij
elkaar en spreekt men dan van een stoel. Op kostgronden in
oorspronkelijk bosch aangelegd rijpen de knollen eerst na an
en een half jaar, op Kapewerie-gronden heeft dit binnen een tijds-
verloop van 66n jaar plaats. In het heuvelland waar de capillaire
working der gesteenten het vochtigheidsgehalte van den ground in
meer of mindere mate regelt blijven de knollen tot drie jaren toe
in goeden staat, op de zand- en kleigronden van het lagere land
rotten deze gedurende jaren met grooten regenval reeds voor het
rijpworden weg. Dit wijst erop dat de manihot een gewas van het
hooge land is. Dit bewijst trouwens ook de geschiedenis van de
plant. De volkenkunde leert dat de indianen, die ten huidigen
dage de Guyanas bewonen, van de hoogplateaus van Brazilid en
Peru afstammen. Deze hebben de cassave uit hun stamland mede-
gebracht. De ethnologie vermeldt verder de uitvinding van het gift-
vrij maken van den cassave-wortel, waardoor het zetmeel voor de
consumptie geschikt werd gemaakt, als een gewichtig cultuur-his-
torisch feit.
De Creolen en boschnegers hebben de cultuur der cassave van
de indianen overgenomen. Aan de Boven Suriname alleen, in het
gemakkelijk te bereiken gebied stroomafwaarts van de vallen, zijn
voortdurend ongeveer een honderd en vijftig hectaren in cultuur.
Dit leidt onwillekeurig tot bespreking van de derde onjuiste be-
wering in de mededeelingen omtrent de cultuurwaarde van
Suriname.
Hiervoren is vermeld dat cassave uitsluitend door middel van
stekken wordt voortgeplant. In de omstreken van Bergendal
heeft eene varieteit, de Koemelebo der Caraibische vrouw, bij de
CASSAVECULTUUR IN SURINAME
creolen Koeletikki 1) genoemd, alle andere cassavesoorten ver-
drongen. Aan de stammen dezer varieteit zitten de oogen zeer
dicht bij elkaar. Van eene tienmaanden oude plant, die 24.5 Kg.
aan knollen heeft opgeleverd, werden zes en dertig stolen op-
nieuw geplant. Als men nu aanneemt dat op de hiervoren ge-
noemde cultuuroppervlakte in een kleingedeelte van de Kolonie
per hectare slechts 4000 stolen worden gevonden, en dat iedere
stoel voor twintig nieuwe stolen plantmateriaal kan leveren, dan
kan men berekenen dat ongeveer een tiende van de beschikbare
stammetjes voldoende is om voor eene oppervlakte van vijftig
akkers plantmateriaal te vinden.
Typisch moet dan ook de vraag van den schoolmeester te
Bergendal worden genoemd die na het lezen der meergenoemde
mededeelingen werd gesteld:
,,Weten de heeren dan werkelijk niet dat hier in de omstreken
zooveel cassave wordt verbouwd, of willen zij het niet weten".
Paramaribo, Maart 1931.
1) Koeletikki een woord samengesteld uit het Saramacaansch en het
neger-Engelsch. Koele = rennen, loopen in dit geval uitloopen. De
tikki = stok loopt met vele oogen uit. De stok van deze varieteit loopt
met vele stammetjes uit waardoor een breed bladerendak wordt ge-
vormd. Het gevolg hiervan is een groote assimilatie, een der groote
voordeelen dezer varieteit manihot.
MARIA SIBYLLA MERIAN
(1647-1717)
DOOR
C. K. KESLER
In 1705 verscheen te Amsterdam een prachtwerk, waarin op
hoogst artistieke en wetenschappelijk nauwkeurige wijze een
groote hoeveelheid Surinaamsche insecten en andere dieren, maar
in het bijzonder vlinders afgebeeld en beschreven worden. Dit was
geheel het werk van een Duitsche kunstenares, die niet alleen,
zooals destijds door vrouwen wel meer geschiedde, op artistieke
wijze het werk van andere schrijvers over natuur-wetenschappe-
lijke onderwerpen illustreerde, maar die, zoowel in tekst, als af-
beeldingen het resultaat van haar eigen onderzoek wereldkundig
maakte.
Die ontwikkelde en artistieke vrouw was Maria Sibylla Merian,
dochter van een beroemden kopergraveur en uitgever te Frank-
fort. De families Merian was uit Bazel afkomstig, waar genoemde
uitgever, Mathaus Merian, der Altere, zooals hij ter onderschei-
ding van zijn gelijknamigen zoon genoemd werd, in 1593 geboren
werd. Na een studiereis door een groot deel van Europa, waarop
hij ook de Nederlanden bezocht, vestigde hij zich op 31-jarigen
leeftijd te Frankfort a/M. en begon daar een weldra wereldbe-
roemde zaak, die zich voornamelijk door het uitgeven van pracht-
werken op verschillend gebied bekendheid verwierf. De twee
voornaamste dezer werken zijn ,,Topographien" en vooral ,,Thea-
trum europaeum", het laatste in 21 deelen. Dit bevat meer dan
3000 kopergravuren, afbeeldingen van de voornaamste steden van
Europa, die voor een groot deel door Merian zelf naar de natuur
geteekend waren.
De beide zoons van den patroon, Mathius, der Jiingere en Kas-
par en de dochter Maria Sibylla ontwikkelden zich in dezelfde
richting, als hun vader. De eerste, een leerling van Sandrart, en
daardoor eenigszins onder den invloed van de Hollandsche schil-
derschool der 17e eeuw staande, is vooral bekend, als portret-
schilder; de tweede zoon was een begaafd etser.
MARIA SIBYLLA MERIAN
Maar het beroemdste lid dezer kunstenaarsfamilie is de dochter
Maria Sibylla, die in weerwil van aanvankelijke tegenwerking,
evenals haar breeders een artistieke en daarbij een wetenschap-
pelijke loopbaan koos en het op haar gebied tot een, voor haar tijd
buitengewone, hoogte bracht. Reeds als kind hadden bloemen en
insecten een groote aantrekkelijkheid voor haar en de kunste-
naarsomgeving, waarin zij haar jeugd doorbracht, leidde er van-
zelf toe, dat zij reeds vroeg zich ermede begon bezig te houden,
planten en dieren na te teekenen. Haar moeder, Johanna Sibylla
Heiny, was met deze richting, waarin haar dochtertje zich ont-
wikkelde, alles behalve ingenomen. Wellicht zou haar vader daar-
omtrent andere inzichten gehad hebben, maar deze stierf in 1650,
toen het kind nog slechts vier jaar oud was. De moeder, die kort
na den dood van MathLus Merian hertrouwd was met een minia-
tuur- en bloemenschilder, Jakob Morell, trachtte eerst met zacht-
heid, later door strenge maatregelen haar dochter in andere rich-
ting, dan de door deze gekozene, te leiden. Toen dit echter nutte-
loos bleek, troostte zij zich ten slotte met de gedachte, dat, zij,
toen zij het kind verwachtte, zelf een eigenaardige voorliefde voor
het verzamelen van muggen, rupsen, steenen en dergelijke objec-
ten gehad had en dat daaraan wellicht de neiging van haar doch-
ter was toe te schrijven. De stiefvader steunde deze inmiddels zoo-
veel in zijn vermogen was.
De jonge kunstenares ontwikkelde haar talent op voorspoedige
wijze. Allereerst hield zij zich bezig met de levenswijze van den
zijdevlinder en kwam zoo vanzelf tot de waarneming, dat ook de
prachtigste vlinders zich uit onaanzienlijke rupsen ontwikkelden.
Deze gedaanteverwisseling bestudeerde zij met de meeste aan-
dacht en teekende de waargenomen objecten in kleuren op perka-
ment na.
Tot verdere ontwikkeling kwam haar talent tijdens de eerste
jaren van haar huwelijk met den dieren- en bloemenschilder Jo-
hann Andreas Graff uit Neurenburg, met wien zij op 18-jarigen
leeftijd trouwde. In de eerste jaren van haar huwelijk werkte zij
met haar man samen en going daarna meer haar eigen weg. Regel-
matig streefde zij ernaar, haar techniek steeds te verbeteren en
haar wetenschappelijke ontwikkeling uit te breiden. Voor het
laatste zette zij zich aan de studied van het Latijn, ten einde weten-
schappelijke werken op het gebied, dat haar in het bijzonder inte-
resseerde, in de oorspronkelijke taal te kunnen lezen. Kunstken-
ners en geleerden haalden haar in die period over, haar teekenin-
gen te reproduceeren en een verzameling daarvan uit te geven.
MARIA SIBYLLA MERIAN
Zoo verscheen in 1671 te Neurenberg het eerste werk der kunste-
nares, een verzameling van 36 kopergravuren van bloemen in
drie deelen onder den titel ,,Florum fasciculi tres". (Drie bundels
bloemen.) Het eigenaardig wetenschappelijke daarvan was, dat
zij niet uitsluitend artistieke afbeeldingen van bloemen en plan-
ten waren, maar, dat de kunstenares zich beijverd had, vooral op
de betrekkingen tusschen bloemen en insekten het licht te doen
vallen.
De laatste hadden weldra haar haast uitsluitende aandacht en
zoozeer verdiepte zij zich in haar studian, dat zij, om daaraan
haar vollen tijd te kunnen besteden, zich uit den gezelligen om-
gang met families, vrienden en kennissen zoo goed als geheel terug-
trok. Als resultaat van deze ijverige studied verscheen in 1679 te
Neurenberg het eerste deel van haar hoofdwerk ,,Erucarum ortus,
alimentum et paradoxa metamorphosis". (Het ontstaan, de voe-
ding en de eigenaardige gedaanteverwisseling der rupsen.) Vier
jaar later gaf de firma Merian te Frankfort het tweede deel daar-
van in het licht.
Het werk is, behalve uit een artistiek oogpunt, opmerkelijk
door de zakelijke wijze, waarop zonder omhaal van woorden, waar
aan tijdgenooten zich nogal eens schuldig maakten, bij de afge-
beelde objekten de beschrijving ervan gegeven wordt. leder dier,
dat daarvoor in aanmerking komt, is geteekend op de plant,
waarmede het zich voedt en nauwkeurig beeldt de teekenares de
ontwikkeling van de rups uit het ei en de verandering in pop en
vlinder af. Hoe nauwkeurig haar waarnemingen waren blijkt wel
uit de omstandigheid, dat zij bij rupsen zelfs parasieten opmerkte.
Dit is te meer opmerkelijk, daar het nog niet zoo heel lang geleden
was, dat de middeleeuwsche opvatting, dat rupsen en maden uit
rottende stoffen ontstonden, de leer van de z.g. generation sponta-
nea, onhoudbaar gebleken was. In 1671 had Redius 1) aangetoond,
dat deze uit eieren voortkwamen, terwijl ook de onderzoekingen
van Malpighi 2) die acht jaar te voren zijn verhandeling over de
zijderups had gepubliceerd, destijds tot de nieuwste literatuur
over dergelijke onderwerpen behoorde.
De jonge kunstenares was dus wel op de hoogte van den stand
1) Redius, (Francisco Redi, 1626-1697) was o.a. lijfarts van den
Groothertog van Toscane.
') Marcello Malpighi (1628-1694), Hoogleeraar aan de Universiteit
van Bologna, was lijfarts van Paus Innocentius XII. Zijn verhandeling
over de zijderups werd nog in 1878 in Fransche vertaling opnieuw
uitgegeven.
MARIA SIBYLLA MERIAN
der wetenschap op het gebied, dat haar in het bijzonder interes-
seerde. Wat haar techniek betreft, held zij zich voortdurend met
proefnemingen bezig, om haar uitgaven artistiek te kunnen ver-
beteren. In de eerste uitgave komen verschillende platen voor, die
zij op een eigenaardige wijze zelf bewerkte. Zij legde n.l. een af-
druk van de koperen plaat, zoolang deze nog nat was, op een
vochtig vel perkament en verkreeg zoo een zeer flauwen afdruk,
die zij dan met de hand bijwerkte. Hiertoe gebruikte zij bij voor-
keur plantaardige kleurstoffen en slaagde er zelfs in, licht- en
waschechte verven samen te stellen. Vooral haar aquarellen op
zijde waren buitengewoon fraai en waren aan beide zijden van het
gebruikte doek even duidelijk zichtbaar. Tot in de hoogste krin-
gen trok haar werk de aandacht; zoo was de Groothertogin van
Baden-Baden buitengewoon ingenomen met het bezit van een
door Maria Sybilla Merian beschilderd tafelkleed.
Het is wel jammer, dat haar huwelijksleven niet even gelukkig
verliep, als haar kunstenaarsloopbaan. Nadat in 1668 een doch-
ter Johanna Helena en in 1678 een tweede, Dorothea Maria Hen-
rika, geboren was, verhuisde de families Graff in 1684 naar Frank-
furt. Hier kwam het tot een breuk tusschen de echtgenooten en
verliet de kunstenares voor goed haar man. In het volgende jaar
1685 sloot zij zich met haar moeder en haar beide dochters bij de
secte der Labadisten aan. De oorzaak van de scheiding der echt-
genooten is onbekend; zeer waarschijnlijk is het echter, dat mis-
dragingen van de zijde van Graff er aanleiding toe gegeven heb-
ben. Het is tevens opmerkelijk, dat Maria Sibylla, ook reeds v66r
den tijd harer echtelijke moeilijkheden, haar verschillende wer-
ken steeds onder haar meisjesnaam Merian uitgaf. De verklaring
hiervan zal wel gezocht moeten worden in het feit, dat deze door
de reputatie van haar vader reeds lang in de geleerde en in de kun-
stenaarswereld een goeden klank had. Het is dus niet bepaald
noodzakelijk, dat just de tegenspoeden in het huwelijksleven
daarop invloed gehad hebben.
Haar aansluiting bij de Labadisten gaf een nieuwe richting aan
haar wetenschappelijke en artistieke werkzaamheid.
Zooals bekend is, behoorden tot deze secte verschillende aan-
zienlijke en op den voorgrond tredende vrouwen uit het laatst der
17e en het begin der 18e eeuw. Genoeg is het hier in herinnering te
brengen de bekende Anna Maria van Schurman, de trouwe volge-
linge en vereerster van De Labadie, die in 1674 bij zijn sterfbed te
Altona stond, verscheidene voorname Haagsche dames en de drie
zusters van den Gouverneur van Suriname Cornelis van Aerssen
MARIA SIBYLLA MERIAN
van Sommelsdijk, Anna, Maria en Lucia. Het slot Thetinga-State
bij Wieuwert in Friesland, niet ver van Bolsward, was, zooals be-
kend is, eenigen tijd het middelpunt der Labadisten.
Na een waren zwerftocht door Europa waren zij daar ten slotte
terecht gekomen. Hun leider, Jean de Labadie, was uit Frankrijk
verbannen; het verblijf te Middelburg, te Amsterdam en te
Utrecht was hem achtereenvolgens ook ontzegd en ten slotte begaf
hij zich met een aantal volgelingen naar Herford in Westfalen,
waar de secte gedurende twee jaar de bescherming genoot van Eli-
sabeth van de Paltz, abdis van het daar bestaande Vrouwenstift,
de dochter van Frederik van de Paltz, den Winterkoning. Herford
behoorde destijds aan Brandenburg en de Groote Keurvorst, die
reeds herhaaldelijk protesten van de Luthersche predikanten te-
gen debescherming, die de abdis den Labadistenverleende, had ont-
vangen, ontzegde hun in 1672 het recht tot verblijf in zijn gebied.
Daarbij kwam de oorlog van dat jaar, door welke beide oorzaken
de Labadisten genoopt werden, zich wederom elders te vestigen.
Hun keus viel toen op Altona, waar zij tot 1675 bleven en waar, na
een kortstondige ziekte, De Labadie op 13 Februari 1674 overleed.
De gemeente kwam nu onder leading van Pierre Yvon en be-
sloot, toen een oorlog tusschen Zweden en Denemarken dreigde,
te verhuizen naar Wieuwerd, waar de freules Van Aerssen hun
gastvrijheid hadden aangeboden. In Mei 1675 kwamen zij daar
aan.
Daarheen begaf zich tien jaar later ook onze kunstenares en,
ofschoon in het volgende jaar haar man beproefde, haar tot
terugkeer naar Frankfort te bewegen, weigerde zij en bleef zij aan-
vankelijk in Holland. Op het Waltha-slot (een andere naam voor
Thetinga-State), vond zij een verzameling exotische vlinders, die
uit den aard der zaak haar bijzondere belangstelling gaande maak-
ten en die haar aandacht vestigden op de prachtige vormen van
de tropische dierenwereld. Bij een bezoek aan Amsterdam kwam
zij bovendien in aanraking met den bekenden burgemeester Nico-
laas Witsen, met Frederik Ruysch en met Swammerdam.
Witsen, Bewindhebber van de O.I.C. was in het bezit van een
dier kostbare verzamelingen tropische objecten, zooals er destijds
zoovele in Amsterdam aanwezig waren en de bestudeering daar-
van, alsmede de omgang met den anatoom Ruysch en den insec-
toloog Swammerdam deden bij Maria Sibylla het besluit rijpen,
zelf ter plaatse de tropische dieren- en plantenwereld te gaan be-
studeeren. Zoo begaf zij zich naar Suriname, waar zij na een vrij
onvoorspoedige reis in Juni 1699 aankwam.
MARIA SIBYLLA MERIAN
Waarschijnlijk had zij gehoopt en verwacht, van haar geloofs-
genooten hulp en voorlichting te verkrijgen; hierin werd zij ech-
ter teleurgesteld. De vestiging der Labadisten toch op La Provi-
dence was destijds reeds sterk in verval en zou tien jaar later voor
goed verlaten worden 1).
Niettemin werkte zij met ijver en volharding en maakte in de
kolonie tallooze aanteekeningen en vele aquarellen. Hoewel zij er
gaarne langer gebleven was, bleek haar gezondheid niet tegen het
vochtige, tropische klimaat bestand te zijn en reeds 23 September
1701 was zij weer in Amsterdam terug. Het verblijf in Suriname
had aan haar werkkracht echter met geschaad, want onmiddellijk
begon zij aan de bewerking van het meegebrachte material,
schelpen en opgezette insecten, en aan de voorbereiding der uit-
gave van haar in Suriname gemaakte teekeningen.
In 1705 verscheen het, in het begin van dit opstel genoemde,
werk ,,Metamorphosis insectorum Surinamensium", een pracht-
uitgave met Latijnschen tekst. Nog thans is dit een sieraad voor
iedere boekenverzameling; destijds beteekende het ook een be-
langrijke aanwinst voor de kennis van de tropische dieren- en
plantenwereld. Dit laatste vooral, omdat de schrijfster aan haar
system getrouw bleef, de dieren met de erbij behoorende planten
en, zoo daartoe aanleiding was, ook de omgeving af te beelden.
Vooral hierdoor heeft en had het werk vooral in den tijd der uit-
gave belangrijke wetenschappelijke waarde en vermeerderde het
de kennis van de lagere dierenwereld van Suriname, o.a., wat de
biologie betreft. Dat er ook vergissingen in voorkwamen, is bij
den toenmaligen stand der wetenschap met betrekking tot tropi-
sche vormen volkomen vergeeflijk. Zulk een vergissing is b.v. de
meening, dat naast de ontwikkeling van larve tot kikvorsch er ook
een omgekeerde gedaanteverwisseling bestond. De omstandigheid
dat de teekenares een vorm had waargenomen, waarvan de larve
veel grooter is dan het volkomen ontwikkelde dier had daartoe
aanleiding gegeven. (De Pseudis paradoxa).
Ware het niet, dat langzamerhand de last der gevorderde jaren
zich bij de kunstenares deed gevoelen, dan had zij wellicht tot uit-
breiding harer kennis nogmaals een reis naar Suriname onderno-
men. Nu most zij die achterwege laten, maar de beide dochters
verleenden haar moeder nu hulp. De oudste was gehuwd met een
koopman, Johann Herold, die handelsbelangen in Suriname had.
Op een zakenreis daarheen vergezelde zijn vrouw hem en deze, die
1) Zie hierover: Prof. Dr. L. Knappert, De Labadisten in Suriname,
West-Indische Gids, 8e jaargang, blz. 193 e.v.
MARIA SIBYLLA MERIAN
door haar moeder tot een deskundige helpster was gevormd, ver-
zamelde nieuwe voorwerpen en deelde haar na terugkomst in Hol-
land haar waarnemingen mede.
Zoo werkte Maria Sibylla Merian voort tot in het laatst van
haar leven veelvuldige ziekten haar den arbeid onmogelijk maak-
ten. Haar laatste twee levensjaren was zij zoo goed als geheel ver-
lamd. Zij overleed op 13 Januari 1717 te Amsterdam.
In haar werk leefde zij echter voort. In 1719 verscheen van haar
werk over Suriname een nieuwe druk, vermeerderd met twaalf
nagelaten kopergravuren 1) en tot het einde der 18e eeuw volgden
nog nieuwe uitgaven met in het Duitsch, het Hollandsch en het
Fransch vertaalden tekst.
Ook op andere wijze bleef de naam Merian in de geleerde wereld
in herinnering. Linnaeus, die overigens niet gul was met het op-
nemen van namen van beroemde personen in zijn nomenclatuur,
gebruikte haar naam bij de benoeming van een mot-soort, Tinea
Merianella.
1) Deze was verzorgd door haar jongste dochter Dorothea Maria
Henrica, gehuwd met den portretschilder Gsell. Een der dochters uit
dit huwelijk trouwde met den beroemden mathematics en astronooio
Leonhard Euler.
NEGEN EN TWINTIGSTE JAARVERSLAG
VAN HET VAN EEDEN-FONDS
(OVER 1930)
De Nederlandsche en de Surinaamsche Commissie ondergingen geen
verandering in samenstelling.
De eerste bestond uit:
Mr. Dr. C. F. Schoch, Voorzitter,
W. H. D. Baron van Asbeck,
Dr. H. D. Benjamins,
Prof. Dr. A. Pulle,
Prof. Dr. L. P. de Bussy, Secretaris-Penningmeester.
Baron van Asbeck vertoefde in het buitenland.
De samenstelling van de Surinaamsche Commissie was:
Prof. Dr. G. Stahel, Directeur van het Landbouwproefstation, ex officio
Dr. D. S. Fernandes, plantkundige aan het Landbouwproefstation;
J. W. van Dijk, landbouwscheikundige aan het Landbouwproefstation,
Secretaris;
Mr. A. van Traa.
Botanisch material uit Suriname werd in 1930 niet ontvangen.
De voorbereidende maatregelen voor een Flora van Suriname zijn
belangrijk gevorderd, zoodat spoedig een begin met het drukken ge-
maakt zal kunnen worden.
Op 31 December 1930 bezat het van Eeden-fonds aan:
Boekwerken:
Bulletin No. 38 . . . . . . . . 26 stuks
1 47 . . . . . . . . 7 ,,
Boldingh, Flora enz. . . . . . .. 111 ,,
Gelden en Effecten:
Waarde effecten op 31 December 1930 . .. f 39337.40
Dagelijksch deposit bij de Surinaamsche Bank ,, 1889.09
Kassaldo .............. . . ...... 0.691
w.g. C. F. SCHOCH, voorziter
w.g. L. P. DE BUssY, secroearis.
EEN ALBUM
DOOR
H. D. BENJAMIN
De Wereld in Beeld. Serie II. De groote Indi-
sche Cultures, met beschrijvenden tekst door
Ir. L. J. M. Feber en inleidend woord door Mr.
D. Fock, oud-gouverneur general van Nederl.
Indie. Uitgave: N.V. Zeepfabrieken ,,Het An-
ker" v.h. Gebr. Dobbelmann, Nijmegen.
Plaatjes in koperdiepdruk en album in boek-
druk uitgevoerd door de N.V. Drukkerij de
Spaarnestad. Haarlem [1931].
In het Aprilnummer 1930 van dit tijdschrift gaf ik een bespre-
king van de eerste series ,,Onze Overzeesche Gewesten", voor zoover
West-Indie betreft. Ook van dit nieuwe album komt hier alleen
ter sprake het gedeelte dat betrekking heeft op West-India.
Aan de bespreking van de groote Indische Cultures laat de heer
Feber voorafgaan een voortreffelijk overzicht van het ontstaan
dier cultures, waarbij het voorgeslacht en in het bijzonder de Be-
windvoerderen der Compagnie niet gespaard worden.
Wat de Surinaamsche cultures betreft is de schrijver dadelijk
in den tegenwoordigen tijd:
,,De Surinaamsche cultures staan in het moederland in een kwaden
roep. Nadat de baten in vroeger tijd mild hebben gestroomd, schijnt
Suriname, nit zakelijk oogpunt beschouwd, een hopeloos geval te zijn
geworden, zooveel als het land van de altijd durende mislukkingen
over heel de linie van de groote cultures. En omdat er geen schatten
meer te verdienen vallen, daarom is de belangstelling voor dit deel des
Rijks beneden het vriespunt gezonken .... Waartegenover de beste
kenners van de kolonie, van haar bodem en van haar klimaat, haar
buitengewone geschiktheid voor de groote tropische cultures met klem
van redenen volhouden".
Het zij mij veroorloofd hier te doen opmerken dat de kolonie
zich niet heeft te beklagen over gebrek aan belangstelling van de
zijde der Staten-Generaal. Jaarlijks treden bij de behandeling van
de Surinaamsche begrooting vele leden daaronder de heer Fe-
ber zelf in het geweer voor de belangen van dit gewest.
EEN ALBUM
Waarom Suriname ,,het land van de eeuwigdurende mislukkin-
gen" heet ? Omdat bij den eersten tegenslag de zaak dadelijk uit is.
Anders dan in Oost-Indie. Wil kapitaalkrachtig Nederland niet
blind blijven dan zal misschien de geschiedenis der Indische cul-
tures, zooals de heer Feber die schrijft, de oogen openen.
De beschrijving van de geschiedenis der cultures zet de schrijver
aldus in:
,,De geschiedenis der groote Surinaamsche cultures vervult ons met
zeer gemengde gevoelens, afgescheiden van de bitter slechte uitkom-
sten van later tijd. Het is een geschiedenis van Nederlandsche energie,
van een technische kundigheid, die ons volk als aangeboren is 6n van
beschamende schande; een geschiedenis namelijk van waterbouw, die
er wezen mocht 6n van slavernij."
Dat is kort, krachtig en just gezegd. Juist is ook de beschrij-
ving van het slavenleven op de plantages.
Uitvoerig wordt dan de geschiedenis verteld van de onderschei-
dene cultures, waarbij ik den schrijver niet zal volgen.
En ten slotte behandelt de heer Feber het vraagstuk van het
mechanisch landbouwbedrijf, aldus eindigend:
,,Derhalve zou het mechanisch landbouwbedrijf den weg openen
voor een kolonisatie van Suriname in den letterlijken zin van het
woord; Suriname zou een deel kunnen opnemen van de overbevolking,
waarmede het moederland binnen afzienbaren tijd geen raad zal we-
ten. Of er echter in het moederland veel lust zal bestaan tot landver-
huizing, naar het land der mislukkingen nog wel, is een andere vraag.
Maar die lust kan ontwaken, wanneer de mogelijkheid eener bloeiende
maiscultuur in Suriname proefondervindelijk bewezen is."
De N.V. Zeepfabrieken ,,Het Anker" hebben een lofwaardig
werk gedaan met de uitgave van deze tweede series van ,,De We-
reld in Beeld", in alle opzichten een mooi album, dat zal mede-
werken tot vermeerdering der kennis van Nederland over zee, en
de lezers zullen op prijs weten te stellen dat de heer Feber bereid
is gevonden den begeleidenden tekst te schrijven.
Zes slechts zes foto's telt het gedeelte dat over de Suri-
naamsche cultures handelt.
Den Haag, 31 Maart 1931.
BIBLIOGRAPHIE
Ons Zeewezen, 15 Januari 1931. lets uit de Geschiedenis van den
Zeeroof en van de Vrijbuiters in de Lage Landen. De Boekaniers, door
L. C. Vryman. (Geill.)
Idem. 15 Maart 1931. Boekaniers van Hollandschen oorsprong, door
L. C. Vryman. (Gem.)
Idem, 15 April 1931. Jan Erasmus Reyning, door L.C. Vryman
(Gem.)
De Indische Culturen (Teysmannia). 1 Februari 1931. Nuttige afval-
producten (een nieuw material uit maisstengels).
Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genoot-
schap, tweede reeks. Dl. XLVIII No. 2. Maart 1931. Dr. H. F. C. ten
Katet.
De Christelijke Onderwijzer, 4 Maart 1931. Christelijke school 1897-
1 November 1931. Paramaribo, door J. M. Blufpand.
Verslag West-Indische Leergang over 1930 door Mr. F. G. Schalk-
wijk.
Algemeen Landbouwweekblad voor Nederlandsch-Indie, 7 Februari
1931. Werkwijze voor het veredelen van koffieboonen. (Uitvinding
door 0. Lendrich, L. P. B. Lendrich geb. Reiseman, beiden te Ham-
burg en E. C. Wemmering, geb. Lendrich in Brazilie, waarvoor patent
is aangevraagd no. 43321 Ned., openbaar gemaakt 15 Januari).
Idem, 28 Febr. 1931. De benutting van de vruchten van den ko-
ningspalm.
Petrus Donders, Maart 1931. Een Protestant over Pater Donders, door
A. Kuipers. Van Koloniaal tot Monnik. II. t In Memoriam Pater Anto-
nius Nuyten en Pr. Gerardus SchrOder (met platen), door A. Kuipers. -
Pater A. Nederveen, de vader der Majella (met platen), door K. van Ams.
Onze Aarde, Maart 1931. Nicaragua, door C. K. Kesler. (Gem.)
Tropisch Nederland 9 Maart 1931. De bevolking van onze West. III.
De Joden, door C. K. Kesler. (Gem.)
Idem. 23 Maart en 6 April 1931. Van slavenstaat naar Boschneger-
maatschappij, I en II, door dr. H. van Cappelle.
Nieuw-Nederland. Febr.-Maart 1931. Ook Nederland moet koloni-
seeren. Ons standpunt. Mechanische groot-landbouw in Surina-
me. Naar de Tibiti, door E. Essed, XI.
Kantoor van Arbeid. Veertiende verslag van de Arbeidsinspectie voor
de Buitengewesten. (1929). Weltevreden, Landsdrukkerij. [Hoofdstuk
VI bevat: Suriname en het buitenland.]
Kon. Akademie van Wetenschappen. Proceedings. Vol. XXXIV, No.
1, 1931. The occurrence of foreign pebbles on the isle of Bonaire, by P
Pijpers. (With map).
Idem, Proceedings. VoL 34, No. 2, 1931 bl. Geology of Central-Cu-
48 BIBLIOGRAPHIE
ravas, by L.W.J. Vermunt andM.G. Rutten. (With'map and figures).
In- en Uitvoer, 16 Maart 1931. De landbouw-situatie in Suriname.
Idem. 23 Maart 1931. Portret van de week. (Mr. Dr. C. F. Schoch).
De Groene Amsterdammer, 21 Maart 1931. Even tijd voor Suriname,
door W. I. Koloniaal.
Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde, 7 Februari 1931. Genees-
kunde en hygiene op de slavenschepen in den compagnietijd, door Dr.
M. A. van Andel. (Gem.)
Edison Life. Published by the Edison Electric Illuminating Com-
pany. Boston. Mass. March 1931. Thomas E. Penard.
Neerlandia, April 1931. Nederlandsche Herinneringen in Britsch
Guyana, door Fred. Oudschans Dentz. (Met 2 prentjes).
Het Koloniaal Weekblad, 9 April 1931, Suriname in ,,De Groene",
door C.S. Sutirame.
Idem, 16 April 1931. Jaarverslag 1930. van de Vereeniging ,,Oost en
West".
Djuka. The Bush Negroes of Dutch Guiana, by Morton C. Kahn.
With an introduction by Blair Niles and a foreword by Clark Wissler.
The Viking Press. MCMXXXI. New York. (Rijk geillustreerd en met
een schetskaart aanwijzende de woonplaatsen der onderscheidene
Boschnegerstammen).
Ons Suriname. Zendingsblad uit de Ev. Broedergemeente. Maart
1931. Komen en gaan te Zeist. (Gem.).
Zuid-Zuid-West, door Albert Helman, 5e druk. De Gemeenschap,
Utrecht 1931.
De Wandelaar. Geillustreerd Maandblad, gewijd aan natuurstudie,
natuurbescherming, heemschut, geologic, folklore, buitenleven en toe-
risme, onder leading van Rinke Tolman. Uitgegeven door A. G. Schoon-
derbeek, Laren. April 1931. Dr. Herman F. C. ten Kate t, 21 Juli
1858-5 Februari 1931 door Dr. H. van Cappelle.(Met 2 portretten van
ten Kate).
Economische en social kroniek van Nederland, de overzeesche ge-
westen en het buitenland, over het vierde kwartaal 1930. Uitgave van
het Centraal Bureau voor de Statistiek.
De Indische Gids. April 1931. Indie en de Nederlandsche Volksver-
tegenwoordiger. Surinaamsche begrooting, door Mr. J.J. van Bolhuis.
Koloniaal Missie Tijdschrift, 15 April 1931. De Missien in Oost- en
West-Indie op de Internationale Koloniale Tentoonstelling te Parijs, door
P. C. Groenen (met afb.)
Handelsadresboek voor Ned. West-Indie. (Tweede uitgave 1931). Sa-
mengesteld door Vereeniging ,,Bureau voor Handelsinlichtingen", Am-
sterdam. Met kaarten en platen.
De Indische Mercuur. 8 April 1931. Enkele bijzonderheden van het
Surinaamsche kwassiehout, Quassia amara L., door Ir. W. Spoon (met
afb.).-De begrooting van Suriname voor 1932. -Debegrooting van
Curagao voor 1932.
De rijkseenheid. 22 April 1931. Creolenbrief VI, door Zorgvol.
DE CORANTIJNKWESTIE
NIEUW LICHT UIT OUDE BESCHEIDEN
DOOR
DR. H. D. BENJAMIN
Krachtens Kon. Besl. van 12 Mei 1930 (Staatsblad no. 165) is
nu ook het Surinaamsche oudarchief van 1828 tot eind 1845 naar
het Algemeen Rijksarchief overgebracht.
Deze bescheiden zijn nu ,,geschiedenis" geworden.
Te vroeg is dat niet als men bedenkt dat het jongste stuk 86
jaar oud is. Bij deze ,,geschiedenis" geworden bescheiden bevin-
den zich eenige, die licht kunnen werpen op het Corantijnvraag-
stuk en die hieronder zullen volgen. Ik kende de stukken reeds
vele jaren geleden, toen ik in Suriname de grenskwesties bestu-
deerde, maar zij konden, jammer genoeg, niet eerder gepubliceerd
worden, omdat ze nog geen ,,geschiedenis" waren.
Had de Regeering gevolg gegeven aan den herhaalden aandrang
van de Staten-Generaal om al de over deze grenskwestie hande-
lende stukken te publiceeren, dan ware deze kwestie reeds lang
opgelost.
De Britsche Regeering had reeds in 1840 de hierna te noemen
,,Parliamentary paper" over het aan Schomburgk opgedragen
grensonderzoek van Britsch-Guiana gepubliceerd.
Tot recht verstand van zaken zal ik het een en ander moeten
herhalen dat reeds in vorige artikelen is gezegd.
In zijn klassiek werk ,,Beschrijving van Guiana of de Wilde Kust
in Zuid-America", Amsterdam 1770, deel II, blz. 521 schrijft Mr.
Jan Jacob Hartsinck:
,,De Colonie van Suriname wordt van die van Berbice, door een Grens-
paal, omtrent halver wegen tusschen de Rivieren Berbice en Corantin
aan het Breede Water, afgescheiden; welke bepaaling door den Heer
Cornelis van Aarssen van Sommelsdijk en den Heer van Peere ge-
maakt is."
Jhr. C. A. van Sypesteyn ,,Beschrijving van Suriname", 's-Gra-
venhage, 1854 zegt op blz. 53:
West-Indische Gids XIII 4
DE CORANTIJNKWESTIE
,,Ten western is de river de Corantijn de grensscheiding tusschen Ne-
derlandsch- en Britsch-Guiana. Eertijds was deze grens afgebakend
door eenen paal, halverwege tusschen de rivieren de Corantijn en de
Berbice geplaatst, ingevolge overeenkomst tusschen de Gouverneurs
Van Aerssen van Sommelsdijk en Van Peere (ook eigenaar van Berbice).
Later werd als grensscheiding aangenomen eene lijn, loopende in eene
rigting Z. t. W. door den mond der Duivelskreek, vallende in zee drie
mijlen van de Berbicerivier. Hierdoor ontstane verschillen werden uit-
gemaakt door eene overeenkomst, in 1799 gesloten tusschen de Gou-
verneurs De Frederici en Van Batenburg, waarbij de river de Corantijn
als grensscheiding werd aangenomen."
Het is met de overeenkomst tusschen van Batenburg en de
Friderici een eigenaardige geschiedenis. Berbice en Suriname
waren beide in Engelsche handen toen de overeenkomst werd ge-
sloten.
Uit het Journaal van de Friderici blijkt dat van Batenburg voor
de bespreking van deze kwestie van 7-17 December 1799 in Suri-
name is geweest, maar hoewel de overeenkomst in Berbice is ge-
publiceerd zie mijn artikel ,,De Grenzen van Nederlandsch
Guiana" in het ,,Tijdschr. v. h. Kon. Nederl. Aardrijkskundig Ge-
nootschap", December 1898, blz. 851/853 is er in het Surinaam-
sche oudarchief niets te vinden, dat er op wijst dat de overeen-
komst ook in Suriname is gepubliceerd. Waarschijnlijk hebben de
Engelschen, toen Suriname bij den vrede van Amiens in 1802 weer
Nederlandsch werd, al de betreffende stukken naar Engeland
medegenomen. Ik betwijfel het dan ook of Jhr. van Sypesteyn ze
in Suriname onder de oogen heeft gehad.
Opmerkelijk dat P. M. Netscher in zijne ,,Geschiedenis van de
Koloniin Essequebo, Demerary en Berbice", 's-Gravenhage 1888,
geen gewag maakt van de overeenkomst, die voor Berbice van
groot belang is geworden. Ook J. Wolbers ,,Geschiedenis van Suri-
name", Amsterdam, 1861 maakt er geen melding van.
In de in Berbice gepubliceerde overeenkomst werd uitdrukke-
lijk verklaard dat de gemaakte ,,schikkingen" slechts een voorloo-
pig karakter hadden en later door den landheer of de landheeren
moesten bevestigd worden. Dat belette Gouverneur van Baten-
burg niet het nieuwe gebied tusschen de Duivelskreek en de Co-
rantijn onmiddellijk te doen in kaart brengen en projecten te
maken voor de uitgifte van gronden. Men zie b.v. de kaarten
wonder nos. 1575 (van 1801), 1582 (van 1800) en 1583 (van 1803) in
deel I van den ,,Inventaris der verzameling kaarten berustende in het
Rijks-archief" 's-Gravenhage 1867.
Daarentegen schreef de Friderici in een stuk dat ik op het Rijks-
archief vond, getiteld ,,Antwoord op de vraagpunten voorkomen-
NIEUW LICHT UIT OUDE BESCHEIDEN
de in het schriftuur gevoegd bij de missive van Henry Dundas eene
van Zijne Majesteits Secretarissen van Staat gedateerd Downing-
street 22 May 1800, geadresseerd aan den Gouverneur-Generaal
van de Provintie of Colonie Suriname Friderici": ....
,,Aan de Westkant street zig het Gouvernement of grondgebied der
voorschreve Provincie van Suriname tot aan de Duivels-creecq gelegen
tusschen de Rivier Corantin of Corantijn en de Rivier Berbice"....
Van de overeenkomst met van Batenburg rept hij niet.
Hoe het ook zij, alle kaarten na 1800 gaven de Corantijn als
grens tusschen Suriname en Berbice.
Toen bij den vrede van Amiens in 1802 Suriname en Berbice
weder Nederlandsch werden heeft waarschijnlijk niemand meer
gedacht aan de oude grensscheiding en toen Berbice in 1803 voor
goed in Engelsche handen kwam, behoeft het geen betoog dat
Engeland niet genegen zou zijn den feitelijken toestand op te
geven en de oude grens te herstellen.
Van 1804 tot 1816 was Suriname weer onder Engelsche Souve-
reiniteit.
Bij de conventie te Londen gesloten op 13 Augustus 1814, be-
krachtigd bij den vrede van Parijs op 20 November 1815, werd
Suriname aan Nederland teruggegeven, zooals het was op 1
January 1803.
Uit niets blijkt, voor zoover mij bekend, dat men hier gedacht
heeft aan een andere grens dan de Corantijn. Tot teruggave van
het inmiddels in cultuur gebrachte land tusschen Duivelskreek en
Corantijn, zou Engeland ook toen niet bereid zijn geweest.
Dat de overeenkomst van Batenburg-de Friderici niet zonder
invloed is gebleven moge blijken uit het feit dat de Engelschen
gedurende langer dan een eeuw de Corantijn als ,,Dutch waters"
hebben beschouwd. Zie de overeenkomst.
Uit een missive van den Directeur-Generaal van het Departe-
ment van Koophandel en Kolonisn, J. Goldberg, d.d. 12 Augustus
1816 no. 9 aan den Gouverneur-Generaal van Suriname, teeken ik
het volgende aan:
,,Hoezeer nu van onze zijde het oude punt de Duivelskreek namelijk
als de limited tusschen beide die kolonien wordt aangemerkt zoo is het
nogtans van belang te weten of UHoogEdelGestrenge hieromtrent
eenige moeilijkheid van de zijde van den Britschen Gouverneur van de
kolonie de Berbice heeft ondervonden of meent te kunnen verwachten,
en het zal mij aangenaam zijn door UHoogEdelGestrenge daaromtrent
te worden geinformeerd."
DE CORANTIJNKWESTIE
Deze brief is in Suriname ontvangen op 30 November 1816.
Daar Gouverneur van Panhuys op 19 Juli 1816 te Paramaribo
was overleden moet het antwoord zijn gegeven door den Gouver-
neur a.i. Mr. Cornelis Reinhard Vaillant.
Dit antwoord is in het archief niet gevonden.
De vraag van Goldberg lijkt mij duister. Er blijkt niet uit of de
overeenkomst van Batenburg-de Friderici hem bekend was. De
geheele gang van zaken is merkwaardig, maar het heeft geen nut
zich daar verder in te verdiepen.
Had de Directeur-Generaal kennis kunnen nemen van de hier-
voren genoemde kaarten dan ware de vraag niet gedaan.
Omstreeks 1840 deed Henry Light, Gouverneur van Britsch
Guiana, aan de Britsche Regeering voorstellen om met de Regee-
ringen van Brazilid, Venezuela en Nederland een regeling te tref-
fen, ten einde de grenzen dier kolonie nauwkeurig te bepalen.
In een ,,Parliamentary Paper", gedateerd 11 Mei 1840, gericht
aan James Stephan Esq, onderstaatssecretaris voor de Kolonien,
vond ik aangeteekend
,,that the course of proceeding which Lord Palmerston would sug-
gest for the consideration of Lord John Russell is, that a map of British
Guiana should be made out according to the boundaries described by
Mr. Schomburgk; that the said map should be accompanied by a mem-
oir, describing in detail the natural features which define and consti-
tute the boundaries in question; and that copies of that map and me-
moir should be delivered to the governments of Venezuela, of Brazil,
and of the Netherlands, as a statement of the British claim. That in the
meanwhile British commissioners should be sent to erect landmarks on
the ground, in order to mark out by permanent erections the line of
boundary so claimed by Great Britain. It would then rest with each of
the three governments above mentioned to make any objection which
they might have to bring forward against these boundaries, and to
state the reasons upon which such objections might be founded, and
Her Majesty's Government would then give such answers thereto as
might appear proper and just."
Van een gezamenlijke exploratie is hier geen sprake.
In de boekerij van het Departement van Kolonien vond ik (no.
6530 van den catalogs) een gedrukten, niet geadresseerden brief
van Lord Salisbury, gedagteekend 26 November 1895 (waar-
schijnlijk gericht tot den Britschen ambassadeur te Washington)
waaruit het volgende hier moge worden aangehaald:
,,En 1835, le gouvernement britannique accord une concession pour
1'exploration a l'int6rieur de la Colonie. M. (ensuite Sir Robert), Schom-
NIEUW LICHT UIT OUDE BESCHEIDEN
burgk qui avait 6t6 charge de cette mission, attira, a son retour au
chef-lieu, en Juillet 1839, attention du gouvernement sur la n6cessit6
de proc6der. sans retard, a la d6marcation des frontieres. II fut, en con-
s6quence appel6, au mois de novembre 1840, aux functions de commis-
saire special, charge de la reconnaissance et de la d6elimitation provi-
soire 1) des frontieres de la Guyane britannique; avis de cette nomina-
tion fut donn6 aux gouvernements int6ress6s, au nombre desquels 6tait
celui du V6n6zuela.
A cette 6poque, le gouvernement de Sa Majest6 avait l'intention, une
fois que ce commissaire aurait achev6 son travail, de faire part, aux
autres gouvernements, de sa manidre de voir au sujet de la ligne exacte
de frontirre de la Colonie anglaise, pour proc6der ensuite au raglement
des details sur les points qui auraient pu soulever des objections de la
part des gouvernements int6ress6s."
Hieruit blijkt dat Schomburgk den stoot heeft gegeven tot de
exploratie om te komen tot de vaststelling der grenzen van Britsch
Guiana.
Ook in dezen brief van Lord Salisbury blijkt niet dat een gezamen-
lijke exploratie in de bedoeling lag.
Op 4 December 1840 no. 39 schreef Lord Palmerston aan Sir
Edward C. Disbrowe G.P.H.:
,,Her Majesty's Government having deemed it expedient that the
Boundaries between British Guiana and the contiguous Territories
should be clearly defined and laid down in order to prevent the occur-
rence of irregularities and encroachements, more particularly on the
part of the subjects of the South American States, Mr. Schomburgk,
a gentleman who has for some time past been employed by the Royal
Geographical Society in investigating the Interior of British Guiana
has been furnished with a commission under the Royal sign manual,
empowering him to survey and mark out the Boundaries of that colony
on the part of Great Britain.
You will make this appointment known to the Netherland Govt.
and you will request that Government to issue orders to their authori-
ties in Surinam for affording Mr. Schomberg every facility in the pro-
secution of his duties which that Gentleman may stand in need of.
Should the Netherland Government feel disposed to avail themselves
of this opportunity for coming to an understanding with Her Majesty's
Government on the few points with respect to which any difference
may still exist 1) between the two Governments as to the Boundary of
their respective Territories, you will assure Mr. Verstolk de Soelen that
it will find Her Majesty's Government sincerely desirous of coming to a
fair and satisfactory understanding with the Netherland Government
on this matter."
Ook hierin geen sprake van samenwerking met iemand uit Suri-
name. Er wordt slechts gevraagd om de autoriteiten in Suriname
') Cursiveering van mij. H. D. B.
DE CORANTIJNKWESTIE
op te dragen aan Mr. Schomberg ,,every facility" te verleenen, die
hij zou behoeven om zijn taak te kunnen volvoeren. Voorts wordt
verklaard dat Harer Majesteits Regeering ernstig verlangde tot
overeenstemming te komen omtrent de enkele punten waarover
nog verschil van meening mocht bestaan tusschen de beide Regee-
ringen. Dus reeds bestaand verschil van meening. Geen verschil-
len die zich gedurende of na de survey zouden kunnen voordoen.
Op 12 December 1840 schreef Sir Disbrowe aan Baron Verstolk
van Soelen:
,,Having already had the honor to speak to Your Excellency on the
subject it only remains for me to place in Your hands the copy of a dis-
patch from Lord Palmerston of the 4th December. I make no doubt but
by the kindness of the King of the Netherlands the necessary facilities
will be offered to Mr. Schomberg and that the opportunity will not be
lost of settling any trifling difficulty which may exist 1) between the two
countries in the Boundaries of their respective Territories."
,,The few points" waaromtrent verschil mocht bestaan zijn hier
geworden ,,any trifling difficulty".
Dus ook weer verschillen die reeds bestonden.
Naar aanleiding van deze brieven schreef de Minister van Mari-
ne en Kolonian J. C. Baud, onder dagteekening van 5 Januari
1841 aan den Gouvemeur-Generaal der Nederlandsch West-Indi-
sche bezittingen het volgende:
,,Door den Heer Minister van Buitenlandsche Zaken is mij mededee-
ling gedaan van een bij dat Departement ontvangen brief van den Brit-
schen Gezant alhier, van den 12 December j.l., die met deszelfs bijlage
kopielijk hiernevens gaat, betrekkelijk een schrijven van Lord Pal-
merston, ten aanzien van eenen door hetBritsche Gouvernement aan
zekeren Heer Schomberg opgedragen last om de grenzen te regelen tus-
schen de Britsche bezittingen en de naburige landstreken in Guiana.
Bij dat schrijven is dan ook bijzonder verzocht geworden dat deze com-
missie aan den Heer Schomberg van wege de Nederlandsche autoritei-
ten worde gemakhhelijk gemaakt, en is daarbij tevens de geneigdheid der
Engelsche Regering betuigd, om zich bij deze gelegenheid met de Ne-
derlandsche regering te verstaan omtrent de grensgeschillen, die hier of
daar nog tusschen de wederzijdsche bezittingen der Nederlandsche en
Britsche rijken in Guiana zouden mogen bestaan.
Tengevolge van de hieromtrent door den Koning genomen beschik-
king ben ik uitgenoodigd geworden om aan den Heer Schomberg in zijne
werkzaamheden, vanwege de Nederlandsche koloniale autoriteiten, de
verlangde gemakkelijkheden te doen verschaffen, en om,voor zoover daar-
tegen bij mij geene bedenkingen mogten bestaan de gemelde autoritei-
ten te magtigen, om van deze gelegenheid gebruik te maken om de
1) Cursiveering van mij. H. D. B.
NIEUW LICHT UIT OUDE BESCHEIDEN
grensgeschillen, die aanwezig mogten zijn, in der minne uit den weg te
ruimen, en een geschikt person te benoemen, om daartoe met den
Heer Schomberg werkzaam te zijn.
Ik heb mitsdien de eer, onder mededeeling van het bovenstaande,
Uwer Excellentie te autoriseeren het noodige in deze in overeenstem-
ming met het verlangen van Zijne Majesteit te doen bewerkstelligen.
Bij raadpleging der retroacta zal Uwe Excellentie zien, dat indertijd
is gesustineerd, dat de Duivelskhreek de eigenlijke grensscheiding is tus-
schen de kolonien Suriname en Berbice, waarover onder anderen han-
delt de missive van het voormalig Departement van Kolonien aan den
Gouverneur-Generaal van Suriname van den 12 Augustus 1816 no. 9.
Er zijn bij mijn Departement geene data gevonden, om te kunnen
beoordeelen, of dit sustenu al of niet gegrond is, en of de strook land
tusschen de Duivelskreek en de Corantijn, van genoegzaam belang is,
om er op te blijven aandringen, dat de eerstgemelde als de grensschei-
ding tusschen de beide Kolonien worde aangenomen.
Ik vermeen dit punt dus bij de eventueel te maken schikkingen met
den Heer Schomberg geheel aan het beleid en het oordeel van Uwe Ex-
cellentie te moeten overlaten.
Van den uitslag dezer bemoeijingen zal het mij aangenaam zijn, te
zijner tijd het berigt van Uwe Excellentie te ontvangen."
Het wil mij toeschijnen dat de steller van dezen brief minder
gelukkig is geweest. Aan Schomburgk was niet opgedragen de
grenzen te regelen, maar om een exploratie te doen, waarbij de be-
doeling niet voorzat dat iemand in Suriname zou worden aange-
wezen om aan die exploratie deel te nemen.
De grensregeling zou door de Regeeringen moeten geschieden,
na afloop van de survey.
Er was gevraagd om Schomburgk ,,the necessary facilities" te
verschaffen en de gelegenheid aan te grijpen om ,,any trifling
difficulty" die tusschen de beide landen mocht bestaan uit den
weg te ruimen.
Zijne Excellentie Baud heeft niet gevraagd welke ,,the few
points" of de ,,trifling difficulties", die reeds bestonden, wel waren,
maar het slot van zijn brief doet vermoeden dat hij meende dat de
kwestie van de Duivelskreek werd bedoeld.
De houding van Baud in deze grenskwestie is, evenals die van
Goldberg, volkomen onverklaarbaar, en thans niet meer op te
helderen.
Wisten zij niet wat na 1800 gebeurd was met het land bewesten
de Corantijn?
Het antwoord van den Gouverneur-Generaal op dezen brief is
niet gevonden. Blijkens een brief van 21 Februari 1842 antwoord-
de de Minister van Kolonien aan den Minister van Buitenlandsche
Zaken op diens vraag, dat hij op de aanschrijving van 5 Januari
1841 No. 1/3 van den Gouverneur-Generaal geen ander antwoord
56 DE CORANTIJNKWESTIE
had ontvangen dan dat de Schout-bij-nacht Rijk hem de verzeke-
ring had gegeven van zijne meeste bereidwilligheid om den Heer
Schomberg van dienst te zijn.
Schout-bij-nacht Rijk had begrepen dat er geen sprake was van
een gezamenlijke exploratie.
Schomburgk aanvaardde zijn taak. Hij exploreerde eerst de
Venezolaansche, daarna de Brasiliaansche grens.
V66r Mei 1843 hoorde men in Suriname niets meer van Schom-
burgk's exploratie, tot de Gouvemeur-Generaal Elias uit Deme-
rary den volgenden brief ontving:
,,British Guiana.
Government House, Demerara
14th May 1843.
I have the honor to acquaint your Excellency that in pursuance of
instructions from Her Majesty's Government the Chevalier Schom-
burgk has for some time past been engaged in making a survey of
British Guiana and that about the month of July next it is expected he
will complete that part of his labors which is connected with the con-
terminous countries to the southward and westward of this Colony and
will then descend the River Corantyne.
This expedition is, as I have already observed, one purely of curvey
and the final determination of the boundaries of the respective colonies
will rest with the Ministers in Europe of Holland and Great Britain to
be settled by Treaty, in so far as respects limits which are not yet
mutually settled and recognized.
Should Your Excellency think it necessary to appoint a commissio-
ner on the part of Surinam to confer with the Chevalier Schomburgk
the data which either or both of the commissioners may collect will
conveniently form the basis of future negotiation and at all events I
pray Your Excellency to be assured that nothing is contemplated in
derogation of the just claims of the Colony of Surinam to its own proper
boundaries as defined by existing Treaties, and that I continue to be,
as ever, impressed with the highest respect and esteem for Your Excel-
lency's person and Government and have the honor to be
Sir
Your Excellency's most obedient
humble servant
(get.) Henry Light.
Governor British Guiana."
,,The just claims of the Colony of Surinam" ten aanzien van
haar grenzen, ,,as defined by existing treaties" konden geen be-
trekking hebben op het nog niet geexploreerde, dus onbekende,
deel van den grens.
Wat Light bedoelde met ,,existing treaties" is moeilijk uit te
maken.
NIEUW LICHT UIT OUDE BESCHEIDEN
De Gouverneur-Generaal Elias, aan wiens oordeel door Light
was overgelaten of hij de aanstelling van een commissioner nood-
zakelijk achtte, antwoordde, onder dagteekening van 6 Juli 1843,
daarop het volgende:
,,Sir,
I have had the honor to receive Your Excellency's despatch of the
14th May last, containing, that the Chevalier Schomburgk in pursuan-
ce of his commission to survey the Territory of British Guiana, would
descend the River Corantyne; and by which Your Excellency is so kind
as to offer me the opportunity to appoint a commissioner on the part of
Surinam to confer with said Gentleman, in order to establish the basis
on which the future negotiation, for the final determination of the
boundaries of the two colonies, can be settled.
I beg to offer my thanks for Your Excellency's polite communica-
tion; although I find some difficulty in appointing a commissioner, by
the absence of any instructions on that head from my Government.
The commission of the chevalier Schomburgk being, as Your Excel-
lency states, one purely of survey, and not aware of any differences
with regard to the boundaries of the respective Colonies, I beg to ob-
serve, in addition, that the appointment of a commissioner on the part
of Surinam for the present would be of little avail for the determination
of differences which may arise in future.
I have the honor to be, with sentiments of the highest esteem for
Your Excellency's person and Government .... etc."
Het is wel merkwaardig dat de Gouverneur-Generaal zich niets
herinnerde van den brief van Minister Baud, afgezonden toen hij
(Elias) Secretaris-Generaal aan het Departement van Kolonien
was. Feitelijk doet dit niet ter zake omdat uit zijne verklaring, dat
hij zich niet bewust was van verschillen betreffende de grens,
moet worden afgeleid dat hij de kwestie van de Duivelskreekgrens
feitelijk als afgedaan beschouwde, in welk geval de aanwijzing van
een commissioner inderdaad overbodig was.
Men had mogen verwachten dat Gouverneur Light zou geant-
woord hebben dat geen toekomstige ,,differences" bedoeld waren
en dat de door hem bedoelde ,,data" en de ,,few points" van Lord
Palmerston ,,with respect to which any difference may still exist",
alsmede de ,,trifling difficulty" van Disbrow van historischen
aard waren en moesten slaan op de vraag of de Nederlandsche
Regeering nog vasthield aan de Duivelskreekgrens. Zulk een brief
van Light is in de archieven niet gevonden.
Schomburgk had n.1. na in zijn in 1840 te Londen verschenen
boek ,,A description of British Guiana" te hebben geconstateerd,
dat de Corantijn de grens vormde tusschen de Hollandsche en de
Britsche bezittingen, een bladzijde verder deze mededeeling ge-
daan:
DE CORANTIJNKWESTIE
,,Between the Berbice and Corantyn there is at present no outlet:
the ,,Devil's Creek", which the Dutch claim as their boundary, is com-
pletely choked up by sand, and was when in existence merely the out-
let of the swampy ground behind the sea-coast in that region."
De brief van Light is in deze zaak een hoogst belangrijk stuk,
waaruit ten duidelijkste blijkt dat Schomburgk's taak was ,,one
purely of survey", terwijl na afloop daarvan de grensregeling door
de Regeeringen in Nederland en Groot Britannid ,,by Treaty" zou
geschieden, wat niet is geschied.
Light vraagt om zoo noodig een commissioner aan te wijzen ,,to
confer" with the Chevalier Schomburgk, d.i. om besprekingen te
houden, niet om gezamenlijk de survey te doen, wat Schomburgk
misschien niet eens gewenscht zou hebben. Hij was mans genoeg
om die alleen te doen. Afgezien van de lange voorbereiding en de
groote kosten aan zulk een exploratie verbonden, was een geza-
menlijke survey volstrekt uitgesloten, omdat Schomburgk de Co-
rantijn zou a/zakken en het bijna zeker was dat iemand, die hem
tegemoet wilde reizen langs een river met zooveel eilanden en
watervallen, hem zou misloopen.
Wijlen J. G. W. J. Eilerts de Haan maakt in zijn ,,Verslag van
de expeditie naar de Suriname-rivier", Leiden 1910, blz. 27/28 de
volgende opmerking:
,,Wanneer ter hoogte van een dergelijk eilandencomplex een of meer
zijtakken in de river uitmonden, bestaat er groote kans dat van het
bestaan dezer zijtakken niets wordt gemerkt of dat bij vergissing een
zijtak inplaats van de hoofdrivier wordt opgevaren. Op dergelijke wijze
was het mogelijk, dat de beroemde reiziger Robert Schomburgk, die in
1843, komende uit Britsch-Guiana, de Corantijn afzakte, niets be-
merkte van de vereeniging van deze river met de Nieuwe river, hoe-
wel de laatste naar alle waarschijnlijkheid meer water aan de samen-
vloeiing brengt dan de eerste."
En gesteld dat een commissioner Schomburgk had willen tege-
moet reizen, wanneer had hij moeten vertrekken?
Toen Light schreef was Schomburgk reeds op reis. Op 3 Juni
1843 beyond hij zich op 20 30' N.B. op weg naar het brongebied
van de Essequebo en de Trombetas. Volgens Light's brief zou
Schomburgk tegen einde Juli de Corantijn beginnen af te zakken,
en het werd 6 September v66r het afvaren van de Koetari begon.
Het afvaren van de Corantijn is al geen kleinigheid, maar het
opvaren, vooral in het regenseizoen, is een tijdroovende en gevaar-
lijke onderneming. Een deel van de expeditie-Stahel naar het Wil-
helminagebergte, had, onder leading van Kolonel Kremer 50 da-
NIEUW LICHT UIT OUDE BESCHEIDEN
gen 20 April tot 10 Juni noodig om de Corantijn, waar geen
Boschnegers wonen, bedreven in de vaart over de watervallen, op
te varen tot aan de monding van de Lucierivier, d.i. nog niet tot
de samenvloeiing van de Koeroeni en de New River.
Met zekerheid is het niet uit te maken, wat werd bedoeld met
,,the few points" van Lord Palmerston en met de ,,trifling diffi-
culty" van Sir Disbrow. Daartoe zou men de correspondentie van
Henry Light met de Britsche Regeering moeten kennen. Maar ge-
zien de hiervoren aangehaalde zinsnede uit het in 1840 verschenen
boek van Schomburgk die, blijkens het voorwoord, in Mei 1840
in Londen was, waar hij wel met de Regeering zal hebben gecon-
fereerd wil het mij toeschijnen, dat men zoo de directed vraag
heeft willen ontwijken of de Nederlandsche Regeering, trots de
belangrijke gevolgen, die in de verloopen veertig jaren, de voor-
loopige, niet bekrachtigde overeenkomst van Batenburg-de Fri-
derici voor Berbice had gehad, toch vasthield aan de Duivels-
kreek als grens.
Anders is er m.i. geen mouw aan te passen.
Inmiddels blijft het onopgehelderd hoe de Corantijn de greens is ge-
worden.
Waartoe dit lange betoog ?
Zie hier het antwoord:
Bij de openbare behandeling van de Surinaamsche begrooting
voor 1927 in de Tweede Kamer op 24 Februari 1927 verklaarde
Minister Koningsberger dat omstreeks 1840 een Engelsche expedi-
tie is uitgezonden om de Corantijn te exploreeren ,,waarbij wij in
gebreke zijn gebleven om onzerzijds demand mede te zenden".
Uit het voorgaande zal wel gebleken zijn dat er geen sprake is
van in gebreke blijven onzerzijds.
Nu ligt het voor de hand dat de Minister deze beschuldiging
niet heeft uitgedacht. Hij heeft die waarschijnlijk ontleend aan
wijlen Lord Salisbury's nota in antwoord op de verklaring van
onze Regeering aan de Britsche Regeering, na het scheidsgerecht
van Parijs van 1899, dat zij de New River als de voortzetting
van de Corantijn en dus als de grens tusschen Suriname en Britsch
Guiana beschouwde.
Lord Salisbury, die den bovenaangehaalden brief van 26 No-
vember 1895 had geschreven, kon in 1900 weten dat de Neder-
landsche Regeering geen uitnoodiging had ontvangen om aan
Schomburgk's survey deel te nemen, wat ook in strijd zou zijn ge-
DE CORANTIJNKWESTIE
weest met de ,,course of proceeding" door Lord Palmerston aan-
gewezen.
Ook Venezuela en Brazilie hadden een zoodanige uitnoodiging
niet ontvangen. 9
Maar al ware de beschuldiging van den Minister just, dan zou
daaruit geenszins volgen dat Nederland moet berusten in de uit-
komsten van een exploratie, die achteraf is gebleken onvolledig te
zijn geweest.
Nederland heeft reeds genoeg gedaan door zich neer te leggen
bij de opvatting dat de Corantijn de grens is, een opvatting waar-
voor geen andere ground bestaat dan de voorloopige, niet door de
beide mogendheden bekrachtigde overeenkomst van van Baten-
burg-de Friderici.
Had de Regeering de stukken gepubliceerd, waarop ,,De West-
Indische Gids" en de Staten-Generaal bij herhaling hebben aan-
gedrongen, dan had de Minister de beschuldiging niet kunnen uit-
spreken.
Ook het beroep van Minister Koningsberger op den langen duur
van den bestaanden toestand is waarschijnlijk ontleend aan de
nota-Salisbury.
De onwaarde van dit argument heb ik meermalen in de artike-
len in dit tijdschrift aangetoond. Ik kan niet aan het herhalen
blijven en verwijs naar mijn artikel in ,,De West-Indische Gids"
van December 1927 (9e jg.) blz. 408/409.
Zeer terecht heeft in 1900 onze Regeering gemeend dat de
kwestie niet te oud was om er op terug te komen. En had de Brit-
sche Regeering ons in 1871 kennis gegeven van de ontdekking van
de New River door Barrington Brown, dan was er heelemaal geen
kwestie geweest van den langen duur van den bestaanden toestand.
En de eeuwenoude Eemskwestie, waarover ik in ,,De Gids"
van November 1930 het belangrijke artikel van Lt.-Gen.
b.d. H. L. van Oordt heb gelezen, is die te oud om opgelost te
worden?
In zijn Memorie van Antwoord op het Voorloopig Verslag van
de Tweede Kamer over het IIIe hoofdstuk van de Rijksbegroo-
ting voor 1931, ingezonden bij brief van 5/8 November 1930,
schreef Minister Beelaerts van Blokland over de Eemsgrens:
,,Inderdaad is na den oorlog het vraagstuk het voorwerp geweest
van commissoriale besprekingen. De besprekingen hebben destijds
niet tot een definitief resultaat geleid. Hoewel feitelijke bezwaren van
den bestaanden toestand op het oogenblik niet worden ondervonden,
blijft eene definitive regeling gewenscht".
NIEUW LICHT UIT OUDE BESCHEIDEN
Ten slotte wil ik hier nog eens in herinnering brengen dat Mi-
nister Koningsberger, op 15 Juni 1926 aan den Voorzitter van de
Tweede Kamer heeft geschreven dat eene mededeeling door de
Britsche Regeering aan de Nederlandsche Regeering van de
uitkomsten van Schomburgk's exploratie niet is ontvangen. De
,,course of proceeding", door Lord Palmerston aangewezen, is
dus niet gevolgd. Wij hadden ons derhalve niets aan te trekken
van Schomburgk's survey.
Die survey heeft, een 60-tal jaren later, aan Engeland, Vene-
zuela en Brazilie veel studied en veel geld gekost, aan Koning Vic-
tor Emanuel den arbiter in het geschil Brazilie-Britsch Guia-
na veel moeite, aan Nederland .... veel geschrijf en parlemen-
taire welsprekendheid.
Den Haag, 25 April 1931.
Naschrift.
Hier moge de gedachtenwisseling volgen tusschen Regeering
en Staten-Generaal, voorzoover die heeft plaats gevonden na de
verschijning van het vorige artikel over de grenskwesties, in
,,De West-Indische Gids" van December 1930. (12e jg. blz. 368-
388).
In zijne op 1 December 1930 ingezonden Memorie van Ant-
woord op het Voorloopig Verslag der Tweede Kamer over de
Rijksbegrooting voor 1931, XIe hoofdstuk, schrijft de Minister
van Kolonien:
,,De Braziliaansche regeering heeft kort geleden het voorstel gedaan,
om het werkplan voor de grensafbakeningswerkzaamheden te doen
voorbereiden door een over eenige maanden te B61em of te Rio de Ja-
neiro te beleggen samenkomst van technische regeeringsvertegenwoor-
digers. Daarbij werd aangenomen dat met de terreinwerkzaamheden
in het najaar van 1931 een aanvang zou zijn te maken 1).
De met Britsche en Fransche regeeringen gevoerd wordende gedach-
1) In verband hiermede het volgende bericht in ,,De West" van 4
April 1931:
,,Men weet, dat met Brazilie in beginsel besloten is tot afbakening
der grenzen tusschen beide landen.
De leading van dit werk van Nederlandsche zijde zullen hebben de
heeren C. C. Kayser, die onlangs gepensionneerd is met den titel van
schout-bij-nacht, en C. H. de Goeje.
De afbakening der Zuidergrens is een werk, dat wel eenige jaren zal
duren. In een later stadium zal daarbij wellicht gebruik gemaakt wor-
den van vliegtuigen, maar voorloopig zou begonnen worden met het
62 DE CORANTIJNKWESTIE
tenwisseling nopens de definitive regeling van onderscheidenlijk de
Westgrens en de Oostgrens van Suriname, wettigen de verwachting,
dat ook deze aangelegenheid tot een beslissing zal geraken".
In het Voorloopig Verslag van de Eerste Kamer over de Suri-
naamsche begrooting voor 1931, vastgesteld op 22 April werd
gevraagd:
,,hoe het staat met de oplossing van de grensquaestie tusschen Suri-
name en Britsch-Guyana, met name met de onderhandelingen tus-
schen de Nederlandsche en de Britsche Regeering te dier zake. Het
wordt nu hoog tijd, dat daaraan een einde kome. Na de uitspraak van
het Parijsche scheidsgerecht van 1899 heeft onze Regeering aan de
Britsche te kennen gegeven, dat zij de New-River als de voortzetting
der Corantijn beschouwt. Neemt de Regeering ook nu nog dat stand-
punt in? En wat is de holding der Britsche Regeering daartegenover?"
Het antwoord van den Minister van Kolonien luidde:
,,Omtrent de grensregeling tusschen Suriname en Britsch-Guyana
kunnen nog geen bijzonderheden worden medegedeeld. De onderhan-
delingen met de Britsche Regeering zijn nog gaande".
Op de vraag naar het standpunt der Regeering wordt geen
antwoord gegeven. Maar uit het feit dat er onderhandelingen gaan-
de zijn volgt dat Minister Beelaerts van Blokland niet het stand-
punt inneemt van zijne voorgangers, de Marees van Swinderen
in 1913, Loudon in 1914, om van de Ministers van Kolonien niet
te spreken. (Zie ,,De West-Indische Gids" van November 1920).
Het komt er nu op aan ferm voet bij stuk te houden.
Deze Corantijnkwestie is van algemeen Europeesch belang. Zij
moet de proef op de som leveren hoe het thans staat met de
oplossing van geschillen tusschen kleine en groote naties.
25 Mei 1931.
opzenden van expedities langs den rivierdienst. Deze expedities zouden
in Juli a.s. vertrekken.
Intusschen is dezer dagen een telegrafisch bericht ontvangen van
den heer de Goeje (die op dit oogenblik in Brazilie onderhandelingen
voert) om de opzending der expedities uit te stellen.
Men wacht nu op nader bericht ter verklaring van dit uitstel".
Wat er gaande is weet men hier niet. Een communique van het
Department van Kolonien zou velen welkom zijn. Intusschen blijkt
nit een briefkaart, die ik uit Rio de Janeiro van den heer de Goeje ont-
ving, dat hij op 18 April nog in Rio was.
DE CURAQAOSCHE BEGROOTING VOOR 1931
DOOR
MR. B. DE GAAY FORTMAN
Heel wat begrootingsarbeid is in de laatst verloopen twaalf
maanden in Curacao verricht: de begrooting voor 1931 is vastge-
steld, waarbij op een steun van twee million gulden uit het moe-
derland gerekend werd; de begrooting voor 1930 is gewijzigd,
waarbij gelijke steun van t 1.405.000.- op / 3.800.000.- werd
gebracht, en op dit oogenblik zal al wel de behandeling afgeloopen
zijn van het ontwerp tot wijziging van eerstgenoemde begrooting
met een verhooging der twee million tot de helft meer. Voor
/ 5.395.000.-, om het juiste cijfer te noemen, werd een beroep op
Nederland gedaan en niettemin kregen de Staten-Generaal daarin
geen medezeggenschap. Oorzaak hiervan is de vorm, waarin deze
steun gevraagd werd. ,,Op te nemen kasgelden" noemt de ,,kolo-
niale" wetgever het optimistisch; van ,,op korten termijn door
Nederland verstrekte kasgelden.... met de bepaalde bedoeling
om binnen dien termijn de schuld.... af te doen", spreekt de
minister wat minder zeker, en het Eerste-Kamerlid Mr. Fock is de
zwartgalligheid zelf, wanneer hij antwoordt: dat kennen we, van
Suriname nog; dat geleende geld komt nooit terug.
Er is alles voor te zeggen, om de sinds eenige jaren geschapen
toestand ongezond te noemen. Nu de op te nemen kasgelden een
hoogte hebben gekregen, die het in verband met de gewijzigde
economische omstandigheden zeer twijfelachtig maakt, of het ooit
(om den door den minister niet nader aangeduiden ,,korten ter-
mijn" nu maar buiten bespreking te laten) tot terugbetaling zal
komen, heeft het er veel van, of men den schijn aan het wezen op-
offert. Toch zijn het niet de plaatselijke organen ginds, die maar
beslissen, want uit alles blijkt, dat de geest van de grondwet van
1922, waarop de vorige minister meer dan eens een beroep deed,
zich niet verzet tegen een vergaanden invloed van het Plein in de
Curagaosche inwendige aangelegenheden.
Verleden jaar had Mr. Fock in de eerste plaats betoogd, dat ten
64 DE CURACAOSCHE BEGROOTING VOOR 1931
onrechte gesproken werd van een sluitende begrooting, omdat
daarvan alleen de vorm bestond; ditmaal drong deze afgevaardig-
de vooral aan op wijziging van het regeeringsreglement in dien
zin, dat steeds naar het voor Nederlandsch Indie geldende stel-
sel had hij verleden jaar ook al verwezen de medewerking van
de ,,wetgevende macht" voor vaststelling der Curacaosche be-
grooting zou noodig zijn. De minister stond sterk in zijn betoog,
dat dit voor de West-Indische gebiedsdeelen een stap achteruit
zou beteekenen. Dat deze stap werkelijk zal worden gedaan bij de
uitvoering der grondwet ten aanzien van ons West-Indik heeft de
minister niet gezegd. De commissie-Staal heeft het niet voorge-
steld. Te zijner tijd wanneer? kan dit punt een onderwerp
van bespreking uitmaken, aldus de minister. Het beroep van den
heer Fock op de omstandigheid, dat men in Curacao anders
dan in Suriname niet anders heeft dan een door de regeering
benoemden Kolonialen raad, zal bij die gedachtenwisseling aan
kracht verloren hebben, wanneer overeenkomstig de gedachte
van de genoemde commissie voor Curacao een, althans ten deele,
gekozen ,,vertegenwoordigend" lichaam in het leven geroepen
wordt. Hoe het zij de heer Fock heeft uitdrukkelijk verklaard,
dat hij zich het volgend jaar zal verzetten tegen een voortzetting
van de method, de laatste jaren ten aanzien van de Curacaosche
begrootingen gevolgd.
Men kan echter niet zeggen, dat de jongste behandeling van
hoofdstuk XI der staatsbegrooting in beide Kamers der Staten-
Generaal een groote behoefte heeft aangetoond, om nu just ook
Curacaosche begrootingen daar te behandelen. Men oordeele naar
wat volgt.
De Eerste Kamer bepaalde zich tot edn punt, bekend als de
kwestie-Weitjens. Men weet waarom het gaat. Mr. Weitjens, door
den gouverneur tijdelijk belast met de waarneming van het ambt
van lid van het hof van justitie, en als zoodanig gequalificeerd als
kantonrechter op de bovenwindsche eilanden, ontdekte daar een
chaotischen toestand wat betreft de beeediging der lagere rechte-
lijke ambtenaren en going twijfelen aan de rechtmatigheid zijner
eigen benoeming, omdat het regeeringsreglement natuurlijk
als waarborg voor onafhankelijkheid benoeming voor het leven
en door den Koning voor de zittende magistratuur voorschrijft.
Een commissie, door den gouverneur benoemd, heeft in het eerste
euvel voorzien, maar de klager kreeg ongelijk wat zijn eigen rechts-
positie betreft. Niemand minder dan prof. Kleintjes heeft de zijde
van mr. Weitjens gekozen, en in de Kamer heeft prof. Van Emb-
DE CURACAOSCHE BEGROOTING VOOR 1931
den zich tot tolk van diens bezwaren gemaakt. De minister heeft,
meer nog dan in de memories van antwoord, bij de mondelinge ge-
dachtenwisseling de wettigheid der bezwaren omtrent het (zoo
goed als) onbeeedigd laten van griffiers en ambtenaren 0. M. er-
kend, en ten slotte ook afgekeurd de samenstelling der commissie
van onderzoek (twee administrative ambtenaren en 66n rech-
terlijk ambtenaar van gelijken rang als Mr. Weitjens) in dezen
krachtigen vorm, dat ,,gegeven de feiten, een andere keuze better
ware geweest". Hiermee zou dit deel der zaak zijn afgedaan ge-
weest, als niet twee verwijten van den minister waren overgeble-
ven, nl. dat mr. W. zich tot prof. Kleintjes had gewend, en dat hij
de rechtspraak gedurende eenige maanden had stopgezet. Prof.
Van Embden heeft verklaard, dat dit laatste zich zou bepaald
hebben tot de strafzaken, 1) en meende, dat, wanneer hierover ver-
wijten waren te doen, die niet zouden moeten treffen den rechter-
lijken ambtenaar, die voor een gewetensconflict stond, maar hun,
die den onwettigen toestand geschapen hadden, door en met me-
dewerking van wettelijk onbevoegden. En wat het vragen van het
oordeel van professor Kleintjes aangaat, mr. W. had voor zijne
klachten in Curacao geen geopend oor gevonden en van zijn beroep
op den hoogleeraar aanstonds den gouverneur in kennis gesteld.
Wat de rechtmatigheid zijner eigen ,,tijdelijke" benoeming be-
treft, lijkt het mij niet twijfelachtig, of ook hier is het gelijk aan de
zijde van den klager. Anders dan prof. Van Embden deel ik wel
het gevoelen van den minister, dat art. 35 Rr. de mogelijkheid van
voorziening door den gouverneur in de tijdelijke benoeming ook
van door den Koning te benoemen rechterlijke ambtenaren mo-
gelijk maakt, maar een zoodanige benoeming in de plaats van een
koninklijke benoeming voor het even zooals in het geval van
mr. Weitjens, die al twee jaar zijn ,,tijdelijke" bediening vervult
- acht ook ik onbestaanbaar met het wettelijk voorschrift en met
de beginselen, die het wezen van de zittende magistratuur be-
heerschen. Een tijdelijke voorziening van langer duur, dan noo-
dig is om een benoeming door de Kroon te verkrijgen, dient uitge-
sloten te zijn. Prof. Kleintjes heeft terecht erop gewezen, dat hier
van een stelsel kan gesproken worden. Jarenlang zijn oproepingen
in het Weekblad van het Recht verschenen, waarin de tijdelijke duur
een der aantrekkelijkheden van de uitzending was. Men heeft ook
wel bij verlof van een rechterlijk ambtenaar gebruik gemaakt van
de aanwezigheid van een jurist ginds om door een tijdelijke benoe-
I) Ik heb evenwel niet meer gelezen, dan dat met stopzetting zou zijn
gedreigd.
West-Indische Gids XIII 5
66 DE CURACAOSCHE BEGROOTING VOOR 1931
ming te voorkomen, dat van de ongegradueerde leden-plaatsver-
vangers van het hof van justitie gebruik zou moeten worden ge-
maakt loffelijk en practisch op zichzelf maar niettemin in strijd
met de wet naar mijn gevoelen. Misschien is ook dit punt bij de
herziening van het regeeringsreglement nog eens bijzonder onder
de oogen te zien.
De Kamer heeft prof. Van Embden in zijn pleidooi voor de waar-
borgen der onafhankelijkheid van de rechterlijke macht met alleen
laten staan. De meest-bevoegde leden als de hh. Van Sasse van
IJsselt en Janssen zijn hem onvoorwaardelijk bijgevallen en nie-
mand heeft de partij van den minister opgenomen.
Het derde punt, dat nog in de stukken behandeld was, de vrees
voor verwaarloozing der bovenwindsche eilanden, kwam in de
Eerste Kamer verder niet ter sprake.
Men kan niet zeggen, dat de nog door den waarnemenden gou-
verneur geteekende ontwerp-Curagaosche begrooting voor 1931,
reeds half Februari 1930 ingediend, stond in het teeken van 8 Juni
1929. De uitgaven voor politie en militaire macht hielden alleen
rekening met den bestaanden toestand, niet met wat worden
most. Zelfs het hoogere eindcijfer dezer uitgaven boven de be-
grooting voor 1929 zei niet veel; gerekend met verdediging en orde-
bewaring door 66n corps werd gevraagd: 1 385.000.- voor bij-
drage in de kosten der landmacht, / 289.000.- voor politietoela-
gen aan 198 militairen, / 150.000.- voor de 60 (oude) burger
agenten en ongeveer / 50.000.- voor administrative, politiewacht-
huizen, enz.; in het geheel / 880.520.-, tegen / 744.820- toege-
staan voor 1929.
Belangrijk in deze begrooting leek op het eerste gezicht alleen
het in de memories van toelichting wat uitvoerig behandeldevraag-
stuk der pensioenlasten. De gouverneur wilde een Curagaosch
pensioenfonds met reservefonds in het leven roepen en vroeg
daarvoor aan / 20.000.-, te vinden uit korting op de inkomsten
van ambtenaren en gepensionneerden met in-uitzicht-stelling van
een wederinvoering van de kortingen op de traktementen van
alle ambtenaren in vasten dienst, en f 407.600.- ten behoeve van
een reservefonds, waarvan / 150.000.- zou verkregen worden uit
bet begrootingsoverschot van 1927, terwijl verder voor dit doel
bestemd zouden worden de overdrachtsbelasting, successiebelas-
ting, uitvoerrecht van mijnproducten, winst van de Curacaosche
bank en opbrengst van verkocht domein, welke alle, zooals de me-
morie van toelichting zegt, ,,strikt genomen, uit het kapitaalbezit
DE CURAgAOSCHE BEGROOTING VOOR 1931
van de gemeenschap komen en niet gebruikt mogen worden voor
bestrijding der gewone, jaarlijks terugkeerende uitgaven."
Nog zij vermeld, dat voor de zooveelste maal een landbouw-
kundige voor de bovenwindsche eilanden werd aangevraagd.
Het Voorloopig verslag behandelde geen groote vraagstukken;
bij de artikelen werden detail-opmerkingen gemaakt. Van het
pensioenvraagstuk werd gezegd: ,,Algemeen wilde het als meer op
den weg van een goede financieele politiek liggende voorkomen,
dat eerst de groote werken, waarmnnede belangrijke uitgaven ge-
moeid zullen zijn afgemaakt worden, alvorens overgegaan wordt
tot het vormen van fondsen." Met de uitvoerige Memorie van ant-
woord is dit staatsstuk een waar vragen-en-antwoorden-spel, dat
zich weinig leent tot een bespreking in groote lijnen van een be-
grootingsbehandeling. De hand van den nieuwen gouverneur was
waarschijnlijk zichtbaar in de vlotte intrekking van het reserve-
fonds met bestemming der daarvoor aangevraagde gelden of lie-
ver van ,,het geld", dat hierdoor beschikbaar komen zou, voor af-
lossing van leeningen. aan het moederland aangevraagd en aan te
vragen, en in de verklaring, dat de aandacht van het bestuur ge-
vestigd was op maatregelen ter versterking der middelen door
verhooging van bestaande en invoering van nieuwe heffingen.
Daarvan most de Koloniale raad echter niets hebben bij het zoo
ruim vloeien der middelen.
De openbare beraadslaging omvat dertien kolommen van de
raadsnotulen. Juist de helft daarvan is ingenomen door redevoe-
ringen van het vier man sterke corps der bestuursgemachtigden,
van wie degeen, die het meest op onverwachte aanvallen bedacht
moet zijn, de plaatselijke militaire commandant, zich terugtrok
achter de sterkste verschansing, waarover een bestuursgemach-
tigde beschikt, nl. die der onmogelijkheid van ruggespraak met
den gouverneur over hetgeen hij zou moeten antwoorden, nu de
behandelde punten buiten de gewisselde stukken om gingen.
Vermeldenswaard is het word, dat de heer Jossy Henriquez
sprak over den overval van 8 Juni 1929, een word van hulde aan
de nagedachtenis der gevallen en een van verwijt aan de regee-
ring in Nederland om de weinige belangstelling, die zij had gehad
voor Curaqao ondanks het roepen van daar om een betere defense,
en ten slotte een citaat om de kortzichtigheid van het gewestelijk
bestuur aan te toonen.
Ook tot goed verstand van de behandeling van hoofdstuk XI in
de Tweede Kamer moet hier een en ander gezegd worden over het
68 DE CURACAOSCHE BEGROOTING VOOR 1931
ontwerp tot wijziging der begrooting voor 1930 en de behandeling
daarvan in den Kolonialen raad. Dit ontwerp, dat reeds versche-
nen was, v66r dit college ten aanzien van de begrooting voor 1931
aan de openbare beraadslaging toe was, was blijkbaar geheel in
den geest van den nieuwen landvoogd ontworpen. Diens doel was
in de voornaamste plaats, aan de goedkeuring van den raad te on-
derwerpen een financieringsplan, waardoor het voor Curacao mo-
gelijk zou moeten worden, om uit eigen middelen voorshands
gesteund door voorschotten uit 's rijks schatkist de voor den
dienst noodige werken tot stand te brengen.
Aangevraagd werden, te verdeelen over drie of vier jaren
/ 10.470.000.- t. w. 2 million voor een brug over de haven, 21
million voor havenverbetering, / 1.300.000.- voor bouw van
dienstgebouwen, I million voor een pier en dienstgebouwen op
Aruba, /f 300.000.- voor woningen van gehuwde ambtenaren,
/ 1.900.000.- voor wegenverbetering op Curacao en Aruba,
/ 800.000.- voor voorschot en bouwklaar maken van ground voor
de N. V. Nederhorst, / 70.000.- voor vliegvelden en / 600.000.-
voor den watervoorzieningsdienst. Daarbij werd gerekend op 7
tot 8 million voorschot van het rijk. Optimistisch was nog de
toon der memories van toelichting van 2 Mei 1930, waarin werd op-
gemerkt, dat ,,niets er op wijst, dat na vier jaren een normal stij-
ging van de opbrengst der middelen zal gaan ophouden." Op dien
ground werd becijferd, dat na afwerking van het aangeboden plan
de begrooting van 1934 of 1935 er / 2.200.000.- voordeeliger zou
uitzien dan die voor 1931, waarbij gerekend werd op een normal
toeneming der middelen met / 600.000.-. Nog geen jaar later
kwam de gouverneur met een voorstel tot wijziging van de be-
grooting voor 1931, ook om de raming der middelen meer in over-
eenstemming met de werkelijke verwachting te brengen.
Van de voor het geheele financieringsplan benoodigde
/ 10.000.000.- werden er / 3.000.000.- nog voor 1930 aange-
vraagd, die, later verhoogd met / 800.000.-, een soort bouwfonds
zouden vormen. Van de overige bij deze suppletoire begrooting
aangevraagde gelden dient vermeld een bedrag van / 50.000.-
voor den recherchedienst. De Koloniale raad was welwillend ge-
noeg. Trouwens met het voornaamste, het bouwfonds, had hij
feitelijk al instemming betuigd door de / 3.000.000.- voor bouw-
werken op de begrooting voor 1931 aangevraagd, te besteden uit
op te nemen kasgelden, goed te keuren. Nu wilde men toch wel
wat meer weten. De gouverneur/heeft daarop een lijst gegeven
van reeds uitgevoerde en nog in uitvoering zijnde werken en van
DE CURACAOSCHE BEGROOTING VOOR 1931
de volgorde, waarin men alles behalve de brug en havenwerken
- zou ondernemen; nu plannen over te leggen, achtte de gouver-
neur niet wel mogelijk. Ongewijzigd heeft de raad de begrooting
aangenomen. Na een zeer korte beraadslaging. Verwacht mocht
worden, dat deze zou staan in het teeken van ,,openbare werken",
te meer daar bij dat department een debacle had plaats gevonden
die tot een rechtszaak had geleid, waarbij volgens het raadslid De
Lannoy ,,something rotten" was gebleken. De nieuwe directeur
van dit dienstvak, als eenige bestuursgemachtigde tegenwoordig,
vond, dat deze uitdrukking te sterk was, al had hij in het ,,be-
grootingsbeheer"(?) en in het financieel beheer der werken in uit-
voering tekortkomingen opgemerkt.
Belangrijker dan deze beraadslaging is de briefwisseling ge-
weest tusschen gouvemeur en raad, die het gevolg ervan was.
Half November 1930 zond de gouvemeur een brief aan den raad
met mededeeling van de plannen der eerste uit het bouwfonds uit
te voeren werken. Als ware deze brief een wetsontwerp, werd hij
naar de afdeelingen van den raad verwezen, Men zou het ant-
woord een ,,voorloopig verslag" kunnen noemen. De raad wees
daarin op de sedert Mei veranderde economische omstandigheden,
die het z. i. noodzakelijk maakten, alleen het strikst noodzakelijke
onder handen te nemen. Op de ,,Memorie van antwoord" going de
raad nog in met een ,,eindverslag", waarin hij het betreurde, dat
de gouverneur met zijn ernstige bezwaren geen rekening wilde
houden, en het scheen, dat het hiermee afgeloopen was, en dat
gouverneur en raad min of meer als kwade vrienden op dit punt
gescheiden waren, maar na drie maanden is de briefwisseling her-
vat, doch te laat, om van het verder verloop hier te kunnen mel-
ding maken.
Echter niet alleen tot dit onderwerp bepaalde zich dit begroo-
tingsdebat. Meer stof zelfs leverde het politievraagstuk en de
daarmee in verband staande vreemdelingendienst op. Er was ge-
gevraagd in het Voorloopig verslag, welke houding de gouverneur
aannam ten opzichte van een tweetal in de pers verschenen open
brieven van de Partido revolucionario Venezolano. Hier leek
maar den antwoord op zijn plaats.: de gouvemeur heeft die brie-
ven naast zich neer gelegd. Het bestuur heeft zich evenwel laten
verleiden tot een uitvoerige uiteenzetting zijner vreemdelingen-
politiek. Nochtans was dit antwoord niet geheel duidelijk. Het
komt hierop neer: Het Bestuur heeft den vasten wil zich niet te
mengen in de binnenlandsche politiek van naburige staten. leder
vreemdeling, die in Curacao gastvrijheid geniet, moet zich gedra-
70 DE CURA4AOSCHE BEGROOTING VOOR 1931
gen naar de wetten van het land. Het bestuur zal geen handling
dulden, strijdig met de international wetten en gebruiken. Elke
wettige regeering in een der naburige staten kan op een strikt neu-
trale houding van het bestuur rekenen. Het bestaansrecht van po-
litieke partijen in naburige staten wordt niet ontkend, en het be-
stuur wil de leden dier partijen geen moeilijkheden in den weg leg-
gen, maar in Curacao zullen bestuur en leden dier partijen zich be-
hoorlijk moeten gedragen. Het bestuur kan de P. R. V. niet als
een politieke partij beschouwen. De aanslag van Urbina moet als
een streek van misdadigers worden beschouwd. Omdat Urbina nog
steeds een der voornaamste leaders dier partij is, kan het bestuur
in de leading der partij geen vertrouwen hebben, en stelt het zich
ten plicht, de leden van die partij van Curacao te verwijderen. Dit
geschiedt door uitzetting niet door uitlevering. Nog steeds be-
dreigt de partij onze veiligheid. Als zij tegenover Curacao een
strikt neutral houding wil aannemen, gelijk in haar brieven staat,
laat zij dan de deelnemers aan- en vooral de personen aansprake-
lijk voor den overval van 8 Juni 1929 uitstooten.
Waarschijnlijk heeft de gouverneur niet gedacht, dat deze ge-
dachtenwisseling bij de openbare beraadslaging zou worden voort-
gezet. En inderdaad behoort er ook wel eenige goede wil toe, om
de merkwaardige redevoering van het raadslid Winkel bij deze ge-
legenheid te beschouwen als door het bovenstaande in de gewissel-
de stukken voorbereid. Slechts dit kan ik er van vermelden, dat
deze redevoering er een was over het optreden van den vreemde-
lingendienst, vol klachten, maar ook vol ,,beweringen". Niet on-
bedenkelijk zeker was in meer dan 66n opzicht deze opmerking
van den heer Winkel: ,,Nederland en Curacao hebben onder de
militaire politie een treurige geschiedenis beleefd, waarvoor Cu-
racao lang zal moeten boeten, tenzij het Curagao lukt tot goede
verstandhouding te komen met de toekomstige bewindvoerders
van Venezuela".
Het was te voorzien, dat ook dit deel der begrootingsbehande-
ling een staartje zou hebben. De gouverneur heeft op zakelijke
wijze zijne beleid verdedigd, maar den heer Winkel blijkbaar niet
overtuigd van de onjuistheid van diens optreden, ook in den vorm.
Immers aldus begon deze zijn repliek: ,,Als lid van den Kolonialen
Raad gevoel ik mij verplicht alle mededeelingen aan het Bestuur
te doen, welke ik van de bevolking krijg, hetzij in vorm van
klacht, bewering of gezegde en vooral wanneer ik geloof dat deze
een slechten invloed hebben op de bevolking." Het is zeker te ho-
pen, dat dit althans voor de openbare beraadslaging niet
DE CURAgAOSCHE BEGROOTING VOOR 1931
het in dezen raad algemeen ingenomen standpunt zal blijken
te zijn.
Bij de behandeling van hoofdstuk XI voor 1931 in de Tweede
Kamer was het vooral des gouverneurs verklaring over de revolu-
tionnaire Venezolaansche partij, die in het debate kwam. De heer
IJzerman opende de rij der sprekers, Ook van zijn rede was weer
een groot deel gewijd aan de vreemdelingenpolitiek, die natuurlijk
niet buiten den overval van 8 Juni 1929 te beschouwen was. Voor
meer dan 66n. die weet, hoe goed deze afgevaardigde in den regel
op de hoogte is, zal zijne rede een teleurstelling zijn geweest, omdat
hij gemeend heeft, waarschijnlijk ter will der partijpolitiek, die
te moeten doorspekken met een reeks grappen en zoogenaamde
geestigheden naar aanleiding van de door den gouverneur geno-
men maatregelen om een herhaling van het gebeurde te voorko-
men. De minister heeft meegedeeld, dat hij over de vreemdelin-
genpolitiek van den gouvemeur bij dezen nog nadere inlichtingen
heeft ingewonnen, die hij aan het oordeel van zijn ambtgenoot van
Buitenlandsche Zaken wil onderwerpen. Ik vermeld ten slotte
nog, dat de heer van Boetzelaer het voor de bovenwindsche eilan-
den op nam en de heer Joekes zijn vreugde uitsprak over het West-
Indische detacheeringsbesluit 1931, waarvan hij voorziening ver-
wachtte in de Curacaosche behoefte aan Nederlandsche ambte-
naien.
Amsterdam, 26 April 1931.
ENKELE VOORLOOPIGE OPMERKINGEN AAN-
GAANDE DE VOORLOOPIGE CURACAOSCHE BE-
GROOTING VOOR 1932
DOOR
W. R. MENKMAN
Op 25 Maart van dit jaar hebben in de Eerste Kamer waarschu-
wende woorden geklonken aan het adres der Regeering, voor het
geval dat volgend jaar wederom de Curacaosche begrooting, op
dezelfde wijze als de twee voiige begrootingen, aan behandeling in
de Nederlandsche Volksvertegenwoordiging zou worden onttrok-
ken. Intusschen lijkt de kans gering dat de definitive vaststelling
der begrooting voor 1932 waarvan het ontwerp op 16 Februari
j.L aan den Kolonialen Raad was ingediend aan de beslissing
van den Nederlandschen wetgever zal worden onderworpen. Die
begrooting immers kan moeilijk anders dan onder de bepalingen
van het thans nog bestaande regeeringsreglement vallen en een
bijdrage uit 's Rijks schatkist tot aanvulling der Curacaosche
geldmiddelen wordt bij het bedoelde ontwerp niet gevraagd, ter-
wijl ook voor bij het moederland op te nemen gelden zeer te-
recht een steen des aanstoots voor sommige Kamerleden geen
bedrag is uitgetrokken.
Dit oogenschijnlijk gunstig resultaat is verkregen door voor
openbare werken slechts ongeveer 20 procent te begrooten der uit-
gaven in 1930 (uitgaven ten last van het z.g. bouwfonds werden
ditmaal als memoriepost opgenomen) en door de opbrengst der
middelen en inkomsten te ramen op ruim 921 procent der bekende
opbrengst in 1930. Wat deze laatste betreft kan men slechts ho-
pen dat een vermindering voor Curacao van ruim 8 ton en een
vermeerdering voor Aruba van ruim 21 ton, vergeleken bij 1930,
geen te optimistische racing zal blijken voor 1932. Het is wel
merkwaardig dat, terwijl de alarmberichten aangaande inperking
der olieproductie in Venezuela van eind 1929 dagteekenen, dat
land in 1930 nog iets meer opleverde dan in het jaar te voren, zoo-
dat, toen het ontwerp der begrooting voor 1932 werd ingediend, de
vermindering eigenlijk nog komen most.
VOORLOOPIGE CURACAOSCHE BEGROOTING VOOR 1932 73
De ditmaal over slechts zeven afdeelingen verdeelde uitgaven
zijn begroot op 7.365.395.- gulden en de duurste afdeeling is de
IVe Financidn met ruim 2.800.000.- gulden; het is echter
merkwaardig even na te gaan wat er zooal in deze afdeeling is on-
dergebracht. Niet alleen de kosten der administrative van de finan-
ciden, die van het domeinwezen en van den dienst der belastingen,
van het hypotheekkantoor, de Curagaosche Bank en de Kamer
van Koophandel en Nijverheid, de posterijen, de radio- en de
telephoondienst, het ijkwezen, alsmede pensioenen, wachtgelden
etc., overtochts-, vervoer- en verplaatsingskosten van personnel,
maar ook de brugdienst, het haven- en loodswezen, het seinwezen,
de kustverlichting en de watervoorziening; ten slotte natuurlijk
de renten op de van het moederland genoten kasvoorschotten.
Direct moet dus worden bedacht dat verschillende onder Finan-
ciden ressorteerende diensten aanzienlijke inkomsten opleveren, te-
zamen met de kortingen voor pension geraamd op ongeveer
2.000.000.- gulden.
Dit in aanmerking genomen is niet de IVe maar de IIIe afdee-
ling de kostbaarste, die der Justitie, omvattende rechterlijke
macht (en parket), politie en brandweer, gevangeniswezen, voog-
dijraad enz., in total vereischende een bedrag van bijna
1.675.000.- gulden, waar dan ook weder eenige inkomsten tegen-
over staan, de voornaamste waarvan die is wegens vergoeding
voor op Aruba te verleenen politiediensten op de terreinen eener
olie-onderneming, ad 62.500.- gulden. Voor de twee vorige jaren
werd telkens 50.000.- geraamd voor een dergelijke vergoeding op
Curacao, welke evenwel nimmer is kunnen worden ontvangen,
omdat er geen voldoende manschappen ter beschikking waren om
de bewaking in kwestie te doen plaats hebben. Op het bedenkelij-
ke van dergelijke arrangementen met particuliere ondernemingen
is reeds van verschillende kanten gewezen.
Voor personnel en materieel der politie is niet minder dan ruim
1.360.000.- gulden uitgetrokken, d.i. iets meer dan de geheele
geraamde opbrengst der inkomstenbelasting. Vergelijkt men dit
cijfer met de uitgaven voor 1930, dan treft ons alweder een be-
langrijke toeneming. Voor laatstgenoemde jaar werd toegestaan
iets meer dan 6dn miljoen en de werkelijke uitgaven worden aan-
gegeven met bijna 950.000.- gulden; voor 1931 werd toegestaan
ruim 880.000.- gulden, te vermeerderen met hetgeen nog bij sup-
pletoire begrooting zal worden vastgesteld. Waarbij dan nog
moet worden bedacht dat de kosten der Marine de zuiver mili-
taire en de zuiver politioneele uitgaven zijn voor Curagao niet wel
74 ENKELE VOORLOOPIGE OPMERKINGEN AANGAANDE DE
uit elkander te houden door het moederland worden gedragen.
Dat in het allerminst onwaarschijnlijke geval eener sterke da-
ling der inkomsten in een nabije toekomst de Curacaosche uitga-
ven in het belang der veiligheid te hoog zullen blijken voor de
draagkracht van het gewest is geen hersenschim; het kan nuttig
zijn thans reeds te wijzen op de mogelijkheid dat eerlang Curacao
weder een ,,gesubsidieerd" gewest zal worden.
Feitelijk is die toestand zij het dan onder camouflage -
misschien reeds sedert eenigen tijd weder ingetreden, sedert er een
aanvang is gemaakt n.1. met het opnemen van ,,kasgelden" bij het
moederland. Volkomen terecht zijn in de Eerste Kamer scepti-
sche beschouwingen gehouden over de kansen dat Nederland van
het bedrag der voorschotten iets terug zal zien, of op den duur
zelfs rente over die voorschotten zal toucheeren. Het is echter
niet van belang ontbloot er zich even rekenschap van te geven
hoev661 het moederland op deze wijze wel bij Curacao zal kunnen
inschieten; welnu, voor 1932 wordt gerekend op een eindschuld
van 7.300.000.- gulden.
Het is niet zonder verbazing dat men zich afvraagt waarom
niet zoodra de invloed van de ,,oilrush" zich begon te doen ge-
voelen de ongewoon lage Curacaosche belastingen flink zijn
verhoogd geworden. Verminderen kan men altijd, wanneer de
draagkracht afneemt, terwijl men nu de kans loopt van te zullen
moeten verhoogen, just bij een minder gunstige conjunctuur. Na-
tuurlijk is het een eenigszins bedenkelijke ondememing, aan de
bevolking hoogere lasten op te leggen eenvoudig omdat de zaken
momenteel zoo goed gaan en met het doel om bij een eventueel
keeren van het getij iets achter de hand te hebben; in dit bijzon-
dere geval echter zou er een zeer gemotiveerde aanleiding zijn ge-
weest om tijdelijk meer belasting te heffen dan in verband met de
gewone uitgaven noodig was. Men had n.1. uit eigen middelen het
bouwfonds kunnen en moeten bijeenbrengen ten behoeve
van de vele en omvangrijke openbare werken, welke reeds jaren
geleden noodzakelijk werden geacht en waarvan de uitvoering
geruimen tijd in beslag zou.nemen.
Nieuw in de voor de 1932 ontworpen begrooting is de invoering
van een afdeeling Binnenlandsch Bestuur, met een total van
ruim 6en miljoen gulden, wat exhorbitant zou zijn wanneer hier
werkelijk sprake was van de kosten van het binnenlandsch be-
stuur uitgeoefend door drie gezaghebbers en twee districts-
meesters. Men heeft evenwel onder Binnenlandsch Bestuur te-
vens ondergebracht eeredienst en onderwijs en de vroegere afdee-
VOORLOOPIGE CURAgAOSCHE BEGROOTING VOOR 1931 75
ling Eeredienst, onderwijs en armenzorg laten vervallen;de ar-
menzorg heeft een onderdak gevonden bij de Gouvernements-
secretarie. De vorming der afdeeling Binnenlandsch Bestuur, zegt
de Memorie van Toelichting, heeft voorloopig slechts een ,,begroo-
tingstechnische" beteekenis. ,,Mochten de omstandigheden het
,,vorderen en de financieele toestand het toelaten, dan kan later
,,deze afdeeling onder een hoofdambtenaar, die over een bureau
,,moet beschikken, worden geplaatst. Zulk een verandering kan
,,dan worden benut om de bestuursindeeling van het eiland Cu-
,,racao te hervormen. Hieraan bestaat, onder de tegenwoordige
,,omstandigheden, nog geen dringende behoefte". Duidelijk is
deze toelichting allerminst, vooral niet in verband met de samen-
voeging van het binnenlandsch bestuur met eeredienst en onder-
wijs. Waarom just met deze twee taken van overheidszorg?
Denkt men zich dien hoofdambtenaar, die de gewestelijke en
plaatselijke bestuursaangelegenheden, den eeredienst en het on-
derwijs wonder zich zou krijgen, alsmede de bevolkingsboekhou-
ding, landbouw, veeteelt, handel, nijverheid en visscherij allies
voor de gesamenlijke zes eilanden misschien als een soort sub-
gouverneur? En dan die hervorming der bestuursindeeling van
het eiland Curacao, waaraan nog wel geen oogenblikkelijke en
dringende behoefte bestaat, maar welke men zich toch blijkbaar
denkt als te eeniger tijd aan de orde te zullen komen! Misschien
brengt het ontwerp voor een nieuw regeeringsreglement, dat toch
eindelijk wel eens zal verschijnen, de oplossing van hetgeen nu nog
vreemd schijnt; voorloopig evenwel hjkt het alsof er met betrek-
king tot de bestuursregeling maar 66n kwestie kan bestaan, t. w.
de kwestie van het bestuur over de Bovenwindsche Eilanden.
Voor ieder der eilanden Curagao en Aruba wordt gerekend op
bezoldiging van 66n Roomsch-Katholiek geestehjke meer, op elk
dezer beide eilanden is het aantal parochies met 66n vermeerderd
en in iedere nieuwe parochie is een kerk gesticht, van welke ker-
ken de M. v. T. ons leert hoeveel zij hebben gekost en hoeveel zit-
plaatsen zij bevatten. Eigenaardig is dat er ter motiveering van
het voorstel met betrekking tot Curagao gesproken wordt van
groote toeneming der bevolking, met betrekking tot Aruba van
vermeerdering der Roomsch-Katholieke bevolking; wat het be-
trokken gedeelte van Aruba betreft worden zelfs cijfers genoemd,
een vermeerdering van 2000 tot meer dan 4000 zielen. Hetgeen
ons echter niet wordt medegedeeld, dat is waar die toeneming van-
daan is gekomen; de inheemsche bevolking kan zich verplaatsen,
maar kan niet plotseling sterk vermeerderen. Zooals het geval nu
76 ENKELE VOORLOOPIGE OPMERKINGEN AANGAANDE DE
ligt zal wellicht de vraag niet aan de orde worden gesteld of ook
ten behoeve van de geestelijke verzorging van uitheemschen, van
wier blijvende vestiging men nog niet zeker is, een beroep kan
worden gedaan op de openbare kas, een vraag welke vroeger geen
beteekenis zou hebben gehad, maar die onder de tegenwoordige
omstandigheden niet geheel van belang ontbloot is. Trouwens,
een dergelijke vraag kan zich ook voordoen met betrekking tot
het onderwijs.
Het is algemeen bekend, dat het in Curacao langen tijd met de
bevolkingsboekhouding treurig is gesteld geweest en naar den uit-
slag der recent volkstelling kan dus nauwelijks met genoeg be-
langstelling worden uitgezien. De Verslagen van Bestuur en
Staat gaven tot dusver steeds tot in eenheden nauwkeurige sterk-
tecijfers welke desniettemin weinig betrouwbaar waren en
daarenboven overzichten van de verdeeling der ingezetenen naar
de geboorteplaatsen en naar de kerkgenootschappen. In die over-
zichten werden cijfers gegeven van Protestanten, Roomsch-
Katholieken, Israelieten en ,,andere genootschappen". Aangezien
het sommetje altijdpreciesuitkwam,moestworden aangenomendat
Boeddhisten, Mohammedanen, etc. en menschen zonder geloof
- onder de rubriek,,andere genootschappen" vielen; op 1 Januari
1929 bedroeg het aantal leden dier ,,genootschappen" voor Aruba
ruim 10% van de total bevolking. Verwacht mag worden dat
het resultaat der gehouden telling niet alleen zal bestaan in een
verbeterd sterktecijfer, maar ook iets naders zal leeren aangaande
den socialen, cultureelen en intellectueelen toestand der bevoi-
king zij het dan ook voorloopig alleen voor het voornaamste
eiland en althans nauwkeurige gegevens zal opleveren ten aan-
zien van de Godsdienstige gezindten en van de nationaliteiten.
Een tweede nieuwigheid welke het ontwerp der begrooting voor
1932 ons bracht was het als bijlage daaraan toegevoegde econo-
mische overzicht betreffende 1930. Al direct treft ons daarin de
mededeeling dat aangaande handels- en scheepvaartbeweging der
Bovenwindsche Eilanden geen gegevens worden verstrekt, omdat
de betreffende cijfers niet van voldoende belang zouden zijn en
ook omdat er geen voldoende tijd was geweest om de opgaven van
daar te verwerken. Leest men echter verder, dan blijkt, dat ook
overigens aangaande den toestand dezer drie stiefkinderen nie-
mendal wordt medegeeld. Wel echter worden in een ander
overzicht evenals steeds de cijfers gepubliceerd der opbrengsten
van middelen en inkomsten op St. Maarten, St. Eustatius en Saba
in 1930, doch zonder eenig commentaar. Hoe het te verklaren is
VOORLOOPIGE CURAQAOSCHE BEGROOTING VOOR 1932 77
dat per hoofd der bevolking op Saba ongeveer 66n kwartje aan in-
komstenbelasting binnenkwam, tegenover ongeveer drie kwartjes
op St. Eustatius en ongeveer 66n gulden op St. Maarten, waarom
daarentegen de Sabaneezen ongeveer vier gulden per hoofd op-
brachten aan accijns op gedistilleerd, de St. Martijners echter
ongeveer dertig centen, dat alles blijft dus voor ons verborgen.
Hoewel het laatstbedoelde overzicht (bijlage No. 6) natuurlijk
voor 1930 nog geen geheel complete en nauwkeurige cijfers kon
geven, doet het toch vreemd aan te lezen dat het economisch ver-
slag geen cijfers van de opbrengst der accijnsen bevat, omdat zij
een verkeerd beeld zouden kunnen geven van den economischen
toestand, Lichtelijk misleidend is de toevoeging dat een groot ge-
deelte der veraccijnsde dranken wordt uitgevoerd op vertrekken-
de schepen; men zou den indruk kunnen krijgen dat belangrijke
hoeveelheden dranken uit het vrije verkeer als scheepsprovisie
worden verkocht. Op het arme Bonaire echter, waar geen schepen
komen proviandeeren, werd voor zoover begin 1931 vastge-
steld per hoofd der bevolking zes gulden aan accijns op gedistil-
leerd ontvangen. Ingewijden weten natuurlijk dat de Curaqao-
sche schatkist belangrijke inkomsten geniet uit in den steek gela-
ten accijnsen op naar ,,droge" gebieden uitgevoerd gedistilleerd.
Wat heelemaal niet nieuw is, dat is dat uit de begrootingsstuk-
ken blijkt van een hernieuwde belangrijke overschrijding in
1930 van het voor onvoorziene uitgaven toegestane credit;
uitgaven gedaan of nog te doen 51 ton, toegestaan 66n ton! Bijla-
ge No. 7 geeft van de posten welke tezamen die ruim 550.000.- gul-
den uitmaken een volledige opsomming; van onbelangrijke en
vermoedelijk inderdaad onvoorzienbare uitgaven, als enkele gul-
dens voor zegelkosten, of voor vergoeding aan de officiersgamelles
van marinevaartuigen wegens deelneming aan de tafel door de
echtgenoote des Gouverneurs op dienstreizen van dezen laatste
- tot zeer aanzienlijke als 140.000.- gulden voor aankoop en
onderhoud van de Koningin Emmabrug en 46.000.- gulden voor
verbetering van hospitaalgebouwen, uitgaven welke men niet in
een opgave als de onderhavige zou verwachten. Zelfs vorderingen
(van wie?) ter zake van radioverkeer in 1927 en 1928 total
/ 17.651.67 werden in 1930 uit den post voor ,,onvoorzien" be-
taald.
In onze Volksvertegenwoordiging zijn al eens opmerkingen ge-
maakt waaronder sarcastische opmerkingen over de Cura-
caosche onvoorziene uitgaven, desniettemin echter is in 1930 we-
derom een aanzienlijke overschrijding oirbaar geacht.
78 ENKELE VOORLOOPIGE OPMERKINGEN AANGAANDE DE
Het lijkt nu wel heel lang geleden dat de total inkomsten der
Kolonie Curacao niet meer bedroegen dan het bedrag dat men in
1930 noodig heeft gehad om onvoorziene uitgaven te bestrijden,
maar toch ligt die tijd nog slechts een dertigtal jaren achter ons.
Aan den anderen kant mogen de tegenwoordige toestanden nieuw
schijnen, doch het is 14 jaar geleden dat de eerste ruwe oFe uit Ve-
nezuela op Curagao werd aangevoerd en 13 jaar geleden dat daar
ter plaatse het olieraffinaderijbedrijf zijn werkzaamhe;d aanving,
d.w.z. dat v66r omstreeks vijftien jaar de grondslag werd gelegd
voor een snelle en sterke economische ontwikkeling althans
van het voornaamste eiland welke aan het bestuursbeleid hoo-
ge eischen zou stellen.
Na het kortstondige tijdperk 1919-1921, toen een vooruitziend
landvoogd voorbereidingen wilde treffen voor het naderende
vloedgetij, maar optomde tegen de moederlandsche hand-op-de-
zak-politiek, heeft de period van opkomst niet veel anders te
aanschouwen gegeven dan een onordelijke, systeemlooze be-
windvoering. Meestal hinkte men achter den toestand aan, om af
en toe te trachten sprongsgewijs op een of ander gebied den achter-
stand eensklaps in te halen. Z66 moet het verklaard worden dat
gedurende de later jaren herhaaldelijk schrille tegenstellingen
zijn te zien gegeven met de zuinigheidspolitiek van indertijd en
dat men zich zoo vaak niet den tijd heeft gegund om belangrijke
uitgaven op regelmatige wijze aan het oordeel van den Kolonialen
Raad te onderwerpen. Van dit college had ongetwijfeld bij ver-
schillende gelegenheden meer kracht kunnen uitgaan; het is ech-
ter ook maar al te dikwijls voor faits accomplish gesteld waar het
niet tegen op kon.
En nu doet zich de vraag voor of de ingetreden economische
teruggang het behind better voorbereid vindt dan destijds de op-
leving. De begrooting voor 1932 stelt het antwoord niet bij voor-
baat buiten twijfel.
1 Mei 1931.
Naschri/t. Toen het bovenstaande werd geschreven waren uit
den aard der zaak h. t. 1. nog niet bekend de Memories v. Antw.
op de Voorl. Verslagen van den K. R. betreffende de Suppl.
begrooting voor 1931 en de Begrooting voor 1932, welke beide
Memories gedagteekend zijn 20 April.
Juist negen weken na het indienen van het ontwerp der be-
grooting voor 1932 deed het Gouvernement in die memories de
VOORLOOPIGE CURAAOSCHE BEGROOTING VOOR 1932 79
mededeeling dat de inkomsten van het eerste kwartaal 1931
beneden de raining zijn gebleven, dat de middelen zullen moeten
worden versterkt, dat op de uitgaven zal moeten worden be-
zuinigd en dat voorstellen tot verhooging van belastingen zul-
len worden ingediend, om zoowel voor 1931 als voor 1932 het
evenwicht tusschen ontvangsten en uitgaven te kunnen hand-
haven en om in 1933 te kunnen beginnen met aflossing
van schuld aan het moederland.
Wanneer bedacht wordt dat van het eerste kwartaal 1930 bij
het indienen der begrooting voor 1932 reeds de helft verstreken
was en dat men toch beschikte over de ontvangstcijfers van het
laatste kwartaal 1930 waarin zich reeds de achteruitgang
van handel en scheepvaart begon af te teekenen dan kan
de conclusie moeilijk een andere zijn dan dat het Bestuur zich
wederom niet bijtijds van den toestand heeft rekenschap gege-
ven. Desniettemin waagde het zich op 20 April toch nog even
aan de voorspelling dat de middelen, waarvan de opbrengst voor
1931 op 81/2 miljoen was geraamd, altijd wel 61/, miljoen zul-
len opbrengen.
Voor 1932 werden die zelfde middelen zonder verhooging
van belastingen geraamd op 71/, miljoen en de K. R. moet
nu maar afwachten welke voorstellen het Bestuur tusschentijds
zal doen om den toestand te redden.
CURACAO'SCHE TROEBELEN
DOOR
S. KALFF
,,De geschiedenis van Curacao", zoo schreef een vraagbaak
onzer dagen, ,,bestaat (overigens) grootendeels uit twisten over 't
begeven van ambten en de grenzen van het gezag van den direc-
teur" 1).
Dit mocht inzonderheid van toepassing heeten op het bestuur
van de gouverneurs Juan Pedro van Collen, 1731-1738, en Jan
Goles, 1738-1740, 't welk eene period vormde van troebelen en
onregelmatigheden, van krakeelen en gezagsoverschrijdingen, van
partijschappen onder de burgerij en onder de leden van het be-
stuur. Ook van finantieele ddsordres, 't geen reeds aangevangen
was onder v. Collens voorganger, Du Fay, die met de noorderzon
verdwenen was, met achterlating van aanzienlijke schulden.
Deze had zich bij de bewindhebbers in 't vaderland reeds lang
verdacht gemaakt door zijne slordige boekhouding; eene slordig-
heid, welke steeds ten prejudice kwam van de kas der W. I. Com-
pagnie. Herhaaldelijk was hij aangemaand om achterstallige gel-
den over te maken, doch hij was steeds in gebreke gebleven om
daaraan te voldoen, Zijn opvolger v. Collen, die tot dusver kom-
mandant van het garnizoen was geweest, ontving de opdracht om
de niet afgedragen gelden van Du Fay te innen. Doch dit gelukte
hem slechts ten deele, daar deze voorganger eenige maanden na
zijn gedwongen aftreden heimelijk het eiland verliet en de cura-
tors van zijn boedel eene schromelijke wanorde in zijne zaken ont-
dekten. Zoo werd na zijn vertrek nog eene vordering van 24000
pesos te zijnen last aangeboden, welke uit's mans berooide nala-
tenschap niet kon worden voldaan.
Over v. CoUen vermeldde de kroniekschrijver (Hamelberg) dat
er van zijn behind niet veel anders te zeggen was, ,,dan dat het
zich kenmerkte door groote willekeur, die onder de burgerij veel
verdeeldheid veroorzaakte". Bijna zeven jaren bleef hij aan het
1) Encyclopaedie West-Indie, bl. 257.
CURAnAO'SCHE TROEBELEN 81
bestuur, dat zich just niet door ingrijpende gebeurtenissen onder-
scheidde, maar wel door eigendunkelijke of wederrechtelijke han-
delingen. Zoo maakte hij in justitieele zaken, ten einde zijn wil
door te driven, steeds gebruik van zijn recht op twee stemmen,
waartoe hij echter alleen bevoegd was ingeval de stemmen staak-
ten. Brieven, aan den gouverneur en rade gericht, werden door
hem alleen geopend en hij gaf van den inhoud aan de raadsleden
slechts kennis wanneer dit met zijne inzichten strookte. Op eigen
gezag veranderde hij het ceremonieel bij den otvangst van 's Lands
oorlogsschepen; hij gaf brieven van meerderjarigheidsverklaring
Suit, waartoe alleen de Staten Generaal in Nederland bevoegd wa-
ren; hij ontsloeg op eigen gezag den kapitein-luitenant Bernagie,
den commissaris van den slavenhandel Jan Luls, den predikant
Rasvelt en de raadsleden Flier en Houtschilt.
Dergelijke arbitraire of onrechtmatige handelingen lokten het
protest der benadeelden uit en verschillende daarvan werden door
bewindhebbers gedesavoueerd, zoodat hij genoodzaakt werd daar-
op terug te komen. 't Meest veroordeelden zij zijne houding in za-
ke het Hollandsche schip Elisabeth. In 1736 was dit vaartuig met
eene rijke lading onderweg van Curarao naar Amsterdam, toen
het, te samen met het schip Assenddelt, door Spaansche kapers
werd buitgemaakt. De klachten daarover bij de Spaansche autori-
teiten ingediend, bleven zonder gevolg. Kort daarop liep de Elisa-
beth, thans onder Spaansche vlag, de haven van Curacao binnen
en in plaats van terstond beslag te leggen op schip en lading liet de
gouverneur het vaartuig ongehinderd vertrekken zoodra de kapi-
tein hem had schadeloos gesteld voor de verliezen, welke v. Collen
persoonlijk geleden had; nl. doordien hij bij de ladingen van beide
prijsgemaakte schepen geinteresseerd was geweest. Door dit ac-
coord tusschen gouverneur en gezagvoerder had derhalve de eer-
ste zijn persoonlijk belang v66r het belang der Comp. laten gaan.
Op de scherpe brieven van bewindhebbers dienaangaande ant-
woordde hij slechts, dat zij zelve immers den last hadden gegeven
om in het belang van den handel aan Spanje zoo min mogelijk re-
den tot ongenoegen te geven. Doch met die uitvlucht waren be-
windhebbers niet gediend, en zij antwoordden dat daarmee toch
nooit bedoeld kon zijn om te berusten in een volkomen onwettige
daad, zooals het nemen van de Elisabeth en Assenddeft geweest
was. Hem werd tevens gelast om de schadevergoeding van 1492
pesos, welke hij van den Spaanschen kapitein ontvangen had, tot
nader order onder zich te houden. Hij bleef voor deze zaak slecht
aangeschreven staan en de klachten der burgerij, welke tegen hem
West-Indische Gids XIII 6
CURAqAO'SCHE TROEBELEN
ingediend werden, droegen er niet toe bij om zijne positive te ver-
sterken.
Onder zijn bestuur werden eenige herstellingen aan de forten
gedaan; de Koloniale Raad werd met drie burgerleden vermeer-
derd en aan Roelof Cales werd octrooi verleend voor de oprichting
van een korenmolen op het plein, sedert Molenplein genoemd. In
den laatsten tijd van zijn behind werd hij ziekelijk, hetgeen hem
in verband met de klachten der burgers en zijn bedorven conduite-
staat in 't vaderland, drong om zijn ontslag te vragen. 't Werd
hem ook aanstonds verleend; doch bewindhebbers, die den heime-
lijken aftocht van Du Fay en de door dezen nagelaten schulden
nog niet vergeten waren, bepaalden tevens dat v. Collen het eiland
niet mocht verlaten alvorens alle zaken betreffende zijn beheer
zouden zijn afgedaan. Voorts zou de schade, door zijn willekeurig
optreden aan ettelijke burgers berokkend, vergoed moeten wor-
den en aan de Comp. dienaren werd vergund om in rechten tegen
hem op te treden voor geleden verlies aan traktementen en rant-
soenen. Dit betrof hoofdzakelijk de ambtenaren, die door hem op
eigen gezag waren ontslagen.
Er behoefde intusschen geen vrees te bestaan dat v. Collen het
eiland zou verlaten op dezelfde wijze als Du Fay, want hij kwam
drie maanden na zijn ontslag te overlijden. Volgens zijne partijge-
nooten zou zijn dood niet zoozeer te wijten zijn aan zijne ziekte als
wel aan het verdriet hem berokkend door tegenstanders, die hem
genoodzaakt hadden zijn ontslag te vragen. En ook aan de gesties
van zijn opvolger, Jan Gales, die zijne goederen in beslag nam,
zijne vrienden vervolgde en zijne vijanden begunstigde. Dit was
ook de meening van den lokalen hekeldichter, die in een schimp-
dicht op Gales zich uitliet:
Doen heeft hij gaan verhaasten van Collen sijn doot,
Nademaal hij sonder reeden
Af nam veel valsche eeden
Tot beschuldiging groot,
Waar meede hij, die siek lag, aanviel als een beest,
Die door alle dees chagrijnen
Anders niet deed als quynen
Tot hij gaff den geest,
Tot droefheyd van veel menschen die dat sagen aan.
Selfs waaren de partijen,
Die hem niet mogte leyen,
Daar van aangedaan.
De schrijver van Het ontroerd Holland liet zich in denzelfden
CURAAO'SCHE TROEBELEN
geest als deze hekel- en kreupeldichter uit, waar hij van Gales ge-
tuigde:
,,De Oud Gouverneur van Collen werd zoo schandeleus behan-
delt dat hy, de vexation niet langer kunnende dragen, in een quy-
nende ziekte verviel, en tot zyn laatste uur toe om wraak tegen de
geweldenary riep, met bede dat zyn Vrienden na zyn dood satis-
factie van zyn goeden naam zouden vorderen. Na het overlyden
van voorn. Heer van Collen nam den Gouverneur alle deszelfs Ef-
fecten in beslag, zoodat niemant in staat was om de Rekeningen
te vereffenen."
Van Collen was gehuwd met Clara Catharina Kerckrinck, uit
welk huwelijk vijf kinderen geboren werden. Hij behoorde tot een
aanzienlijk geslacht, afkomstig uit Aken, dat in 1589 wegens ge-
loofsvervolging Duitschland had verlaten en zich te Amsterdam
metterwoon gevestigd. Een der voornaamste leden was mr. Fer-
dinand van Collen, heer van Guntersteyn en Tienhoven, die in
1688 bewindhebber was van de Westindische Comp.
Toen v. Collen in 1738 werd opgevolgd door Jan Gales kon de
burgerij van Curacao zeggen dat ze met dezen gouverneur from
the frying pan into the fire gekomen was.
Tijdens zijne benoeming beyond hij zich in Nederland, waar hij
als kapitein in het leger der Staten diende. Te voren had hij een
twist gehad met een anderen officer, Lusanet of Luknette ge-
naamd, welke hem bij die gelegenheid door het venster had ge-
worpen van het vertrek waar de twist was ontstaan. Het geval
was ruchtbaar geworden, en later verzuimde op Curacao de hekel-
dichter niet om in een spotliedje daarvan partij te trekken. Reeds
v66r zijn vertrek uit Nederland geraakte hij in een ander geschil
met een zeeofficier over eene wimpelkwestie. Aan boord van het
schip Geertruida, dat hem naar Curacao most brengen en dat ter
reede van Texel op een gunstigen wind lag te wachten, had hij den
*> wimpel of standard laten hijschen, ofschoon dit distinctief nooit
door een koopvaardijschip werd gevoerd. Daarover ontving hij
van den kapitein ter zee de Greve, die met zijn tot's Lands vloot
behoorend schip eveneens ter reede van Texel lag, het verzoek om
dien wimpel te strijken, als zijnde eene onrechtmatige onderschei-
ding. Doch dit werd door Gales geweigerd, die zich beriep op zijn
rang als gouvemeur. De Greve maakte hem daarop duidelijk dat
hij de prerogatieven, welke alleen aan de schepen van 's Lands
vloot toekwamen, zou weten te doen eerbiedigen en diende een
aanklacht tegen hem in bij de Admiraliteit van Amsterdam.
Enkele dagen daarna viel een ander schip van de vloot onder
CURAAO'SCHE TROEBELEN
bevel van den kapitein ter zee de Visscher te Texel binnen en voer
voorbij de Geertruida, waarbij Gales den kapitein van dit laatste
schip gelastte om zich van het salueeren met de vlag te onthouden.
Dit was in strijd zoowel met de etikette ter zee als met de bestaan-
de voorschriften en gaf aanleiding dat de Visscher zich over deze
krenking bezwaarde. Echter had geen van deze beide incidenten
eenig verder gevolg, doordien kort daarop de wind draaide en de
Geertruida de reis naar Curacao kon aanvaarden. De verstoorde
marine-officieren hadden ,,das Nachsehen."
Bij aankomst aldaar herhaalde zich nog eens dezelfde wimpel-
kwestie. Er lagen daar voor anker de oorlogschepen Westerdyks-
horn kapt. de Petersen en De Beschermer kapt. Simon Versteve-
ren, terwijl later nog binnenvielen de Theylingen, Middelburg en
Gouderak. 't Mocht gezegd worden dat de kolonie destijds better
beschermd was tegen een vijandelijken aanval of overrompeling
dan in onze dagen, onder het kortstondig behind van den gouver-
neur Fruytier. De Geertruida kwam de haven van Curagao binnen
met den standard in top, dezelfde die reeds ter reede van Texel
geheschen was. Deze onregelmatigheid bij een koopvaarder wekte
aanstonds de bevreemding op van kapt. de Petersen, die het voor
Curagao gestationneerde oorlogsschip Westerdijkshorn komman-
deerde. Hij zond naar boord van de Geertruida de uitnoodiging om
dien wimpel neer te halen, hetgeen Gales niet alleen weigerde,
maar ook bejegende hy de Petersen, toen die hem bij de aankomst
kwam complimenteeren, op zulk eene ,,indecente wijze", dat de
ander daarover eene aanklacht indiende bij bewindhebbers. En
deze noodzaakten Gales om bakzeil te halen; zij gelastten hem om
de Petersen aan boord van zijn schip zijn leedwezen te betuigen
over zijne onheusche houding.
Die wimpelkwestie bleef echter eene doornige kwestie, welke
ook daarna tot strubbelingen leidde. Aldus bij aankomst van het
schip Jan Dam, met den wimpel in top. Het behoorde wel is waar
niet tot 's Lands vloot, doch het was op last van de Admiraliteit
tijdelijk in dienst van den Lande genomen en als zoodanig met de
overige schepen der vloot gelijkgesteld. Gales, die eene leer was
toegedaan in den trant van Molibre: ,,Nul n'aura du pouvoir hors
nous et nos amis", gelastte aan den kapitein van Jan Dam om
dien wimpel neer te halen. Tegelijk liet hij aan kapt. de Petersen
als de hoogste marine-officier in de kolonie weten, dat hij, wan-
neer aan dien last niet voldaan werd, ,,aan alle de scheepen en
vaertuygen in de haven leggende zoude gelasten wimpels van hun-
ne scheepen te laten waeyen". Aldus zou een standard ophouden
een distinctief te zijn.
CURA(AO'SCHE TROEBELEN
Wellicht waren de moeilijkheden bij de aankomst van de Geer-
truida in dit opzicht vermeden, indien daarover eenige bepaling
was opgenomen in de ,,Memorie hoe en op wat wyse de directeur
Jan Gales op het Eyland Curacao zal moeten werden geinstalleert
en waarna hij zigh in deesen sal hebben te gedragen". Doch in het
geval was niet voorzien; het protocol betrof voomamelijk de ont-
vangst aan wal. Daarbij werd voorgeschreven dat de nieuwe
gouverneur van zijne komst terstond kennis zou geven aan zijn
voorganger, die gehouden was binnen 24 uren eene raadszitting te
beleggen om kennis te nemen van de aanschrijving van bewind-
hebbers. Met de ontvangst en verwelkoming aan boord was belast
de secretaries yan den Raad; het schip most de forten salueeren
met negen kanonschoten, die met zeven schoten ,,van wegens de
Comp." beantwoord zouden worden. De nieuwe gouverneur zou
aan wal zijn weg nemen tusschen het en haie geschaarde garnizoen
en gewapende burgerij; des anderen daags zouden die troepen ge-
rangeerd worden voor het kasteel, van welks pui de voorlezing zou
worden gedaan van de commissie der Staten-Generaal en van be-
windhebbers. Daarna zou de nieuw optredende gouverneur wor-
den voorgesteld en geinstalleerd ,,met de solemnityten in dierge-
lijke occagien gebruykelyk", en zoowel de Comp. dienaren als de
opgezetenen in zijne handen den eed van trouw afleggen.
,,Twelk gedaan zynde zal 't voorn. guarnisoen drie Salvoos
schieten, ende wijders dien dagh met Vreugde en Vrolykheyt wer-
den doorgebragt."
Voor vreugde en vrolijkheid was men op Curagao bij zulke ge-
legenheden altijd te vinden, doch het zou niet lang duren of de be-
volking zou ervaren dat deze opvolging van v. Collen door Gales
wel eenige overeenkomst had met de bijbelsche opvolging van ko-
ning Jerobeam door Rehabeam. De nieuwe gouverneur toonde
zich een heerschzuchtige en stijfhoofdige meester, die in twee jaar-
ren tijds meer protesten en aanklachten uitlokte dan met v. Collen
in zeven jaren het geval was geweest. En ondanks de herhaalde
terechtwijzingen, welke hij van bewindhebbers ontving, bleef hij
de verzenen tegen de prikkels slaan. Zijne oude veete tegen mari-
ne-officieren, die tot zijn groot leedwezen niet aan hem onderge-
schikt waren en waarvan hij reeds in het vaderland had doen blij-
ken, zette hij in de kolonie voort. Gestadig had hij geschillen, in-
zonderheid met kapt. de Petersen, over het salueeren van hoofd-
officieren door de wacht, over het bedanken voor het saluut en an-
dere kwesties den vorm betreffende. Veelal appeleerde men over
zulke geschilpunten, die in den ground gezagskwesties waren, bij
CURAgAO'SCHE TROEBELEN
bewindhebbers en daarbij werd de gouverneur niet zelden in 't on-
gelijk gesteld. Zij schreven hem ,,met groot ongenoegen te zien dat
hij zich met 's Lands officieren meer en meer brouilleerde door
sustenuen, welke door hem nooyt souden kunnen werden gedefen-
deert ofte goed gemaakt." En die toon van berisping werd daarna
nog verscherpt door de aanschrijving:
,,Wij verwagten van UEd. in het vervolg eene meer voorsigtige
en discreete behandeling, ten eynde wij ons van onse gedaane ver-
kiesinge niet hebben te wandanken" (berouwen).
't Is jammer schreef Hamelberg dat dit laatste werkwoord
verloren is gegaan.
Tegelijk met zijne benoeming hadden bewindhebbers eenige
verandering gebracht in de wijze van aanvulling van den Politie-
ken Raad, en in de bevoegdheid van den gouverneur ten aanzien
van het privet handeldrijven. Dit was met eene enkele uitzondering
zooals bij de benoeming van Joan Doncker, voor de gouverneurs
nooit geautoriseerd, zoo min als voor de meeste dienaren der
Comp., doch met het oog op het geringe wettige salaries was er
door bewindhebbers nooit aanmerking op gemaakt dat zij ,,eenige
kleine negotie" deden. De grens tusschen kleine negotie en handel
was echter moeilijk te trekken en, van die speelruimte gebruik
makende, hadden de Comp. bedienden met den gouverneur aan 't
hoofd allengs uitgebreide zaken gedreven. Gales' voorganger b.v.,
v. Collen had aan 't hoofd gestaan van het handelshuis v. Collen
en Co., en mr. Jacob de Petersen, achtereenvolgens fiskaal, secre-
taris, commissaris van den train en militie, was in die zaak mede-
vennoot. In de zaak van de Elisabeth was gebleken. dat v. Collen
met dat schip goederen voor zijn privet rekening naar 't vaderland
had gezonden, en 't was de eerste maal niet. De ambtenaren con-
curreerden in handelszaken met de burgerij en doordien zij veelal
better geinformeerd waren dan deze, met name over de toestanden
in Europa, konden zij ook voordeeliger speculeeren, hetgeen niet
naliet kwaad bloed te zetten. Eveneens het feit dat met leveran-
ties, betalingen van recognitiegelden, enz. de ambtenaren in de
voorbaat waren bij de burgers en meer credit hadden, omdat de
Comp. op hare dienaren, die altijd drie maanden van hun gage
moesten laten staan, meer verhaal had dan op particulieren.
Ten einde in dit opzicht tot een meer gezonden toestand te ge-
raken, werd door de Comp. aan hare vijf voornaamste ambtena-
ren, den gouverneur incluis, verboden ,,noch door henzelf, noch
door anderen van harentwege eenige koopmanschappen en handel
voor hunne of andere luiden rekening te mogen doen, welke goede-
CURAQAO'SCHE TROEBELEN
ren of koopmanschappen het mogten wezen, noch in eenige sche-
pen of barken eenige portie of interest te hebben, noch iemand in
commissie te bedienen, direct of indirect, op eenigerhande ma-
nieren".
Bewindhebbers zagen echter in dat tegenover deze winstder-
ving eenige vergoeding behoorde te staan en kenden daarom eeni-
ge indemniteiten toe. Voor den gouverneur bedroeg dit /4000
's jaars boven zijn gewone gage, tafelgeld, rantsoenen, douceuren
en emolumenten.
Voorts werden aan Gales, naar aanleiding van zijne strubbelin-
gen met de marine, nieuwe voorschriften gegeven ten aanzien van
het ceremonieel voor oorlogsschepen, die het eiland mochten aan-
doen. Hoewel opperbevelhebber van land- en zeemacht, had de
gouverneur zich niet in te laten met den inwendigen dienst aan
boord. Alleen in oorlogstijd bij het gemeenschappelijk optreden
van land- en zeemacht, stonden de gezagvoerders der schepen
rechtstreeks onder den gouverneur. Hij kon alsdan den bijstand
inroepen van de Landskapiteins, die met schip en bemanning on-
der het onmiddelijk gezag der Staten stonden en aldus genoemd
werden in onderscheiding van de kapiteins, welke in dienst der
Comp. waren. Voor de oorlogsschepen golden ook niet de bepalin-
gen door gouverneur en rade vastgesteld voor de handelsschepen;
de Landskapiteins waren alleen verantwoording schuldig aan
hunne Admiraliteit en aan de Staten Generaal.
Voor een despootje als Jan Gales most bet een doom in 't oog
zijn, dat aldus de Landskapiteins aan zijn gezag onttrokken waren.
Want, schreef Hamelberg, ,,ijdeler, aanmatigender, kleinzieliger
gouverneur heeft er zeker nooit ,,aan de Punt" gezeteld. Had de
burgerij onder van Cpllen redenen gehad tot klagen over willekeur,
wat in dien tijdwas gebeurd zou blijken slechts kinderspel te zijn,
vergeleken met de arbitraire maatregelen die Gales zich veroorloof-
de." Zeker was hij gesteld op uiterlijk vertoon; zijn gouverneurs-
kostuum deedwaarschijnlijk in opzichtigheid niet veel onder voor
de uniformjas van Jacob van Bosveld, twintig jaren na hem gou-
verneur van Curacao, welke jas gemaakt was van roode zijde, met
breede dubbele zilverpassementen langs de sluiting aan de voor-
zijde, op de opslagen der mouwen en op de zijpanden. Het inko-
men van een gouverneur was voldoende om zekeren staat te voe-
ren, hoewel dit voor eene belangrijke percentage uit emolumenten
bestond, Het werd in 1764 vastgesteld op 100 carolusguldens
's maands en vrij woning, f 2000 's jaars tafelgeld, een half stuk
van achten voor iederen negerslaaf, dien hij voor rekening van de
CURAAO'SCHE TROEBELEN
Comp. zou leveren en verzenden, 5 pct. van alle voortbrengselen
van het eiland, welke van daar voor Comp. rekening verzonden
zouden worden, en 5 pct. van het civet ,,hetwelk van de aldaer
zynde Civetkatten zal komen te provenieren". (Civet was in de
18de eeuw eene gezochte grondstof bij de bereiding van parfume-
rien).
De vermaning van bewindhebbers ten aanzien van de houding
van den gouverneur tegenover de zeeofficieren had op diens
heerschzuchtige natuur weinig invloed. De vijandige gezindheid
tusschen beiden sloeg over op de kleine insulaire samenleving, de
hangende geschillen warren maar al te vaak het onderwerp der da-
gelijksche gesprekken en gaven aanleiding tot twisten, welke dik-
wijls vechtpartijen, zg. krabbelvuistjes, tusschen burgers en zee-
lieden veroorzaakten. De onverkwikkelijke relazen daarvan zou-
den bewaard blijven in de protocollen van het Curacao'sche ar-
chief. Zoo Gales bij de Landskapiteins zijn wil niet kon doordrij-
ven, destemeer deed hij dat onder de burgerij, de ambtenaren en
de leden van den Raad. Vooral de laatsten lieten zich het meester-
achtig optreden en den hoogen toon van den gouverneur echter
niet steeds welgevallen, en vermeden dan om met hem in aanra-
king te komen. Zoo besloten de leden Jan Luls, Johannes Stuy-
lingh en Jan Hendricx om de raadszittingen niet meer bij te wo-
nen ,,wegens persoonlijke affronten van de zijde des gouverneurs".
Bewindhebbers betuigden over dit conflict hun ernstig misnoegen
en gelastten hem ,,om in het vervolg met meerder moderate en in
betere ordre te procedeeren ende de meedeleeden van den Raad
niet op zoo eclatante wijze voor het gemeen te prostitueeren".
Gales going echter nog verder toen hij de drie raadsleden, welke
door hun wegblijven hunne houding reeds afgebakend hadden, op
eigen gezag liet arresteeren, en vervangen door personen die zijne
inzichten toegedaan waren. Zij werden echter door bewindhebbers
hersteld in eer en office, maar wanneer Gales daarna eene raads-
vergadering belegde, dan ontving het drietal, 't welk bij hem op
de zwarte lijst stond, daarvoor geen convocatiebiljet. Onder hun-
ne vervangers, die als creaturen van den gouverneur waren aan
te merken, was er een tegen wien rechtsingang was verleend ter
zake van doodslag op een slaaf. Gales ontsloeg zijne ambtenaren
naar willekeur en stelde hen om eene beuzeling in arrest, b.v. den
assistant v. Starckenborch omdat hij den kapitein-luitenant Ber-
naige niet met genoegzame reverentie gegroet zou hebben. De drie
gebroeders Pletsz werden uit hun ambt ontslagen wegens het zin-
gen van een liedje, dat op den gouverneur gemaakt was. En gehjk
CURAQAO'SCHE TROEBELEN
zich denken liet was dat vers geen loflied; eerder was het opgevat
in den trant van het ,,Nieuw Lied op een Verloopen Capiteyn,
die tot Directeur op Curacao geavanceerd is, so lange als de Hee-
ren belieft", 't welk uit het archief van het eiland te voorschijn
kwam, en waarin o.a. gezinspeeld werd op het ongeval, dat hem
vroeger bij een twist overkomen was:
Gij vrienden wilt eens hooren wat ik singen sal,
Een liedje van Jan Kalis,
Ik wil seggen Jan Gales,
Hoe hij quam te pas.
In Vriesland, wilt 't weeten, en daar was hij capitijn,
Daar most hij door de glaasen
En hij deed niet als raasen,
Geef quarter voor mijn.
Ook most hij sijn capitijns plaatsen vercoopen voor geld
Omdat hij was een liche,
En hier lijkt hij een baasje.
Na hij hier is gekomen.so schraabt hij veel goedt
Van weduwe en van weesen,
Wie hoorden 't hier voor deesen
Als die hondsvod doet.
Enz.
Dit of een dergelijk liedje maakte nog meer slachtoffers. Voor
het zingen daarvan liet hij den burger Hero Ellis gevangen nemen
en door den fiskaal voor den Raad brengen. Deze oordeelde echter
dat de voorloopige hechtenis in dit geval niet gerechtvaardigd
was en liet den beklaagde in vrijheid stellen. Daarop gelastte Ga-
les den secretaries om eene acte van protest op te stellen tegen het
geheele raadscollege en liet Ellis op nieuw arresteeren. Daarmee
joeg hij de bevolking van Willemsstad zoodanig tegen hem in 't
harnas, dat men hem dreigde de hulp van het oorlogsschip ter
reede te zullen inroepen wanneer hij zijn gevangene niet losliet.
Deze ,,wanordres" in de rechtsbedeeling hadden ten gevolge, dat
de raden van justitie zich eenigen tijd onthielden van hun ambt.
De stemming onder de Europeesche gemeente was uitermate te-
gen den gouverneur verbitterd; in Het Ontroerd Holland las men
daarover:
,,Eenige heetgebakerde Persoonen lieten zich ontvallen dat men
zich van zulk een Tyran behoorde te ontdoen en dat het nu tyd
was om de Heer Petersen in zijn plaats aan te stellen; met een
woord, de verbittering vermeerderde dagelijks, die zoo verre going
dat men zich niet verwaardigde om zyn Ed. het respect, dat men
een Gouverneur schuldig is, te bewijzen, wordende hij in de dage-
lijksche wandeling slegts by zyn naam Jan Gales genoemt.
CURAqAO'SCHE TROEBELEN
,,De Fiscaal gebood hij bij een Schriftelyke Insinuatie zich te
onthouden van het aantekenen van eenige Actens van Revisie,
stremmende aldus op allerleywyze de coursvan een welgeregelde
Justitie. Denzelven op zekeren tyd met hem in woorden rakende
over de Rechtzaken en des Gouverneurs onkunde willende aanto-
nen, kreeg tot antwoord: ,,Ik lach met Grotius' Boeken en met al
die prullen van Boeken"; niet onduister te kennen gevende dat hy
zich weinig aan 't Recht liet gelegen leggen, indien het met zijn
oogmerken street.
,,Geen wonder dan, dewyl de zaken op dezen draf liepen, dat de
Kooplieden zich genoodzaakt vonden om hunne Bezwaarredenen
in te brengen, alzoo hij de Partyschappen zoodanig aankweekte
dat men dikwijls zag dat zoo eenige Inwoonders elkander tege-
moete kwamen, en zy wisten tot wat party men behoorde, zy zich
niet ontzagen met schelden, tieren en slaan malkanderen aan te
vallen, waarby zomtyds eenige dadelykheden voorvielen."
De geschiedschrijver van Kampen noemde dit ,,burgerlijke on-
eenigheden", die evenwel een militant karakter toonden te bezit-
ten. Dit bleek bij gelegenheid dat er in een oploop, door partijgan-
gers van Gales bewerkt, op kapt. de Petersen met schroot gevuurd
werd, waardoor deze ook wonden bekwam. De onlusten en ge-
schillen liepen zoo hoog dat verscheidene kooplieden dreigden het
eiland te zullen verlaten, en sommigen dit ook werkelijk ten uitvoer
brachten. Een van hunne grieven was, dat Gales de binnenkomen-
de cacaoschepen verplichtte hunne ladingen uitsluitend te verhan-
delen met het kantoor van Nicolaas Houtschilt, wiens dochter ge-
huwd was met den zoon des gouverneurs, mr. Hanke Gales. Deden
zulke schepen dit niet, dan werden hun bij 't vernegotieeren van
hun cacao allerlei moeilijkheden in den weg gelegd.
In de zaak van den burger Ellis, den man die een faamsmettend
liedje niet gemaakt, maar toch gezongen had, werd Gales door be-
windhebbers in 't ongelijk gesteld. Zij gelastten hem Ellis uit zijn
arrest te ontslaan en verwittigden hem tevens dat, indien zijne
handelingen ter kennisse mochten komen van Hunne Hoogmo-
genden de Staten Generaal, zij geen kans zouden zien om hem uit
de verlegenheid te helpen.
De reeks van grieven, tegen zijn bestuur ingebracht, groeide
steeds aan. Een daarvan was, dat hij de wacht in 't fort verbood
om het schip van zijn vijand de Petersen bij 't in- en uitzeilen van
de haven te salueeren, en dat hij gelastte om de kanonnen van het
fort met scherp te laden ,,waarschijnlijk met geen goed oogwit, ge-
merkt zijn haat tegen voorn. heer capiteyn". 't Heette, dat die sa-
|
RSS
HIDE
