|
DE WEST-INDISCHE GIDS
De
West=Indische Gids
ONDER REDACTIE VAN
Dr. H. D. BENJAMIN, Prof. Dr. J. BOEKE,
Mr. B. DE GAAY FORTMAN, JOH. F. SNELLEMAN,
C. A. J. STRUYCKEN DE ROYSANCOUR
TWAALFDE JAARGANG 1930/1931
DERTIENDE DEEL
'S-GRAVENHAGE
MARTINUS NIJHOFF
1931
INHOUD VAN DEN TWAALFDEN JAARGANG
BIz.
BALEN (Mr. W. J. vAN). Inca's in Suriname? ..... 353
BENJAMINS (Dr. H. D.). Surinaamsche grenskwesties. Het
einde in zicht? ................. 367
- De rimboe van boven af gezien . . . . . 441
,,The Oxford University Expedition to British Guiana: A
paper read at the Evening Meeting of the Society on 5 May
1930, by Major R. W. G. Hingston: (,,The Geographical Jour-
nal". Vol. LXXVI, No. 1, July 1930).
- Dr. Herman F. C. ten Kate f. (Met portret) . .. 497
BOSCH (Ir. IMAN G. J. VAN DEN). Indruk van Suriname. . 339
ESSED (W. F. R.). Eenige opmerkingen naar aanleiding van
de artikelen over treef en lepra in dit tijdschrift verschenen 257
ETTINGER (J. VAN). Bankwezen in Curagao (1906-1928) I. 453
Idem. II .. .. . . . . . . . ... 522
EUWENS O.P. (P. A.). De eerste Jood op Curagao . . 360
FORTMAN (Mr. B. DE GAAY). Boekbespreking . . . 43
,,Aardrijkskunde. De eilanden van Nederlandsch West-
Indie, Venezuela en Columbia, door Fr. M. Realino. Curacao.
1929."
- De verassing van Willemstad I . . . . .. 85
- Idem II ................. 119
- Suriname op den drempel van de afschaffing der sla-
vemrnij. (Met portret van J. W. Gefken) . . . . 401
- Boekbespreking . . . . . . . . 492
,,Het St. Elisabeth's gasthuis op Curacao", door P. A.
Eeuwens 0. P.
- De verrassing van Willemstad. Rondom het proces-
Borren .. . . . . . . . . . . 510
GoEjE (C. H. DE). Het merkwaardige Warau. I . . . I
- Boekbespreking . . . . . . . . 299
,,Gastio Cruls. A Amazonia que euvi Obidos-Tumucumaque
Prefacio de Roquette, Pinto. Rio de Janeiro. 1930.
- Een oud bericht over Arowakken en Karaben. . 485
HERDIGEIN (H. B.). Eenige aanteekeningen omtrent Aruba. 301
HERSKOVITS (Prof. MELVILLE J.). On the provenience of the
Portuguese in Saramacca Tongo . . . . . 545
VI INHOUD VAN DEN TWAALFDEN JAARGANG
Blz.
KAHN (Prof. Dr. MORTON C.). An American Professor res-
ponds to Dr. Benjamin's criticisms of certain remarks on
the Bush Negroes ................ 449
KAPPLER (A.). Zie Brief. . . . . . . ... 249
KESLER (C. K.). Merkwaardige gevelsteenen te Amsterdam 113
- D6port6s in Suriname . . . . . . . 558
KNAPPERT (Prof. Dr. L.). Geschiedenis van de Nederland-
sche Bovenwindsche Eilanden in de 18de eeuw 31, 73, 161,
279,325,423,471,573
LICHTVELD (Lou). Een Afrikaansch bijgeloof: sn6tji-koti. 49
- Op zoek naar de Spin. I . . . . . . 209
- Idem. II ................. 305
LmEMS (J. A.). Sinaasappelcultuur in Suriname) . .. 179
MENKMAN (W. R.). Curagaosche toestanden. Naar aanlei-
ding van het Verslag van Bestuur en Staat . . . 53
- De West en onze Scheepvaart. I. . . . .. 231
- Idem. II .................. 268
- Heeft in Suriname een vruchtenbedrijf kans van sla-
gen .. . . . . . . . .... . . 503
MOLENGRAAFF (Ir. G. J. H.). Korte uiteenzetting van de des-
tijds door den mijnbouwkundigen dienst opgestelde plan-
nen tot watervoorziening van de haven van Willemstad
en van die stad zelve op het eiland Curacao. . . . 25
OUDSCHANS DENTZ (FRED.). lets uit de geschiedenis van de
rijstcultuur in Suriname. . . . . . . .. 107
- Dr. Constantin Hering en Christiaan Johannes Hering 147
- Lucien Wolf en de Joodsche kolonisatie in West-India 591
PANHUYs (Jhr. L. C. VAN). Quijrijn Spranger . . . 535
RUTGERS (Dr. A. A. L.). Zie Rede . . . . . 201
SLOBBE (R. W. T. VAN). Zie Aanvaardingsrede en Rede 45, 204
SLOTHOUWER (Mejuffr. L.). Nog eens de Bovenwindsche
Eilanden .. . . . . . . . . . 17
SNELLEMAN (JOH. F.). Fransch Guiana. Boekbespreking . 187
,,Le domaine colonial fran9ais, suivi d'un aperqu g6n6ral
sur les colonies 6trang6res." Paris, 1929.
- Boomen en hout. Boekbespreking . . . ... 193
,,Rapport aangaande de wijze, waarop de Regeering in
Nederland en het Gouvernement van Suriname in de toe-
komst werkzaam zullen zijn ter bevordering van den hout-
uitvoer van Suriname, door dr. ir. J. Ph. Pfeiffer." 's-Gray.
Algem. Landsdrukkerij, 1929.
- Indianen van Zuid-Britsch Guiana. Boekbespreking. 243
Walter E. Roth. ,,Addional Studies of the Arts, Crafts and
INHOUD VAN DEN TWAALFDEN JAARGANG VII
BIz.
Customs of the Guiana Indians, with special reference to
those of Southern British Guiana. Washington, 1929."
- Boekbespreking . . . . . . . . 291
,,Rev. Rudolf Karsten. De Britsch-Indiers in Suriname.
Een korte schets, benevens een handleiding voor de beginselen
van het Hindi. Met een voorwoord van Mr. F. G. Schalkwijk
en een van Prof. dr. J. Th. Vogel." Den Haag, Nijhoff, 1930.
- Een trits van oude Voyagian. Boekbespreking. . 389
,,Reisebeschreibungen von Deutschen Beamten und Kriegs-
leuten im Dienste der Niederlandischen West- und Ost-Indi-
schen Kompagnien, 1602-1797. Haag, Mart. Nijhoff, 1930.
- Suriname in kaart. . . . . . . . 446
,,Kaart van Suriname, 1 : 200.000, in 16 bladen, samenge-
steld in de projectie van Mercator door L. A. Bakhuis en W.
de Quant. Uitgegeven in opdracht van het Dep. van Kolo-
nien. 1930. Gedrukt bij J. Smulders & Cie.
Aanvaardingsrede van Gouverneur R. W. F. van Slobbe in
den Kolonialen Raad op 20 Februari 1930 . . . 45
Bibliographie . . . 47, 109, 252,303,351,398, 493,541
Brief van A. Kappler aan Dr. H. ten Kate. . . ... 249
Eedenfonds (van). Acht en twintigste jaarverslag (over
1929) . . . . . . . . . . . 46
Productie van Suriname over de laatste achttien jaren. . 350
Rede door den Gouverneur van Suriname, Dr. A. A. L. Rut-
gers, op 13 Mei 1930 uitgesproken ter opening van de zit-
ting der Koloniale Staten . . . . . . . 201
Rede door den Gouverneur van Curaqao, B. W. T. van
Slobbe, op 13 Mei 1930 uitgesproken ter opening van de
sitting van den Kolonialen Raad . . . . . 204
Verbetering ..................... 544
HET MERKWAARDIGE WARAU
DOOR
C. H. DE GOEJE
I
Zoo ver de overlevering en de geschreven geschiedenis
teruggaan, wonen de Warau-Indianen, ten getale van
vele duizenden, in en om de delta van de Orinoco, en hier
en daar in de kuststreken van het tegenwoordige Britsch
Guyana en het Westen van Suriname.
Met hun taal maakte ik kennis, toen mij voor meer dan
twintig jaar bij het verzamelen van literatuur over de ta-
len van Guyana, in handen kwam het boekje ,,Questions
on the Apostle's Creed with other simple instruction for
the Warau Indians at the Missions in Guiana."
In vrije oogenblikken heb ik getracht uit de 13 bladzij-
den Warau-tekst van dat boekje eenige taalregels te
voorschijn te halen, doch dit werk bleef, toen ik kort daar-
op naar Oost-Indie going, liggen, en ik heb het eerst weder
opgevat op de reis met Hr. Ms. ,,Hertog Hendrik" naar
West-Indie in 1927/28. Het schip zou namelijk Suriname
aandoen, en ik wilde voorbereid zijn om bij eene eventu-
eele ontmoeting met Waraus, mijne vragen over hun taal
goed te kunnen stellen.
Nochtans was de kans op een dergelijke ontmoeting al
heel gering, want slechts 15 dagen zouden wij te Parama-
ribo blijven, en de weinige Waraus in Suriname wonen
heelemaal in het Westen der kolonie. Er zou dan ook wel
niets van gekomen zijn, als niet op het uitstapje van de
drie oud-expeditieleiders: Stahel, Kayser en ik, naar Gan-
see, het gesprek was beland op deze zaak. Stahel ziet
een mogelijkheid, en zoodra de tram te Kabelstation aan-
West Indische Gids XII I
HET MERKWAARDIGE WARAU
komt, telefoneert hij. Er wordt geseind naar Nickerie, en
daar is men niet minder voortvarend. Het gevolg is, dat
ik eenige dagen later in Stahels gastvrije woning zit te-
genover twee echte Waraus, gekomen van Wasiabo aan
den Corantijn: Philip Samuel en Charles Aban.
Beiden zijn op een Engelsche missie-school (?) geweest,
en verstaan Engelsch; Samuel spreekt en schrijft het zelfs
vrij goed.
De gewilligheid der Waraus is groot; alleen: na een
paar uur vragen worden ze vermoeid. Dan gaan wij ons
verpoozen op het balkon, kijken naar de wolken, naar de
stroomende river, naar de krabben die bij laag water
over de modder rennen. en dat geeft aanleiding tot weer
nieuwe vragen. Als dan hun aandacht volkomen, en ho-
peloos, verflauwt, krijgen zij rust, en vervolgikArawaksch
met Baptist.
Veel te spoedig is de dag van het vertrek er. Afscheid
van deze trouwe vrienden, en naar boord. lets later
begint het aan den waterkant vol te stroomen van men-
schen, en terwiji het schip het anker licht en langzaam
onder stoom gaat, onder hoera's van den wal en van boord,
kijk ik door de binocle naar het huis van Stahel: en daar
op het balkon staan naast hem de Indianen, vriendelijk
wuivend.
Even later verdwijnt Paramaribo achter den hoek, en
met zonsondergang passeeren wij het lichtschip en begint
de oversteek naar de Kaap Verden. Amerikaligt achter ons.
Weemoedig is zoo'n afscheid altijd. Doch er is wer-
kelijk geen tijd om daarover sentimenteel te worden. Een
groote hoeveelheid Arawaksche gegevens moet worden
uitgezocht, en gereedgemaakt voor inlassching in mijn
reeds ingediend werk over die taal. Nadat dit alles gereed
is ik zit inmiddels alweer in mijn kamer in Den Haag
- is er nog ander dringend werk, en zoo vergaan er vele
maanden eer ik kan beginnen met uitzoeken van den Wa-
rau-oogst: een 1500 woorden en zinnen, de verklaring van
eenigeduisterevormenin de ,,Questions", en twee mythen
die Samuel mij opschreef, en die wij daarna gezamenlijk
doorwerkten.
HET MERKWAARDIGE WARAU
Dan komen de verrassingen:
In October kom ik te Parijs en bespreek de publicatie
van mijn Warau-materiaal met Dr. Rivet, den secretaries
der Societe des Am6ricanistes de Paris. En daar verneem
ik, dat in het tijdschrift van het genootschap een uitvoe-
rig artikel over de Waraus en hun taal zal verschijnen,
van de hand van den Reverend James Williams. Het
blijkt een uitmuntende samenvatting te zijn van al wat
door verschillende onderzoekers is opgeteekend, en ook
taalmateriaal te bevatten dat tot dusver niet gepubli-
ceerd is geworden. Bovendien zie ik uit de toegevoegde
literatuurlijst, dat de ,,Questions" reeds vroeger warren
uitgeplozen door den beroemden Amerikanist Lucien
Adam 1).
Enkele maanden later meldt men mij dat zoo just in
Venezuela een Warau grammatica is verschenen, samen-
gesteld door Pater B. Ma. de Olea, en vervolgens dat een
Warau vocabularium uit de 18e eeuw, als manuscript aan-
wezig in de Koninklijke Bibliotheek te Madrid, is uit-
gegeven 2).
En nog meer komt voor den dag. Lucien Adam, die de
,,Questions" voor de taalwetenschap had ontdekt, had
dergelijke boekjes gevonden in het Karaibisch en in het
Arawaksch, en een veel uitgebreidere uitgave in het
Akawoio. In Mei '29 te Londen zijnde, vind ik bij de So-
ciety for Promoting Christian Knowledge die uitgebreidere
uitgave ook in het Karaibisch, en als de Revd. James
Williams mij zijn boekenverzameling toont, blijkt het dat
hij dit werkje in het Arawaksch bezit. Wij meenen dat er
nu ook wel een uitgebreidere uitgave in het Warau zal
bestaan, en gaan beiden op zoek. In den boekwinkel der
S.P.C.K. verzekert men mij dat het nooit bestaan heeft,
en ook in de bibliotheek der British and Foreign Bible
Society is het niet te vinden. W. heeft echter meer geluk,
') Lucien Adam, Esquisse Grammaticale et Vocabulaire de la Lan-
gue Guaraouno. Congress Internacional de Americanistas. Actas de la
und6cima Reuni6n (1895). Mexico 1897.
') Kort besproken in den W. I. Gids, lie jaargang, 's Gravenhage
1929.
HET MERKWAARDIGE WARAU
,,hoewel", zoo schreef hij mij, ,,geheel bij toeval, want de
winkel-assistente zeide mij dat ze geen exemplaar hiervan
hadden, en zulks nadat zij mij twee hunner boekjes had
gegeven, een waarvan just het Warau-boekje was waar-
van zij had gezegd dat het niet aanwezig was!" 1).
Een jaar tevoren was er zoo weinig bekend van het
Warau, dat mijn material veel nieuws zou brengen.
Nu zal het nog slechts de moeite loonen om daarvan
eenige taalregelen en woorden te publiceeren die bij ande-
re schrijvers ontbreken, en daarbij de beide mythen met
interlineaire vertaling, omdat tot dusver nog geen langere
origineele Warau-teksten zijn opgeteekend.
Bij de bewerking zijn evenwel allerlei samenhangen
ontdekt, die een blik gunnen in het diepere wezen van
deze taal, en ook wat leeren omtrent de wereldbeschou-
wing van den Warau. Dat zal dezer dagen in druk ver-
schijnen 2); hier wil ik er een en ander van mededeelen in
verhaaltrant.
II
Een nieuwe taal ligt in geschreven afgietsel voor mij.
Welke geheimen liggen daarin verborgen ?
De eerste indruk van het Warau is: een taal eenigszins
gelijkend op het Karaibisch en Arawaksch, doch met een
geheel anderen woordenschat, en niet rijk aan vormen.
Dan probeer ik of in het Warau evenals in het Ara-
waksch, 3) de verschillende klinkers en medeklinkers elk
1) Simple Questions on the historical part of the Holy Bible for the
instruction of the Warau Indians at the Missions in Guiana. London,
S.P.C.K., vermoedelijk omstreeks 1850 verschenen, en samengesteld
door den zendeling W. H. Brett; 52 blz., waarvan de laatste 13 de
,,Questions on the Apostles' Creed" etc. zijn.
Een grammatica van het Warau is door wijlen W. H. Brett niet na-
gelaten, wel een vocabularium van 550 woorden, waarvan mij in 1908
welwillend inzage werd verleend door de families Brett te Lougborough.
2) The inner structure of the Warau language of Guiana, by C.H.d.
G., Journal de la Soci6t6 des Am6ricanistes de Paris, Nouv. S6rie, XXI
Fasc. 2, Paris 1930.
*) Zie Het merkwaardige Arawaksch, door C. H. d. G., W. I. Gids,
1 le jaargang, 's Gravenhage 1929.
HET MERKWAARDIGE WARAU
een eigen beteekenis hebben, en rangschik daartoe de
woordwortels en toevoegsels naar hun klanken. En waar-
lijk! daar is lijn in te bespeuren: en gaandeweg wordt het
duidelijk dat de meeste woorden geheel, of voor een deel,
te verklaren zijn uit een bepaalde beteekenis der klanken,
die ik hier laat volgen. Regelrechte tegenspraken zijn niet
gevonden.
Warau klank Waarde (bij benadering).
i het punt-achtige intensive; klein;
vlug;
e vermoedelijk = ai = verdwijnend,
schimachtig wordend;
a het gewone; de wereld tegenover mij
in haar aspect van voortdurende ver-
andering;
o openstaand voor gevoelens; geen in-
tensiteit, afmeting, beweging of tijd;
u (Ned. oe) gevoelens van zeer levendigen aard;
w macht die zich voordoet als niet-
materieel of etherisch; wijkend;
h bevestiging; emaneerend;
k 1 plotselinge emotie (verwondering
of afschuw); 20 vasthoudend; 30
kracht, levendig;
n inert; still; laag;
r beweging die weerstand ontmoet;
d staande; gevestigd; vast; met een
schok; hevig;
wijzende naar; bewegende naar (soms
naar beneden gericht); meestal met
activiteit en dikwijls met kracht;
s spanning; gespannen; samengetrok-
ken;
m weerzin om naar buiten te komen;
een neiging om te blijven plakken;
b een rustige, zachte of aangename
verschijning, waarvan geen energie
uitgaat.
Dat is de eerste ontdekking: dat hier een taal is met
HET MERKWAARDIGE WARAU
geheel eigen woordenschat, waarvan de woorden grooten-
deels of geheel klanksymbolen zijn, en dat de beteekenis
der enkele klanken in die woorden, in groote trekken de-
zelfde is als reeds in andere talen werd gevonden.
Hoe komt de mensch ertoe, zich uit te drukken in
deze oerelementen ?
Ik herinner mij een tooneelstuk, naar ik meen van
Fabricius, waarin een der personen, een Indo-Europeaan
met sterk emotioneel karakter, een jacht beschrijft, en
daarbij onwillekeurig het gebaar maakt, hoe hij schiet.
Een bepaalde zieleroering werd daar tot het gebaar dat
paste bij die zieleroering, dat er als het ware de projectie
in ruimte en tijd van was.
Dat moet ook de oorsprong zijn van deze spraakklan-
ken, die immers eveneens een soort gebaren zijn: gebaren
van de spraakorganen, van de andere gebaren zich slechts
onderscheidend doordien ze grootendeels onzichtbaar
blijven, maar hoorbaar zijn.
Bij de allereenvoudigste reflexbewegingen, zooals het
reageeren op een schrik, is elke snelle beweging van de
spraakorganen passed, en wij moeten ons dan ook niet
verwonderen als we in 66n taal ka!, in een andere ma!
aantreffen als uitroep van schrik of plotselinge verwon-
dering. Zoodra er echter in de zieleroering iets meer spe-
cifieks is, een bep6ald gevoel, een bepalde wilsstoot
(idee die naar buiten dringt), dan wordt een keuze gedaan
uit de verschillende gebaren der spraakorganen die mo-
gelijk zijn. Die keuze geschiedt instinctief, en toch vol-
gens een bepaald stelsel, dat naar ik vermoed, oer-men-
schelijk zal blijken te zijn, in de menschelijke natuur ligt.
Het verband tusschen een bepaalde zieleroering en de
daarbij behoorende spanning, beweging of vorm der
spraakorganen kunnen wij aan onszelve vrij goed nagaan.
Bijvoorbeeld wordt het gevoel: willing en instaat om te
bewegen, vrije beweging, uitgedrukt door de (in het Wa-
rau ontbrekende) 1: de punt der tong snelt naar voren. Het
gevoel: willende bewegen, maar daartoe niet instaat;
beweging die belemmerd wordt, enz., wordt uitgedrukt
door de r: de punt der tong maakt een achterwaartsche
HET MERKWAARDIGE WARAU
beweging. Het gevoel: onbewegelijk, onverschillig, soms:
verdrukking, door de n: de punt der tong ligt onbe-
wegelijk en vlak tegen het harde verhemelte of de
tanden.
En daar het zielegebeuren, als dat ontstaan is uit waar-
neming van een ding of gebeuren in de buitenwereld,
hiermede verbonden is, behoeft het ons niet te verwonde-
ren dat het gebaar der spraakorganen soms een zwakke
gelijkenis toont met het ding of gebeuren, er als het ware
een vernieuwde schepping van is 1). Zoo'n gehjkenis is er
bijv. tusschen het n-spraakgebaar tongg vlak en onbewe-
gelijk tegen hard verhemelte of tanden) en den vlakken
onbewegelijken aardbodem: Arawaksch ona-bo, laag, de
ground, Karaibisch nono, de ground, Warau no-ika, onder;
misschien mogen ook daarbij worden gerekend de Neder-
landsche woorden onder en ground. 2) Enz.
Nu kunnen wij innerlijk waarnemen, dat ons geheele
zijn en doen van twee zijden uit bestuurd wordt. De eene
zijde is die van ons zelfbewuste wilswezen, onze zelfstan-
dige ik-kern. De andere zijde is die van het lichaam, of al-
gemeener uitgedrukt, van de menschelijke natuur, door
welke ook de buitenwereld, de groote natuur, met ons
verbonden is.
Zonder twijfel is de hier besproken klanksymboliek
voortgekomen uit de natuur, en lang geleden kan dat niet
zijn, want hoewel woordwortels en voor- en achtervoeg-
sels zich gestabiliseerd hebben, toonen ze hun herkomst
nog zeer duidelijk.
Aan de taal is nu bovendien te bemerken, dat bij den
Warau het besef van de tegenstelling tusschen ik en niet-
ik of tusschen person en ding, minder sterk, of anders, is
dan bij ons.
') Voor de hier gevolgde beschouwingswijze is deze ruimtelijke gelij-
kenis in vorm en beweging niet essentieel. Een ander onderzoeker,
Sir Richard A. S. Paget, Bart., ziet in vele woorden van verschillen-
de talen een regelrechte pantomime. Zie zijn opstellen The Origin of
Speech A Hypothesis. Proc. Royal Society, A, Vol. 119, London
1928, en Human Speech. Nature, Febr. 1929.
1) Zie: Over den oorsprong der klanken in het Nederlandsch, door
C. H. d. G., Donum natalicium Schrijnen, Nijmegen 1929.
HET MERKWAARDIGE WARAU
III
Die mededeeling mag wel wat nader worden toegelicht.
Doch misschien zijn er onder de lezers, die uit hun school-
en examentijd een oude veete hebben tegen al wat naar
grammatica riekt, en dezulken beveel ik aan om van dit
hoofdstuk alleen het slot luchtigjes door te kijken.
Laat ons uitgaan van een eenvoudig zinnetje: tai
ma-yehebu-ya = hij roept mij, lett. die mij-roep-end.
Al dadelijk valt op, dat de person die de handling
ondergaat, v66r de handling wordt genoemd: dit is een
vaste regel, en de le pers. enk., 2e pers enk. en I e pers. mrv.
worden alsdan aangeduid door een persoonsprefix dat
niet zelfstandig kan worden gebezigd: ma-, hi- en ka-. De
volgende vormen wekken het vermoeden dat die per-
soonsprefixen niet aanduiden den person die de hande-
ling ondergaat, doch de plaats waar de handling eindigt:
ma-rani ma-moa-i aru, mijne moeder gaf mij brood, lett.
mij-moeder mij-gaf kassavebrood, arokobo sanuka ma-
mo-u! geef mij een weinig brood! lett. broodbol weinig mij
-geven-nadruk, ine hi-moa-ya, ik geef het aan jou, lett.
ik jou-gevend.
Maar dezelfde persoonsprefixen worden op dezelfde
wijze gebezigd in vormen die niet een handling aandui-
den, zooals: ma-hanoko, mijn huis ,hi-hanoko, jouw huis,
ma-kobe, mijn hart, ma-uka, mijn zoon, ma-kaika met mij
(mij-met), ma-saba, voor mij, hi-kwari bij jou.
De eenige verklaring die ons tenslotte kan bevredigen,
is dat de persoonsprefixen aanduiden ,,plaats", d.w.z.
een op bijzondere wijze aangevoelde plek in het wereld-
gebeuren.
In andere gevallen worden dezelfde personen aange-
duid door ine, ihi en oko (of hine, hihi, hoko). Deze woord-
jes duiden aan den person van wien de handling uitgaat,
of die in een toestand verkeert, bijv. tatika ine aba-nai,
ik heb het hier geplaatst, lett. hier ik geplaatst, ine waba-
ya, ik ben ziek, lett. ik ziekend. Doch zij worden op de-
zelfde wijze als bepalingen van plaats, tijd, omstandighe-
den enz., al naar er de nadruk op moet vallen v66r of
HET MERKWAARDIGE WARAU
achter het handeling- of toestandwoord uitgesproken,
wat er ook al op duidt dat de person voor den Warau een
omstandigheid is, een belangrijke omstandigheid zoo men
wil, doch niet iets zoo primairs als hij voor ons is.
En nogmaals wijst daarop, dat de voornaamwoorden
van den 3en person die op dezelfde wijze als ine, ihi en
oko worden gebezigd, beduiden: tamaha = deze-hier,
tai = deze verderaf. De 3e person wordt echter dikwijls
in het geheel niet genoemd, en een persoonsprefix van den
3en person bestaat zelfs niet.
Het is eigenlijk net andersom als bij ons: wij fantasee-
ren er een 3en person bij, als we er geen kunnen aanwij-
zen, en zeggen ,,het regent". De Warau laat den 3en per-
soon weg als die wel aanwijsbaar is, en zegt voor: hij
slaat mij, ma-yewere-ya, mij-slaande, en voor: ,,hij heeft
een vrouw gedood" tida-si na-ie, vrouw-scherpe nadruk
gedood.
Dat wijst erop dat handelingen die wij voelen als uit-
stralingen van een person, door den Warau gevoeld wor-
den als een onpersoonlijk natuurgebeuren (of al-persoon-
lijk gebeuren).
Voor onze werkwoorden ,,hebben" en ,,zijn", die zoo
sterk verbonden zijn aan een persoons-gevoel, bezigt de
Warau een onpersoonlijken vorm: ha is er is, bijv. ik heb
weinig geld, ine burata sanuka ha, lett. ik geld gering er-is;
hier is veel klei, tamatika hoboto era ha, lett. hier klei veel
er-is; God was goed jegens Abel, Kanonatu Abel sahba
yakira-ha, lett. God Abel jegens goed er-is.
Bovendien is er een werkwoord ,,bezitten" = oraba =
or(i) zelf (h)aba blijven. Or(i) beduidt echter o niet ver-
anderend r(i) beweging die belemmering ontmoet.
Voor ons ,,willen", dat de persoonlijke kracht en acti-
viteit zlve is, bezigt de Warau obono = liefhebben, wen-
schen, en hoewel de innerlijke beteekenis van dit woord
niet met zekerheid is vastgesteld, wijzen zijn klanken en
drie lettergrepen allesbehalve op een gevoel van kracht
en activiteit. Ook is obonobu = denken, hieraan verwant.
Een onderscheid tusschen actief en passief werkwoord
bestaat niet in het Warau; wel kan een intransitief werk-
HET MERKWAARDIGE WARAU
woord door voorvoeging van i- of y(e)-transitief worden
gemaakt, doch waarschijnlijk duidt dit niet anders aan
dan dat de verhouding tot het tevoren genoemde, of het
verzwegen object eene is van spanning, en duidt de bij het
zelfstandig naamwoord voorgevoegde a op een rustiger
verhouding.
De volgorde in woorden en zinnen wijst erop, dat de
Warau sterk emotioneel is, al blijft dit misschien, evenals
bij andere Indianen, veelal verborgen achter uiterlijke
kalmte. De normal volgorde is: 1 plaats of ding 2 eigen-
schap, toestand, verhouding of gebeuren; doch de volgor-
de kan ook omgekeerd worden als emoties in het spel
komen, en vermoedelijk wordt alles tezamen gedekt door
de formule: 1 emotie-uitdrukking; 2 bezinnings-uitdruk-
king. Een vorm als tobe simo, poema, zou dan ontstaan
uit den kreet tobe !tijger! en de rustiger aanduiding simo,
rood.
En verder vindt men bij het ontleden der woorden over-
al, dat de Warau zich op na;ef-eenvoudige wijze uitdrukt,
levendig, beknopt, en duidelijk.
Een'ge voorbeelden:
ii = tand, kides (i intense of klein); hobi = drinken of
drank (ho water b rustig i even of een weinig); na = doo-
den of gedood worden (n onbewegelijk a gewone realiteit);
naka = vallen (na onbewegelijk, naar beneden, ka plotse-
ling geschieden), nanaka = afdalen (na-na herhaald naar
beneden + ka); naha = regen (na naar beneden ha zijnde,
of aha damp); naba = een groot water (na onbewegelijk
of beneden ba rustige verschijning); naba = tapir (idem);
waba = ziek zijn, sterven (wa wijkend, verdwijnend ba
rustig); (h)aba = plaatsen (eigenlijk :blijven; ha zijnde
ba rustig); iaba = verlaten (transitief blijven), -sahba,
achterzetsel, bijv. Kanonatu (God) tatuma (deze, meer-
voud) sahba (tot) dibu-nae (sprak) = God sprak tot hen
(s spanning, aandacht trekkend haba blijven); habata =
schrijven (haba blijven ta aanbrengen); hata = schieten
(ha zijn of uitstooting ta bewegend naar); hatabu = pijl
(hata schieten bu levendige verschijning); hataburau =
boog (hatabu pijl rau, dau hout, boom); kaba = hakken
HET MERKWAARDIGE WARAU
(ka kracht, plotseling ba rustig); baka = lang en recht
(ba rustig ka sterk); dabodobaka = speer (dabo mes do
stoot baka lang en recht).
Het is alles onderstelling en kan hier en daar wel eens
mis zijn, doch als geheel is het wel zeer waarschijnlijk
just.
IV
Zoo gaat het de geheele taal door. Als regel hebben de
woorden van het Warau niet het karakter van willekeu-
rig gekozen en door onderlinge afspraak bevestigde tee-
kens, die als etiketten op de verschillende dingen, ge-
beurtenissen enz. zijn geplakt, doch zijn ze een soort her-
haling in spraakgebaren van het ding of gebeuren zelve.
De beginselen die daarbuiten in de groote natuur zijn en
werken, vinden een onmiddellijken weerklank in de men-
schennatuur. En de persoonlijkheid leeft daarin, is niet
in die mate als bij ons, zelfstandig.
lets van denzelfden aard als dit laatste, is door den
hoogleeraar Uhlenbeck gevonden in verschillende andere
talen, en hij heeft het vermoeden uitgesproken dat dit
eigen is aan een zekere phase van geestesontwikkeling, die
wij reeds achter den rug hebben. 1).
Het is daarom niet te gewaagd om aan te nemen dat
de Waraus een ouder menschentype vertegenwoordigen
dan wij; niet minderwaardig, doch meer dan wij 66n
met de groote natuur, en minder, dan wij zelfstandig gees-
telijk wezen.
De verschijnselen der taal wijzen erop, dat de Arawak-
ken iets dichter bij ons staan dan de Waraus.
') Het passive karakter van het verbum transitivum of van het
verbum actions in talen van Noord-Amerika, door C. C. Uhlenbeck.
Versl. en Med. Kon. Ak. v. Wet. afd. Lett. 5e reeks deel II, Amsterdam
1916.
Vgl. daarmede wat Prof. A. Meillet (Parijs) heeft gezegd over de vol-
ken der Indo-Europeesche taalfamilie op het le Internationaal Lin-
guisten Congres in Den Haag, 1928, (als ik het goed heb gehoord):
,,Een Indo-Europeaan, dat is een baas die er op gesteld is een baas te
blijven en te regeeren over zichzelve (en over de anderen)."
HET MERKWAARDIGE WARAU
Deze inzichten in het wezen van den Warau vinden
nu een zekere bevestiging en aanvulling in zijn opvattin-
gen van de wereld, en het eigenaardig waamemingsver-
mogen waarop dit berust. Voor zoover wij weten, komt
dit in hoofdzaak overeen met hetgeen bij de Arawakken
en Karaiben is aangetroffen, en bij deze is er een natuur-
lijke aanleg tot gewaarworden van bovenzinnelijke din-
gen. Gemakkelijk kan die aanleg zoo opgekweekt worden,
dat men samenhangende waamemingen krijgt van we-
zens, die zich o.a. kenbaar maken als het innerlijk van de
natuur 1).
Dat beleven vindt bij de inwijding plaats in een trance-
toestand, dus wanneer de zelfbewuste wilspersoonlijkheid
is uitgeschakeld, en dat wijst er duidelijk op dat dit soort
helderzien (en -hooren) eenvoudig is het gewaarworden
in de menschen-natuur van de beginselen die in de natuur
zijn en werken 2).
Ook deze dingen komen, in verschillende nuancen, al-
gemeen voor bij primitive volken en volken der oudheid.
Ongetwijfeld zijn vele mededeelingen hierover een na-
praten van wat door anderen is medegedeeld, rijkelijk
aangevuld uit fantasie, waarbij ook politiek of eigenbe-
lang wel eens in het spel zal komen. Maar mij dunkt, dat
er geen sprake van kan zijn dat het uitsluitend verzinsels
zouden wezen, of kinderlijke pogingen tot verklaring van
natuurverschijnselen.
Hoezeer het den Warau hierbij ernst is, blijkt uit het
woord voor medicijnman (ingewijde priester-dokter):
wisidatu = wi verwijderen (a-)sida kwaad -tu person die
doet of is.
') Karaiben die dit zelve hebben doorgemaakt, hebben hun belevin-
gen medegedeeld aan A. Ph. Penard, die dit nauwkeurig heeft beschre-
ven in zijn opstel Het pujai-geheim der Surinaamsche Caraiben, Bijdr.
T. L. en V. v. Ned. Indie, deel 84, 's Gravenhage 1928; uitvoerig be-
sproken en nader toegelicht in den W.-I. Gids, 1 le jaargang, 's Gra-
venhage 1929.
') Bij het scbrijven van mijn werk over het Arawaksch (The Arawak
language of Guiana, Verh. Kon. Ak. v. Wet. afd. lett. nw. r. XXVIII
no. 2, Amsterdam 1928) was het mij nog niet duidelijk dat de eigen-
aardige taalverschijnselen en de medicijnwetenschap van deze India-
nen, loten van eenzelfden stam moeten zijn.
HET MERKWAARDIGE WARAU
Van de levendigheid der waarnemingen getuigen de
volgende woorden:
Hebu = natuurgeest; deze geesten werken in de natuur
en toonen zich ook rechtstreeksin verschillende gedaanten;
de mensch kan erdoor bezeten worden, wat zich dan open-
baart als ziekte. Het woord drukt vrij zeker uit: he bleek
bu levende verschijning.
(A-)kahebu, dat vermnnoedelijk uitdrukt: ka vasthou-
dend, kracht of levendig, hebu als voren. Het woord werd
mij opgegeven als beteekenende menschelijke ziel, en ziel
van een afgestorvene, en bovendien voor een schaduw en
het beeld in een spiegel. De menschelijke ziel wordt overi-
gens meestal (a-)mehokohi genoemd; P. de Olea geeft dit
woord ook op voor schaduw en portret.
Een dergelijke overeenstemming tusschen de woorden
voor ziel, schaduw en afbeelding, is ook aangetroffen bij
de Arawakken en Karaiben, en de opvatting dat scha-
duw en afbeelding met het leven van den person zelve
verbonden zijn, komt ook voor bij natuurvolken in andere
werelddeelen.
Nog sterker: Nimuendaj6, een wetenschappelijk onder-
zoeker die door Indianen in Brazilie tot lid van hun stamina
was aangenomen, vertelt hoe de dierlijke ziel van een man
die gedood was geworden, als een kwade demon de
menschen verontrustte. Men stelde zich in hinderlaag om
den demon te vernietigen. De aanvoerder werd gewaar
dat de demon naderde, en toen deze dicht genoeg bij was
wees hij aan N. in welke richting hij hem waarnam. N.
school in die richting, doch het schot was volgens de In-
dianen mis; het tweede schot had het gewenschte resul-
taat. 1).
De moeilijkheid om het kaf van het koren te schei-
den, ligt daarin, dat wijzelve dit soort waarnemingsver-
mogen niet bezitten, en dus verstandelijk moeten beoor-
deelen wat ligt in een andere zielelaag dan die van ons
denkend verstand.
1) C. Nimuendajd-Unkel, Die Sagen von der Erschaffung und Ver-
nichtung der Welt als Grundlage der Religion der Apapocdva-Gua-
rani. Zeitschrift ffir Ethnologie, Berlin 1914.
HET MERKWAARDIGE WARAU
Want er is een bepaald verschil tusschen ons waarne-
men en logisch denken, en het beleven van den Indiaan.
Dat blijkt o.m. daaruit, dat ons denken zich eerst recht
thuisvoelt in alles wat vast en onveranderlijk is: ruim-
telijke verhoudingen, materie, natuurwetten. En daarin
verschilt het zeer van de Indiaansche opvattingen. De
Indiaan let minder op het vaste ding als zoodanig; dit is
hem voornamelijk drager van eigenschappen, en die eigen-
schappen hebben een karakter dat wij magisch noemen.
Of de zichtbare verschijning is hem de uitdrukkingsvorm
van een wezen, dat zich kan metamorfoseeren in een an-
dere verschijning.
In overeenstemming hiermede heeft de Warau voor
water of vloeistof een oorspronkelijk woord, ho, doch eeni-
ge woorden voor het vaste doelen klaarblijkelijk slechts
op bijzondere verschijningsvormen van ho, n.1. hoyo =
rots, hota = aarde, horo = bast of schil.
Het reeds genoemde ha duidt aan ,,er is"; ho verschilt
hiervan slechts door de o die meer het still en gevoels-
rijke uitdrukt. Doch in het Arawaksch, waar de klinkers
ongeveer dezelfde waarden hebben als in het Warau, dui-
den de o en u ook aan de natuur, het vrouwelijke en het
vochtig-vloeibare 1). De o-klank ontstaat als de spre-
ker zijn mondholte maakt tot een groote ruimte, en het
valt dus niet te verwonderen, dat de o in het Arawaksch
wordt gebezigd in woorden als oolai, gat, loko, roko, in.
Dat vindt men ook in Warau-woorden: koho, gat, noko,
ontvangend, opneem-plaats (in tegenstelling met hi =
punt, doom, ei, en ha = er is, nest, hangmat). En vgl.
nu nog hoko, het nieuwe daglicht (ho-vermogen), ho-duru-
ya, donder (ho-dondergeluid-gebeuren), ho-bari-bari-ya,
bliksem, (ho-schitteren-gebeuren), ho-a-rao-tu, volgens
de Olea een naam voor den medicijnman (ho-heer).
Misschien duidt ho eigenlijk aan: het levende wezen der
wereld in dat aspect hetwelk zich vooral toont in het
vloeibare.
1) The Arawak language of Guiana, 119, 125, 190, 191. Het Wa-
rau heeft geen afzonderlijke grammaticale vormen voor verschillende
geslachten.
HET MERKWAARDIGE WARAU
Dit doet denken aan de philosophidn der oudheid: het
panta rei (alles stroomt) van Heraclitus, en de opvattin-
gen van het oerelement: het onbegrensde, vuur, lucht of
water, die door verdichting en verdunning in elkaar over-
gaan, en waarmede ook de substantie der ziel wel wordt
vergeleken. Een onderscheiding die misschien van denzelf-
den aard is lezen wij in Genesis I: eerst is er geest, dan
wordt licht geschapen, vervolgens water en ten slotte
aarde, waarna het leven ontstaat; daarna worden de
hemellichten geschapen, de luchtdieren, de waterdieren,
en het laatst de aardedieren.
Zulke graden van ijlheid en bewegelijkheid, zoowel in
de buitenwereld als in de ziel, worden echter in het Warau
en andere talen mede-uitgedrukt door de klinkers i-e-a-o,
en wellicht niet geheel toevallig, in de volgende woorden:
hi (in samenstellingen) = het heete: hokohi = de
zon als warmtegever (hoko
= daglicht), ihidya = warm
(-dya = sterk gevestigd);
behe = licht, schijnsel;
ha (in samenstellingen) = het luchtachtige: ahaka
= wind, wolk, aha-n- = rui-
ken, aha = tabak;
ho = water.
En de mensch? Het lichaam is teho, vermoedelijk
tai sterk ho vloeistof (materie). Bloed is hoti, vermoedelijk
ho vloeistof ti takes of fijne sterkte. De ziel is mehokohi,
misschien hokohi zon (in) me het binnenste of de borst.
De gezamenlijke jonge mannen, ondergeschikt aan een
hoofd, zijn nebo, vermoedelijk ne nederig bo verschijning;
66n man is nebora, vermoedelijk nebo het man-begrip ra
geconcentreerd in een punt; 66n ondergeschikte is nebora-
tu; -tu = person die is of doet. Nepoio, de naaxn
van een Indianenstam die volgens oude berichten bij de
monden der Orinoco en op Trinidad woonde, is wellicht
het woord nebo. De vrouw is tida, misschien ti deze kleine
ida machtige of rijke bij de Waraus heerscht het ma-
triarchaat.
Volk of families duidt men aan door a-rau, kennelijk
HET MERKWAARDIGE WARAU
hetzelfde als dau, boom (de d wordt dikwijls r na een klin-
ker), en de Waraus zijn het Wa-volk. Wa drukt ongeveer
uit: w de eigenschap van onvatbaar, wijkend, of etherisch,
geestelijk (die zich toont in) a de gewone wereld, en het is
mogelijk dat wa-rau zooiets beduidt als hemelingen, ook
al omdat een mythe 1) vertelt hoe oorspronkelijk de
Waraus, die toen nog allen jong waren, in den hemel
woonden. Een jonge Warau, Okonorote (vermoedelijk
hokona dageraad a-rao-tu heer) ontdekte een gat en zag
daardoor de aarde; hij was de eerste die afdaalde. De
laatste die afdaalde was een dikke vrouw, die in het gat
bleef steken, en dientengevolge kan men thans niet meer
door het uitspansel zien. De vrouw is Okonakura = de
morgenster (hokona dageraad kura ster). In deze my-
the (niet in de klanken der namen) verschijnt weder de
tegenstelling: vlug en dun-mannelijk (actief), en still en
vochtig-zwellend-vrouwelijk (passief-receptief), die zoo
school is geschilderd, zoo het heet door den grooten Lau
Tze zelve, in het oud-Chineesche Boek der Puurheid 2).
Zoo komen wij terug bij ons uitgangspunt: het volk
der Waraus, welks hoofdmassa woont in en om de delta
van de machtige river die de Arawakken noemen
Wulinuku, de Europeanen Orinoco of Orenoque, terwijl
Wyatt (reis van Dudley, 1594) vermeldt werindca, the
entering in of the ryver. Noko beduidt in het Warau ont-
vangend, opnemende plaats (bijv. in ha-noko, = huis, =
verblijfplaats of hangmatplaats), en voorloopig mogen
wij wel aannemen dat Orinoco een Warau-woord is, met
de beteekenis van ,,eigen verblijf" (ori = zichzelf) of
,,aanlegplaats" (were = naderend, se-weri-noko = aan-
legplaats) of ,,roei-ingang" (wiri = roeien).
1) Opgeteekend door Brett, ook vermeld door Roth en opgenomen in
Indianermnrchen aus Siidamerika, herausgegeben von Th. Koch-Grtin-
berg, Jena 1920.
') Khing K5ng King. Sacred Books of the East, Vol. XL, Oxford
1891. Ned. vertaling achterin de Tau Teh Tsjing van Lau Tze door
J. A. Blok, Amersfoort, 2e uitg. 1918.
NOG EENS DE BOVENWINDSCHE EILANDEN
DOOR
Mejuffrouw L. SLOTHOUWER.
In den laatsten tijd is langzaam, maar zeker Holland's
belangstelling gewekt voor deze drie vergeten stipjes in
de Caraibische Zee, waar toch ook de Hollandsche drie-
kleur haar helder Rood, Wit en Blauw doet wapperen op
den warren tropenwind. In Curagao heeft de Heer Beau-
jon een goed werk gedaan door in den Kolonialen Raad
een pleidooi te houden voor deze eilanden, behoorend tot
het gebiedsdeel Curacao, hoewel dit hem niet veel gegeven
heeft, daar op de begrooting 1930 geen extra posten voor
de Bovenwinden zijn uitgetrokken.
Maar er moet meer komen dan belangstelling; die be-
langstelling moet omgezet worden in daden!
Heel gemakkelijk valt het te zeggen: ,,De Bovenwin-
den verkeeren in zulk een toestand van verval, dat het
niet de moeite loont, er geld aan te besteden. Laat ze
maar langzaam doodbloeden". Zal een moeder met een
zwak, ziekelijk stumperdje van een kind verzuimen de
hulp in te roepen van een dokter, omdat de maatschappij
geen behoefte heeft aan dit zielige kindje? Is niet just
dit kind haar liefste schat ?
Zal een dokter een patient in den steek laten, omdat de-
ze ten doode is opgeschreven? Doet hij niet zijn uiterste
best de smeulende levensvonk zoo lang mogelijk gloeiend
te houden?
En onze mooie Bovenwinden liggen daar, lamgeslagen
door de emigratie. En geen hulp zal baten, zoo lang niet
de Bovenwinder terugkeeren kan. Niet uit verkiezing is
deze een blijvende emigrant. Talloos zijn de gevallen, dat
zij, die reeds jaren in den vreemde werken, hun spaarpen-
West Indische Gids XII 2
18 NOG EENS DE BOVENWINDSCHE EILANDEN
ningen gebruiken om op hun geboorte-eiland een huisje
en een plekje ground te koopen, om er later in rust en
kalmte te gaan leven, terwijl alles culmineert in het ver-
langen te midden van hun landgenooten te sterven.
't Nieuwe, 't onbekende moge hem lokken, de hoop op
hooge loonen hem tot emigreeren bewegen, zijn hart trekt
hem steeds weer naar zijn ,,dear old home".
Maar niet alleen bestaansvoorwaarden moeten hem ge-
boden worden, hij moet ook iets vinden, dat hem schade-
loos zal stellen voor het gemis van het woelige, drukke
leven op Cura9ao met zijn bioscopen en danshuizen. De
Bovenwinder is een groot, eenvoudig kind en deze kin-
derhand is al heel gauw gevuld.
De krachten, op de eilanden achtergebleven, hoewel in
vele opzichten minderwaardig, zijn zich van hun waarde
bewust en eischen een zware betaling, als zij tenminste
nog tot werken te krijgen zijn, want, zoolang zij nog 6en
dollar in den zak hebben, gaan ze liever dobbelen en trek-
ken pas weer aan den arbeid, als geldgebrek er hen toe
dwingt.
Ter vergelijking een lijstje van werkloonen, uitbetaald
in Mei 1929 op het katoen-eiland Montserrat, waar vol-
doende arbeiders zijn en een van St. Martin in dezelfde
maand:
Montserrat St. Martin
timmerlieden: . . / 2,25 / 5.- tot / 6.-.
ploegers: . . . 0,90 / 2,50 L!
hoofd. karrenleiders: / 0,80 / 1,50 tot / 2.-.
gew. karrenleiders: . / 0,70 / 0,75 tot / 1.-.
veldarbeiders: . . / 0,70 / 1,25 tot / 1.35.
Wat betreft het rapen van zout, betaalt Anguilla per
barrel (1,05 H.L. of 124 K.G.) slechts 20 cts, terwijl aan
de rapers op St. Martin / 0,37 per barrel betaald moet
worden.
Zoutindustrie.
Den laatsten tijd is er heel veel geschreven, heel veel
gesproken en heel veel gemopperd over de zoutindustrie
op St. Martin en in veel dier gevallen krijgen de exploi-
NOG EENS DE BOVENWINDSCHE EILANDEN
tanten de schuld, daar zij volgens deskundigen niet met
hun tijd meegaan, (zie o.a. het artikel van den Heer F. S.
Langemeijer C. I. Het Zoutbedrijf op St. Martin. Een on-
derzoek naar de middelen te zijner verbetering, in de West
Indische Gids van September en October 1921). Volgens
die deskundigen wordt het geheele bedrijf nog voortgezet
op dezelfde wijze als vijftig jaar geleden en wordt de ge-
heele moderne tijd met zijn nieuwste ontdekkingen en
uitvindingen total geignoreerd.
Toegegeven, want waar deskundigen spreken, hoort de
leek te zwijgen, maar een ouderwetsche method is daar-
om nog niet altijd een slechte method! En dan, hoe
staan de exploitanten er voor?
De houders der concessies van de St. Martijnsche zout-
pannen hebben het ontginnen ervan in handen gegeven
van een exploitatiemaatschappij; deze concessies loopen
tot 1939. De exploitanten zijn er dus nu volstrekt niet
zeker van, dat zij ook na dien tijd met de exploitatie kun-
nen voortgaan. Dit vooruitzicht werkt nu just niet het in
gebruik stellen van dure werktuigen in de hand. En dan,
als er geen winst wordt gemaakt, waar moet dan het geld
vandaan komen voor het aanschaffen van die moderne
middelen ?
En schuilt werkelijk de fout van dit niet-rendeeren in de
ouderwetsche method of zijn er misschien andere oorza-
ken aan te wijzen?
Tot voor kort vond het St. Martijnsche zout een afzet-
gebied in:
Suriname
Porto-Rico en de Vereenigde Staten van N.-Amerika.
Canada
de Engelsche Westindische Eilanden
de Fransche Westindische Eilanden.
Wat Suriname betreft, moet St. Martin concurreeren
met Bonaire en Curacao, die zooveel dichter bij liggen.
Voor Porto Rico, de Vereenigde Staten en Canada is er
concurrentie met Bonaire, Anguilla en Turks' Island.
Voor de Engelsche en Fransche Antillen moet er gecon-
curreerd worden met Anguilla.
20 NOG EENS DE BOVENWINDSCHE EILANDEN
Gedurende het tijdvak 1 Juli 1928 tot 1 Juli 1929 werd
op St. Martin
geoogst . . . . . . 28633* barrel
verkocht . . . . . 129321 barrel
over ........... 15701 barrel.
't Raaploon bedroeg voor die 286331 barrel / 10598,49
wat dus voor de verkochte 129321 barrel maakte
12932x / 10598,49 = / 4786,87 of / 0,37140 per barrel
28633 1
verschepingskosten / 0,225 per barrel.
total: / 0,59514 per barrel.
Hierbij zijn dan uitgeschakeld, andere onkosten, zooals
commissieloon, uitvoerrechten, enz. die den totalen kos-
tenden prijs opvoeren tot / 0,94.
Voor Anguilla bedroeg dit:
raaploon .. . . . . . . . / 0,20
verschepingskosten. . . . . . . 0,121
total / 0,321
't Anguilla-zout kan dus, alleen reeds door voldoende
arbeidskrachten een voordeel behalen van / 0,591 -
/ 0,321 = / 0,27 per barrel.
Hierdoor worden dus van de market voor St. Martin
uitgesloten: Suriname, Porto Rico en de Vereenigde Sta-
ten, de Fransche Antillen.
Om het Engelsche zout te beschermen, wordt er op de
Engelsche Antillen, de Bahamas, de Bermudas en in Ca-
nada slechts / 2,40 per ton of / 0,30 per barrel aan in-
voerrechten geheven, terwijl deze invoerrechten voor
vreemd, dus ook voor St. Martijnsch zout / 4,80 per ton
of 0,60 per barrel bedragen.
Concurrentie met Anguilla op de Engelsche eilanden en
in Canada is dus uitgesloten, niet alleen wat betreft de
hoogere zoutprijzen, maar eveneens door de 't Anguilla-
zout beschermende invoerrechten.
Turks' Island verkoopt meestal gemalen zout en wel
tegen / 0,90 per barrel, terwijl de kostende prijs voor ge-
NOG EENS DE BOVENWINDSCHE EILANDEN
malen zout op St. Martin reeds komt op / 0, 94 en nog
/ 0,25 maalloon of op / 1,19 per barrel.
De rapers verdienen in de St. Martijnsche zoutpannen
van / 4,25 tot / 4,50 per dag. Hiervan betalen zij, zoo zij
het zout niet zelf naar den zouthoop willen dragen, maar
dit door vrouwen laten doen, aan elke vrouw / 1.-.
Vroeger verdienden de rapers / 0,15 per barrel, nu / 0,37
Vroeger werden er 3000 tot 4000 barrels per dag ge-
raapt, nu is dit 190 barrel per dag.
Vroeger rapers te kust en te keur! Nu is het mooi, als er
3 captains in de pannen gaan, elk met een crew van 3-5
menschen.
Katoen.
Door de hooge dagloonen staat ook de verbouw van
katoen still.
Wat heeft men daarentegen op de Engelsche eilanden
gedaan om de ook daar dreigende emigratie tegen te
gaan, want de hooge loonen op Curagao beloofden niet
alleen onzen Bovenwinders gouden bergen.
Op Montserrat, thans een welvarend katoen-eiland,
werden van Gouvernementswege de arme planters in
staat gesteld, katoen te blijven planten, toen dit eiland,
tengevolge van de dealing der prijzen, met ondergang
werd bedreigd.
Op Dominica en Antigua wordt de lemoen-cultuur
krachtig gesteund.
Op Anguilla het zout.
Op Nevis en St. Kitts de suikerriet-teelt.
Op de Virgin-eilanden eveneens, benevens de tabaks-
cultuur.
Overal komt het Gouvernement, finantieel steunend,
de eilanden te hulp en landbouwkundigen worden aange-
steld om zoowel den grooten als den kleinen planter van
raad en voorlichting te dienen. Zoo wordt hier overall de
kleine man, de backbone der economische welvaart, ge-
steund.
Op onze Bovenwindsche Eilanden is echter niet alleen
finantieele en technische hulp noodig, ook het product
22 NOG EENS DE BOVENWINDSCHE EILANDEN
moet beschermd worden. De katoen van St. Eustatius en
St. Martin toch heeft haar goeden naam verloren, doordat
de mooie, lange, zijdeachtige Sea-islanddraad vermengd
werd met kortdradige, dus minderwaardige katoen.
Nu komt het vaak voor, dat de planter zijn eigen ka-
toen, zijn eigen groenten, zijn eigen vruchten moet koo-
pen van hen, die het gestolen hebben.
Veestapel.
De veestapel is vrij goed, doch er is aanvoer van nieuw
stamvee van het Maas-, Rijn- en IJselveeslag noodig.
Ongeveer acht jaar geleden werden door de goede zorgen
van den toenmaligen landbouwkundige, den Heer Van
der Plaats, ingevoerd twee stieren en drie vaarzen, waar-
van nog 66n stier en 66n koe over zijn, n.l. Jan 5, stam-
boeknummer 18716 en Prinses, stamboeknummer 14637.
Om den veestapel op peil te houden, zou het nu in de
eerste plaats wenschelijk zijn, een jongen stier in te voe-
ren, die noch met Jan 5, noch met Prinses verwant is. Een
roodbonte stier van het Maas- Rijn- en IJselslag, roodbont,
vooral op den rug, daar de brandende zonnestralen op
een witten rug spoedig blaren trekken.
Ook aan de geiten, deze koe der armen, is nieuw en
goed bloed toegevoerd, doordat een paar particulieren
exemplaren van het Schotsche en 't Hollandsche ras heb-
ben ingevoerd.
Dellstoffen.
St. Martin heeft zeer veel manganese. Reeds warren
twee Amerikaansche firma's, die zeer ingenomen waxen
met de gezonden inlichtingen en monsters, bereid, deze
manganese te gaan ontginnen, maar het wachten was op
de tariefherziening. Deze is echter tegengevallen en daar-
mee zal wel de kans verkeken zijn op dezen uitvoer.
Ook met de zwavelmijnen op Saba was iets dergelijks
het geval. De mijnen zijn rijk, de zwavel is mooi, maar het
vervoer naar de kust en het verschepen stuit op veel moei-
lijkheden en zal daardoor veel geld verslinden om het ver-
voeren mogelijk te maken.
Hoewel het aan den eenen kant een verblijdend feit zou
NOG EENS DE BOVENWINDSCHE EILANDEN
zijn, zoo Amerikaansche firma's tot de ontginning en van
manganese 6n van zwavel besloten, zoo zouden toch de
winsten niet blijvend de eilanden ten goede komen, maar
naar Amerika wegvloeien. Nu blijft de hoop, dat Hol-
landsche ondernemingsgeest en Hollandsch kapitaal deze
bronnen van inkomsten voor onze Bovenwinders zullen
openen.
Sanatorium.
Saba met zijn mooie natuur en koel, zenuwsterkend kli-
maat is een ideaal oord om er een sanatorium op te richten
voor rustbehoevenden uit den geheelen Antillen-archipel.
Hier geen radio's, geen schetterende automobielhoorns,
geen enerveerend geklingel van fietsbellen, geen zenuw-
achtig uitkijken van den voetganger om te zien of hij vei-
lig de overzijde kan bereiken, hier geen schreeuwen en
gillen van inlanders, hier geen lucht, bezwangerd met
stof en walm, maar rust, weldadige rust en kalmte en koe-
le, zuivere, van zon doortrokken lucht. Maar . wil
hier een sanatorium bloeien, dan moet men het eiland
gemakkelijk en vlug kunnen bereiken, zonder zeeziekte
als voor- en nagerecht.
Belastingen.
Velen zijn voor de afschaffing der belastingen, daar zij
hierin een middel zien om de'eilanden te helpen en waar-
door industrie~len en anderen aangelokt zullen worden
een of ander werk op deze eilanden te beginnen. Anderen
daarentegen en dezen vormen de groote meerderheid der
bevolking, beschouwen deze afschaffing als een degradatie
voor de inwoners, vooral, daar niets door hen op prijs ge-
steld wordt, wat zoo gemakkelijk verkregen wordt, hoog-
stens willen zij het drankaccijns zien verdwijnen, daar
door de smokkelarij op groote schaal en die toch onmoge-
lijk tegen te gaan is, deze belasting slechts op enkelen
drukt. Er tegenover staat, dat dan de kwijnende handel
met St. Thomas en Porto Rico, kwijnend door den gerin-
gen omzet, geheel zal stilstaan.
Maar daar Cura9ao in zijn tegenwoordigen bloei deze
gelden niet noodig heeft, zou misschien de oplossing van
24 NOG EENS DE BOVENWINDSCHE EILANDEN
beide meeningen in het midden kunnen liggen en wel, dat
het Gouvernement voortgaat belastingen te heffen, doch
dit geld kome geheel ten goede aan zaken van algemeen
belang op de eilanden, zooals het onderhoud van wegen,
bruggen, gebouwen, het bouwen van regenbakken, het
graven van artesische putten, het uitdiepen van wellen
en crabholes, enz. terwijl landbouw, veeteelt en andere
bestaansmiddelen door voorschotten in staat worden ge-
steld, zich uit hun treurigen toestand op te heffen.
Samenwerking
Maar noch Curacao, noch Holland zelfs, kunnen deze
eilanden tot een wederopbloei van economische welvaart
brengen, als niet de Bovenwinders zelf medewerken. Me-
dewerken, niet alleen door al hun krachten in te spannen,
maar, en dit vooral, door samen te werken.
Vergeten moeten worden groote en kleine grieven,
groote en kleine geschillen tusschen de menschen van 66n
eiland, tusschen de menschen van de eilanden onderling,
Alles, wat nu verdeelt, moet terzijde gesteld worden om
samen te streven naar e6n groot, gemeenschappelijk doel,
opheffing der eilanden, die toch aan allen dierbaar zijn.
Onderlinge naijver verzwakt, getuige het volgende
voorbeeld:
St. Martin stelt op Curacao een agent aan, die zich be-
lasten zal met den verkoop van de artikelen, uit St. Mar-
tin aangevoerd en daarvoor 5% commissieloon vraagt.
Om de een of andere reden draagt deze agent niet de
goedkeuring weg van de Statianen, die een anderen agent
nemen, die echter 10% vraagt. Enfin, dit is in hun eigen
nadeel. Maar wat is het gevolg? Een onderkruipen van
elkaars prijzen, waarbij de kooper wel vaart, dochwaarbij
de verkooper zich in zijn winst belangrijk geschaad ziet.
Zeker geldt voor deze eilanden het woord, dat het oude
Holland groot maakte:
Eendracht maakt macht,
Tweedracht breekt kracht.
KORTE UITEENZETTING VAN DE DESTIJDS
DOOR DEN MIJNBOUWKUNDIGEN DIENST
OPGESTELDE PLANNEN TOT WATERVOOR-
ZIENING VAN DE HAVEN VAN WILLEMSTAD
EN VAN DIE STAD ZELVE OP HET EILAND
CURACAO
DOOR
DR. IR. G. J. H. MOLENGRAAFF
A. Het plan van voorziening van de schepen in de haven van
Willemstad met ketelwater
De levering van ketelwater aan schepen vereischt de
winning van grondwater met een gering zoutgehalte. In
hoofdstuk III van mijn proefschrift 1) is uiteengezet, dat
grondwater met een gering zoutgehalte voorkomt in de
kleine neerslaggebieden en in de hoogerliggende gedeelten
van groote neerslaggebieden, die geheel uit diabaas be-
staan.
Voor de winning van dit water was uitgekozen het hoog
gelegen gedeelte van het complex Buena Vista. Het grond-
water in dat gedeelte heeft een chlooriongehalte, dat
kleiner is dan 90 mg. per liter. De carbonaathardheid is
kleiner dan 12 D.G., de total hardheid kleiner dan 8 D.G.
Het zoutgehalte van dit water is voornamelijk het ge-
volg van het daarin voorkomen van gedissocieerde cal-
cium- en natrium-chloriden en hydrocarbonaten. Mag-
nesiumion is weinig aanwezig, n.l. < 2 mg. per liter.
SO4" < 30 mg. per liter.
De hygienische betrouwbaarheid van het water kan
worden verzekerd door het neerslaggebied af te sluiten
1) De geologie en geohydrologie van het eiland Curacao 1929.
26 WATERVOORZINIENG VAN WILLEMSTAD
en bewoning daarvan te verbieden; het zou dan ook voor
drinkwater geschikt zijn.
Het plan voor de winning, het transport en de levering
van het water luidde als volgt:
De winning geschiedt door het grondwater uit putten
van 4 M. middellijn met behulp van windmolens op te
pompen in een ingegraven laag-reservoir van 250 M3
inhoud. Een krachtige windmolen pompt het water uit
dit reservoir in een hoog-reservoir, ingegraven op den top
van een heuvel van 27.50 M. hoogte ten oosten van het
landhuis Buena Vista. De inhoud van het hoog-reservoir
is 1600 M3 en houdt verband met het aantal opeenvol-
gende windstille dagen, dat op Curagao is waargenomen.
Het water wordt uit het hoogreservoir door een buislei-
ding afgevoerd naar een steiger in het Schottegat. De
aanvoer bedraagt 100 M3 per uur. Een motortankboot
met een tankinhoud van 80 M3 brengt het water naar de
schepen in de haven. De capaciteit van de pomp aan
boord van de tankboot was bepaald op 80 ton per uur.
De zelfkosten van 1 M3. water waren berekend op
/ 1.75 per ton bij een levering van 30.000 ton per jaar. De
kosten voor aankoop van terreinen, aanleg van nieuwe
dammen, verbetering van bestaande dammen, omheining
van het terrein op het complex Buena Vista waren voor
de helft op de begrooting van het kapitaal voor de water-
voorziening van de schepen gebracht.
De verkoopprijs van 1 M3. water was bepaald op / 2.50
per M3, geleverd aan boord van het schip.
De prijs van 1 M3 regenwater, geleverd aan boord in
de haven van Willemstad, bedroeg destijds in het droge
seizoen / 7.50 en die van grondwater / 5.00.
De vraag, of inderdaad de schepen per jaar 30.000 ton
afnemen, is niet van belang, omdat, indien dit niet het
geval mocht zijn, het water aan het groote reservoir van
de stad op Rozendaal zou kunnen worden toegevoegd.
De levering door het gouvernement van ketelwater en
hygienisch betrouwbaar drinkwater aan de schepen zou
bijdragen tot verhooging van de bruikbaarheid van de
haven van Willemstad. Toen een tiental jaren geleden de
WATERVOORZIENING VAN WILLEMSTAD
havenmond van Curagao verbreed werd, was ook de tijd
aangebroken voor het vaststellen van nieuwe richtlijnen
voor de haven-exploitatie, voor de inrichting van de
douane en de havenpolitie en voor het loodswezen. Dit
is nagelaten, zelfs toen de havenbeweging in een snel
tempo toenam. De haven van Willemstad is wat de
havenbeweging betreft thans 66n van de grootste
havens in West-Indie, maar helaas tevens 66n van de
slechtst beheerde en geoutilleerde.
B. Het plan van watervoorziening van Willemstad
Het plan van de watervoorziening van Willemstad be-
oogde de levering van bronwater van Hato en van grond-
water uit het complex de Savaan-Buena Vista, door mid-
del van een waterleiding.
Het debiet van de bronnen en de hoeveelheid grond-
water nemen tijdens een droge period af. Gedurende een
regentijd dient dus zoowel bron- als grondwater in een
reservoir verzameld te worden. Verschillende overwegin-
gen hebben ten slotte er toe geleid voor de plaats van het
reservoir de plantage Rozendaal te kiezen. De inhoud van
dit reservoir werd bepaald op 40.000 ton.
De winning van het bronwater zou geschieden volgens
de regelen, die in mijn proefschrift genoemd zijn in hoofd-
stuk II over de geohydrologie der bronnen. Het bronwater
zou uit de brongebouwtjes geleid worden naar een laag-
reservoir van 1000 ton ten noordwesten van het landhuis
Hato. De bedoeling was het water uit dit reservoir op te
pompen naar een hoog-reservoir van 425 M3. inhoud op
het hoogste terras van Hato en het water uit dit reservoir
af te voeren naar een lager reservoir, van 425 M3 inhoud,
v66r de stad gelegen op het terras van Habaai. Een lei-
ding was geprojecteerd van dit reservoir naar een nog la-
ger reservoir, van 425 M3. inhoud, achter de stad gelegen op
Arrarat. De distribute van het water aan de inwoners zou
plaats hebben door den aanleg van een waterleidingsnet.
Gedurende den regentijd leveren de bronnen meer
water dan de stad verbruikt en wordt het overtollige
28 WATERVOORZIENING VAN WILLEMSTAD
water in het laag-reservoir op Rozendaal verzameld.
Het grondwater uit het complex de Savaan-Buena Vis-
ta wordt door middel van windmolens uit putten opge-
pompt naar het zelfde reservoir.
Indien de bronnen minder water leveren dan de stad
verbruikt, wordt met een pomp water uit het reservoir op
Rozendaal geperst in de leading van het hoog-reservoir
op''Hato naar het reservoir op Habaai.
Leveren de bronnen en de putten gedurende een droge
period minder water dan de stad noodig heeft, dan voor-
ziet het reservoir op Rozendaal in het tekort. De inhoud
van dit reservoir houdt dus verband met de suppletie,
die gedurende een droge period noodig is.
Het zou, zooals in hoofdstuk III van mijn proefschrift
is aangetoond, noodig wezen het complex de Savaan-
Buena Vista van dammen te voorzien, die in staat zijn
al het tijdens een bui afloopend water te keeren en aan
het grondwater toe te voegen. De ligging van deze dam-
men op het genoemde complex is op de kaart tegenover
blz. 119 in mijn proefschrift aangegeven.
De dammen van den zoogen. systematischen damaan-
leg dienen geheel hersteld en de daarbij behoorende over-
laten van beton aangelegd te worden.
Uit de samenstelling van het bronwater van Hato en
van het grondwater van het complex de Savaan-Buena
Vista volgt, dat het water voor drinkwater geschikt is.
Het water van de bronnen, die dicht bij den klifwand
ontspringen, bevat minder dan 170 mg Cl' per liter en
4.6 mg. Mg"- per liter. De total hardheidbedraagt 12 13,
de carbonaathardheid 10 A 11 D.G. Het Mg-- gehalte is +
4.6 mg per liter.
Het bronwater, dat op een afstand van den klifwand
uit de schalies voor den dag komt, heeft een chloorion-
gehalte tot 260 mg. per liter. De total hardheid bedraagt
14 en de carbonaathardheid 12 D.G.
Hoe verder de bron van den klifwand ligt hoe hooger
het Mg'" gehalte wordt. De uiterste waarden zijn 6.3 mg.
tot 9.2 mg. per liter.
Het water van de brown Bak Ariba bevat 343 20 mg.
WATERVOORZIENING VAN WILLEMSTAD
Cl' en 22.1 mg. Mg'" per liter. De total hardheid is 22 D.G.
en de carbonaathardheid 13 D.G. Hoewel de zouten in dit
water niet te proven zijn, wijs ik er op, dat het bronwa-
ter, dat aan de stad verstrekt zou worden, een mengsel is
van het water, dat de bronnen leveren. De samenstelling
van dit mengsel is aanmerkelijk better dan dat van het
water van de bron Bak Ariba.
In mijn proefschrift, hoofdstuk II over de geohydrologie
der bronnen, heb ik uiteengezet, dat de samenstelling van
het bronwater verbeterd kan worden door de bronnen zoo
dicht mogelijk bij den klifwand te capteeren.
Het grondwater uit het complex de Savaan-Buena Vis-
ta bevat gem. 102 mg. Cl' per liter. De total hardheid
is 10 D.G. en de carbonaathardheid 12 D.G.
De levering van 200 ton water per dag aan de stad acht
ik gedurende een droge period voldoende. Men bedenke
dat de blanke bevolking nog niet 10% van de total
stadsbevolking uitmaakt. Indien een waterleiding tot
stand komt, krijgt dit deel van de bevolking de beschik-
king over regenwater voor drinkwater en huishoudelijke
doeleinden. De rest van de bevolking, de negerbevolking,
gebruikt zeer weinig water. Bovendien werkt een groot
gedeelte der negers op ondernemingen die water ver-
strekken. Tot nu toe is tijdens een droge period, wan-
neer zelfs de regenbakken leeg zijn, nooit meer dan 150
ton water in de stad aangevoerd.
Wat de hygiene van het bronwater van Hato en het
grondwater van het complex der Savaan-Buena Vista
betreft, verwijs ik naar de hoofdstukken II en III:van
mijn proefschrift.
De zelfkosten van het water werden begroot op / 1.75
per M3., indien slechts 73.000 M3. per jaar werd geleverd.
De prijs van het water kan gesteld worden op / 1.00 per
M3. in den regentijd en / 2.50 per M3. in den drogen tijd.
De prijzen van het water in den drogen tijd bedroegen
destijds te Willemstad voor regenwater / 40.- per M.3,
voor putwater / 4.- per M3, voor ondrinkbaar water 1)
I) Dit water bevat 2010 mg. Cl' per liter en heeft een total hardheid
van 63 D.G.
30 WATERVOORZIENING VAN WILLEMSTAD
uit de leading / 4.- per Ms. of bij een verbruik van 1 M3.
of minder / 5.00 per maand, te vermeerderen met / 0.50
per maand voor meterhuur.
De rentabiliteit van het bedrijf zou reeds verzekerd
zijn, wanneer de droge tijd niet langer duurde dan 8
maanden. De droge tijd duurt vaak langer, zoodat het
plan, dat destijds door den Mijnbouwkundigen Dienst
was opgesteld, een winstgevend bedrijf voor het gouver-
nement geworden zou zijn.
Er werd toen, niet ten onrechte, verlangd 6en soort wa-
ter tegen lagen prijs aan de inwoners van Willemstad te
verstrekken.
Het plan van den Mjjnbouwkundigen Dienst, dat dit
beoogde, is niet tot uitvoering gekomen. Een bespreking
van de beweegredenen, die daartoe geleid hebben, valt
buiten het kader van dit opstel, omdat zij geen verband
hielden met de merites van dit plan, daar de personen,
die de beoordeeling tot zich trokken, tegenover het water-
voorzieningsvraagtuk van Willemstad en haven geen
onafhankelijk standpunt innamen.
GESCHIEDENIS VAN DE NEDERLANDSCHE
BOVENWINDSCHE EILANDEN
DOOP
PROF. DR. L. KNAPPERT
HOOFDSTUK III (Vervolg)
8. Al gold het dan op onze eilanden veel en veel kleiner getal-
len, het overwicht was ook daar groot genoeg om slavenopstanden
te doen verwachten. Ze zouden ook natuurlijk geweest zijn, zoo
het getal daarbij den doorslag had moeten geven. Maar, gelijk wij
vroeger zeiden, gebrekkige organisatie en uitrusting hebben ze
doen mislukken, waar ze waren uitgebroken. Zoo op Curacao die
van 1750, de ernstigste die daar gewoed heeft. In Suriname, waar
gelijk wij zagen, de behandeling der slaven barbaamscher was dan
waar en wanneer ook, zijn ze herhaaldelijk uitgebroken, terwijl de
geographische gesteldheid des lands het ontvluchten mogelijk
maakte, waardoor de marrons ontstonden en de met deze boschne-
gers gevoerde oorlogen. Op onze eilanden weet ik van ernstige op-
standen niet. In den strijd om het gezag in 1700 tusschen Doncker
en van Beverhoudt waren sommigen bevreesd, dat de slaven de
gelegenheid zouden aangrijpen om de blanken te overweldigen.
Zij hebben haar echter verzuimd 1).
Wel heeft St. Eustatius eenig aandeel gehad in de beteugeling
van den slavenopstand in Berbice, Febr. 1763 tot Dec. 1764, een
dier vreeselijke oproeren, waarop voor de zwarten altijd nog
zwaarder ellende volgde, die ook den blanken schade toebrachten,
zonder dat het stelsel zelf veranderde 2). Zoo bleef ook na de dure
les van dezen opstand de ongehoorde wreedheid jegens de slaven
voortduren, gelijk zij er de oorzaak van was en het negeropper-
hoofd Coffy in een brief van 2 April aan gouverneur Hoogenheim
1) Zie blz. 362, elfde jg.
') Hartsinck, Beschrijving van Guiana, begint het verhaal van den opstand I 368.
Verder bij Netscher, Geschied. vs Esseuebo enz. en bij De Villiers, Storm van 's-Gra.
Mesande.
32 NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN
de ergste beulen bij name noemt 1). Dat de opstand in den aan-
vang zoo snel om zich been greep, had ook zijn oorzaak in de inha-
ligheid der Socidteit in patria, die in het zenden van ook het noo-
digste schandelijk nalatig was geweest *).
Den 28sten Maart 1763 had kapitein Richard Robberts van het
schip De Gezusters, door den gouverneur van Essequebo, Storm
van 's Gravesande, naar patria gezonden, op reis van Essequebo
naar Zeeland op St. Eustatius aan den toenmaligen commander
Jan de Windt van den opstand verhaald. De Windt zond toen
twee gewapende barken, De Zeven Provincien en de St. Eustatius,
met 88 en 66 soldaten behalve de matrozen, naar Demerary, om
vandaar over land de mannen naar de Boven-Berbice te doen
marcheeren; toen het echter bleek dat zij in Beneden-Berbice noo-
diger waren, wendden zij den steven, lieten 3 Mei 1763 voor de
post St. Andries het anker vallen en zeilden de Berbice tot het fort
de Dageraad op. Door hun hulp kon den 10den Mei een grooten
aanval der slaven op dat fort worden afgeslagen hun laatsten!
Jammer, dat zware koortsen die hulptroepen teisterden, zoodat er
26 Augustus van de Zeven Provincien al 54 soldaten gestorven
waren en ergerlijk, dat zij aan niets anders dan rooven en plunde-
ren dachten. Ook most gouverneur Hoogenheim dagelijks veel
,,intolerabele insolentie" en ongehoorde taal van hen nochtans
verdragen en aanhooren, omdat de omstandigheden het ongera-
den maakten de kerels door strenge tucht te verbitteren. Intus-
schen hielp De Windt nog verder. Den 7den Juli kwam voor de
Dageraad de bark Demerary's Welvaren, kapitein Salvolani, met
provisie en 40 soldaten ten anker, door De Windt gezonden en
just toen er geen soldaat meer was om de wacht te betrekken.
De verdere geschiedenis van het bedwingen van den opstand en
de daarop gevolgde ijselijke terechtstellingen in massa behoort
hier niet. Wel moeten wij vermelden, dat De Windt zijne onkosten
terug vroeg, waarop Bewindhebberen bij missive van 16 Mei 1764
eene nauwkeurig berekende opgave vroegen. Hij zond zijne reke-
ning 25 Augustus d. a. v. in en Kamer Amsterdam stelde toen aan
Directeuren der Societeit voor Berbice eene regeling der betaling
op gemakkelijke termen voor, doch dezen (die vroeger voor de ver-
dediging hunner kolonie geen man en geen cent gehad hadden) ga-
ven er de voorkeur aan aanstonds 25.000 pesos te zenden en later
de rest, terwijl zij, schreef de Kamer 3 Juli 1765 aan De Windt,
over zijne hulp ,,hun uyterste contentement" te kennen hadden
') Hartsinck a. w. 1 376. Netscher a. w. blz. 211.
s) Netscher a. w. blz. 193 vig. De Villiers a. w. blz. 221 vigg.
NEDERtANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN 33
gegeven. Dat hij zoo snel drie weltoegeruste schepen had kunnen
zenden, getuigt duidelijk van de toenmalige welvaart des eilands.
De voortreffelijke Hoogenheim, met geschokte gezondheid, ge-
heel uitgeput door zijn zwaar gouverneurschap en de eindelooze
tegenwerking der Directeuren, verzocht zijn ontslag en verkreeg
het 16 Augustus 1764. Bij zijn terugkeer schonken zij hem niet
slechts geen belooning, maar weigerden bovendien stellig hem zijn
overtocht en de bij den opstand geleden schade ad / 5375 te ver-
goeden! 1) Het was eene openbaring van dien jammerlijken en on-
zaligen geest van uitgerekende schrielheid, die zoo vaak onze ko-
loniale geschiedenis tot eene aanfluiting maakt, en die ook een-
maal Heeren XVII er toe had gebracht hunne afkeuring er over
uit te spreken, dat.... Jan Pietersz. Coen op Compagnies kosten
was ter aarde besteld! s) Hoogenheims opvolger werd de toen in
Nederlandvertoevende, maar opSt. Eustatius geboren Joh. Heyli-
ger Johsz.
9. Van negers als oorlogsbuit heb ik gesproken; in 1706 na-
men de Franschen er van Nevis 5500 mede 2); in 1709 verlieten zij
het uitgeplunderd St. Eustatius met schepen ,,volgeladen met sla-
ven"'); in 1711 ontving de admiraal-zeeschuimer Cassart zijne
brandschattingen in geld, naturalia en slaven 5). Men kan zich het
lot van zulke naar de zeerooversschepen gejaagde en daar ingela-
den negers en negerinnen voorstellen, maar bovendien blijkt er
uit, hoe volstrekt onpersoonlijk zij waren, inderdaad een ,,stuk",
niet meer. Dit blijkt ook uit het feit, dat slaven tot traktement of
bezoldiging werden gerekend. Zoo ontving ds. I. C. L. Broeffel, die
in 1779 als predikant naar de Holl. Geref. gemeente op St. Tho-
mas, gelijk wij te zijner tijd zien zullen, beroepen werd, 700 pesos,
vrije woning, twee negerinnen en een negerjongen *).
Dat zulke ,,voorwerpen", zelve rechtloos, ook in rechtsgedingen
niet als getuigen konden optreden, is duidelijk. In het uitvoerig
verweerschrift, dat Doncker in zijn bovengenoemd schandaalpro-
ces inleverde 7), betoogde hij, dat het zeggen van zijn slaaf Adam
naar rechten geen geloof verdiende, ,,vermits hij een slaaf en onge-
loovige is", en hij beriep zich daarbij op ,,Petri Merulae Manier
1) 's Mans Corte memories bij Netscher a. w. big. 408.
') De Haan, Owd Batavia I 87.
*) Zie blz. 380, elfde jg.
4) Zie blz. 385, elfde jg.
*) Zie blz. 422, elfde jg.
') Extract it het kerkeboek van St. Thomas op 17 Dec. 1778 en 8 April 1779, fol.
4a en b. Oud-class. archief Amst.
') Zie blz. 539, elide jg.
West Indische Gids XII 3
34 NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN
van procedeeren" 1). Inderdaad staat in dat werk (niet van Petrus
maar) van Paulus Merula, dat als getuige in een process ,,gerepro-
cheert" wordt een ongeloovige s). Hetzelfde betoogde hij ten op-
zichte van Maria Evis: zij was infaam, want zij had op Montserrat
een negerbastaard gehad, zich dus vermengd met een heiden en
mocht daarom niet getuigen, waarbij hij zich beriep weder op
Merula en nu nog bovendien opDamhouder. Inderdaad staat bij den
eersten, dat ,,aengaende de Schand-vlekke worden gereprocheerd
luiden die eerloos en berucht zijn" en iemand, die ,,openbaarlijk in
hoerdom leeft" 3). En bij den tweeden iemand die ,,berucht en van
eerloos leven" is 4). In dit laatste geval is dus niet eigenlijk de sla-
vernij, maar de eerloosheid de verhindering.
Werden slaven dus niet als getuigen voor de rechtbank toegela-
ten, in de straffen deelden zij ruimschoots, heel wat overvloediger
dan de blanken. In Suriname was dit just een der grootste gruwe-
len, dat b.v. een beul als Klaas Badouw, directeur van La Rencon-
tre, die een slaaf fingers, teenen en ooren afgesneden en hem toen
gedwongen had ze op te eten, er met verbanning naar patria af
kwam *); of dat directeur Conijnenberg, die eene slavin had laten
doodgeeselen, eene reprimandede kreeg 6); terwijl omgekeerd de
slaven voor de lichtste vergrijpen de uitgezochtste martelingen
moesten ondergaan. Ook dit vertoont zich op St. Eustatius in
zachter vormen. Toch heeft men Donckers slaaf Amsterdam,terwiji
zijn meester, gelijk wij zagen, alleen werd beboet, veroordeeld om
,,aan de justitiepaal binnen deze forteresse", wegens koppelarij,
,,wel dapper gegeeselt te worden" 7). Bovendien had deze slaaf al-
leen gehandeld op bevel van zijn meester. Zoo was er op ons eiland
een meesterknecht van de compagniesplantages, die wegens zijn
strong toezicht gehaat was. In den nacht van 13 op 14 Mei 1738
wierp een jonge negerin vuur op het dak van zijn huis, het brand-
de tot den ground toe af, terwijl bovendien een snaphaan, dien de
man boven zijn bed had hangen, afging en hem en zijn vrouw doo-
delijk wondde 8). Ik weet niet, welke straf zij ontving; ook kan het
') Port. no. 4 fol. 128v.
2) Paulus Merula, Manier van procederen, nieuwe uitg. door G. de Haas, Rotterd.
1750, lib. IV, tit. 78, cap. 4, no. 59, pag. 646.
*) Merula, a. w. lib. IV, tit. 78, cap. 4, no. 44 en 46, pag. 645.
*) Jod. Dambouder, Praxis rerum civilium, uitg. Nic. Thuldaenus, Antw. 1617, cap.
CLXXXVI no. 30: Homicida, infamis vel improbae vitae, pag. 562a, met toelichting
pag. 564a. Port. no. 4, fol. 129.
*) Notulew Gouverneur es Rades 27 Febr., 12 Sept. 1747.
*) Aldaar II Juli 1757. Wolbers a. w. blz. 131 vig.
7) Vomnis van 7 Nov. 1731, port. no. 4, fol. 238.
*) Faesch aan X 21 Mei 1738, port. no. 5 fol. 121.
NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN 35
hier eene persoonlijke wraakneming geweest zijn; maar vermoe-
delijk was dit negermeisje toch een werktuig in de hand van onte-
vredenen geweest.
10. V66rdat wij overgaan tot de beantwoording der belang-
rijke vraag naar mogelijken bekeeringsarbeid onder deze ,,infame
ongeloovigen", geven wij, als terloops, een lijstje van de voorko-
mende slavennamen. In den boedel van Lindesay zie ik Quakoe,
Trompi, Mingo, Januari en Oranje. En de slavinnen Isabel, Roos,
Clarinda, Adjouba, Anna, Philippa en klein Betje. Den Indiaan
Jupiter en zijne vrouw Katita hebben wij genoemd 1). In den rij-
ken boedel van Isnard bevonden zich de slaven Goliath, Holofer-
nes, Annibal (Zeeuwsch voor Hannibal?), Sako, weer een Quakoe
en Amadis. De slavinnen Marianne met 5 kinderen, Roos met
haar kind en nog zeven negerinnen 2). De namen der oude com-
pagniesslaven hebben wij genoemd 3). Van Doncker ken ik nog de
slaven Domburg een schoenmaker en Manjo een kuiper 4). In een
testament van George Leonard, gewezen commander van An-
guilla, wonende op St. Maarten vermaakt hij zijnen zoon al zijne
goederen, maar legateert aan zijne beminde huisvrouw Sara Leo-
nard eene negervrouw Rose met haar kind, twee negerjongens Ibo
Billy en Bristol met eene negerin Dora. Uit zijn plantagenegers
nog twee mannen en een vrouw en nog een negermeid Nanny, ,,om
voor haar affaires zorg te dragen" 5). Andere namen zullen wij nog
onder de bekeerden aantreffen. Tegen de Afrikaansche namen kan
niemand bezwaar hebben, noch tegen de Hollandsche. Maar
in Amadis of Hannibal of Oranje is iets zeer zieligs.
I11. Wij hooren verder weinig van de slaven; zoo min als van
runderen of kabrieten was er reden om van hen opzettelijk mel-
ding te maken. Onpersoonlijk, rechtloos, wordt hij gevoed opdat
hij kunne werken, gestraft met uitgezochte wreedheid vooral door
de vrouwen en met zooveel ontzag voor zijn leven als het eigenbe-
lang voorschreef. Wat van hun taal ? Wat van ,,datgene, dat ook in
die dagen hun gemeenschapsgevoel levendig hield, de oude riten,
dansen en liederen, de nachten van religieuse wijding en dole
feestvreugde, volgend op dagen van bitter vernedering en dorre
1) Zie blz. 369, elide jg. Port. 3 fol. 528v.
s) Port. no. I fol. 705r.
*) Zie blz. 567, elfde jg.
') Port. no. 4 foL 109.
*) Teatanmo van 11 Aug. 1736, port. 5 fol. 102., 103v en copie van cope fol. 106,
107v. Verder een bed met toebehooren on een gezadeld en getuigd paard. De Gerefor-
meerde Kerk kreeg 20 stukken van achbten.
36 NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN
banaliteit?" *). Ja, en, daar zij steevast heidenen en ongeloovigen
heeten, wat van pogingen, om hen tot het christelijk geloof te
brengen ? Korter omschreven, wat weten wij van christelijke zen-
ding onder de slaven in ons tijdperk op de Bovenwindsche eilan-
den?
De geschiedenis op dit punt onzer overige West-Indische kolo-
nien spant onze verwachting niet hoog. In Suriname hebben noch
de gereformeerde noch de luthersche predikanten iets gedaan. Ik
maak eene uitzondering voor ds. J. W. Kals, predikant aan de
Perica en Cottica, in Mei 1733 afgezet, die hart voor de slaven
heeft getoond 2). Maar voor het overige niets. Classis Amster-
dam drong soms op bekeeringswerk aan. Gouverneur Mauricius
heeft eens voorgesteld om het vragenboekje van Borstius of het
Onze Vader, het Geloof en de Tien Geboden in het Neger-engelsch
te doen vertalen, waaruit dan de ingezetenen, ,,door een hunner
bedienden", ten minste de kleine slavenkinderen zouden kunnen
laten onderwijzen, opdat zij kennis mochten krijgen van ,,'t God-
delijk Weesen, 't Christendom en van den staat der ziele, alsmede
belooning des goeds of quaedt nae dit leven". In dit leven bespeur-
den de voorschreven slavenkinderen van dat christendom alleen
de volstrekte ontaarding, over den staat hunner ziel peinsden
hunne meesters zelden, alleen over de belooning des kwaads be-
hoefden zij niet in het onzekere te verkeeren. Doch zelfs tegen deze
schuchtere poging des gouvereurs keerde zich het Hof *). Gouver-
neur P. A. van der Meer, sinds October 1754, heeft herhaaldelijk
op ending aangedrongen en b.v. 18 December 1755 medege-
deeld, hoe men in Oost Indie te werk going. Maar men ontving zijne
woorden met koelheid en kwam tot geen daden. Mauricius zag het
zeer goed in: ,,het quaed exempel dat de meeste meesters aan hun
slaven geven, zoodat de bekeering der zoogenaamde christenen in
de kolonie diende vooraf te gaan, eer men van de bekeering der
heidenen iets hoopen mogt *)." Inderdaad, zoo men iemands geloof
moet leeren kennen uit zijn werken, dan konden de slaven zich
dat geloof hunner meesters niet te slecht denken: ook hier waren
de christenen de grootste vijanden van het christendom.
1) Zie de gansche treffende passage bij J. P. B. de Josselin de Jong, Het Negerhol-
landsch van St. Thomas in Medd. Kon. Ac. v. W. deel 57, series A, no. 3, blz. 16 vlg.
') Zijne Klagte over de bedorvene seden der voorgangeren aan 't eewraarde classics van
Amtserdam (sic) 1733 is ter Leidsche Univ. Bibl. Over hem A. A. van Schelven in
W. I. Gids Juni 1922. Over Basseliers dez. in Stemmen d. Tijds III 283.
s) De jongste zoon van Mauricius, Andreas, heeft omstreeks 1750 zulk eene verta-
ling van de ,,vraagjes van Borstius" uitgegeven, Encycl. W. Indii, bhz. 505a.
*) De W. I. Klapper, Bibl. Thys. III no. 6924. Wolbers, a. w. blz. 199.
NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN 37
Zelfs den gezegenden heldenarbeid der Hernhutters in Surina-
me hebben de predikanten tegengewerkt, maar gelukkig niet kun-
nen beletten. Van de ending der Moravische breeders onder In-
dianen, bosch- en plantagenegers kan ik in mijn bestek niet spre-
ken (behalve zoo aanstonds op de bladzijden over St. Thomas),
maar gun mij het voorrecht alleen deze woorden aan te halen:
,,De Hernhutters zijn de eenige christelijke, europeesche kerkge-
meenschap geweest, die in Suriname zendings- en beschavingsar-
beid heeft verricht. Dat de slaven, toen hun de vrijheid gegeven
werd, niet als een volmaakt verwilderde en onopgevoede menigte
in de maatschappij traden, is in de eerste plaats aan de Broeder-
gemeente te danken" 1).
Op Curacao anders noch better. De Compagnie had in art. 22
van hare Instructie voor de predikanten van 1638 wel voorgeschre-
ven, dat zij ook de zwarten en de Indianen in de christelijke religie
moesten onderwijzen; zij had in een brief van 4 Januari 1694 er
wel op aangedrongen, dat ,,de arme en blinde heidenen op Curacao
tot de kennisse Gods en haare Saaligheyt" zouden gebracht wor-
den '); maar van eenig zendingswerk door de predikanten blijkt
niets. En de Compagnie, die zelve de negers niet hooger dan het
vee schatte, maakte daardoor dien arbeid ook niet gemakkelijker.
Wat er nog gebeurde, deden roomsche geestelijken 3). Maar z66ver
going de rassen- en godsdiensthaat, dat, toen in 1770 twee burgers
aanboden om muren om het kerkhof te doen bouwen, mits geen
roomsche kleurlingen, al waren zij met blanken getrouwd, daar
zouden mogen begraven worden, de Raad dat goedkeurde, en nog
in 1826 de hervormde kerkeraad aan dat beginsel vast hield 4).
12. Wij varen thans naar St. Eustatius en zouden gaarne wil-
len weten, of ds. Kowan zich met bekeeringswerk onder de slaven
heeft ingelaten? Hij bezat er zelf. Op de bevolkingslijst van 1720
komt hij voor met 7 slaven, 4 slavinnen, 5 slavenjongens en 4 sla-
venmeisjes 5). In 1722 was zijn levend bezit gedaald tot 5, 3, 3,2 6).
In elk geval een bewijs, dat hij voor huis- en plantagewerk slaven
bezat '). Liet hij zich met hun geestelijk heil in? In zijne tallooze
2) M. van Blankensteyn, Suriame, blz. 316 vlg.
') Hamelberg a. w. I 99.
*) W. van Nieuwenhoff, Gepriviligiaerde priesters op Curafao 1704-1741 in Studiin
LXVIII, 1907. Hamelberg a. w.I 100 vlg., 133 vlg. Doc. blz. 107 vig., 155.
4) S. van Dissel, Kerkh. Archiel 1859 blz. 360 vig.
5) LJst van 9 Jan. 1720, port. no. I fol. 373.
*) Lijst van 1722, port. no. 2 fol. 651r.
') ,,Mijn af- en uytgeleefde antecessor had niet kunnen leven, wanneer hij niet van
zijn eygen hadde toe te setten gehadt", ds. George van Essen aan X 20 Febr. 1742,
port. no. 5 foL 524'.
38 NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN
brieven spreekt hij er nooit van. Maar in zijne doopboeken is iets
meer te vinden. Vooreerst vermeldt hij onder een afzonderlijk
hoofd den doop van vrijgelatenen. ,,Volgen nu alle Vrije Luyden
die tot het christengeloof zijn opgebragt en gedoopt door Dominei
Anthony Kowan". En dan: 6 April 1723 een vrije negerman ge-
naamd Frenk.
5 April 1724 een mulattin genaamd Jenneke, haar vrijbrief ge-
zien hebbende gedat. 18 Juli 1719.
30 Juli 1725 vrije negerman genaamd Andries sijn vrijbrief ge-
zienhebbende gedat. 16 Juli 1725 en alvoorens belijdenis sijns ge-
loofs gedaan hebbende.
1 Aug. 1725 een vrije negerin genaamd Marjanna geboren al-
hier 28 Juli 1718, eerst gesien haar vrijbrief gedateerd 7 Augustus
172. De ouders Frenk (de bovengenoemde?) en Christina de ne-
gerin 1).
Dit gaat ook na ds. Kowan aldus voort. Zijn opvolger George
van Essen doopt:
26 Sept. 1745 een vrijen neger gedoopt en genaamd Alexander.
.Nov. 1748 een bejaarde frije negerin genaamd Johanna nade-
maal (nadat?) deselve was onderrecht van de noodigste puncten
des christendoms.
28 Maart 1749 een vrij mulattenkind genaamd Elizabeth gebo-
ren 18 October 1748.
13 Aug. 1749 drie frije mulattin meyde sijnde drie susters ge-
naamd Catharina, Elisabeth en Maria.
12 Febr. 1756 op verzoek van William Chapman als vader twee
mulatten gedoopt van een vrij mulattin Anna, de eerste John 2
jaaren, het ander Thomas 4 jaaren 2).
Het spring aanstonds in het oog dat er, zonder overlegging
van den vrijbrief, geen doop is, dat men dus doopt wie geen slaven
meer zijn. Ook daarom was het van belang, dat zulke vrijbrieven
niet verloren gingen. Wij bezitten een merkwaardig getuigschrift
van 1784, waarin een aantal aanzienlijke burgers van ons eiland
verklaren, dat Mary de Windt, eene vrije mulattin, wel is waar
haren vrijbrief niet meer kan vertoonen, maar dat zij bereid zijn te
zweren, dat het meisje werkelijk is vrijgelaten s).
') Doopboek St. Eustatius no. 247 R.A. op genoemde data, vergel. nog 26 Sept.
1729, 9 octob. 1731 en 23 Oct. 1732.
2) Doopboek no. 248 R.A. op genoemde data. De bladen dezer doopboeken, sterk
gehavend, liggen bovendien chronologisch geheel door(6n.
8) We the undersigned hereby certify and attest to whomsoever the same doth,
shall or may concern: That we have known and been well acquainted with the person
of Mary Dewindt, a free mulatto woman (being most of us relations to the family in
NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN 39
13. Toch komen er wel gedoopte slavenkinderen voor, zonder
dat ik iets bespeur van de moeilijkheden, die dat elders gegeven
heeft. Liever dan een vertoog daarover te geven, voer ik den lezer,
door een stukje geschiedenis uit de Kaapkolonie, midden in de
zaak.
Den 18den Augustus 1665 was Joh. van Arckel als haar eerste
vaste predikant in de Kaapkolonie aangekomen, een man van
groote beteekenis en een mild man. Ook op het punt van den doop
van slavenkinderen, weldra een brandend vraagstuk, is hij nog
ruim en zacht. Slavenkinders, door vrijluiden bij slavinnen ver-
wekt, mogen gedoopt worden op de trouw van hun meesters of
vrouwen, openlijk voor de gemeente beloofd (t. w. dat zij hen in
den gereformeerden godsdienst zullen opvoeden). De slavenldn-
deren der Compagnie zal men ook tot den doop toelaten op getui-
genis van den Raad of 66n lid ervan; de kinderen ,,uyt de thuyn"
(bij het fort), grooter geworden, gaan ter school, en elken avond
zijn zij met de volwassenen in dienzelfden tuin bij het gebed te-
genwoordig 1). Toen dit besluit in zijn geest werd genomen, was
Van Arckel reeds (13 Januari 1666) overleden, maar zijn opvolger,
Joh. de Vooght, doopte de slavenkinderen volgens diezelfde bepa-
ling. Doch de bekende Philippus Baldaeus, die in Maart 1655, op
reis naar Indie, reeds de Kaap had aangedaan 2), kwam daar weer
op zijn terugkeer naar patria, begin 1666, en protesteerde ernstig
tegen deze opvatting. Niet met woorden alleen. Want toen hij een
beurt vervulde en den doop zou bedienen ,,heeft hij het christen-
kind gedoopt, maar het slavenkind met goeden voorbedacht ver-
smadelijker wijs van hem afgewezen". Men kan zich het onstich-
telijk tooneel voorstellen! Doch de Kaapsche kerkeraad had er
zijn standpunt niet om gewijzigd. Ds. Joh. Overney b.v., die 17
which she was born) and bearer hereof, from her infancy, and likewise know that she
was manumitted by that family when very young, although we cannot say whether
(by reason of the hurricane in the year 1772 which destroyed the secretary's office and
a very great part of all the public records of the island, a misfortune greatly aggraved
by the capture of the same island in the year 1781, when what remained of those re-
cords was shamefully left to the discretion of a licentious soldiery and publicly tramp-
led under foot) the original patent of her manumission is not to be found, but all that
is certified above we are ready to verify and confirm by solemn oath. St. Eustatius
this 12th day of July anno 1784. Jacobus de Windt. Elisabeth Lespier. Henrietta
Cuvilj6. Johanna M. Pieterson. Abr. S. Doncker. Theod. S. Doncker. Johannes Cu-
vilj6. Uit oudste registratiebook fol. 287, copie in de papieren van Hamelberg, Kon.
Bibl., port. 120 B 2. Catern I G. In het testament van John Hassell d.d. 2 Dec. 1797
schenkt hij de vrijheid aan zijne negerin Lucia en haar mulattenkind Sophia, St. Maar-
ten, Secrt. acten, Archief no. 204.
1) 7 Mei 1666. Spoelstra, Bouwstoffen II 256 vlg., 265.
s) Daguerhaal I 459. Bosustoffle 16. Deze Baldaeus is de geleerde schrijver van o.a.
A/goderiY der Oostindische heidmu, nieuwe uitg. door A. J. de Jong, 1916.
40 NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN
October 1678 aan de Kaap was aangekomen, verdedigde het nog
eens opzettelijk. In een brief aan classics Amsterdam legde hij nog
eens uit, dat zij alleen die slavenkinderen doopen, wier meesters
beloven hen in de christelijke religie te zullen grootbrengen. Zij
doen het daarom nog niet altijd, wat Overney afkeurt, ,,want al
sijn het onse slaaven en lijfeigen, so sijn het evenwel menschen en
behoorden door haer slavernie bij ons niet erger maer geluckiger
gemaeckt te werden". Voorts doopte hij de slavenkinderen, van
wie de ouders door de Portugeesche slavenhaalders gedoopt wa-
ren. Hij vroeg nu toch het oordeel der classics en legde een afschrift
over van een resolutie, genomen in politieken Rade d.d. 22 Maart
1666. Daar was, na voorlezing van eene missive van G.G. en Rade
van Indie, d.d. 25 Januari 1664, besloten tot den doop van slaven-
kinderen met veroordeeling van wat Baldaeus toen just gedaan
had 1). De classics antwoordde met het zenden van een afschrift
der resolutie van de Dordtsche synode, 19de zitting 3 December
voorgelezen, 21ste zitting 5 December goedgekeurd, inhoudende,
dat de kinderen der heidenen niet gedoopt mochten worden, tenzij
zij in de christelijke leer onderwezen waren en belijdenis des ge-
loofs hadden afgelegd. In geen geval mogen zij gedoopt worden
voor zij tot jaren des onderscheids gekomen zijn 2). De classics ver-
zocht ds. Overney de kerkelijke orde ook in dezen te schikken op
den vaderlandschen voet tot meerder eendracht en stichting. En
zoo is geschied. Doop na onderwijs en belijdenis het doopsge-
zind beginsel 3).
14. Op St. Eustatius bhjkt niet, dat men het zich met deze
kwestie moeilijk heeft gemaakt. Er zijn slavenkinderen gedoopt,
en, wanneer men den dag der geboorte naast dien des doops zet,
bespeurt men, dat zij vooraf bezwaarlijk in de christelijke leer
konden onderwezen zijn.
16 December 1744 een negerkind Charles, de vader Joano, de
moeder Begy byde neegerslaven. De peters en meters zijn de Heer
Simon de Graaf en sijn huysvrouw Aletta Salomonsz, de Heer
Abr. Heyliger en sijn huysvrouw juffrouw Judith Blaek en de juf-
frouw Catharina Pfeiffer. Deze peters moesten dus beloven, dat
het kind in de christelijke religie zou opgevoed worden 4).
1) De ongedateerde brief bij Spoelstra a. w. I 27-31. Hij was ter tafel van de sy-
node te Gorinchem 1681, in uittreksel, Ada, uitg. Knuttel V 374 vig.
') Ada des Nat. Synodi, Dordr. Canin 1621 fol. 55. H. Kaajan, De Pro-acta der D.
Syn., blz. 221-259. Voor de goedkeuring in de 21ste zitting aldaar blz. 248 noot 3.
H. J. Olthuis, De Doopspraktijk blz. 86 vlgg.
3) De insgelijks ongedagteekende brief bij Spoelstra a. w. II 9 vlgg.
4) Zulke aanzienlijke peters komen ook voor bij den doop van vrijgelatenen. Den
NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN 41
7 Juli 1755 op verzoek van Joh. Lewis Puech een mulattin ge-
doopt aan hem behoorende en is daarbij genoemt Mary geboren
10 Aug. 1754.
3 January 1754 een mulatjen gedoopt Jozef, geboren 29 Dec.
1753 en sulks op verzoek van den eygenaar Pieter de Buyck die
ook als peeter daarover gestaan heeft.
13 September 1755 op schriftelijk verzoek van de juffrouw
Aletta de Graaf een mulatjen gedoopt van een mulattin haar toe-
behoorende en genaemt Sally, geboren 22 Aug.
6 Maart 1758 een mulatjen Anna Maria, moeder de mulattin
Maritjen. Sulks is gedaen op versoek en navertoonde consent van
Jac. Simonsz. Doncker.
24 October 1758 kind van de mulattin Helena toebehoorende
aan de juffrouw Johanna Catharina Kowan 1).
28 October 1766 Mozes, moeder Helena van Godet. 't Kind in
onegt geprocreeert, zijnde de moeder een sambo 2).
25 February 1767 Jaantje, moeder Fraza een negerin van den
Gouverneur De Windt.
2 February 1768 Johannes, moeder Susanna van Heyliger, sla-
vin van den gouverneur Heyliger *).
6 Juli 1779 Charles, zoon van Jan Louis behoorende aan juffr.
Blake en van Rachel, negerin, behoorende aan de diakonie (meest
vindt men den vader als onbekend niet genoemd).
19 January 1783 Maria mulattin. Moeder Chloe behoorende aan
Mr. J. Verschuur 4).
Dit alles schijnt dus te geschieden zonder in acht neming der
Dordtsche besluiten. Bij volwassenen going eenig onderricht aan
den doop vooraf. Op 11 November 1783 doopte ds. R. Brill Jo-
hanne, mistiese, geboren 3 ditto en haar moeder Sara, mulattin
21sten Maart 1787 werd gedoopt ,,Florentina vrije mulatten dogter, moeder Maria
Gratia toebehoorende den WelEd. Gestr. Heer en Mr. Herman Brouwer secretarius
dezes eylands. Get. Derk Jan Brouwer en Sofia Florentina baronesse Voorst tot Avens-
bergen, Doopboek als boven no. 250 op datum.
') Doopboek als boven no. 248 op de genoemde data.
') Sambo is de afst. van een mulat en negerin.
Grief ..........neger ,, mulattin.
Mulat ...... ..blanke ,, negerin.
Mesties .............. mulattin.
Kasties . . mestiezin.
Poesties . . kastiezin.
Liesties .............. poestiezin.
Liplap .............. liestiezin.
Al deze onderscheidingen hebben than vrijwel afgedaan.
8) Doopboek als boves no. 249 op de genoemde data.
*) Doopboek als boven no. 250 op de genoemde data.
42 NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN
oud 20 jaar, ,,na voorafgaande beantwoording van eenige vragen
den godsdienst betreffende" 1). Maar dit bleef alles toch wel dicht
aan de oppervlakte, van wezenlijken zendingsarbeid, ook van
maar eenig pogen om den slaven eenige ontwikkeling aan te bren-
gen hooren wij hier noch ergens. Een enkele maal blijkt er verzet
te zijn geweest tegen dat doopen van slavenkinderen. Pieter Run-
nels richtte zich in 1753 tot classics Amsterdam, zich bezwaard ge
voelend over den doop van zulke kinderen, terwijl de ouders onge-
doopt waren, als strijdig met Gods Woord en de wetten der gere-
formeerde kerk. Daar zijn leeraar beweerde dat het geoorloofd
was, vroeg hij het oordeel der classics 2). Die leeraar was George
van Essen, opvolger van ds. Kowan, die 20November 1740 oud en
der dagen zat was overleden. De classics vroeg hem, wat er van de
zaak was en hij antwoordde dat die doop al v66r jaren was ge-
schied en thans niet meer voorkwam 2). Wat, zagen wij, niet just
was.
(Wordt vervolgd).
1) Doopboek als boven no. 250 op den genoemden datum.
*) Pieter Runnels aan classics d.d. St. Eaust. 24 Nov. 1753, oud-class. archief Amst.
bundel St. Eust. blz. 18. verg. Ned. Arch. Kerkg. XXIII 34 voor Berbice.
*) George van Essen aan classics d.d. St. Eust. 15 Febr.- 1755 a. bundel blz. 19.
BOEKBESPREKING
Aardrijkskunde. De eilanden van Neder-
landsch West-Indie. De overige eilanden van
West-Indie. Venezuela en Columbia, door Fr.
M. Realino. Onderwijzer aan het St. Tho-
mas-College Curacao. Uitgave van het St.
Thomas-college. Curacao. 1929.
Op dit boekje heb ik twee dingen tegen. Vooreerst dit, dat het
mij de zekerheid heeft verschaft, dat mijn toch waarlijk niet kleine
Curacao-boekerij zelfs ten opzichte van de laatste jaren niet bij is.
Op dit gebied bezat ik niet anders dan Nijmans Beknopte aard-
rijkskunde van 1909, en nu lees ik, dat Realino's boekje een
tweede druk is van een in 1926 door Fr. M. Hermengild uitgege-
ven Aardrijkskunde I. De kolonie Curafao en de verdere West-Indi-
sche eilanden. Frater Realino zal zich van dit verwijt weinig aan-
trekken. Waarschijnlijk zal hij ook het andere niet zwaar voelen.
Het is dit, dat zijn boek op het buitenblad met kortwegAardrijks-
kunde een verwachting opwekt van een wereld-aardrijkskunde,
die niet bevredigd wordt. Deze fout wordt quantitatief geheel in-
gehaald hierdoor, dat de inhoud heel wat meer bevat dan een
aardrijkskunde van West-Indie, Venezuela en Columbia, gelijk op
het titelblad beloofd wordt.
Met groot genoegen heb ik met dit boekje, waarvan eigenlijk al-
leen maar goeds te vertellen is, kennis gemaakt. Ik heb mijn ge-
heugen opgefrischt ten opzichte van niet onbekende dingen, maar
vooral heb ik een schat van nieuwe gegevens gevonden, die zeer
belangwekkend zijn. Frater Realino heeft van dit boekje een klei-
ne encyclopaedia gemaakt, en ik meende aan een verzoek om eeni-
ge beknopte gegevens omtrent Curacao, dat mij eenige uren na
lezing van zijn werk bereikte, niet better te kunnen voldoen dan
door hiernaar te verwijzen.
Om eenige grepen te doen behalve wat men in een aardrijks-
kundeboek verwacht, geeft de schrijver wat Curacao betreft bij
,,Klimaat" eenbeschrijvingvandeLandswatervoorzieningsdienst,
verderop een uitvoerige beschrijving van flora en fauna, nijverheid
44 BOEKBESPREKING
indeeling in districten, beschrijving van Willemstad, mooie stre-
ken met aangeving van afstanden, bestuursinrichting enz. De
overige eilanden en landen zijn mutatis mutandis op gelijke wijze
behandeld, zij het minder uitvoerig.
Wat het werkje buitengewoon aantrekkelijk maakt, is een groo-
te hoeveelheid foto's, waarvan ik de overgroote meerderheid nooit
tevoren zag. Van Aruba bijv. met 7 foto's zijn er twee uit den al-
lerjongsten tijd: het bedrijf van de,,Arend" petroleummaatschap-
pij en de St. Nicolaasbaai.
Het boekje, dat niet meer dan / 1.25 kost, is hier te lande ver-
krijgbaar bij de Drukkerij R. K. Jongensweeshuis te Tilburg.
leder, die in kort bestek veel van Curarao en de omringende eilan-
den en landen wil weten en hun aantal zal niet klein zijn in de-
zen tijd schaffe het zich aan.
DE GAAY FORTMAN.
AANVAARDINGSREDE VAN GOUVERNEUR
R. W. T. VAN SLOBBE IN DEN KOLONIALEN
RAAD OP 20 FEBRUARI 1930
Na een rede van den Voorzitter van den Kolonialen Raad, den Heer
Ed. S. Lansberg, houdt de Gouverneur de volgende rede:
Mijnheer de Voorzitter van den Kolonialen Raad.
Het zij mij vergund U met een kort woord te beantwoorden.
Door de overlegging van de bescheiden, door den Heer Griffier zoo
just voorgelezen, heb ik het Bestuur over dit gewest aanvaard.
Het is niet de eerste maal, dat een militair tot Gouverneur van Cura-
gao werd benoemd, doch, zooals de Voorzitter reeds heeft doen uitko-
men, deze benoeming heeft ditmaal een eigenaardig karakter. Zij ge-
tuigt van den vasten wil om orde en rust in dit gebiedsdeel te waar-
borgen. Curagao is door den loop der gebeurtenissen op het gebied van
handel, nijverheid en politick van international beteekenis geworden.
Het Gewest mag geen speelbal worden van misdadige of avontuurlijke
ondernemingen.
Het is mijn vaste wil om de orde en rust alhier te handhaven, doch
niet minder vast is mijn wil om den bloei van het Gewest te bevorderen.
Mijne Heeren! Ik behoef de medewerking van den Kolonialen Raad
daartoe niet in te roepen. Uw Voorzitter heeft mij deze reeds toege-
zegd.
Het is nu niet de tijd om de te volgen gedragslijn te bespreken, toch
wil ik even naar voren brengen het U allen bekende feit, dat ook door
den Voorzitter werd aangeroerd, dat Curacao, verrast door de snel-
heid, waarmede de omstandigheden zich wijzigden, in den ontwikke-
lingsgang is achtergebleven. De moeilijkheden, waarvoor wij staan,
zijn groot; de nooden dringen van vele zijden. Doch er is geen reden om
daarvoor terug te schrikken. Integendeel, wij verheugen ons over het-
geen wij voor Curacao kunnen en moeten doen. Omdat Curacao ons
dierbaar is. Dierbaar aan U. Natuurlijk! Dierbaar ook aan mij, die veel
las en veel hoorde over Curagao; die zich tot het Gewest met zijn lief en
zijn leed voelt aangetrokken; die zijn krachten beschikbaar heeft ge-
steld voor het bestuur over Curacao; die den eed heeft afgelegd zich in
allies te zullen gedragen, zooals een goed en braaf Gouverneur betaamt.
Wanneer wij den wil hebben daartoe samen te werken, zullen wij,
onder Gods onmisbaren zegen, er in slagen, den bloei en de welvaart
van dit Gewest te bevorderen.
Ik dank U, Mijnheer de Voorzitter, hartelijk voor de woorden van
welkom, die U, mede uit naam van de andere leden van den Kolonialen
Raad, tot mij richtte. Zij ademen den geest, die ons moet bezielen,
om tot daden te komen.
ACHT EN TWINTIGSTE JAARVERSLAG
VAN HET VAN EEDEN-FONDS
(OVER 1929)
Zoo wel in de Nederlandsche als in de Surinaamsche Commissie
traden in het verslagjaar geen wijzigingen op.
De eerste bestond uit:
Mr. Dr. C. F. Schoch, Voorzitter,
W. H. D. Baron van Asbeck,
Dr. H. D. Benjamins,
Prof. Dr. A. Pulle,
Prof. Dr. L. P. de Bussy, Secretaris-Penningmeester.
Baron van Asbeck vertoefde in het buitenland.
De samenstelling van de Surinaamsche Commissie was:
Prof. Dr. G. Stahel, Directeur van het Landbouwproefstation ex of-
ficio;
Dr. D. S. Fernandes, plantkundige aan het Landbouwproefstation;
J. W. van Dijk, landbouwscheikundige aan het Landbouwproef-
station, Secretaris;
Mr. A. van Traa.
Evenmin als in 1928 werd in 1929 botanisch material uit Suriname
in Utrecht ontvangen.
Kon in 1929 nog geen begin gemaakt worden met het drukken van
een Flora van Suriname, de werkzaamheden van de bewerking zijn in-
tusschen zoover gevorderd, dat men de hoop mag koesteren, dat in
1930 de eerste resultaten ervan gepubliceerd zullen kunnen worden.
Een verzoek van de Nederlandsche Commissie voor Internationale
Natuurbescherming om steun voor haren arbeid heeft onze commissie
door een jaarlijksche bijdrage toe te zeggen beantwoord.
Op 31 December 1929 bezat bet van Eeden-Fonds aan:
Boekwerken:
Bulletin No. 38 . . . . . . . . . 28 stuks
S ,, 47 . . . . . . . . . 7 ,,
Boldingh, Flora enz .................. 110 ,
Gelden en Effecten:
Waarde effecten op 31 December 1929. . . . ./ 32.595,30
Dagelijksch deposit bij de Surinaamsche Bank . . 6.135,69
Kassaldo .. . . . . . . . . . 15,69
C. F. SCHOCH, Vooriter.
L. P. DE BUSSY, Secretaris.
BIBLIOGRAPHIE
Erland Nordenski61ld. Modifications in Indian culture through in-
ventions and loans. (Comparative ethnographical studies 8. Goteborg
1930).
Mijnwezes. January 1930. Een korte opmerking over de genese en de
verspreiding van koperertsen op het eiland Curacao. (Met afb.)
Tropisch Nederland, 24 Maart 1930. Een Surinaamsch Veteraan.
Eene herinnering na den tachtigsten verjaardag van Dr. H. D. Benja-
mins, door C. K. Kesler. (Met portret).
Idem. 7 April 1930. ,,Nederland in de West", door C. K. Kesler.
Haagsch Maandblad, April 1930. Het Nederlandsche Rijk in Brazilie,
door Mr. W. J. van Balen.
Politick Economisch Weekblad, 19 Maart 1930. Meten met twee ma-
ten. (Inzake het gebeurde op Cura9ao).
Idem. 26 Maart 1930. Oeconomische betrekkingen tusschen Suri-
name en Curacao.
Idem. 2 April 1930. Nog eens: Meten met twee maten. (De zaak
Fruytier). Creolenbrief I, door Zorgvol.
Idem. 9 April 1930. Bravo, Eerste Kamer! (om haar holding in de
zaak Fruytier).
Idem. 23 April 1930. Niet veel verschil. (Tusschen Suriname en
Britsch-Guiana).
De Indische Post. 8 Februari 1930. Fruytier und kein Ende.
Idem. 8 en 15 Maart 1930. Lijdelijk beleid van Suriname oppetroleum-
gebied.
Nederlandsch Fabrikaat in Nederlandsch Oost- en West-Indie. April
1930. Curagao en hare belangrijkheid voor den Nederlandschen Handel
en Industrie. (Lezing van den Ir. E. F. Suringar op 22 Januari 1930
voor de afdeeling 's-Gravenhage van de Vereeniging ,,Nederlandsch
Fabrikaat").
Hollandsche Boeren of Boomkweekers naar Suriname. De Vruchten
cultuur, door C. L. Tomson. (Overdruk uit ,,Het Vaderland" van 14
Maart 1930).
Neerlandia. April 1930. Surinaamsche Brieven VI. Stad en District.
BIBLIOGRAPHIE
Hum elds financier, 2 April 1930. Surinaamsche Varia. De ontdek-
king van Curacao, door Mr. Dr. P. H. W. G. van den Helm.
Het Kinderhuis te Saron. Stichting der Evangel. Broedergemeente
in Suriname. Jaarverslag over 1929.
Ons Suriname. Zendingsblad uit de Ev. Broedergemeente. Maarj
1930. Weer this, door H. Bielke. Een blik in het verleden. De
Stadszending te Paramaribo. (Met afbeelding).
Onze Missiin in Oost- en West-Indil, April 1930, Apostolisch Vicariaat
van Curacao. [Mededeelingen aangaande den status over 1929].
L. A. Bakhuis. 1855-11 April-1930; door L. F. van Gent. Geschre-
ven voor het Jaarverslag van den Top. dienst in Ned.-Indie. (Met por-
tret).
Nieuw Nederland, April 1930. -- Hollandsche boeren naar Suriname.
- Hoe een Surinaamsche plantage er uitziet. Aan de jonge boeren
van Nederland!, door W. M. Hartmann. Plantmachine voor Sui-
kerrietstukken. Uit de Pers. (Surinaamsch handelsagentschap op
Curacao. Naar de Tibiti, door E. Essed, B. Sc. Edinb. (Wordt ver-
volgd. Ontleend aan ,,De Periskoop").
De Economist, April 1930. Goudwisselstandaard in Suriname, door
I. Bos.
Medische Nood! Orgaan van de Vereeniging Simavi. 1930. Eerste jaar-
gang no. 1. Nieuwe koersen, door bet Bestuur. -. De uitbouw van Si-
mavi, door Dr. G. Royer. Twee vragen. Lepra, door G. Royer.
(Geill.). Een bezoek van Louis Couperus aan de leprozerie Laoe Si
Momo. (Een van de reisbrieven van Couperus, overgenomen uit ,,Oost-
waarts").
Surinaamsche Bankwet, 1928 en Statuten van de Surinaamsche
Bank, n.v. te Amsterdam. Z. pl. en j.
Catalogus van de boekerij van het Departement van Kolonien.
Achtste vervolg. 's-Gravenhage, Algemeene Landsdrukkerij, 1930.
De Hollandcshe Revuw, I April 1930. Onze West in Beeld en Woord.
(Bespreking van bet platenalbum van Oudschans Dentz en Jacobs).
Economisch-Statistische Berichten. 2 April 1930. Het Bankwezen in
Suriname, door G. M. V(errijn) S(tuart).
De Indische Mercuur, 2 April 1930. Verslag van de West-Indische
Suikercommissie.
Owse Vloot, April 1930. De gereedmaking der Oorlogschepen bestemd
voor de overneming der West-Indische Kolonien in 1815, door Wintgens.
De Groene Amsterdammer, 19 April 1930. Negernummer. De Negers
in onze West, door C. K. Kesler. (GeIll.). -- De nieuwe Negertaal, door
Lou Lichtveld. Ebenhezer ziet de nieuwe mensch, door Albert Hel-
man. (Geill.).
EEN AFRIKAANSCH BIJGELOOF: SNETJI-KOTI
DOOR
LOU LICHTVELD
In Dr. H. D. Benjamins' artikel over ,,Sneki-koti" in de
W.I. Gids van Maart j.l. worden eenige analogieen aange-
voerd tusschen de Surinaamsche koti en beveiligingen te-
gen de slangenbeet bij Afrikaansche volkeren. Ik geloof
echter dat er material genoeg is om verder te gaan, en te
kunnen bewijzen dat de Surinaamsche koti berust op een
bijgeloof hetwelk rechtstreeks uit Afrika, tegelijk met de
voorouders der conservators van dit bijgeloof in Amerika
werd geimporteerd.
Het woord koti zelf brengt ons op het spoor hiervan.
De Surinaamsche volksetymologie ziet in deze benaming
het word koti ,,snede" < engelsch: cut, en brengt de
naam in verband met slangenafweermiddelen welke in
een daarvoor gemaakte huidsnede worden ingebracht.
Doch ook poeders en dranken worden koti genoemd, en wel
uitsluitend wanneer het over afweermiddelen gaat. Als
ik mij niet vergis, bestaan er ook koti tegen andere gevaren.
Zoowel de aanduiding als het aangeduide nu, vinden
wij bij de Ewe in West-Afrika terug, waar akotia volgens
Spieth: Die Religion der Eweer in Sud-Togo 1911 (pag.
284) is: ,,Zauber gegen Schlangenbisz. In dem Zauber ge-
h6ren 12 verschiedene Medizinen."
In dit verband spreekt een goed Soedan-kenner als
Leo Tauxier over ,,Le fameux korti connu dans toute
1'Afrique occidentale." In de Mand6-talen vinden wij het
woord als korti, kortd, koroti, korotd, met de meer veralge-
meende beteekenis van: ,,Poison; mal6fice tres redout6."
Bij de Bambara beteekent kortd een kleine dosis, kortba
een groote.
West Indische Gids XII 4
50 EEN AFRIKAANSCH BIJGELOOF: SNETJI-KOTI
De beteekenis van de korti dekt ongeveer die van de
Surinaamsche wisi, en is zoowel bezweringsmiddel ten
goede als ten kwade. Tauxier zegt: ,,moiti6 un poison
magique, moiti6 un poison reel, quoique la fagon don't on
l'emploie doive 6videmment lui enlever toute nocivit6."
Het is een poeder waarvan de bereiding diep geheim is,
en waarvoor men duur geld betaalt (plm. 200 francs).
Het middel wordt zoowel in- als uitwendig toegepast.
Vgl. Tauxier: La religion Bambara, 1927 (p. 245 vlgg.).
In het ,,beschaafder" Suriname heeft men het bijgeloof
willen rationaliseeren, en aan het toovermiddel een anti-
toxische working toegeschlfeven.
*
Dat special deelen van een slang gebruikt worden
voor de bereiding van koti berust niet alleen op de alom-
verbreide beginselen van homoeopathische geneeskunde
en organo-therapie, maar veelmeer op een eigenaardige
Afrikaarische aanschouwing. Weissenborn zegt in Tier-
kult in Afrika 1904 (pag. 28) over de bewoners van
de Goud- en Ivoorkust het volgende: ,,Nach dem Glau-
ben des Volkes werden alle Schmerzen geheilt, sobald
man den leidenden Korperteil mit einer heiligen Schlange
in Beriihrung bringt."
Volgens denzelfden auteur offeren de Mandingo tot
verzoening van de wereldgeesten zoo nu en dan een slan-
genkop. Aan de slang wordt een bezwerende en helende
kracht toegekend, in de meest uiteenliggende streken van
Afrika. Op Madagaskar geldt de slang als symbol van
de geneeskunde. Op Fernando Poo hangt men een slan-
genvel aan een paal bij het uitbreken van zweren en be-
smettelijke ziekten; het is een gebruik dat al te levendig
herinnert aan de koperen slang door Mozes op een stang
gesteld, om het volk van Israel te vrijwaren tegen de ge-
volgen van vurige slangenbeten. (Numeri 21). Ook van
Nyendael vertelt in het verslag van zijn reis naar Benin
(1702) dat hij daar in het paleis van den koning ver-
schillende koperen slangen zag, die met de kop naar be-
EEN AFRIKAANSCH BIJGELOOF: SNIETJI-KOTI
neden hingen, terwiji de bekende verzamelaar van Benin-
koper, Dr. F. N. Roth, het bestaan mededeelt van groote
koperen slangenkoppen met open bek, waarin zorgvuldig
afgewerkte tanden te zien zijn.
Dat de Joden just op hun uittocht uit Egypte
dit deden, en volgens de jongste onderzoekingen de
West-Afrikaansche cultuur in direct verband staat met
de Egyptische (de zgn. Atlantische) cultuur, is op zijn
minst genomen een merkwaardige coincidentie. De slang
rondom de staff van Aesculaap is overigens ook even be-
kend als het Grieksche geloof in de tegen slangenbeten
krachtige slangensteen. Bij hen gold ook de slang als
het symbol van levensvernieuwing.
Fraser vertelt in ,,The Golden Bough" hoe ook op En-
gelsch Nieuw Guinea de slangendooders het reptiel ver-
branden en hun voeten met de verkregen asch insmeren;
gedurende enkele dagen zal dan geen enkele slang in het
woud hen bijten.
Om nu tot West-Afrika terug te keeren, het is bekend
dat het grootste deel der Amerikaansche negers afkom-
stig is uit die streken waar just een uitgebreide slangen-
cultus heerschte, welke reeds door Bosman uitvoerig is
beschreven. Bijna alle goede gaven werden aan de le-
vende slangen in hun kwaliteit van totem-dieren toege-
kend, en niemand durfde ze kwaad te doen. Bij de Bama-
na vindt men een daarmee overeenstemmende aanschou-
wing; alleen vereert men daar inplaats van levende
slangen een koperen slang met drie tanden, waarvan
geloofd wordt dat de eene tand de dood, de tweede
levenslang ongeluk, de derde echter onvoorwaardelijk
welslagen veroorzaakt, wanneer men daarmee in aanra-
king komt. (Volgens Arcin: La Guin6e Frangaise p. 402
vlgg.).
De Goden of godssymbolen werden later gemakkelijk
als zoenoffer gebruikt en in een later stadium als sacra-
menteele medicijn. Aldus is dan ook het slangen-bestand-
deel van de koti in oorsprong op te vatten. Ook onder de
Surinaamsche negers vond en vindt men slangenver-
eering; waarom zou dan geen latente, teruggedrongen
52 EEN AFRIKAANSCH BIJGELOOF: SNETJI-KOTI
magie aanwezig geacht kunnen worden bij de aanwen-
ding van hun bezweringsmiddel?
*
Ook de Noord-Amerikaansche negers kennen zoowel de
prophylactische als de therapeutische beveiliging tegen
de gevolgen van een slangenbeet. Bij Puckett: Folk be-
liefs of the Southern Negro 1926, lezen wij over de plant
,,Devil's shoe string" (Coronilla varia) de aanwijzing
,,Carry a bit in your pocket, no snake will bite you."
Maar als de slang toch gebeten heeft: ,,kill the viper and
apply his fat to the bitten place." Daar kent men overi-
gens allerlei andere middelen, waaronder ook: de gedoode
slang om de voet heen binden. (pag. 378).
Tenslotte gaan ook de Afrikaansche negers niet alleen
op de koti af. De Bambara-dokter heeft tegen slangen-
beet het volgende recept: ,,Corne de vache r&p6e, ma-
lax6e avec du beurre. Frotter la partie malade, en metUre
un peu sur la langue du patient. Le troisieme jour le ma-
lade est sur pied." (Tauxier t.a.p. pag. 238).
Ook behandelingen met eenzelfde omhaal en geheim-
zinnigheid als die der Surinaamsche koti-dokters werden
o.a. door Raffenel, Nouveau voyage dans le pays des
negres I, beschreven, en voor wat de Bantoe-negers be-
treft, door Hobley in ,,Bantu Beliefs and Magic".
Hun effectiviteit wordt echter zeer sceptisch beschouwd
door Tauxier, (t.a.p.), die daarbij ongeveer dezelfde ar-
gumentatie gebruikt, als die waarmede dr. Benjamins
afdoende de waardeloosheid der Surinaamsche koti aan-
toonde.
Amsterdam Maart 1930.
CURA(AOSCHE TOESTANDEN
Naar aanleiding van het laatste Vetslag van
Bestuur en Staat
DOOR
W. R. MENKMAN
Wanneer er de laatste jaren hier te lande een verhoogde be-
langstelling valt te constateeren voor de Nederlandsche gebieden
in Amerika, dan is dat, voor zoover Curacao betreft ten minste,
meer een van binnen nit gegroeide belangstelling bij het publiekin
het moederland, dan een van daar ginds uit aangewakkerde.
De berichtgeving immers van Curacao naar hier, journalis-
tieke en ambtelijke, is noch bijzonder uitvoerig, noch bijzonder
snel. Geheel in overeenstemming dus met de insulaire mentaliteit
van het gewest en met zijn langdurig isolement.
Op Curagao heeft men zich aangewend de kwesties van den
dag onder elkander te bespreken, 's morgens aan den Waterkant,
of later op de Societeit; vreemden hebben er niet mede te maken
en van vreemden heeft de kleine blanke samenleving daarginds
zich gedurende eeuwen omringd gezien. Z66 kan ook worden ver-
klaard, dat een klein gebied als onze Benedenwindsche eilanden
er een eigen, nergens elders gangbare taal op na houdt, ook als
omgangstaal der ontwikkelden; de politieke, geographische en
oeconomische situatie bracht mede, dat men zich van het Neder-
landsch en andere ,,vreemde" talen most kunnen bedienen,
maar Papiamentoe sprekende voelde men zich onder elkaar.
Van die eigenaardige Curagaosche geslotenheid tegenover de
buitenwereld is wel op treffende wijze gebleken in verband met
den beruchten overval van 8 Juni verleden jaar. Gesteld dat zoo
iets ergens anders was voorgevallen, hoeveel meer zou er dan niet
ter plaatse zelf dienaangaande zijn gepubliceerd.
Is het niet allermerkwaardigst dat eerst 8 maanden na dato en
langs particulieren weg, als bij toeval hier te lande bekend most
worden, dat Rafel Sim6n Urbina op den dag van zijn optreden op
Curacao een proclamatie heeft uitgegeven, gericht niet alleen tot
CURAKAOSCHE TOESTANDEN
de op het eiland vertoevende Venezolanen, maar ook tot de Cura-
caoenaars?
Wat er staande is gebleven van hetgeen onze Regeering in de
eerste dagen na de overrompeling heeft bekend gemaakt kon
- niettegenstaande de ter beschikking staande telegraphische
en radio-verbinding hier te lande pas worden vastgesteld toen,
voile vijf maanden na dato, het rapport Hoorweg-Bennewitz in
druk was verschenen; en deze publicatie liet nog enkele punten
onopgehelderd, welke ook daarna onopgehelderd zijn gebleven.
Zoo b.v. hoe het mogelijk is geweest, dat Urbina, met wien de
Curacaosche autoriteiten reeds twee maal eerder te maken had-
den gehad (in 1922 en in 1928) en die in zijn proclamatie beweerde
op Curacao vrienden te hebben, in 1929 onopgemerkt weder op
het eiland kon landen en wanneer en onder welke omstandigheden
hij is aangekomen. Verder hoe het precies is toegegaan met de
oplichting uit de Curacaosche gevangenis van Perez en andere
veroordeelden. Voorwaar geen onbelangrijke punten in het inci-
dent van 8 Juni 1929.
Maar ook intern bestaat er op Curacao een zekere geslotenheid,
een gemis aan openbaarheid, een gebrek aan contact tusschen
Overheid en bevolking en tusschen de verschillende bevol-
kingselementen onderling waardoor ook de bestuurstaak
wordt verzwaard; veel te lang heeft men zich van deze eigenaar-
dige gesteldheid bij de beoordeeling van Curacaosche toestanden
niet voldoende rekenschap gegeven.
Zoo verloor het Politiek-Economisch Weekblad van 23 Novem-
ber 1929 deze gesteldheid uit het oog, toen het de meening uit-
sprak dat onder een zeker vroeger regiem op politioneel gebied er
ongetwijfeld wel te voren iets zou zijn uitgelekt van de Venezo-
laansche samenzwering; dat men in de dagen van bedoeld regiem
zeker niet better op de hoogte was van hetgeen er voorviel zou ge-
makkelijk kunnen worden aangetoond.
Een teekenend staaltje der Curagaosche gereserveerdheid op
het gebied van publiciteit is ook het uitblijven van eenigszins
uitvoerige berichten aangaande de rechtszaak tegen een aantal op
het eiland achtergebleven onbelangrijke bijfiguren uit het drama
van 8 Juni 1929, die tot onbeduidende straffen zijn veroordeeld.
Dat het justitieele onderzoek veel nieuws zal hebben opgeleverd
is nauwelijks te verwachten, maar men had daarom toch wel
gaarne de overwegingen des rechters vernomen.
Tot besluit zal er nu nog in het Verslag van Bestuur en Staat
van Curacao 1930 een passende formuleering moeten worden ge-
CURAfeAOSCHE TOESTANDEN
vonden voor 1 der mededeelingen van algemeenen aard, in
normal gevallen luidende ,,orde en rust werden in het verslag-
jaar niet verstoord". Dat die afwijkende formuleering voor 1929,
wanneer het verslag 2 A 2f jaar na de gebeurtenis van verleden
jaar onder de oogen van het publiek zal komen, nog eenig
nieuw licht zal doen opgaan, valt allerminst te verwachten.
Meer te betreuren is het intusschen, dat wij ook op andere ge-
gevens betreffende het vorige jaar waarschijnlijk wel tot eind
1931 of begin 1932 zullen moeten wachten, want de ,,koloniale
verslagen" hebben de neiging steeds later te verschijnen en andere
publicaties geven minder uitvoerige inlichtingen.
Het reeds verschenen jaarverslag der Rotterdamsche Kamer
van Koophandel en Fabrieken bevat mededeelingen aangaande
handel en verkeer met Curacao, maar niet zooals vroeger een over-
zicht van den toestand in Curarao, zij het dan ook met incom-
pleet cijfermateriaal. Wellicht dat het verslag der Amsterdam-
sche Kamer wederom uitvoerige gegevens zal brengen, maar deze
zullen dan toch alleen maar betrekking hebben op oeconomische
aangelegenheden en wellicht, wat de cijfers betreft, niet het ge-
heele jaar omvatten. Daarna zullen wij tegemoet mogen zien het
verslag der Kamer van Koophandel en Nijverheid op Curagao,
dat gewoonlijk in den zomer verschijnt, met zeer interessante ge-
gevens, alleen betrekking hebbende evenwel op het ,,hoofdeiland"
Voorts zal, in het najaar, het verslag der Curacaosche Bank aller-
lei bijzonderheden bekendmaken aangaande het geheele gebied,
maai deze zullen van uitsluitend oeconomischen en financieelen
aard zijn. Eindelijk zal, heel in het laatst van dit jaar, de Minister
van Kolonian, ter voldoening aan art. 60 der Grondwet, aan de
Staten-Generaal aanbieden het Verslag van Bestuur en Staat over
1929 (Nederlandsch Indie, Suriname en Curagao), met de mede-
deeling dat slechts een deel gedrukt is en een deel nog niet ter be-
werking ontvangen; het kan dan nog een jaar duren voordat het
complete verslag ter Landsdrukkerij voor een ieder te verkrijgen
zal zijn.
Hoezeer zijn de Amerikanen, met hun groote liefde voor docu-
mentatie, ons Nederlanders in dit opzicht vooruit I Voor Porto
Rico b.v. (om bij West-India te blijven) eindigt het jaar waar-
over de Gouverneur rapport uitbrengt met 30 Juni; dit rapport
wordt in Januari d.a.v. in druk uitgegeven en het dikke boek is
dan direct voor een kleinigheid bij het Government Printing
Office te Washington verkrijgbaar.
Hier in Nederland beschikken wij nu, begin 1930, over het
CURAgAOSCHE TOESTANDEN
Verslag van Bestuur en Staat 1928, d.w.z. het verslag betreffende
het jaar 1927.
De naar mijne meening meest belangrijke gedeelten van dit
verslag hieronder categorisch behandelende, zal ik niet nalaten,
telkens wanneer daartoe aanleiding bestaat, te wijzen op verbe-
teringen in de documentatie, vergeleken bij vorige verslagen.
Grondgebied. Ook thans weder ontbreekt deze paragraaf geheel
en al en wij worden dus opnieuw in bet duister gelaten aangaande
de juiste grootte van het gebied der Nederlandsche Antillen,
waar sedert bijkans 300 jaren met slechts korte onderbrekingen
onze vlag heeft gewaaid.
Van het eiland Curagao kan men de oppervlakte nauwkeurig
vinden aangegeven in een verslag van ruim 20 jaar geleden van
den Topographischen Dienst in Nederlandsch Indie; voor de
overige eilanden is mij geen bron bekend, waaruit andere dan
approximatieve cijfers te putten zijn.
Bevolking. Wat de sterkte der bevolking aangaat valt direct
het groote verschil op met het jaar tevoren, volgens het onmiddel-
lijk voorafgaande verslag.
Werd voor 1926 een vermindering geconstateerd van 769 zielen,
niettegenstaande een geboorte-overschot van 207, voor 1927 viel
er een toeneming te boeken van 3317, bij een geboorte-overschot
van 778. Dat hier iets bijzonders aan de hand is spreekt van zelf.
De toelichting, dat in het total bevolkingscijfer niet is begre-
pen dat betrekking hebbende op personen wier vestiging van
zeer tijdelijken aard is, ontbreekt ditmaal en wij mogen dus aan-
nemen dat getracht is het werkelijke aantal inwoners te schatten
op 1 Januari 1928.
Welke mate van betrouwbaarheid aan de laatste schatting
mag worden toegekend (het bevolkingsbureau werd eerst in het
najaar van 1929 geopend) valt zonder nadere verklaring niet te
beoordeelen, wat jammer is. Kan men nu veilig het total cijfer
(61479) en de cijfers betreffende de eilanden afzonderlijk (Cura-
cao alleen 41 014)als deeler gebruiken, wanneer men van bepaalde
getallen het gemiddelde per hoofd der bevolking wil bepalen?
Van de 1023 zielen sterke bevolking van St. Eustatius woonden
er 1000 ter hoofdplaats; op de andere eilanden was de bevolking
nog overall overwegend landelijk. Op Curacao en St. Maarten be-
droeg de stadsbevolking resp. ruim 46% en bijna 40% van het to-
taal, op Saba, Aruba en Bonaire resp. ruim 29 %, bijna 20% en
bijna 16%.
Behalve naar het geslacht wordt de bevolking in het verslag
CURAVAOSCHE TOESTANDEN 57
gespecificeerd naar de geboorteplaatsen, naar kerkgenootschap-
pen en naar beroepen, maar niet naar leeftijden. Wat dit laatste
betreft is het dus minder volledig dan het Surinaamsche, maar
Curacao had nu eenmaal nog geen bevolkingsregister. Zal de be-
volkings-boekhouding eenmaal in orde zijn (wanneer?) dan zul-
len, naar verwacht mag worden, aangaande den physieken, in-
tellectueelen, socialen en oeconomischen toestand derCura9aosche
bevolking nauwkeuriger en uitvoeriger gegevens kunnen worden
verstrekt dan tot nog toe mogelijk was.
Het aantal buitenechtelijke geboorten bedroeg ruim 37% van
het total geboortecijfer, dus maar heel weinig minder dan in
Suriname in hetzelfde jaar ( 40%), wanneer men voor laatst-
genoemd gebied buiten beschouwing laat boschnegers en indanen,
alsmede die Aziatische immigranten, die niet wettelijk, maar naar
eigen zeden en gewoonten gehuwd waren.
Hieronder volgt een staatje van de percentages der b. e. ge-
boorten, met daarnaast de verdeeling der bevolking naar woon-
plaatsen en kerkgenootschappen.
Sder b e % der stads- % Roomsch
% der b. e. geb. bevolking Katholieken
Curacao . bijna 40% ruim 46% ruim 91%
Aruba . ,, 21% bijna 20% bijna 97%
Bonaire ,, 40% ,, 16% ruim 99%
St. Maarten . ruim 61% ,, 40% ,, 32%
St. Eustatius bijna 67% 100% ,, 22%
Saba . . ruim 30% ruim 29% ,, 54%
De eenige van de 6 voogdijraden waarvan vermeld wordt, dat
gevallen werden behandeld van moeders die ondersteuning
wenschten te ontvangen in de opvoeding harer natuurlijke niet
door de vaders erkende minderjarige kinderen, was de voogdijraad
van Curacao, het eiland waar in 1927 evenveel buitenechtelijke
kinderen werden geboren als in de gemeente Amsterdam, resp.
477 en 480 n.l. Het aantal bedroeg twed en die 2 moeders hebben
van de vermoedelijke vaders der kinderen ,,eene ondersteuning"
ontvangen, zegt het verslag.
Dat de mannen in den regel uit zich zelf voor hun gezinnen
- wettige of niet wettige voldoende zorgen, lijkt echter een
te gewaagde conclusie, gegeven de beroepsstatistiek, welke voor
het geheele gewest een aantal hoedenvlechtsters en kantwerk-
sters geeft gelijk aan ruim 16% en een aantal huisbedienden,
CURAAOSCHE TOESTANDEN
keukenmeiden en waschvrouwen gelijk aan ruim 6% der total
bevolking, mannen, vrouwen en kinderen tezamen. Van het total
aantal personen dat volgens die statistiek een beroep uitoefende
bedroeg dat betreffende de vrouwelijke beroepen ruim 45 %.
De sterftestatistiek is belangrijk verbeterd; niet alleen was het
aantal overledenen van onbekenden leeftijd (in 1924 129, in 1925
99 en in 1926 15) thans nog maar 4, maar de leeftijdsklassen zijn
nagenoeg gelijk gemaakt aan die der Nederlandsche statistiek.
In 1927 was voor het geheele gewest de sterfte beneden I jaar
procentsgewijze bijna twee maal zoo hoog als in hetzelfde jaar in
Nederland en die voor de klasse 1-4 jaar eveneens twee maal
zoo hoog; het aantal overledenen van 50 jaar en ouder was onge-
veer 33% van het total, tegenover ongeveer 57% in Nederland.
Vooralsnog geen zeer gunstige cijfers.
Er wordt in het verslag een poging aangewend om voor Curacao
en Aruba de toeneming te becijferen van het drankgebruik; de
resultaten echter lijken niet van groote waarde, gegeven de min
of meer in de lucht hangende bevolkingscijfers en het gebruik
door bezoekers in transit. Van meer belang is de vermelding,
dat op Curacao van 1926 op 1927 het aantal drankgelegenheden
met 50% is toegenomen, op Aruba met 20%; in total waren er
in 1926 op de zes eilanden tezamen 122 zoodanige gelegenheden,
in 1927 echter 152. Ware het aantal officieele vergunningen, in
verhouding tot de sterkte der bevolking, een juiste maatstaf,
dan zou dit laatste getal, vergeleken bij het aantalvergunningenin
Nederland, niet overdreven mogen worden geacht; het ligt echter
voor de hand dat deze vergelijking bij lange na niet opgaat.
Dat in 1927 het aantal alcoholische patienten in het krankzin-
nigen gesticht op Curacao twee maal zoo groot was als in 1926 en
dat het aantal opsluitingen (door de politie) wegens dronken-
schap van 295 in 1926 steeg tot 531 in 1927 (zes eilanden tezamen)
zijn ook al nieuwe gegevens in dit verslag. Merkwaardig is dat in
beide jaren de cijfers der opsluitingen alleen betrekking hadden
op Curacao, Bonaire en St. Maarten. Zou men op de drie andere
eilanden (waaronder n.b. Aruba) zich van het opsluiten van be-
schonkenen hebben onthouden, of daarvangeenaanteekeningheb-
ben gehouden?
Dat een goede, en goed toegepaste drankverordening voor Cu-
racao een zegen zou zijn, wordt blijkbaar wel ingezien, gegeven de
toon waarop in het algemeen in dit verslag over drankmisbruik
wordt gesproken; maar wanneer zal het daartoe komen? Toen
verleden jaar, onder den ,,staat van beleg" na den overval, de
CURA(;AOSCHE TOESTANDEN
drankgelegenheden op Curagao eenigen tijd gesloten waren ge-
weest, werd al heel gauw door belanghebbenden bij import en
verkoop van spiritualien op heropening aangedrongen; direct of
indirect hebben velen op Curacao bij het drankgebruik van in-
heemschen en doortrekkenden groot belang.
Een stevige verhooging der than abnormaal lage rechten, met
het doel de openbare kas dezelfde inkomsten te laten behouden
nit een belangrijk kleineren invoer, ware al vast een groote stap
in de goede richting.
Aangaande den woningtoestand op Curacao, te voren geen on-
derwerp waarover verslag werd uitgebracht, lezen we thans dat
er verbetering komt, verder echter niets. Inderdaad, het volk
besteedt een deel zijner than ruime verdiensten aan het bouwen
van nieuwe houten huisjes; aangaande den omvang van dezen
bouwlust licht ook het verslag over 1927 ons echter niet in. Sedert
is, verleden jaar, een overeenkomst aangegaan met een aanne-
mersfirma tot het bouwen van een 100-tal woningen, een maat-
regel welke inderdaad in zekeren zin aan den woningnood zal te-
gemoet komen. De vraag is nu maar of men niet uitsluitend op
het oog heeft den quantitatieven nood ontstaan door den grooten
toevloed van meer gegoeden, van Europeesch personnel van on-
dernemingen.
In dezen nood zouden de ondernemingen in kwestie desnoods
zelf kunnen voorzien; het opruimen echter van krotwoningen in
nauwe steegjes, waar een deel der inheemsche bevolking leeft, tot
schade aan gezondheid en zedelijkheid, isbij uitstekoverheidstaak.
Onderwijs. Van hetgeen dienaangaande wordt gezegd, trekt
vooral de aandacht het paragraafje ,,Uitkomsten van het onder-
wijs", waarvan echter onderdeel I ,,Algemeene opmerkingen" in
het verslag over 1927 niet eens een heele kolom beslaat.
De conclusies van de meeste der plaatselijke schoolcommissies,
dat de uitkomsten bevredigend zouden mogen worden genoemd,
worden door den Inspecteur onder zoodanige reserves aanvaard,
dat er eigenlijk geen reden tot tevredenheid overblijft. Dit is wel
een ander geluid dan nit vroegere verslagen werd vernomen. Het
veelal onvoldoend peil der leerkrachten aan den eenen kant en
aan den anderen de neiging bij de leerlingen om de school ontij-
dig d. w. z. voordat alle klassen doorloopen zijn te veilaten,
alsmede om de ochtendschooltijden te verzuimen, ziehier wat er
volgens de inspectie volgens het Gouvernement dus aan het
onderwijs hapert. Voorzeker geen onbeteekenende klachten; en
die klachten worden niet gecompenseerd door den gunstigen in-
CURAgAOSCHE TOESTANDEN
druk, welke het overzicht maakt van het aantal leerlingen der
scholen (gemiddeld voor alle eilanden 15 % der total bevolking),
vooral niet wanneer men dan uit een ander overzicht gewaar
wordt, dat alleen de 7 openbare en de 28 bijzondere scholen voor
lager onderwijs het eigenlijke volksonderwijs dus aan de
openbare kas hadden gekost, alleen aan bezoldigingen en bijsla-
gen, onderhoud en leermiddelen, de ronde som van 3* ton.
Eigenaardig doet de mededeeling aan dat, waar op verschil-
lende scholen het lezen, het rekenen en het Nederlandsch in de
vroege uren van den dag worden onderwezen, de laatkomers on-
der de leerlingen just bet belangrijkste deel van het onderwijs
missen. Men vraagt zich af, wat er dan wel op de later uren aan
de kinderen uit de volksklasse wordt gedoceerd.
Gegeven den toestand, zooals die in het verslag wordt geschetst,
valt het zeker te meer te betreuren dat, althans op de Beneden-
windsche Eilanden, geen herhalings- en vervolgonderwijs worden
gegeven.
Over de leerplichtkwestie laat dit verslag zich niet uit. In dat
over 1925 werd gezegd, dat vooralsnog aan de invoering niet te
denken viel, op ground van plaatselijke omstandigheden, zonder
dat die omstandigheden nader werden omschreven. En zeer be-
langrijke omstandigheid zou inderdaad aan de invoering in den
weg staan en wel deze dat er op Curacao, buiten het stadsdistrict,
geen enkele openbare school bestaat, op Aruba evenmin en op
Bonaire op het geheele eiland niet. Men zou moeilijk de bevolking
door een wet kunnen dwingen om de kinderen naar school te
zenden, zonder een voldoend aantal voor iedereen bereikbare
openbare scholen.
Aan handels- en zeevaartonderwijswerdookin 1927 nietsgedaan,
wat zeker te betreuren is, gegeven de gewichtige rolwelke handelen
scheepvaart op bepaalde eilanden spelen in het oeconomischleven.
Van het vak- en ambachtsonderwijs behandelt het verslag al-
leen de leergangen in stroovlechten, een bezigheid welke bij de
zoozeer verhoogde welvaart veelal niet meer loonend wordt ge-
acht. Deze beperking vindt haar ground waarschijnlijk hierin,dat
Curacao wel een ambachtsonderwijs-verordening heeft (van 1923)
maar geen ambachtsonderwijs; met uitzondering dan van dat ge-
geven in het R.K. gesticht voor jongens, waarin weezen, voog-
dijkinderen en Regeeringskinderen worden opgenomen.
Er zijn ter hoofdplaats vier scholen voor M.U.L.O., twee open-
bare (1 voor jongens en I voor meisjes) en twee bijzondere (even-
eens I voor jongens en 1 voor meisjes).
CURA4;AOSCHE TOESTANDEN
Met betrekking tot de openbare school voor M.U.L.O. voor
jongens werd de hoop uitgesproken dat over eenige jaren de tijd
voorbij zou zijn dat klachten over het onderwijs op deze school (de
Hendrikschool) als maar al te gegrond niet konden worden terug-
gewezen. Intusschen is in 1929, bij de behandeling der begrooting
voor 1930, nog niet de positive verzekering kunnen worden ge-
geven dat het onderwijs op die school geheel op peil was gebracht.
Het openbare M.U.L.O. voor jongens is voor een belangrijk deel
der inwoners van het eiland van het allergrootste belang, verder-
gaand onderwijs dan M.U.L.O. immers is er ter plaatse niet te be-
komen.
Moet dit soort onderwijs voorzien in zuiver plaatselijke behoef-
ten, of behoort het gericht te zijn op aansluiting bij het M.O. in
Nederland? In beide gevallen behoort het op peil te staan; liefst
beantwoorde het aan beide doeleinden.
Wdvaart. Het petroleum -, annex scheepvaartbedrijf op Cu-
racao gaf eind 1927 werk aan ruim 550 employes en ruim 5000 ar-
beiders en schepelingen; sedert heeft nog aanzienlijke toeneming
plaats gehad. Dit bedrijven-complex betaalde in 1927 ruim 11
miljoen gulden aan salarissen en loonen uit (in 1928 ongeveer 15
miljoen).
Aangaande de overige scheepvaartbedrijven op Curacao, die
toch zeker ook wel ongeveer een miljoen gulden onder de men-
schen zullen hebben gebracht, worden in het verslag over 1927
wederom geen cijfers genoemd, aangaande de werkgelegenheid etc
op Aruba evenmin.
Bij de phosphaatwinning op Curacao vonden in 1927 ruim 500
arbeiders emplooi, tegen de gewone (niet genoemde) loonen.
Noode worden ook thans weder gegevens gemist aangaande
den loonstandaard en de kosten van eerste levensbehoeften, de
huishuren en dienstbode-loonen.
Het aantal in bedrijf zijnde motorrijtuigen wordt niet vermeld.
Met betrekking tot het spaarwezen zijn wederom alleen te vin-
den de cijfers der Spaar- en Beleenbank (per 30 Juni 1927) en die
van de Postspaarbank (per 31 December 1927), welke tezamen
geen compleet beeld geven, en niet naar de eilanden zijn gespeci-
ficeerd.
Van de bevolking op Aruba wordt medegedeeld, dat zij nog
niet voldoende spaart en dat het ,,misbruik" van het daar ver-
diende geld groot is, een meeting welke verder niet wordt toege-
licht.
Volksgezondheid. Het betreffende gedeelte van dit verslag geeft
CURA(;AOSCHE TOESTANDEN
wel blijk van een zeer te waardeeren streven om nu eens wat
meer over deze uiterst gewichtige aangelegenheid mede te deelen
dan vroeger gewoonte was.
Legt men dit verslag naast het Surinaamsche voor hetzelfde
jaar, dan kan men zich niet onttrekken aan den indruk dat Cu-
ragao, ten aanzien van de bestrijding van volksziekten, verlos-
kundige hulp en zuigelingenzorg, zelfs bij Suriname achterstaat.
En nit de meer recent gegevens (begrootingsstukken 1930) blijkt
allerminst dat sedert iets van beteekenis zou zijn gedaan om ver-
betering te verkrijgen.
Volgens het verslag kwam in Curagao het aantal sterfgevallen
aan t.b.c. neer op 97.7 per 1000, maar weinig meer dus dan het
Nederlandsche cijfer in hetzelfde jaar (92). Van meer belang is
het echter te weten hoeveel personen aan t.b.c. stierven per 10.000
inwoners en dan komt men voor Curagao op ongeveer 17, tegen-
over 9.4 in hetzelfde jaar in Nederland, wat een heel anderen kijk
geeft op de zaak.
Het aantal verpleegden in het krankzinnigengesticht op Cu-
racao (127 op 1 Januari 1928) geeft een percentage van de sterkte
der total bevolking dat belangrijk hooger is dan in Suriname en
belangrijk lager dan in Nederland; beschouwingen worden hier-
aan niet vastgeknoopt. Het verslag wijst op den inderdaad
hoogst onbevredigenden toestand, dat de ziekeninrichting
waar de landspatienten worden verpleegd en de zetel van den
openbaren gezondheidsdienst (met laboratorium) op Curacao ge-
legen zijn in twee verschillende stadsgedeelten, onderling ver-
bonden door een brug, welke laatste gedurende een belangrijk ge-
deelte van den dag, in verband met het scheepvaartverkeer, meer
open is dan dicht.
Dat de hoofdplaats op Curagao eigenlijk den naam niet ver-
dient van ,,a spotless town", haar vele jaren geleden eens door een
oppervlakkig oordeelend vreemdeling gegeven, daarmede zullen
alle meer bevoegden het wel eens zijn en ten overvloede wordt
dat thans nog eens officieel bevestigd door wat in het verslag over
1927 wordt gezegd aangaande het faecale vraagstuk en den rei-
nigingsdienst.
Tusschen erkenning van het verkeerde evenwel en het nemen van
maatregelen tot verbetering ligt een lange weg, vooral in Curacao.
Belastingen. De gebruikelijke staat der belastbare inkomens
geeft voor het belastingjaar 1926/27 4334 aanslagen in de inkom-
stenbelasting van in het gewest wonende personen (waarvan 3920
op het eiland Curacao); personen met een inkomen van / 2000.-
CURArAOSCHE TOESTANDEN
of meer inkomens dus welke in den regel wel niet aan de aan-
dacht van den fiscus zullen ontgaan waren er total 2159,
waarvan 2011 op het eiland Curapao.
Van de ruim 1000 inwoners van St. Eustatius waren er 33 met
een belastbaar inkomen, waaronder 9 met een inkomen van
/ 2000.- of meer; hoogste aanslag / 6800.-.
In Nederland waren in hetzelfde belastingjaar 226 personen per
1000 inwoners in de Rijksinkomstenbelasting aangeslagen, waar-
van 69 met een inkomen van / 2000.- of meer; voor het gewest
Curacao komt men tot resp. 71 en 36 per 1000 inwoners.
Van de 10 in het gewest gevestigde lichamen met een belastbaar
inkomen (alle op Curaiao) hadden slechts drie een eenigszins be-
langrijke winstuitdeeling gedeclareerd, t.w. an A / 100.000.-, 6n
A / 225.000.- en 6n a / 600.000. -.Waar het Curacaosche olie-
bedrijf in 1926 3.172.990 ten ruwe olie aanvoerde (en daarvan
2.673.200 ton verwerkte) en in 1927 4.733.480 ton (waarvan
3.973,939 ton verwerkt), lijkt het system om ,,dochtermaat-
schappijen" te belasten naar de uitdeelingen aan aandeelhouders
voor den fiscus niet erg voordeelig.
Tegenover de bovenbedoelde 10 lichamen, met een gezame-
lijk belastbaar inkomen van / 975.400.-, stonden 26 buiten Cu-
racao wonende personen en buiten Curacao gevestigde lichamen
met een gezamelijk in Curacao belastbaarinkomen van/ 1.542.500,
(waarvan 24 op het eiland Curacao, met een total inkomen van
/ 1.537.200). De hoogste (alle op Curacao) waren drie A / 150.000,
Mn a / 231.400.- en 6n A / 1.110.500.-. Onder deze laatsten
moet zich hebben bevonden het mijnbedrijf, dat in 1926 106.807
ton in 1907 108.881 ton phosphaat uitvoerde.
Mijnproducten van eigen bodem zijn in Curagao aan rechten
onderworpen (opbrengst uitvoerrecht phosphaat, in 1926
/ 126.685.-, in 1927 / 129.444.-), terwijl van ruwe olie, een
buitenlandsch product, geen enkel recht geheven wordt. Be-
drijfs- of omzetbelastingen zijn in Curagao onbekend, tenzij men
als zoodanig zou willen beschouwen dat gedeelte der inkomsten-
belasting dat betrekking heeft op buiten Curacao gevestigden, die
in Curacao verzekeringen afsluiten; de petroleumraffinaderijbe-
lasting dient uitsluitend om de openbare kas schadeloos te stellen
voor gederfd invoerrecht.
In Aruba werden in het belastingjaar 1926/27 slechts in het
gewest wonende natuurlijke personen in de inkomstenbelasting
aangeslagen, zoodat het aldaar werkende uitheemsche oliebe-
drijf, dat niet raffineerde, blijkbaar niet belastbaar was.
CURAnAOSCHE TOESTANDEN
In- uit- en doorvoer. Meer nog dan met sommige andere gege-
vens het geval is, valt het ten aanzien van de cijfers van in-, uit-
en doorvoer te betreuren dat het ,,koloniaal verslag" met zoo
enorme vertraging wordt uitgegeven.
Intusschen behouden de cijfers een zekere waarde en ditmaal
zijn eenige verbeteringen aangebracht in de overzichtsstaten,
welke niet anders dan met vreugde kunnen worden begroet. Wij
weten thans, dat de waarde van den invoer berekend is zonder
kosten, als verpakking, vracht en assurantie; verder geven de
staten van invoer en uitvoer voor het eerst volledige specificatie
naar de landen van herkomst en bestemming (de uitvoer-statis-
tiek spreekt abusievelijk eveneens van landen van herkomst).
Jammer is, dat niet naar de landen van herkomst en bestem-
ming is gerecapituleerd, behalve dan voor zoover betreft Neder-
land. Ook is in de invoerstatistiek het procent niet gespecificeerde
goederen (,,alle andere goederen") nog veel te groot, waarde in
1927 bijna 6 miljoen, waarvan bijna 4j miljoen betrekking heeft
op den invoer op Curaeao; voor een niet onbelangrijk deel zijn
het goederen uit Nederland, welke niet naar hun aard zijn om-
schreven.
Dat de totalen van invoer en uitvoer in zulke enorme cijfers
loopen wordt natuurlijk hoofdzakelijk veroorzaakt door den in-
voer van ruwe olie en de verschepingen door het oliebedrijf naar
het buitenland; de Kamer van Koophandel en Nijverheid op Cu-
racao berekende ,,de plaatselijken omzet" van dat eiland, na af-
trek dus van de ,,oliecijfers", voor zoover deze te berekenen vallen,
voor 1927 op 28J miljoen gulden invoer en 3* miljoen gulden uit-
voer. Wat dan, rekening houdende met de bijkomende kosten op
den invoer, zou neerkomen op een invoersaldo van zoowat 27J
miljoen gulden (ongeveer 600 gulden per hoofd der bevolking),
een saldo dat niet voor een voldoend deel wordt verklaard door de
bekende cijfers der salarissen en loonen in bedoeld jaar door olie-
en scheepvaartbedrijven onder de bevolking gebracht.
In verband met de klacht, geuit in het Handelsadresboek voor
Nederlandsch West-India 1929. als zouden te veel goederen wor-
den ingevoerd uit vreemde landen, welke uit Nederland hadden
kunnen worden betrokken, is het wel van belang den invoer uit
het moederland in 1927 wat nader te beschouwen.
Ten eerste is er een reeks van goederen welke voor een over-
wegend deel uit Nederland werden geimporteerd, t.w.:
Dakpannen . . . . . . . . voor 100%
Kaarsen . . . . . . . . voor ruim 91%
CURAIAOSCHE TOESTANDEN
Bewerkt ijzer . . . . . . voor bijna 77%
Bier en maltzextract en jenever, tezamen .,, ruim 74%
Diverse provision (aardappelen, azijn, boonen
en erwten, boter, kaas, margarine, rijst, thee,
uien en vruchtenjam) tezamen . . . ,, bijna 71%
Sigaren ................. ,, ,, 70%
Cement ................. ,, ruim 60%
Bewerkt goud en silver . . . . ..,, 56%
Lucifers ................. ,, bijna 56%
Lijnolie ................ .. ...,, ,, 56%
Machinerieen en materialen voor telephoon-
en telegraaflijnen . . . . . . .. ruim 50%
Verder enkele artikelen, voor minder dan de helft uit Neder-
land afkomstig, maar toch voor een grooter deel dan uit eenig an-
der land, t.w.:
Glas en glaswerk, uit Nederland. . . . ... bijna 47%
(uit Duitschland ruim 22%, uit de V. S.
bijna 19%)
Rijwielen, nit Nederland . . . . . . .. 40%
(uit Engeland bijna 31%)
Voor Nederland interessante artikelen, in den invoer waarvan an-
derelanden grootere aandeelen hadden dan Nederland, waren o.a.:
Aardewerk en porcelein, uit Nederland . . . bijna 32%
(Duitschland ruim 43%)
Zeep, nit Nederland . . . . . . . .. 32%
(Engeland bijna 57%)
Drogerijen en chemicalign, uit Nederland . . .. 31%
(Ver Staten bijna 88%)
Machinerieen en materialen voor petroleum-raffinade-
rijen, uit Nederland . . . . . . . ruim 30%
(Ver. Staten ruim 40%)
Olign, diverse soorten, nit Nederland. . . . ... 30%
(V. S. ruim 40%), Engeland ruim 25%)
Suikerwerk en chocolate, uit Nederland . . . bijna 28%
(V. S. ruim 43%)
Beschuit, fijne, nit Nederland. . . . . .. ruim 24%
(Engeland ruim 42%)
Meubelen, nit Nederland. . . . . . . ,, 23%
(V. S. ruim 58%, Duitschland bijna 28%)
Verfwaren, uit Nederland . . . . . . .. 20%
(Engeland bijna 58%, V. S. ruim 21%)
Verduurzaamde levensm., uit Nederland . . . bijna 20%
(V. S. bijna 67%).
West Indische Gids XII 5
CURYL(AOSCHE TOESTANDEN
Reuzel, uit Nederland . . . . . . . bijna 20%
(V. S. bijna 76%)
Geem. ijzerwerk, uit Nederland . . . . . ruim 15%
(Duitschland ruim 54%, V. S. bijna 24%)
Machinerieen en materialen voor electrische verlichting
uit Nederland . . . . . . . . ruim 13%
(V. S. bijna 67%)
Touw, uit Nederland . . . . . minder dan 7%
(Engeland bijna 63%, V. S. bijna 29%)
Beschuit, gewone, uit Nederland . . . . ruim 5%
(V. S. bijna 88%)
Van de geimporteerde schoenen was uit Nederland slechts af-
komstig ruim 3%, van manufacture ruim 2j%, van gemaakte
kleeren minder dan 1%, van sigaretten dito, van witte suiker
minder dan 1/io%, van ledige zakken niets.
Dat Nederland in het algemeen een minder goede figuur maakte
in de invoerstatistiek van het gewest Curacao, kan niet worden
beweerd, in aanmerking genomen dat geen preferentieele rechten
worden geheven, dat de Vereenigde Staten zooveel dichter bij lig-
gen en dat in laatstgenoemd land bepaalde landbouw- en vee-
teeltproducten overvloedig en dus goedkoop zijn.
Bij dit alles echter moet worden bedacht, dat de Curagaosche
invoerstatistiek alleen rekening houdt met de landen van her-
komst, wat den aanvoer betreft, niet wat betreft den oorsprong,
zoodat veel van hetgeen als uit Nederland afkomstig wordt ge-
boekt niet in Nederland is geproduceerd. En zoo ook ziet natuur-
lijk de vrij aanzienlijke aanvoer in 1927 uit de Amerikaansche
Antillen (voor ruimn een miljoen gulden in het geheele gewest),
waaronder vele niet tropische producten, ten deele op oversche-
ping op Porto Rico.
Uit Suriname werden in 1927 in Curacao ingevoerd rum en
hardhout, maar geen mais en maismeel, bruine suiker of koffie,
heel weinig rijst en nagenoeg geen versche vruchten.
Ook in 1927 werd een aanzienlijk grooter bedrag aan accijns op
gedistilleerd ontvangen dan overeen zou stemmen met de inge-
voerde hoeveelheid, zoodat er nog steeds wederuitvoer schijnt
plaats te hebben zonder afschrijving van rechten (invloed der
Amerikaansche drankwet); over de zes jaren 1922 t/m 1927 komt
men tot een bedrag van ruim drie ton als total der op deze eigen-
aardige wijze verkregen bate voor de openbare kas.
Scheepvaart. Waar de cijfers betrekking hebbende op de scheep-
vaart allang bekend waren en sedert al weder belangrijk overtrof-
CURArAOSCHE TOESTANDEN
fen zijn, verdient de scheepvaartstatistiek over 1927 alleen nog
eenige vermelding in verband met de inrichting. Als landen van
herkomst en bestemming der schepen vermeldt men, jaar in en
jaar nit en ook thans weder: Canada maar ook Nova Scotia -,
de Kanaal Zone maar ook Panama -, de N. Amerikaansche
Antillen maar ook Porto Rico -, de Engelsche Antillen --
maar ook St. Vincent -, wat een weinig zorgvuldige indeeling
moet worden geacht. Erger nog is dat men onder die landen ook
steeds aantreft het niet bestaande Britsch Cayenne; in een offi-
cieel verslag, waarvan de bewerking eenige jaren in beslag heeft
genomen en dat de onderteekening draagt van den Minister van
Kolonien, toch wel wat te bar.
De verzameling naar de vlaggen specifiseert niet tevens naar
de eilanden, wat jammer is; de Nederlandsche vlag stond ook voor
1927 weder bovenaan, met bijna 50% der stoomschepen (bijna 40%
der tonnage) en ruim 56% derzeilschepen (ruim 60% der tonnage).
Eerst nit de behandeling der begrooting voor 1929 (Memorie
van Antwoord) bleek dat het Gouvernement meer aandacht wilde
besteden aan de scheepvaartstatistiek; het is echter te hopen dat
reeds voor 1928 de overzichten in het verslag verbeteringen zullen
vertoonen.
Douanedienst. In 1927 waren de getallen der op Curacao aange-
komen en van daar vertrokken reizigers resp. 23384 en 20933; het
aantal der transito-passagiers was 24866. Bovendien moeten nog
ettelijke duizenden aldaar thuisbehoorende zeevarenden zijn afge-
monsterd. En waar deze getallen sedert nog steeds grooter zijn ge-
worden, kan worden aangenomen dat per jaar ongeveer 30.000
personen op Curagao aankomen die bagage aan wal brengen, d.i.
gemiddeld ruim 80 per dag.
Wil Curacao geen vrijplaats worden voor ongerechtigheden, dan
zal aan het toezicht op ontschepeing veel zorg moeten worden be-
steed, niet alleen wat betreft de toelaatbaarheid der personen,
maar ook ten aanzien van hetgeen zij mede aan land brengen.
De invoer en (of) doorvoer van wapenen, verdoovende middelen
en gemunt zilver,1) zijn verboden of aan permissie onderhevig, die
van pornographische geschriften en afbeeldingen moet krachtens
tractaat worden tegengegaan; dat alles zou eischen stellen waar-
aan de Curacaosche douane voorshands wel niet zal voldoen. Men
bedenke maar eens water alleen reeds noodigisomdebelangenvan
den fiscus te beschermen en om toezicht te houden op de duizen-
1) Bij verordening van 4 Maart 1930 is de verordening op den invoer van gemunt
silver ingetrokken.
CURAryAOSCHE TOESTANDEN
den schepen, met hunne bemanningen en transito-passagiers, die
wel niet met bagage debarkeeren, maar toch wel eens aan den wal
gaan. Dat de dienst aan de door den huidigen omvang van het
verkeer gestelde eischen zou voldoen (M.v.A. IHe Kamer, begroo-
ting KoloniEn 1930) lijkt dan ook nogal aan den optimistischen
kant, gegeven ook de gevallen van misbruik van vuurwapenen,
het bestaan van opium-kitten en het vinden van voorraden ver-
doovende middelen, waarvan af en toe blijkt.
Rechtspraak. Dat het aantal strafzaken in 1927 door de zes kan-
tongerechten behandeld bijna 25% hooger was dan het aantal van
1923 (burg. zaken bijna 50% hooger) bewijst wel dat de aanwas
der bevolking en de toenemende bedrijvigheid ook de taak der
rechterlijke macht verzwaart. Van het aantal zaken aan het einde
des verslagjaars nog in behandeling wordt geen melding gemaakt;
in het Surinaamsche verslag doet men dit wel, althans wat betreft
de civiele zaken.
Niet 66n strafzaak is in aanmerking gekomen voor bijzondere
vermelding in het Curagaosche verslag; van den omvang der op-
gelegde straffen geeft het verslag geen overzicht. Uit de verhou-
ding echter tusschen het aantal behandelde strafzaken en het ge-
tal der in den loop van het jaar in de strafgevangenissen en het
huis van bewaring opgenomenen mag worden afgeleid, dat de
groote meerderheid der straffen uit geldboeten moet hebben be-
staan (aantal door de kantongerechten behandelde strafzaken
842, aantal beklaagden en aantal vrijgesprokenen onbekend,
aantal opgeslotenen behalve gijzeling en voorarrest 210).
De moeilijke vraag, of een doodvonnis al dan niet moet worden
ten uitvoer gelegd, heeft zich (sedert hoe lang reeds?) niet voor-
gedaan, om de eenvoudige reden dat er geen aanleiding bestond
om de doodstraf over eenigen beklaagde uit te spreken.
Wat niet is echter kan komen; in Suriname werd, voor het eerst
sedert een jaar of vijf, zes, in 1927 weder eens een beklaagde ter
dood veroordeeld.
Hoewel het strafrecht volgens de Westindische Regeerings-
reglementen ,,zooveel mogelijk in overeenkomst met de in Neder-
land bestaande wet" behoort te worden geregeld, is nog steeds de
doodstraf gehandhaafd gebleven; dat in dit opzicht gelijkheid
met de moederlandsche rechtsbedeeling niet mogelijk zou zijn lijkt
moeilijk vol te houden. Gesteld het ware met betrekking tot Suri-
name een steekhoudende argumenteering dat aldaar de bevolking
voor een zoo groot deel uit Aziaten bestaat, voor het gewest Cura-
cao kan men uit de verdeeling der bevolking naar geboorteplaat-
CURArAOSCHE TOESTANDEN
sen en kerkgenootschappen geen eenigszins aannemelijk motief
putten voor de afwijking van het Nederlandsche strafrecht, met
betrekking tot de doodstraf.
In Suriname is wel eens beweerd, dat vrijheidsstraffen en
dwangarbeid eigenlijk weinig indruk kunnen maken op contract-
arbeiders wonder de P. S.; toch heeft men aldaar de lijfstraffen
evenmin behouden als hier te lande.
Wanneer zullen er in Ned. West-Indie stemmen opgaan om met
betrekking tot de doodstraf de strafwet verder te modernizeeren
in Nederlandschen geest ?
Politie. Dat de sterkte niet alleen op Curaqao, maar ook op
Aruba onvoldoende was, is wel de meest belangrijke mededee-
ling, de politie betreffende, in het verslag over 1927. Van eenig
ander middel om in het tekort te voorzien, dan het bij advertentie
oproepen van sollicitanten, wordt niets vermeld. Dat zich geen
voldoend aantal candidates aanbood is waarschijnlijk het gevolg
hiervan, zegt het verslag laconiek, dat de betaling niet aanlokke-
lijk genoeg was.
Hoezeer intusschen, alleen reeds op Curasao, de taak der straat-
politie is verzwaard, kan blijken uit het aantal in het Fiscalaat
aldaar ,,opgenomen" personen wegens desertie (schepelingen?) en
het plegen van ongeregeldheden; dronkenschap wordt hierbij niet
afzonderlijk genoemd.
Toen verleden zomer een onzer provincial dagbladen de Cura-
9aosche toestanden behandelde, gaf dat blad blijk van die klanten
van het fiscalaat voor veroordeelden aan te zien en ook vergiste
het zich in de jaartallen en de cijfers, wel een bewijs dat bestudee-
ring der verslagen tot verkeerde conclusies kan leiden.
Het feit echter is er niet minder sprekend om dat het aantal der
door de politie opgeslotenen, in 1923 365, in 1927 niet minder dan
1222 bedroeg. Eenige verklaring van dit laatste abnormaal hooge
cijfer (dat voor het onmiddellijk voorafgaande jaar was 571)
wordt in het verslag niet gegeven.
Waar zoovele jaren achtereen de verslagen klachten hadden be-
vat over het gehalte van het politiepersoneel (in de Tweede Ka-
mer haalde de Heer IJzerman op 10 December j.1. zoodanige
klachten aan sedert 1919) constateert het verslag over 1927 eens-
klaps eenige verbetering met betrekking tot gedrag, ijver en be-
kwaamheid, om dan te besluiten met de mededeeling, dat op het
einde van dat jaar bij K. B. de politiedienst aan de Troepen werd
opgedragen. Wat er alzoo over deze overgang tot het system der
M. P. is te doen geweest behoeft thans niet te worden opgehaald.
CURA4;AOSCRE TOESTANDEN
Die klachten, jaar in en jaar uit, in een officieel verslag, maak-
ten den indruk dat de autoriteiten aan den eenen kant den treuri-
gen toestand blootlegden om verantwoordelijkheid te ontgaan,
maar daarbij meteen een achterdeurtje openhielden, door de
klachten te uiten in den vorm van een aanloop tot het vermelden
der aan politiebeambten opgelegde disciplinaire straffen. Werd
men in gebreke gesteld wegens het onvoldoende der politie, dan
kon men daartegen aanvoeren den waren toestand nimmer te
hebben verzwegen en tegen het verwijt van een te pessimistisch
oordeel kon men aanvoeren dat, zoolang er nog gestraft moet wor-
den, het gehalte te wenschen overlaat. Algemeene ongunstige be-
oordeelingen intusschen, zooals het Curacaosche verslag jaar op
jaar bevatte en welke in haar continuiteit absurd zijn, komen in
de verslagen van Suriname niet voor, hoewel ook aldaar natuur-
lijk bij de politie disciplinair gestraft wordt. Het Surinaamsche
voorbeeld verdient ook in het belang van het prestige der politie
navolging, zoolang er in Curacao nog burgerpolitie zal dienst
doen; van een geheel militair corps zullen de conduites uit den
aard der zaak niet in de verslagen worden opgenomen.
Het Curacaosche verslag bevat geen opgave van het aantal buiten-
gewone agenten van politie, hetwelkin 1927 niet onaanzienlijkmoet
zijn geweest; ook de Regeeringsverklaringen naar aanleiding van
den overvalin 1929 maakten van deze hulpkrachten geen melding.
Gevangeniswezen. Bij de opgaven aangaande de bevolking der
gevangenissen wordt gespecificeerd naar de eilanden; overigens
bevat het verslag over 1927 slechts mededeelingen aangaande het
gevangeniswezen op Curacao. Op 66n plaats in dit verslag kan
men lezen, dat de localiteiten en de daarin aanwezige meubelen
behoorlijk werden onderhouden, op een andere dat de gevangenis
niet aan hygignische eischen voldeed, dat er gebrek was aan licht
en lucht en dat onderzoek en behandeling van zieke gevangenen
er niet op voldoende wijze kon plaats hebben. Klachten over ver-
ouderde en weinig doelmatige constructie werden ,,niet onge-
grond" bevonden en de bouw van een nieuwe gevangenis werd
dan ook (in 1927) ,,overwogen". Intusschen werden daartoe zelfs
bij de begrooting voor 1930 nog geen gelden aangevraagd, hoewel
bij de behandeling dier begrooting de klachten van de meest be-
voegde zijde duidelijk werden omscheveen en zeer ernstig bleken.
Ook ,,zou" er in 1927 meer aandacht worden geschonken
aan de bewaking der gevangenen; in dat jaar wisten er 5 te ont-
vluchten en in de sedert verloopen jaren is, ondanks die meerdere
aandacht, het euvel der ontvluchtingen niet verdwenen.
CURA4AOSCHE TOESTANDEN
Het gemiddeld aantal gevangenen op Curagao bedroeg in de
laatste 5 jaar 135; laagste cijfer, op31 December 1924, 118, hoog-
ste, op 31 December 1927, 178.
De in het openbaar te werk gestelden hielden in 1927 in de stad
een gedeelte der straten en pleinen school, verder verrichtten al-
daar gevangenen corvle-diensten buiten de gevangenis (in politie-
wachten en landskantoren en binnen de fortification der mili-
tairen).
Langzamerhand zal men wel moeten inzien, dat openbare ar-
beid door gevangenen in een z66 drukke stad als die op Curagao
niet wenschelijk is en aan het verrichten van corv6ediensten in
het fort kunnen bezwaren verbonden zijn, zooals uit het incident
van 8 Juni 1929 is gebleken. Om dan nog maar niet te spreken van
de principieele bezwaren; nit de maatschappij verwijderden be-
hooren geen contact met het publiek te hebben. Alleen met het
bouwen van een nieuwe gevangenis zal men dus nog lang niet zijn
waar men wezen moet.
Bovenwindsche Eilanden. Aangaande den toestand dezer eilan-
den, zoo wordt er op Curagao gezegd, maakt men zich in Holland
drukker dan wij hier. En zoo is het; ook het verslag over 1927 be-
vestigt dat oordeel.
Resumeerende wat er in het verslag nog is te vinden, buiten en
behalve hetgeen op verschillende plaatsen hierboven al is aange-
haald, krijgt men het volgende overzicht:
alle drie de eilanden: bevolking afgenomen (op 1 Januari 1928
tezamen nog 4791);
St. Maarten: oeconomische toestand laat nog te wenschen,
maar emigratie naar andere eilanden wordt als een lichtpunt be-
schouwd; invoer, uitvoer en doorvoer achteruitgegaan;
St. Eustatius: oeconomische toestand verergerd; invoer en uit-
voer achteruitgegaan;
Saba: oeconomische toestand niet slechter geworden; invoer
iets vooruit, uitvoer iets achteruitgegaan,
Het bevolkingsvraagstuk is natuurlijkallerprecairst; het aantal
inwoners bedroeg op 1 Januari 1863 7168, dus een vermindering
met 4Mn derde in 64 jaren; de bevolking der drie Benedenwind-
sche eilanden nam in diezelfde period met ruim 120% toe.
Zich te troosten met de gedachte dat tegenwoordig vele Boven-
winders op Curacao en Aruba arbeid kunnen vinden en dat hun
loon voor een deel aan de achtergeblevenen ten goede komt ware
natuurlijk zelfbedrog. Er was in 1927 op elk der drie eilanden nog
een geboorteoverschot (60 zielen voor alle drie tezamen), maar dat
CURA~eAOSCHE TOESTANDEN
kan niet zoo blijven wanneer de uittocht van mannen en vrouwen
in den kracht des levens blijft aanhouden en ten slotte zouden er
overblijven drie stukjes Nederlandsch grondgebied, op elk waar-
van misschien nog onze vlag zou waaien, maar waar geen men-
schen meer zouden wonen.
Zijn er daarboven voor Gouvernementsrekening geen openbare
werken te verrichten, waardoor arbeidsgelegenheid zou kunnen
worden geschapen, in afwachting van verderstrekkende maatrege-
len, ter bevordering van het kleine landbouwbedrijf? Zelfs op
Curacao, waar klimaat en bodemgesteldheid zooveel ongunstiger
zijn, gaat men zich volgens het verslag buiten meer toeleggen op
het verbouwen van groenten en op den veeteelt, nu er in de stad
zooveel afzet is te vinden; hulp aan de landbouwers op de Boven-
windsche eilanden lijkt dus wel bij uitstek een voor de hand lig-
gende taak der overhead.
De koloniale verslagen geven in het algemeen slechts opsom-
mingen van feiten en cijfers en laten meestal de conclusie aan den
lezer over. Pas onlangs echter hebben wij van de zijde der Regee-
ring kunnen vernemen, dat ,,de toestanden in Curagao in meniger-
lei opzicht zeer veel te wenschen laten", wat voor belangstellen-
den zeker geen nieuws was.
Den nieuwen Gouverneur wacht dus wel een zeer moeilijke taak,
te moeilijker waar voldoende hulpkrachten hem vooreerst wel
zullen ontbreken.
Desniettemin een taak welke ieder man van initiatief en energie
hem moge benijden.
Amsterdam, Februari 1930.
GESCHIEDENIS VAN DE NEDERLANDSCHE
BOVENWINDSCHE EILANDEN
DOOR
PROF. DR. L. KNAPPERT
HOOFDSTUK III (Vervolg)
15. Van ending door de Hernhutters heb ik op onze eilanden
geen sporen gevonden. Wel heeft de graaf van Zinzendorf St. Eu-
statius bezocht. Hij was 26 December 1738 met het schip St. Maar-
ten van Texel uitgevaren en 27 Januari 1739 op St. Thomas aan-
gekomen. Nadat hij daar de belangen der Broedergemeente naar
vermogen behartigd had, waarbij hij zich van de Nederlandsche
taal bediende, voer hij 16 Februari 1739 over St. Kruis en St.
Eustatius naar Europa terug 1). Op ons eiland was toen comman-
deur Isaac Faesch, dien wij natuurlijk nog ontmoeten zullen en
die 29 December van dat jaar tot directeur van Curacao zou be-
noemd worden, maar ik heb nergens in zijne brieven en rapporten
van dat bezoek melding zien maken.
Doch van de geschiedenis der Hernhuttersche ending op de
Deensche Antillen moeten wij toch eene bladzijde opslaan, omdat
daarbij Nederlandsche predikanten betrokken zijn. Gelijk eigen-
lijk bij alles op St. Thomas het Nederlandsch betrokken is. Onze
taal was daar nog heerschend op 't eind der 17de eeuw, in de mid-
dagkerk werd in die taal gepreekt, de Deensche overhead gebruik-
te haar voor officidele bekendmakingen, wat tot ver in de 18de
eeuw heeft geduurd. Het zijn droevig spel der historic de
vluchtelingen van ons St. Eustatius geweest, in 1781, die, zelven
Engelsch sprekend, op St. Thomas het Nederlandsch hielpen ver-
dringen. Maar het Negerhollandsch der Deensche Antillen is het
duidelijkst bewijs van den overwegenden invloed, dien onze taal
daar geoefend heeft, dat Negerhollandsch, waarin de Hernhutters
1) Oldendorp, a. w. II 583. 600. Westergaard a. W. blz. 159 noemt hem nietl Adolf
Schulze, Abris eier Geschichkt der Brermission 1901 S. 12. Van Dewitz,In Ddnisk-
West-Indie. Amnpnge do Brder Mission in St. Thomas, 1899.
74 NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN
predikten en hun zendingslectuur drukten, waarin de Deensche
regeering nog in 1818 een Nieuw Testament ter perse legde 1).
Wij zullen later zien, dat de gereformeerde gemeenten door Ne-
derlandsche predikanten bediend werden en dan ook van hare lot-
gevallen verhalen; thans is er ons aan gelegen te zien, hoe de ver-
houding was tot de slavenzending der Broeders. En dan vertoont
zich hetzelfde droevige feit als in Suriname: zelven niets doende,
werkten de Nederlandsche predikanten op St. Thomas de ending
der Hernhutters tegen ').
16. In 1739 stond daar Joh. Borm. Hij was de jonge missile
z66 vijandig gezind, dat hij de bevolking telkens tegen de Broe-
ders en de gekerstende slaven ophitste. Hij was de verklaarde vij-
and van de voortreffelijke Friedrich Martin, Mattheus Freund-
lich en zijn vrouw Rebekka, eene mulattin, die just toen, ook
door zijn aanstoken, in de gevangenis waren geworpen. Zinzendorf
trachtte hem door brieven tot betere gedachten te brengen, ja
bracht hem zelfs nog op den dag van zijn vertrek een persoonlijk
bezoek het mocht niet baten 3). Toen heeft de macht des ko-
nings de woede des ijveraars getemd. Men weet, dat de gekersten-
de negers zich tot den koning, de negerinnen tot de koningin van
Denemarken (Sofia Magdalena v. Brandenburg Kulmbach) in een
treffend smeekschrift richtten en dat Z. M. daarop het volgend be-
sluit nam d.d. Frederiksborg 13 Maart 1739: Wij Christiaan VI bij
de genade Gods Koning van Denemarken, Noorwegen enz. Frie-
drich Martin is door den bisschop der Boheemsche Broeders Da-
vid Nitschmann gewijd tot Christi zendeling tot de zwarten van
St. Thomas en St. Croix. De gereformeerde predikant heeft zich
daarover beklaagd bij den gouverneur. Maar nademaal zoowel
onze als de gereformeerde predikanten niet verder beroepen zijn
dan tot werk onder de ordentelijke gemeenten en niet onder de
heidenen. En, nademaal wij tot hiertoe allergenadigst hebben ge-
tolereerd de Moravische en Boheemsche Broeders, willen wij ook
dat deze leeraar daar getolereerd worde. De gouverneur zal zorg
dragen, dat de predikanten zich niet bemoeien met deze Boheem-
1) Men zie vooral het reeds in den vorigen jaargang blz. 366 noot 2 genoemde boek
van Hesseling, Het Negerhollands, 1905 en de studie van De Josselin de Jong over
diezelfde creoolsche taal.
') Een soortgelijk getuigenis van de Engelsche predikanten op Jamaica bij J. A.
Froude, The English in the West Indies, pag. 205. Over den arbeid der Hernhutters oor-
deelt ook hij bijzonder gunstig, t. a. p. en pag. 220. Zoo doet ook Bryan Edwards a. w.
1 487-495, die voor 1787 als door de Broeders bekeerde slaven opgeeft: Antigua 5465,
St. Kitts 80, Barbados en Jamaica 100, Deensche Antillen 10.000, Suriname 400.
s) Oldendorp a. w. II. 588.
NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN 75
sche gemeenten of met de door haar bekeerde negers en Friedrich
Martin niet met hen 1).
Ds. Borm ontving 3 Juli een afschrift van dit allerkoninklijkste
bevel en had voortaan zijn woede te beteugelen. Hij zond een co-
pie ervan aan classics Amsterdam en troostte zich met de overwe-
ging, dat het werk dezer Hernhutters toch weinig vrucht droeg.
Slechts wilde hij gaarne weten, wat hij most denken van den
doop dezer ,,zoogenaamde" Hernhutters ? s) Het ware voor zijn
eigen zieleheil better geweest, zoo hij zijn leven gebeterd en zijn bij-
zit vroeger dan op zijn sterfbed getrouwd hadde a).
17. Het schitterend voorbeeld der Hernhutters most toch op
den duur wel tot navolging prikkelen. Zoo deed het althans Hen-
ricus Miiller, Nederlandsch hervormd predikant op St. Kruis.
Zijne voorgangers zullen wij in ander verband noemen, hij stond er
sinds 1774 4) en blijkt ook aan ending onder de negers veel te
hebben gedaan. Zijne gemeente bestond uit 200 lidmaten, van
wie I zwart. Toen hij op het eiland kwam, vond hij bij die negers
weinig kennis, zij werden lidmaat na een klein boekje van weinig
bladzijden uit het hoofd te hebben geleerd. Ook was veler levens-
gedrag in het oog loopend goddeloos. Hij trok zich hun betering
aan en werd van meening, dat deze menschen niet liefderijk ge-
noeg onderhouden en vermaand werden, maar in plaats van als
breeders der gemeente als slaven behandeld. Daarom sloeg hij zijn
kerkeraad voor om, met ,,toetrekking" der gemeente, uit de vrije
negers ouderlingen te kiezen. Zoo geschiedde en sedert beterde de
toestand merkelijk. Om hunne onkunde ,,af te helpen" schreef hij
een klein boekje, ,,Kort en eenvoudig onderwijs vooreenheyden,
die zich tot den christelijken godsdienst begeven wil" en liet dat
drukken. Hij gaf onderricht aan de mannen en jongens, zijne
vrouw aan de ,,vrouwens" en jonge dochters. Maar dat going lang-
zaam, omdat hij dagelijks ook nog twee uren catechisatie voor
blanken had. Daarom stelde hij nog een schoolmeester bepaalde-
lijk voor de negers aan, een lid van zijn kerkeraad, na examen be-
noemd en wel op zulk een salaries, dat hij de slaven om niet en de
vrije negers voor weinig leeren kon. Bij de aanneming was dit
voorts eene moeielijkheid, dat hun doop onzeker was. Velen van
St. Thomas gekomen, vertelden aan ds. Miller, dat zij daar in hun
1) Oldendorp a. w. II616 noemt het rescript ook gedagt. 13 Maart 1759, zegt dat het
begin Juni op St. Thomas aankwam, maar noemt niet den inhoud.
') Oud Class. Archief Amst. W. I. eilanden, afd. St. Thomas blz. 2. Job. Borm en
Kerkeraad aan classics 12 October 1739, aldaar blz. 2v.
') J. P. Knox, A hisorical account of S. Thomas, 1852, p. 139.
') Naamregist der predikant im d .... Bat. Republihk,'s Gray. 1806, bIz. 194.
76 NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN
jeugd door een roomschen priester gedoopt waren, die van eiland
tot eiland reisde 1) en zonder belijdenis doopte. Hoe most men
met zulke negers doen ? Een doopbewijs konden zij hem niet too-
nen en hun ouders waren vaak nog heidenen. Aannemen of doo-
pen? Ds. Muller was voor het laatste, ook omdat hij den doop der
papisten niet voor wettig hield (op welk punt hij dus niet goed
gereformeerd was). Hij had nog andere vragen, die alle getuigen
van zijne belangstelling in de slavenbekeering. Wanneer een slaaf
ter dood is veroordeeld, mag men hem dan in den kerker nog doo-
pen ? En, zoo hij reeds gedoopt is, hem het avondmaal toedienen ?
Is voor den doop van een vromen slaaf de toestemming van den
eigenaar noodig? 2) Hoe heerlijk, roept ds. Miiller uit, zegent God
het pogen der Deensche zendelingen in Oost-Indie! 3) En hier der
Moravische breeders! En zou dan de zuiverder leer der Hervorm-
de Kerk minder aannemelijk voor de heidenen zijn? Aldus de
voortreffelijke man, en hij vraagt de classics om raad, ofschoon hij
als Deensch onderdaan zich zijne vrijheid tegenover haar voorbe-
houdt 4).
18. Twee maanden na dien brief deed hij met zulk een slaven-
doop eene smartelijke ondervinding op. Zekere slavin Marotte had
hij gedoopt en den naam Anna Maria gegeven 5). Hare meesteres
had haar deswege bloedig doen geeselen. Wel onderzocht de Deen-
sche gouverneur het geval en beloofde volgens de koninklijke wet
zijne bescherming, maar intusschen was het arme schepsel door de
tuchtiging krankzinnig geworden en aan den getting gelegd. En
haar meesteres zwoer, dat zij daarin sterven zou. ,,Ketenen en ban-
den schijnen nog soms de belijdenis des evangeliums te volgen" 6).
') Aldus eenmaal ook Steven van der Haghen: ,,'t Is al de Portugisen-padres diese
prison, dat sulcken godvruchtige mannen warren, haer niet ontsagen vant eene eylandt
aent ander te gaen.. .." d.d. Casteel van Amboina 14 Aug. 1617, Grothe, Archief owd-
holl. sending. V 85 vlg. Doch predikanten als Heurnius en Wiltens bleven bij hen niet
achter.
2) Ja, en op de Deensche Antillen ook van den gouverneur, Oldendorp a. w. II 521.
*) De door Frederik IV van Denemarken in 1705 gestichte ending in Trankebar
aan de kust van Koromandel, waaraan vooral de namen van -Heinrich Pliitschau en
Bartholome'is Ziegenbalg verbonden zijn. Van des laatsten Malabarisches Heidentum
bezorgde Caland eene uitgave, 1926. Voorde 19de eeuw Hans Gehring, Land und Volk
der Tamulen, Giitersloh 1899. A. Gehring, Das Tamulenland, seine Becohne; und die
Mission, Leipzig, 1927.
4) Henricus Miiller aan classics Amsterdam d.d. Christianstadt, St. Kruis, 15 Jan.
1775, oud class. archief, W. I. eilanden, aid. St. Kruis, blz. 1.
') Eene andere Marotte, maar onder de Hernhutters op St. Thomas, na haren doop
Magdalena, 1739, bij Oldendorp a. w. II 589 en twee Anna Maria's aldiar register in
voce.
*) Extract nit Ker'ke. Acle boek St. Kruis 4 Maart 1775, oud class. archief, afd. St.
Kruis blz. 2.
NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN
In dezen zelfden tijd bracht zekere Herman van Tiel op St. Kruis
eene beschuldiging tegen ds. Miiller en zijn kerkeraad, ouderling
Joh. Rogiers en diakenen Pieter Rogiers en Jac. de Veer, in, als
zou de gemeente in menig opzicht van de Nederlandsche gerefor-
meerde kerkorde afwijken. Om dit geschil te onderzoeken kwa-
men toen ds. Joh. Wilh. Brand van St. Thomas met zijn kerkeraad
naar St. Kruis over. Wij zullen daarover later nog moeten hande-
len. Thans vermelden wij slechts, dat bij het hooren der partijen
weder Miillers goede gezindheid jegens slaven bleek. Dat men zich
bij den predikant most aanmelden, wanneer men ten avondmaal
wilde gaan (een der bezwaren van Van Tiel), geschiedde omdat er
soms negers kwamen, die men niet kende en dus most onderzoe-
ken. Maar het uitreiken van biljetten van toelating zooals b.v.
in de gereformeerde kerk te Kopenhagen geschiedde had ds.
Miller afgeschaft, op verzoek van negers, die daaraan aanstoot
namen en ,,men moet ook den minste geen aanstoot geven" 1).
19. Deze predikant Brand van St. Thomas was op dit punt
geen geestverwant van zijn jongen college op St. Kruis. Classis
Amsterdam had na den brief van Miiller zijn gevoelen gevraagd.
Hij schreef toen een lang en zwartgallig antwoord terug, waarin
hij sterk afgaf op zijne blanke gemeente o.a. omdat z66veel chris-
tenen zich in ontucht met heidenen verliepen, dat de bastaarden
in groote menigte langs de huizen bedelden. Maar de negers achtte
hij niet better. De classics had op ending onder hen aangedrongen,
doch ds. Brand had daar weinig oor naar. Een goddeloos geslacht,
die negers, bevlekt met alle zonden, ook met tooverij. Zij zoeken
het christendom alleen om met de blanken gelijke voorrechten te
genieten, om ook voor de openbare rechtbanken te mogen ver-
schijnen, maar zij zouden nog altijd alle blanken op de drie eilan-
den willen vermoorden, zooals zij dat op St. Jan hebben gedaan *),
zoo het zwaard der overhead hen niet in bedwang hield. Brand
deed wel zijn best hen tot de waarheid te brengen, maar hen tot
lidmaten aannemen, going niet, tenzij zij in wettig huwelijk wilden
treden en grondige kennis bezaten. Er was op St. Kruis ook een
Engelsche predikant, Matthew, die in Christianstadt eene neger-
school had opgericht, maar Brand achtte dat eene schadelijke con-
currentie voor den gewonen schoolmeester. Wel is waar had men
1) Kerkeraadszitting op St. Kruis 4 Maart 1777 en verslag daarvan oud class, ar-
chief, afd. St. Thomas blz. 3.
9) De groote slavenopstand op St. Jan, uitgelokt'o.a. door de vreeselijke strafwet
van Ph. Gardelin, gouverneur van St. Thomas, was eind November 1733 uitgebarsten.
Er waren toen op St. Jan 109 plantages met 1087 slaven. 27 Mei 1734 was de opstand
met Fransche hulp in bloed gesmoord, Westergaard a. w. pag. 166-175.
78 NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN
die negerschool aan 's mans zoon toevertrouwd, maar Brand vond
dat een gevaarlijk experiment, vermits die jongeling daardoor
bloot stond aan de verleiding der jonge negerinnen in dit heete kli-
maat. De classics had hem ook gewezen op den zendingsijver van
ds. Miller. Brand voerde daartegen aan, dat zulk een negerschool
ook bij zijne gemeente op St. Thomas op te richten onnoodig, be-
denkelijk en nadeelig zou zijn. Onnoodig omdat zijn schoolmees-
ter, de Leidenaar Adr. de Hoogh, zoowel blanke als zwarte kinde-
ren in talen, wetenschappen en de grondwaarheden der religie be-
reids onderwijst, algemeen behind is en, leed hij schade, stellig zijn
ontslag zou vragen. Bedenkelijk, omdat het oprichten van zulk
eene negerschool ds. Brand's gemeente tegen hem opstandig zou
maken. En eindelijk nadeelig, omdat de negers daardoor in hun
hoogmoed zouden gestijfd worden. Ds. Brand wilde den ijver
van ds. Miller gaarne volgen ,voorzoover dat betamelijk was bij
een leeraarsambt volgens de formulieren van het gereformeerd ge-
loof, maar eene kerkregeering en -bediening als op St. Kruis
wilde hij niet. Het was tegen zijn eed. Anderen (hij bedoelt na-
tuurlijk ds. Millerr) mochten van onze gezette kerkwetten afgaan,
het avondmaal van huis tot huis rondbrengen, hun dienst met
koopmanschappen vermengen dat was zijn doen niet. Intus-
schen verlieten de negers zijne catechisatie en gingen naar St.
Kruis om daar aangenomen te worden. Zeer begrijpelijk zochten
zij milder bejegening. Maar ds. Brand kwelde zich met de vraag,
of hij hen bij hun terugkomst niet op nieuw onderzoeken mostt1.
20. De eigenlijke negerzending is op onze eilanden van
de Wesleyaansche methodisten uitgegaan, onder voortdurende
tegenwerking het doet ons leed dat te moeten aantoonen van
het Nederlandsch bestuur. Het is waar, dat het vraagstuk uiterst
moeilijk en samengesteld was.
John Wesley was een stellige vijand van alle slavernij en allen
slavenhandel. Sterken indruk hadden op hem de boeken gemaakt
van Anthony Benezet, de ,,Historical account of Guinea" en zijn
,,Caution to Great Britain" en, toen Wesley Woensdag 12 Fe-
bruari 1772 een van deze beide gelezen had, was hij zeker van zijne
houding tegen deze ,,execrable sum of all villanies, commonly cal-
led the slave trade". Hij bekende nooit iets dergehlijks in de oude
heidenwereld gelezen te hebben en oordeelde, dat het stelsel in
barbaarschheid alles wat christelijke slaven in Moslimsche landen
') Ds. J. W. Brand aan classics d.d. St. Thomas 17 Juni 1778, oud class. archief afd.
St. Thomas blz. 16. Dit stuk is ongedagteekend en breekt af zonder onderteekening;
het vervolg met opschrift ligt enkele bladzijden verder.
NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN 79
te lijden hadden nog verre overtrof 1). Niet alle methodisten dach-
ten zoo. George Whitefield, hun groote prediker, was volstrekt
blind voor den gruwel der slavernij als slavernij; alleen de ruw-
heid van sommige meesters scheen hem zonde. Zijn bekende brief
aan de Trustees van Georgik 1748 verdedigt de slavernij op voor
ons pijnlijke wijze, ja hare invoering, waar zij nog niet bestond. In
een lateren brief, aan Hervey, d.d. Maart 1751, beroept hij zich
daarvoor, natuurlijk, op den Bijbel. Op Abraham die immers sla-
ven had, en op de Gibeonieten die tot slaven werden gemaakt 3).
Daarentegen was een andere volgeling van John Wesley ook op
dit punt zijn overtuigde geestverwant, en hij is het, dien wij op
St. Eustatius gaan ontmoeten. Daarom spreken wij over hem wat
uitvoeriger.
Thomas Coke is geboren in 1747 te Brecknock of Brecon, hoofd-
plaats van Brecknockshire in Wales, waar zijn vader burgemeester
was 3). Hij kwam 11 April 1764, gelijk zoovele andere ,,Welsh-
men", in Jesus College te Oxford, werd ,,doctor of civil law", maar
going als curate naar South Petherton in Somersetshire, nog onbe-
keerd. Zijne eerste ontmoeting met Wesley geschiedde Dinsdag 13
Augustus 1776. ,,Ik had een lang gesprek met hem", teekent Wes-
ley aan, ,,het begin eener vereeniging, welke, naar ik vertrouw,
nooit zal eindigen" 4). En zoo is het ook gegaan. Methodist gewor-
den, smadelijk uit zijn ambt ontslagen, sloot hij zich te nauwer bij
Wesley aan, die hem, man van rang en fortuin, tot general in-
spector voor Amerika bestemde. Philip Embury had daar het
methodisme georganiseerd, na hem hadden kapitein Webb 5),
Boardman, Pillmoor, Asbury door gearbeid. Den 2 September
1784 wijdde Wesley Coke tot bisschop voor den arbeid in Ameri-
ka 6). Den 18den verliet hij Engeland en vond in Amerika het
') John Wesley, The Journal, ed. Nehem. Curnock, Standard Ed. V 445 s. op Wed.
12 Febr. 1772. Robert Southey, The life of Wesley etc. ed M. H. Fitzgerald. Oxf., 1925
II 256.
3) James Paterson Gladstone, Georg Whitefield M. A. Fieldpreacher, N. Y. z. j. pag.
135. 254. 280.
2) Een foto van zijn geboortehuis te Brecon, een andere van hemielven en een derde
van zijn huis te Bristol als general superintendent in genoemd Journal VI tegenover
pag. 120. Zie ook Diction. Nat. Biogr. XI in voce. Dit artikel noemt verscheiden Le-
vens van Coke, door Crowthen, Drew, Etheridge, Moister en Sutcliffe. Van deze bezit
en gebruikte ik J. W. Etheridge, The life of the Rev. Thomas Coke, Lond., Mason, 1860,
met portret.
') The Journal VI 120. Henry Moore, Life of Wesley, II 308 ss. Etheridge a. w.
pag. 47.
5) ,The captain is all life and fire; therefore, although he is not deep or regular, yet
many who would not hear a better preacher flock together to hear him". The Journal
V 497 op Dinsdag 2 Febr. 1773.
6) De plechtige bul van aanstelling als superintendent wonder Wesleys hand en zegel
o.a. bij Southey, a. II 249. H. M. van Nes, John Wesley, blz. 148 vig.
80 NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN
methodisme in goede reuk, terwijl hij door zijn rang en beschaafde
vormen nu ook vele aanzienlijken won. Op de conferentie te Balti-
more constitueerde hij het methodisme als Episcopale Kerk met
bisschoppen, oudsten en diakenen en wijdde Asbury tot bis-
schop 1), terwijl hij 5 Juni 1785 Cokesbury College stichtte. Wel-
nu, just als Wesley (b.v. in zijn,,Thoughts of slavery") was Coke
van den aanvang af een fel bekamper van den slavenhandel,
preekte er tegen en zond een petitie aan het Congres voor de vrij-
lating der negers, die hij en Asbury zelven aan Generaal Washing-
ton te Mount Vernon overhandigden. Zijn heftig, fanatiek optre-
den wekte natuurlijk den tegenstand der slavenhouders, doch bo-
vendien (en dit moeten wij zoo aanstonds op St. Eustatius in het
oog houden) waren velen sterk gekant tegen de methodistische,
bekende oplevingen, de ,,revivals" met zinsverrukkingen, kramp-
trekkingen, luide roepen om een vollen Jezus, helle-angsten, ver-
lammingen gelijk wij die ten onzent b.v. bij de Nijkerksche be-
roerten kennen. Wat niet weg neemt, dat er in 1786 alleen in
Zuid-Carolina 22 kapellen waren en 6600 leden.
21. Nu had Wesley in 1758 te Wandsworth, Surrey, twee ne-
gerslaven en een mulat gedoopt van Nathanael Gilbert, een af-
stammeling van Sir Humphrey Gilbert en ,,Speaker" van het
,,House of Assembly" op Antigua 2). Zijn broeder Francis had hem
voor het methodisme gewonnen. Nathanael keerde naar Antigua
terug, na tevergeefsJohn Fletscher te hebbenverzocht hem te ver-
gezellen, en vormde daar een negergemeente van 200 leden, na
zijn dood in 1778 geleid door John Baxter 3). Ook eene Engelsche
vrouw hield daar samenkomsten met slaven en in 1786 wordt de
gemeente op 2000 negerslaven geschat. Op zijn tweede reis naar
Amerika in dat jaar kwam Coke voor de kust van dit eiland; he-
vige stormen hadden het schip ver uit de koers gebracht; bij een
daarvan had de kapitein, geen vriend der methodisten, bijna den
bisschop, als een andere Jona, over boord gezet. Kerstmis 1786
kwam het gezelschap aan wal. Coke preekte er aanstonds onder
grooten toeloop en ook planters en kooplui vierden hem. Want het
methodisme was daar in eere, overmits het (anders dan gewoon-
lijk, ook bij ons, gevreesd werd) een goeden invloed op de slaven
1) Het getuigschrift d.d. 27 Dec. 1784 bij Etheridge a. w. pag. 114.
2) The Journal op Dinsdag 17 Jan. 1758, IV 247 s. Wesley teekent aan: .,Shall not
His saving health be made known to all nations ?"
*) Over dezen voortreffelijken methodistenprediker, scheepstimmerman op Anti-
gua ..,Daddy Baxter", zooals de negers hem noemden, zie Findlay and Holdsworth,
The history of the Wesleyan methodist missionary Society, Loud., 1921 II 32 s.
NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN 81
oefende en hen ijverig in hun werk maakte. Hij liet nu Warrenner
op Antigua en bezocht zelf met Baxter en twee anderen Domini-
ca, Nevis, St. Vincent, waar Clarke zich vestigde en St. Kitts,
waar Hammet arbeiden zou 1).
22. Daarna kwam men op St. Eustatius, Januari 1787, toen
daar gouverneur a. i. Johannes Runnels was. Deze had just ze-
keren slaaf Harry, die in Amerika methodist geworden was, het
prediken verboden, omdat hij ,,revivals" wekte. Toen Harry met
preeken voortging had hij hem laten geeselen. Dit maakte de ont-
vangst niet hartelijker noch was het gunstig voor het verzoek, dat
Coke van plan was te doen. Zaterdag 27 Januari 1787 ,,stonden met
de translateurs in judicio binnen Thomas Coke doctor, hebbende
noch twee personen bij hem, verzoekende Coke dat elk dier twee
mogte toegelaten worden hunne leer alhier te prediken, gevende
ten dien eynde hunne credentialen en geloofsarticulen den heer pre-
sident over. In advies gehouden". De eerstvolgende dagen heeft
Coke toen nog gepreekt, waar hij kon, totdat Vrijdag 2 Februari
,,staan in judicio binnen Doctor Thomas Coke en Hammet, ver-
zoekende bij interpretatie van P. Ouckama (den secretaries) dat de
laatste zijn leer alhier mag prediken; hem gezegd dat ampt eerst
hier te leeren, (dan) zes weken na St. Kitts en na verloop van dien
tijd bij dugtige bewijsen derselfs nuttigheid aan te toonen, om
diena (daarna) nader te disponeeren, met probitie (sic) om voor
die dispositie hier geen (sic) dienst te doen". *) Uit dit bargoensch
schijnt te blijken, dat de gouverneur geen missie op het eiland wil-
de en het vervolg bevestigt dit vermoeden. Coke vatte het ook
zoo op en schudde het stof van zijn voeten. Hij nam passage op
een Hollandsch schip naar Charleston, door zijne zwarte vrienden
uitgeleide gedaan en van alles voorzien. Hij prijst den kapitein,
die de bemanning uit de Schrift placht voor te lezen, wat Coke
hoorde dat op Hollandsche schepen niet ongewoon was.
23. In 1788 deed Coke, deze Xaverius van het methodisme s),
zijn derde reis naar de West-Indian, preekte op Barbados, Domi-
nique, overall met groot success, maar stootte op St. Eustatius we-
') Dit naar Findlay a. w. II 37-40 en Southey a. w. II 267-272, Etheridge a. w.
pag. 159-167. Dominica, niet te verwarren met San Domingo, dat naar St. Domini-
cus heet, terwiji Dominica, tusschen Martinique en Guadeloupe, aldus door Columbus
benoemd werd, omdat hij het op Zondag ontdekte.
') Extract uit nobuien van den Rand van St. Eustatius op beide data (ongepagineerd).
R. A. De metgezel van den bisschop heet hier Amet, wat wel de (Zeeuwsche?) uit-
spraak en dus schrijfwijze voor den in den tekst genoemden Hammet zijn zal. Findlay
a. w. II 40s. Etheridge a. a. pag. 169.
a) Hij las op een zijner reizen met warme bewondering een Leven van St. Franc.
Xaverius.
West Indische Gids XII 6
82 NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN
der het hoofd. Hij vond daar Harry niet meer. Die had toch sa-
menkomsten met slaven gehouden en gouverneur Runnels had
hem daarop weder laten geeselen en naar Amerika verkoopen 1).
Ook had hij bij plakkaat iederen blanke verboden gebedssamen-
komsten met zwarten te houden op zware boeten en eindelijk ver-
banning voor den blanke, op geeseling reeds bij de eerste maal
voor den slaaf. De bisschop vond dit vervolging tegen den gods-
dienst zelf. De Romeinen, zeide hij, vervolgden de christenen om-
dat zij vreemde goden invoerden; de roomschen de protestanten,
omdat zij ketterijen leerden; maar hier gaat het tegen het gebed,
dat immers voorwaarde is voor Gods zegeningen 2). Toch was er
op het eiland eene gemeente van 258 negers. Na een verblijf van
slechts 6n nacht op het eiland vertrok Coke Donderdag 1 Jan.
1789. Doch de sloep, waarmede hij naar St. Kitts zou oversteken,
kwam in aanvaring met een schip en most terug. Onze zendeling
zag daarin een teeken van de Voorzienigheid, besloot te blijven,
huurde een groot vertrek en hield daar openlijke godsdienstoefe-
ning voor de negers. Maar ,,Hollandsche gouverneurs zijn er geen
menschen naar om te lijden, dat men hun bevelen ongestraft in
den wind slaat". Runnels liet hem aanzeggen, dat hij noch voor
blanken noch voor zwarten preeken mocht op straffe van arbi-
traire correctie en daarna verbanning. ,,Wij antwoordden, dat wij
zouden gehoorzamen, en niets meer op dat eiland van tirannie, on-
derdrukking en zonde te doen hebbende, keerden wij naar St.
Kitts terug, God dankend voor een Britsche wetgeving en een
Britsch bestuur" S).
Runnels had Harry's prediking niet geduld, ook omdat zij de
hoorders tot vlagen van zinsverrukking bracht. Had Dr. Coke
daarover van den aanvang af zijne afkeuring uitgesproken, dan
ware er misschien niet zoo iets ergs gebeurd. Maar hij beschouwde
ze als de uitwendige teekenen der inwendige genade, en de gouver-
neur, ziende, dat Coke Harry als mede-arbeider beschouwde, hield
hen allen voor lastige dwepers en behandelde hen dienovereen-
komstig. Nu had de bisschop een derden metgezel, Brazier, op St.
Eustatius achtergelaten, natuurlijk met de bedoeling, dat hij toch
prediken zou. De gouvemeur ontdekte hem en vergenoegde zich
met hem uit te wijzen. Een aanzienlijke eilander, ,,in wien iets
van het godsdienstige van het oudhollandsch karakter was over-
gebleven" bracht hem naar Saba. Coke prijst dit eilandje om zijn
') Coke vond hem daar later als vrijgelatene en ijverig prediker terug.
2) Findlay, a. w. II 45. Southey, a. w. II 274. Etheridge a. w. pag. 184.
0) BI Southey, a.. pag. 275. Etheridge.w. pag. 185. Fmdlaya. II46.
NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN 83
zuivere lucht en vruchtbaren ground. Er was daar voor 3000 bewo-
ners, van wie j blanken, wel een kerkgebouw, maar geen predi-
kant, en dat sinds 17 jaar 1). De vice-commandeur, de raad en de
burgerij drongen er sterk op aan, dat Brazier daar als hun voor-
ganger blijven zou en boden hem huis en bezoldiging aan. Coke
kwam daarop ook naar Saba, verheugde zich over dezen gang der
dingen en gaf gaarne zijne toestemming. Maar toen gouverneur
Runnels er van hoorde, beval hij aanstonds den man te verjagen
tot groote smart der bevolking 2).
24. Den 1 Oen December 1790 is de onvermoeide bisschop voor
de derde maal op St. Eustatius geweest en heeft zijne opwachting
gemaakt bij den nieuwen commander, Pieter Anthony Godin, in
1789 uit Holland gekomen. Ook nu was de ontvangst alweder on-
vriendelijk genoeg, maar het methodisme zelf bloeide er met niet
minder dan 200 leden, onder wie ook vrije negers en acht verma-
ners. Zij onderhielden betrekkingen met de gemeente op St. Kitts.
Coke, bevreesd het vuur der oude vijandschap weder feller te zul-
len doen ontbranden, waagde het niet er te preeken en stak aan-
stonds over naar Nevis 3).
Twee jaren later, 1792, weder in December, kwam de moedige
man ten vierden male naar ons eiland. Hij vond er niets verbeterd,
de geest der vervolging was nog vaardig over de regeerders en de
kleine methodistische slavengemeente hield zich met moeite
staande ofschoon, zegt Coke, hare ,,meetings" de eenige eeredienst
waren, die nog op het eiland bestond. De gouverneur (dat was
toen weder dezelfde Joh. Runnels, die na Godin a. i. was opge-
treden) ontving hem met ,,de gewone bitterheid". Erger, dat hij
de methodisten bloedig vervolgde. Juist enkele dagen vroeger had
hij twee negerinnen laten geeselen, omdat zij eene methodist
,,meeting" hadden bijgewoond. Toen de zweep van den beul bloe-
dende voren in haar ruggen need, riepen zij, dat zij deze marte-
lingen boven al het goud en zilver der wereld verkozen en gaven
z66veel blijken van geduld en moed, dat sommige heeren, die er
bijstonden, de strafoefening luide afkeurden. ,,Maar niets ver-
mocht den gouverneur zachter te stemmen" 4).
1) In 1755 was op Saba ds. Hugh Knox gekomen van de Presbyterianen en te New
York geordend, G. van Essen aan cL Amsterdam, dd.. St. Eust. 26 Febr. 1756, oud
class. archief, W. Indie, aid. St. Eustatius, blz. 20. Knox sou dan tot 1771 moeten ge-
bleven of toen overleden zijn.
9) Findlay a wII 46 s. Hij noemt den gouverneur telkens Rennels. De noot a duar
pag. 54 geeft Runnels.
') Etheridge a. w. pag. 204 s.
*) Aldar pag. 246. Findlay, a. w. II 54.
84 NEDERLANDSCHE BOVENWINDSCHE EILANDEN
Wij schamen ons over dezen Hollandschen wreedaard. Hem
moet de vrees gedreven hebben voor die genoemde ,,revivals",
maar veel sterker nog die andere en zij was de allesbeheer-
schende in de gansche toenmalige slavenhoudende wereld dat
de gekerstende, onderwezen, eenigszins ontwikkelde neger zijn
slavernij als onduldbaar beschouwen en begeeren zou, om er aan
te ontkomen. Vader Labat zeide reeds in zijn tijd, dat de Engel-
sche geestelijken op Jamaica geen zwarte kindertjes doopten, om-
dat christenen geen slaven konden zijn en men daarom slaven
geen christenen most maken 1). Wij herinneren daar intusschen
niet aan, om Runnels school te wasschen. Bovendien had hij moe-
ten bedenken, dat op al de omliggende eilanden de ondervinding
had geleerd, dat het methodisme den slaven just arbeidzaam-
heid aanprees en men het daarom better gezind werd.
Intusschen, ook voor St. Eustatius, ,,les idWes marchent". In
1811 gaf de, toen Engelsche, gouverneur Barrow den methodisten,
onder wie toen als zendeling Myles Coupland Dixon arbeidde, vrij-
heid van godsdienstoefening. Maar .... er mochten geen samen-
komsten zijn, waardoor slaven aan hun arbeid werden onttrok-
ken; de zendelingen mochten de slavenhouders geen aanstoot ge-
ven; slaven mochten niet ten avondmaal zonder vergunning hun-
ner meesters; er most gepredikt worden in een ,,orthodoxen en
fatsoenlijken stijl, zonder de stuiptrekkende bewegingen thans bij
hen in zwang" 2). Dixon tartte de regeering, om 56n voorbeeld te
noemen, dat bekeerde negers ongeschikt voor hun werk werden.
In 1815 volgde Jonathan Raynar hem op. Op het oogenblik zijn,
gelijk men weet, de protestantsche gemeenten op St. Maarten a) en
St. Eustatius wesleyaansch methodist, bediend resp. door de zen-
delingen C. M. J. Darrell en C. Clark (op/ 1800!), terwijl op Saba
de Anglikaansche geestelijke F. E. Prior arbeidt.
1) Vergel. J. A. Froude, The English in the West-Indies, 1888. pag. 205.
') Ms. Hamelberg, K. Bibl, 120 B. 3, blz. 75. Opmerkelijk dat toen de dochter van
Runnels eene ijverige methodist klasleidster op St. Eustatius was! Findlay a. w. II
156 noot.
') Op St. Maarten had John Hodge, een vrije kleurling van Anguilla, in 1817 het
methodisme gebracht, eerst in het Fransche gedeelte, vanwaar het ook naar het Neder-
landsche kwam. Onder zendelingen als Gilgrass, Cullingford steeg het aantal gemeente-
leden er tot 409 (in 1829), wonder wie ook vele blanken. Toen in 1849 de slavernij op
Fransch St. Maarten ophield, vluchtten vele slaven van het Hollandsche gedeelte daar-
heen, maar onder hen geen van de honderden methodist negers, Findlay a. w. II 11170-
172, 385.
DE VERRASSING VAN WILLEMSTAD
DOOR
MR. B. DE GAAY FORTMAN
I
,,Wij zouden eigenlijk niets liever doen dan een sluier werpen
over 't oude jaar, zonder hem ooit weer op te lichten", schreef de
Amigoe di Cura9ao4 Januari 1930 in een nieuwjaars-
overpeinzing. Deze geestesgesteldheid is niet onbegrijpelijk, maar
lijkt mij toch de ware niet, zoolang uit het op 8 Juni 1929 gebeur-
de nog niet de practische lessen getrokken zijn, waartoe dit in zoo
ruime mate gelegenheid geeft. Niettemin zal er een tijd ko-
men, waarin die datum alleen nog maar geschiedkundige be-
teekenis heeft evenals de Iste Januari 1807. Zoowel het.een als
het ander maakt het wenschelijk de geschiedenis van Urbina's
overval zooveel mogelijk vast te leggen. Zooveel mogelijk, want
noode mist men het getuigenis van den man, die blijkbaar de
eenige is, die rekenschap kan geven van de voorbereiding, de
beweegredenen en de uitvoering aan zijn zijde van het plan van
aanval.
Dit opstel is in hoofdzaak bedoeld als documentatie, als weer-
geving van de uitingen van anderen, zoowel wat de feiten zelf als
wat de beoordeeling daarvan betreft, zonder dat daarbij eigen
opvatting zorgvuldig verzwegen wordt. Als zoodanig worde het
ook gelezen.
Toen in den morgen van maandag 10 Juni 1929 H. M. de Ko-
ningin den korten afstand aflegde van haar paleis naar de Nieuwe
kerk te Amsterdam, waar de huldiging der Koningin-Moeder zou
plaats vinden, ventten op den Dam de krantenjongens luidkeels
met de bijzondere uitgave van het dagblad D e T e e g r a a f,
dat in pakkend opschrift ,,Venezolaansche overval op Cura9ao.
Gouverneur en garnizoen van Willemstad gevangen. Op Ame-
DE VERRASSING VAN WILLEMSTAD
rikaansch ship weggevoerd. Zondag weer vrijgelaten. Bij de bot-
sing met de bandieten verscheidene manschappen gedood" het
publiek, dat zich opmaakte, om zijn deel bij te dragen in de na-
tionale hulde, kond te doen van de national schande, die op Cu-
racao over land en volk gekomen was. Ongelukkiger had het niet
kunnen treffen.
Wat wist men in Nederland van Cura9ao? Dat er ruim vijftien
jaren geleden veel over te doen geweest was in verband met de
opening van het Panama-kanaal, was men lang vergeten. De of-
ficieele mailverslagen, die destijds vrij geregeld althans eenige
kennis omtrent dit gebiedsdeel verspreidden, waren, schier on-
gemerkt, al eenige jaren geleden uit de Nederlandsche pers ver-
dwenen. Van Hr. Ms. scheepsmacht in de Caraibische zee was het
laatste stationsschip reeds geruimen tijd terug vertrokken, en als
verzamelnaam bestond deze scheepsmacht alleen nog in legen-
darische herinnering. Dat Curacao sinds korten tijd in verband
gebracht most worden met ,,petroleum", was misschien voor
het oogenblik nog het meest bekend, maar nog niet zoo heel lang
geleden was in het openbaar geschreven, alsof die petroleum op
Curacao gewonnen werd.
En nu stond Curacao althans het eiland van die naam in
het midden der belangstelling. Wie er iets van wist, kon in tram
en trein een belangstellend en luisterend gehoor om zich verza-
melen, en wie er wel eens geweest was, zij het misschien alleen als
doortrekkend passagier van een mailschip, kon haast zeker zijn
van een vraaggesprek met een dagbladschrijver van naam. Wat
werden de encyclopaedieen en nog niet eens altijd onze Ne-
derlandsche encyclopaedia van West-Indie ijverig geraad-
pleegd! welk een stof verschaften de altijd bij hun verschijnen
reeds verouderde ,,Koloniale verslagen"! hoe tevreden was het
krantenlezend publiek met al die elementaire kennis, zoo lang er
omtrent het werkelijk gebeurde weinig of geen nieuws meer bin-
nenkwam na de eerste telegrammen, die een voorstelling gaven,
welke nu wel niemand meer voor zijn rekening zal willen nemen.
De eerste berichten kwamen hierop neer: Een gewapende ben-
de, vermoedelijk uit Venezolanen bestaande, overrompelde en be-
zette het gedeelte van de hoofdplaats van Curacao, Willemstad,
dat aan zee gelegen is.... De aanvallers wisten het gouverneurshuis
binnen te dringen, maakten zich meester van den person van den
gouverneur.... en brachten hem, zoomede den plaatselijken com-
mandant en verscheidene soldaten, aan boord van het Ameri-
kaansche stoomschip Maracaibo, dat zij reeds v66r hun overval
DE VERRASSING VAN WILLEMSTAD
op Willmstad hadden overrompeld. Zij presten den gezagvoerder
.... hen zoomede hun gijzelaars naar open zee te brengen....
Honderden bewoners werden onverhoeds door geweerschoten uit
den slaap gewekt. De overval werd tegelijk op het fort en op het
militaire kamp geopend, in welk laatste ongeveer 500 man door de
Venezolanen, wier aantal nog lang niet vaststaat, werden verrast.
Ik onderstreepte een en ander, dat reeds aanstonds ongerijmd
was, of dit later gebleken is.
Eentelegram,datde Koninklijke Nederlandsche
stoombootmaatschappij zou hebbenontvangen,sprak
van 200 man, die Zaterdagavonds uit Venezuela op Curagao zou-
den gekomen zijn. Zelfs verhaalde de eerste officieele regeerings-
inlichting, na een geheelen nacht van ongestoorde draadlooze ver-
binding met Curagao, van een bende van ,,naar schatting 500
Venezolanen", die de militaire politiewacht had overvallen, het
munitiemagazijn der kazerne geplunderd had, en den gezagvoer-
der van de Maracaibo zou hebben gedwongen, hen naar Vene-
zuela te brengen, na erin te zijn geslaagd, den gouverneur en den
commandant der politietroepen ,,bij verrassing op te lichten" en
aan boord van dat schip te brengen. Bij de ,,petroleum" zou geen
rustverstoring hebben plaats gehad.
Een V.D. bericht uit New-York verhaalde van de bezetting
der gouvernementsgebouwen door de bende en van den dood van
verscheidene politie-officieren. En Reuter seinde: de aanvallers
landden plotseling aan het waterfront.... De stad was tijdelijk
geheel in handen der aanvallers.
Het ligt voor de hand, dat de beschouwingen, die de pers naar
aanleiding van al dit onbetrouwbare nieuws gaf, met plaatjes en
kaartjes uit de oude doos, dikwijls niet meer waren dan fantas-
tische veronderstellingen. Zoo waagde, om tot 66n voorbeeld mij
te bepalen, De Residentie bode de opmerking, dat de
,,nationalistische filibusters", zooals een New-Yorksch telegram
de indringers had genoemd, Curacao wel niet aan de havenzijde
zouden zijn binnengekomen, want daar lag het fort.... met de
vuurmonden, en de Maracaibo zou, wanneer dit schip met eigen
bemanning der Venezolanen de haven was uitgestoomd, zeker
door de kanonnen van het fort naar den kelder geschoten zijn.
- Mogelijk is, wat dit laatste betreft -, Urbina niet veel better
op de hoogte geweest.
Het wordt echter tijd, het gebied der verbeelding te verlaten,en
te trachten, zooveel mogelijk te komen tot beantwoording der
vraag, wat er dan nu eigenlijk wel gebeurd is.
DE VERRASSING VAN WILLEMSTAD
Het zal wel niet mogelijk zijn, een nauwkeurig, betrouwbaar,
relaas tot in bijzonderheden te geven van den overval zelf, het-
geen daaraan voorafgegaan is, en wat daarop gevolgd is. Er zijn
officieele verslagen en verhalen van ooggetuigen; deze laatste in
ongedacht groot aantal, ondanks des ministers verklaring, dat
ieder, die niets met de herrie te maken had, zijn huis gesloten had,
alleen op eigen veiligheid bedacht. Het lijkt mij het best, de of-
ficieele inlichtingen en het verslag van het weekblad A m i g o e
di Cura a o eerst te geven, en daarna het belangrijkste mee
te deelen, uit hetgeen door de pers bekend geworden is van de
verhalen van buitenstaanders, waaruit niet altijd duidelijk is, of
zij alles, wat op hun naam staat, zelf hebben waargenomen, dan
wel daaronder ook mededeelingen van anderen begrepen zijn.
De officieele inlichtingen. Het heeft lang geduurd voor in Ne-
derland betrouwbare gegevens van dezen aard aanwezig waren.
Het eerste wat deze deden vaststellen, was wel, dat er niet veel
overbleef van de officieele inlichting, op 10 Juni 1929 door de re-
geering verstrekt, en evenmin van het vier dagen later in een pers-
gesprek met den minister van Kolonien gedane relaas, gegrond op
telegrafische gedachtenwisseling tusschen minister en gouverneur.
De verslagen van gouverneur en troepencommandant, die in
het begin van Augustus op het department van Kolonien ont-
vangen werden, werden niet ter algemeene kennis gebracht. De
regeering achtte openbaarmaking van deze bescheiden niet ge-
wenscht, omdat zij zooveel leemten bevatten; zij werden ter
griffie van de Tweede kamer ter kennisneming van de leden ge-
legd. Het groote publiek heeft zich moeten bepalen tot het uit-
treksel uit het eerste gedeelte van het verslag Hoorweg-Benne-
witz, dat als bijlage bij de memories van antwoord op het voor-
loopig verslag van hoofdstuk XI der staatsbegrooting voor 1930
is gegeven.
Ik begin thans met het regeeringsantwoord op de aanstonds
door het Eerste-Kamerlid, den heer Colijn, gestelde schriftelijke
vragen, waarbij in het bijzonder was aangedrongen op ophelde-
ring, waaraan het was toe te schrijven, dat een bende van 500
Venezolanen dermate gewapend kon zijn, dat de militaire poli-
tiemacht kon worden overmeesterd, en verwerk daarin tevens de
bij de interpellatie-Colijn in de zitting der Eerste kamer van 19
Juni verstrekte inlichtingen.
Een en ander komt hierop neer.
Vrijdag 7 Juni 1929 is op Curacao op gewone wijze een Vene-
zolaansche schoener binnen gekomen met een groot aantal pas-
DE VERRASSING VAN WILLEMSTAD
sagiers (de heer Colijn had ergens gelezen: 200, de minister meen-
de: 50), allen van behoorlijke passen voorzien. Op andere plaat-
sen, volgens den minister in kreeken, die in groot aantal ,,de rot-
sige kust van dit tropische land breken" bedoeld zullen zijn de
baaien waren nog een groot aantal Venezolanen geland, terwijl
ook nog van de op Curacao werkzame Venezolanen zich bij de
bende gevoegd hadden. Urbina en eenige hoofdleiders warren
kort te voren, misschien ook dien 7den, op het eiland aangeko-
men. De troep had zich daar georganiseerd, afzonderlijk in een
aanvalstroep, versterking en afzettingsbenden, en was voorzien
van wapenen, die ook al in de baaien binnen gesmokkeld waren,
pistolen, automatische geweren, karabijnen en klewangs. In de
stad waren talrijke handlangers verspreid, wachtende op de kern,
die om half tien ten getale van 80 man in razende vaart in drie au-
tobussen van buiten de stad naar het fort kwam gereden. De
wacht van 6 man werd neergeslagen, het piket van 24 man werd
omsingeld en het arsenal bezet. In een kwartier uur tijds warren
de opstandelingen de baas, en kwamen van alle kanten opdagen
om zich te wapenen. De militairen, die zich verdedigen konden,
hebben dit ook stevig met revolvers gedaan, nochtans is het ge-
volg hiervan niet bekend geworden, omdat de Venezolanen doo-
den en gewonden later meevoerden.
Waarschuwing van de in de stad verspreide politiesoldaten,
die evenmin als die in het fort over geweren beschikten, was niet
mogelijk; de militairen, die nog bereikt konden worden, snel-
den naar de kazerne, maar kwamen te laat, omdat de toegan-
gen tot het centrum afgezet waren, en stuitten op de overmacht.
Kort na den overval kreeg de gouverneur van luitenant Berger
telefonisch bericht, dat de Venezolanen de kazeme hadden aan-
gevallen, en den raad, om alles te sluiten. Daaxna kon de gouver-
neur geen telefonische verbinding met de politiewacht meer
krijgen. Om half elf kwam kapitein Borren bij den gouverneur
met de mededeeling, dat hij gevangen was telefonisch op de
hoogte gesteld, was hij met een auto naar het fort gekomen, en
daar bij de wacht in de handen der opstandelingen gevallen -,
dat de Venezolanen heer en meester waren en alle wapenen (la-
ter bleek: niet alle) genomen hadden. Zijn raad was: zorg, dat de
bende, die gedreigd had bij tegenwerking de stad te zullen plun-
deren en de C.P.I.M. in brand te zullen steken, overeenkomstig
haar wensch zoo spoedig mogelijk met de Maracaibo (een schip
van de Amerikaansche Red D-lijn) kan vertrekken. Tusschen de
eerste waarschuwing en half twaalf bleef de gouverneur this,
DE VERRASSING VAN WILLEMSTAD
omdat hij niet wist, wat hem boven het hoofd hing, en omdat hij
intact wilde blijven, om de leading te houden. Van maatregelen,
door wien ook genomen, tusschen 10 uur en half twaalf, werd den
gouverneur niets bericht, en door de C. P. I. M. telefonisch ge-
boden hulp van tien geweren en revolvers werd door den gouver-
neur als onvoldoende afgewezen. Om elf uur kwam luitenant Ber-
ger bij den gouverneur zonder gegevens voor maatregelen; hij kon
de verspreide militairen niet verzamelen voor een tegenaanval.
Tegen half twaalf werd de gouverneur weer bezocht door den com-
mandant der troepen, nu vergezeld van Urbina en een groot aan-
tal rebellen. De gouverneur was toen alleen, en most zich, ge-
dwongen door de overmacht, overgeven. Er werd gedreigd, dat,
als de gouverneur niet den snellen aftocht der Venezolanen be-
gunstigde, de stad en de bedrijven in den omtrek in brand ge-
stoken zouden worden. Zoowel bij den agent der Red D lijn als bij
den loods heeft de gouverneur toenhet vertrek van de Venezolanen
een 250-tal, met wapenen en munitie, op de Maracaibo bevorderd.
Intusschen stond de gouverneur als gevangene onder bewaking op
het gouvernementsplein. Met kapitein Borren werd hij aan
boord meegenomen. Tusschen half drie en drie uur 's nachts
was de overval afgeloopen.
Het verdient aanbeveling nu eerst het verslag van de A mi g o e
van 15 Juni 1929, toen dus de staat van beleg nog bestond, te
laten volgen.
Het blad begint zijn verhaal bij de binnenstorming op dien
zaterdagavond te ongeveer kwart over negen van drie groote
trucks met tachtig Venezolanen, gewapend met karabijnen en
groote kapmessen, komende uit de richting van Pietermaai, in
het fort. Een gedeelte der Venezolanen vloog op de hoofdwacht af,
waar drie politiemilitairen waren, van welke de sergeant-majoor
Vaas werd neergesabeld en twee Surinamers zware verwondingen
opliepen. Op hetzelfde oogenblik vloog een tweede troep de eet-
zaal binnen, waar een paar man zaten te eten; hier werd den ser-
geant-majoor Marcusse de schedel gekloofd; den volgenden dag
overleed deze. Een derde gedeelte der Venezolanen drong de
slaapzaal in; de daar aanwezige militairen hebben met de anderen
die zich achter de cantine hadden teruggetrokken voet voor voet
het terrein verdedigd. Er werd zwaar gestreden, maar toen de pa-
tronen van de revolvers verschoten waren, was geen weerstand
meer mogelijk, waarop verschillende soldaten zich in veiligheid
stelden op het plein van de gevangenis, en anderen langs het
strand ontkwamen, na zich van de fortmuur in zee te hebben laten
DE VERRASSING VAN WILLEMSTAD
vallen. Een laatste groep der Venezolanen drong het munitie-
magazijn binnen, en maakte zich daar meester van zoo goed als
alle geweren en een deel der munitie.
De Venezolanen, die zelfs enkele repeteergeweren hadden, ston-
den onder bevel van general Rafael Sim6n Urbina en kolonel
Machado; de eerste was in Augustus 1928 op Curanao geinter-
neerd geweest, de laatste had meermalen als tenniskampioen
Curacao bezocht. Urbina zou met enkele manschappen in het ge-
heim of vermomd geland zijn.
Luitenant Berger going op het schieten onmiddellijk naar het
fort, doch vond alles reeds in handen der Venezolanen. Kapitein
Borren werd opgebeld en kwam met zijn auto het fort in vliegende
vaart binnen stormen tot midden onder een twintigtal zwaar ge-
wapende Venezolanen, die zijn auto beschoten en met kapmessen
bewerkten. Hij trachtte zich nog te verdedigen, maar gaf zich ten
slotte gewonnen. Een sergeant ontkwam met een mitrailleur langs
den zeekant, twee andere sergeants brachten een andere mitrail-
leur in veiligheid.
In ongeveer een kwartier had dit alles zich afgespeeld.
Spoedig na de eerste trucks kwamen er andere uit de buurt
van Rust, en tegelijker tijd rukten troepen Venezolanen van Rooi
Canario naar de stad, zoodat hun aantal tot vijf- of zeshonderd
man aangroeide. De Breedestraat aan de Pundazijde, Schaarlo
en de toegang tot de brug werden afgezet; burgers en militairen
werden met revolvervuur in bedwang gehouden.
Kapitein Borren werd naar den gouverneur gezonden om den
eisch der Venezolanen: zoo spoedig mogelijk met de Maracaibo
te kunnen vertrekken, anders zou men de stad plunderen en de
Isla in brand steken, kenbaar te maken De gouverneur verzocht
daarop den agent, last te geven om dit schip, reeds door de Ve-
nezolanen bezet, te laten vertrekken 1).
Daarop brachten Urbina, kapitein Borren en de Curacaosche
praktizijn Sutherland als tolk met zes gewapende Venezolanen
een bezoek bij den gouverneur, om nogmaals op den eisch der op-
standelingen aan te dringen. Bij deze gelegenheid zou Urbina ge-
sproken hebben van wraak, die hij kwam nemen, omdat hij het
vorige jaar een paar dagen op Aruba zonder eten gelaten was en
geboeid naar Curacao gebracht. Curacao noemde hij den slaaf
1) In een persgesprek met den kapitein van de Maracaibo, dat El
nuevo diario van 12 Juni 1929 geeft(zie Amigoe di Curacao
van 22 Juni 1929), wordt met geen woord van medewerking van den agent
der Red D lijn tot dit vertrek gewaagd.
DE VERRASSING VAN WILLEMSTAD
van Gomez. De gouverneur most mee naar beneden, om te too-
nen, dat tegen het Curagaosche volk niets kwaads bedoeld werd.
Men going naar het loodskantoor, waar de gouverneur naar boven
going, om een en ander betreffende het vertrek met den haven-
meester te regelen. Emmastad bood nog wel hulp, maar de gou-
verneur oordeelde dit aanbod van een gering aantal wapenen
doelloos.
In het kamp der Venezolanen bij de Isla werd na middernacht
hevig gevochten; de politiewacht van Rooi Canario werd over-
rompeld en bijna geheel verwoest.
Teruggekeerd op het gouvernementsplein werd daar nog ge-
sproken over het verhalen van de Maracaibo naar de Pundazijde,
maar men is geeindigd met over de brug naar het schip te gaan:
voorop een troep gewapende Venezolanen in gelid, daarachter
de gouverneur, kapitein Borren en Machado en daarna weer en-
kele gewapende Venezolanen. Het was toen ongeveer half twee.
De militairen moesten bij het inschepen van troepen, wapenen en
munitie helpen. Gouverneur en commandant moesten mee aan
boord, om te voorkomen, dat er bij het uitvaren op het schip zou
worden geschoten. Met een 260 Venezolanen werden een achttal
Nederlandsche militairen meegevoerd, een zekere Perez, een Ve-
nezolaansche moordenaar, en enkele andere Venezolaansche ar-
restanten, die men bevrijd had.
Zondagmorgen reden in allerijl trucks met gewapende Venezo-
lanen langs Otrabanda en Pietermaai naar de buitendistricten.
De Venezolaansche consul hield zich toen reeds geruimen tijd
schuil. De ondervoorzitter van den Raad van bestuur nam het
behind in handen en belegde een raadsvergadering. Luitenant
Berger verzamelde de manschappen in het Waterfort, wapende
hen met de overgebleven wapenen, die nog ruim voldoende wa-
ren. Boven den ingang van het Waterfort werd een mitrailleur
geplaatst, en een sterk gewapende patrouille going met een tweede
mitrailleur naar Rooi Canario. Om 7 uur dien avond kwam de
Maracaibo met de gijzelaars terug. Geen gejuich steeg op uit de
ontzaglijke menschenmassa.
En nu het relaas, dat bij de memories van antwoord op de be-
grooting van Kolonien is overgelegd.
In het Waterfort waren 40 militairen aanwezig. Twee autobus-
sen ,elk met ongeveer twintig Venezolanen stoven de poort van
het Waterfort binnen. Bij het politieposthuis stopten deze au-
to's; de inzittenden, enkelen van vuurwapens en de overigen van
lange kapmessen voorzien, stegen uit en de meesten hunner be-
|
RSS
HIDE
