DE WEST-INDISCHE GIDS

De

West=Indische Gids

WONDER REDACTIE VAN

Dr. H. D. BENJAMIN, ProL Dr. J. BOEKE,
Mr. B. DE GAAY FORTMAN, JOH. F. SNELLEMAN,
C. A. J. STRUYCKEN DE ROYSANCOUR

ELFDE JAARGANG 1929/1930

TWAALFDE DEEL

'S-GRAVENHAGE
MARTINUS NIJHOFF
1930

INHOUD VAN DEN ELFDEN JAARGANG

Bli.
AERSSEN VAN SOMMELSDYCK (CORNELIS VAN). Zie Bijlsma
BENJAMINS (Dr. H. D.). Boekbespreking ....... 89
Aphra Behn. The incomparable Astrea. By V. Sackville-
West. London 1927.
Treef en lepra in Suriname . . . . . 187
Een Amerikaansche Professor over Surinaamsche
Boschnegers. ................... 483
Notes on the Saramaccaner Bush Negroes of Dutch Guiana,
by Morton C. Kahn. (American Anthropologist, July-
September 1929).
,,Sneki-koti". Inenting tegen den beet van vergif-
tige slangen ...... .............. 497
Een Album ................ 575
De Wereld in Beeld. Serie I. Onze Overzeesche Gewesten.
Uitgave van de N. V. Zeepfabrieken ,,Het Anker", v.h.
Gebr. Dobbelmann, Nijmegen. Haarlem 1929.
BOEKE (Prof. Dr. J.). Bijschrift bij het portret van Dr. H.
D. Benjamins, v66r . . . . . . . 497
BIJLSMA (Mr. R.). De brieven van Gouverneur Cornelis van
Aerssen van Sommelsdyck aan Directeuren der SociEteit
van Suriname uit het jaar 1684 . . . . . 263
DOUGLAS (CHARLES). Ananas-kultuur in Suriname . . 34
DIJK (Mr. M. VAN). Nog eens: Verzuimd St. Eustatius. . 412
EASTON (Dr. N. WING). Boekbespreking . . . ... 387
Geologic en geohydrologie van het eiland Curagao, door G.
J. H. Molengraaff.
FORTMAN (Mr. B. DE GAAY). Koning Willem I en het eiland
Ruatan .. . . . . . . . . .. 29
-- De Curacaosche begrooting voor 1929. 1 .. . 85
De West-Indische Maatschappij . . . . 307

INHOUD VAN DEN ELFDEN JAARGANG

Blz.
FORTMAN (Mr. B. DE GAAY). Boekbespreking. .. ... 443
J. C. Waymouth. Memories of Saint Martin (Netherland
Part). 1852-1926.
Boekbespreking . . . . . . . 473
De Geschiedenis van Curafao op nieuw verteld, door C. P.
Amelunxen. Martinus Nijhoff, Den Haag, 1929.
Boekbespreking . . . . . . . 478
1929. Handelsadresboek voor Ned. West-India (Eerste uit-
gave), Samengesteld door Vereeniging ,,Bureau voor han-
delsinlichtingen". Oudebrugsteeg 16. Amsterdam C.
Boekbespreking . . . . . . . 542
Prof. Mr. J. A. Eigeman. India en de ministerraad. Eene
staatsrechtelijke studied. 's-Gravenhage 1929.
De Curacaosche begrooting voor 1930 . . . 545
FRUYTIER (Ir. L. A.). Zie Rede.
GODDIJN (Dr. W. A.). Boekbespreking . . . . 335
The Ferns of Surinam and of French and British Guiana,
door Dr. C. Posthumus; uitgegeven door den schrijver,
N. V. Jahn's Drukkerij, Malang, Java, 1928.
GOEJE (C. H. DE). Het merkwaardige Arawaksch (met een
langdradige inleiding) . . . . . . . 11
A. Ph. Penard over inwijding en wereldbeschouwing
der Karaiben ................... 275
Boekbespreking. . . . . . . ... 287
Catalogo de la Real Biblioteca, Tomo VI. Manuscritos.
Lenguas de Amirica, Tomo I. Madrid 1928.
Ensayo grammatical del Dialecto de los Indios Guaraunos,
compuesto por el R. P. Bonifacio Ma. de Olea 0. M. C.
Misionero Apost61ico del Caroni. Caracas 1928.
HERSKOVITS (MELVILLE J.). The second Northwestern Uni-
versity Expedition to the Suriname Bush-Negroes, 1929 393
KALFF (S.). Franschen in Suriname . . . . . 316
KATE (Dr. H. TEN). Versieringskunst der Boschnegers. . 437
KESLER (C. K.). Duistere bladzijden uit de geschiedenis van
Suriname .. . . . . . . . . . 113
Een Duitsch medicus in Essequebo in de laatste ja-
ren der 18e eeuw ............... 241
De ontwikkeling van een modem bankbedrijf. De
Maduro's Bank op Curacao . . . . . . 461

INHOUD VAN DEN ELFDEN JAARGANG

Blz.
KNAPPERT (Prof. Dr. L.). Verzuimd St. Eustatius . . 159
Geschiedenis van de Nederlandsche Bovenwind-
sche Eilanden in de 18de eeuw . ... 353,421,513,559
KNOBEL (F. M.). Een voordracht te Leipzig over West-Indie 488
LICHTVELD (Lou). Afrikaansche resten in de creolentaal
van Suriname. III ................. 72
Afrikaansche resten in de creolentaal van Siriname.
IV. . . . . . . .. .. . . 251
LIENS (J. A.). Sinaasappel-cultuur in Suriname . ... 449
MENKMAN (W. R.). West-Indische handelsstatistieken. . I
--- Moederlandsche verantwoordelijkheid en West-
Indische autonomie . . . . . . . . 403
Boekbespreking. . . . . . . ... 479
Onze West in Beeld en Woord. Platenatlas door Fred.
Oudschans Dentz en Herm. J. Jacobs. Tweede, vermeer-
derde en verbeterde druk. J. B. de Bussy, Amsterdam C.
De havenbeweging van het eiland Curacao. . 554
MOLENGRAAFF (Dr. Ir. G. J. H.). Brief aan de redactie, naar
aanleiding van Dr. Wing Easton's bespreking van zijn
boek . . . . . . . . . . . 491
OUDSCHANS DENTZ (FRED.). Sneki-koti . . . . 581
PYTTERSEN (Tj.). Kantteekeningen over cultures in Suri-
name en elders .................. 49
Kunnen wij d De mogelijke opleving van Suriname I .. .... 289
De mogelijke opleving van Suriname. II . .. 337
RUTGERS (Dr. A. A. L.). Zie Rede.
SCHUITEMAKER (F. S.). Bezoek aan St. Louis, het leprozen-
eiland in de Marowijne, melaatschen-etablissement van
de Fransche strafkolonie St. Laurent, Fransch Guyana 177
SLOTHOUWER (Mejuffrouw L.). De Nederlandsche Boven-
windsche Eilanden . . . . . . . ... 97
SNELLEMAN (JOH. F.). Boekbespreking:
Het snijwerk der negers . . . . . . . 41
Paul-Guillaume et Thomas Munro, La sculpture negre pri-
mitive. G. Crb & Cie. Paris.
Boekbespreking . . . . . . . 219
Het sprookie van een goudland. The discoveries of the large
and beautiful Empire of Guiana by Sir Walter Ralegh,

INHOUD VAN DEN ELFDEN JAARGANG

BIz
edited from the original text with introduction, notes and
appendixes of hitherto unpublished documents bij V. T.
Harlow. M. A. B. Litt. 1928. The Argonout Press. Londen.
Surinaamsche produkten. . . . . ... 578

Adres in zake Bovenwindsche Eilanden aan den Gouverneur
van Curagao .................... 493
Bibliographie . . 45, 96, 176, 238, 288, 392, 445, 495, 582
Circulaire van het Bestuur van den Nederlandschen Uitge-
versbond ..................... 448
Eedenfonds (van). Zeven en twintigste jaarverslag (over
1928) . . . . . . . . . . . 95
Portret van den Gouverneur van Curagao, B. W. T. van
Slobbev66r ................ 393
van Dr. H. D. Benjamins 1850-25 Februari 1930
v66r .. . . . . . . . . . . 497
Productie van Suriname over de laatste achttien jaren . 175
Rede door den Gouverneur van Suriname, Dr. A. A. L.
Rutgers, op 14 Mei 1929 uitgesproken ter opening van de
sitting der Koloniale Staten . . . . . . 230
Rede door den Gouverneur van Curacao, Ir. L. A. Fruytier,
op 14 Mei 1929 uitgesproken ter opening van de zitting
van den Kolonialen Raad . . . . . . . 235
Uit de Pers ..................... 240
Een commissie voor de Bovenwindsche Eilanden. Een on-
derzoek van de nooden en behoefien.

WESTINDISCHE HANDELSSTATISTIEKEN
DOOR
W. R. MENKMAN

Verleden jaar November werd h. t. 1. ontvangen de
handelsstatistiek van Suriname over 1927, met de samen-
stelling waarvan de Controle der Belasting te Paramaribo
ongetwijfeld een zeer verdienstelijk werk heeft verricht.
De inrichting is zooveel mogelijk aangepast aan de inter-
nationale handelsstatistiek en er is een alphabetische
naamlijst toegevoegd met de ordenummers der gemeene
naamlijst, welke nummers mede zijn vermeld bij de arti-
kelen voorkomende in de staten van den invoer en van
den uitvoer. Met de invoerstatistiek in het Verslag van
Bestuur en Staat heeft de Handelsstatistiek gemeen dat
diverse goederen van Rijks- en Gouvernementswege inge-
voerd ongespecificeerd worden opgenomen; wat het tijd-
stip van publicatie betreft echter wint de Handelsstatis-
tiek het verreweg, immers zij was ongeveer te zelfder tijd
h. t. 1. beschikbaar als het Verslag dat de gegevens bevat-
te van 6'n jaar vroeger. Moge die voorsprong in de toe-
komst nog grooter worden, wanneer inderdaad het Ver-
slag niet vroegtijdiger kan verschijnen dan de laatste keer
bet geval was.
Ingevoerd werd in 1927 voor een waarde van
f 9.288.858.-, wat neerkomt op een gemiddeld van circa
f 65.- per hoofd der op 1 Januari 1927 aanwezige bevol-
king (142896). Ongetwijfeld een laag gemiddeld, lager dan
dat van het naburige Britsch Guiana over hetzelfde jaar,
zijnde circa $ 32.50.
Aan invoerrecht werd in 1927 in Suriname geheven
f 1.781.654.-, of bijna 20 % van de waarde der ingevoer-
de goederen, ruim f 13.- per hoofd der bevolking. Dat
West Indische Gids XI I

WESTINDISCHE HANDELSSTATISTIEKEN

een z66 hoog tarief als het Surinaamsche den invoer
moet belemmeren ligt voor de hand.
Op 66n na de hoogste rubriek van ingevoerde goederen
was die der voedingsmiddelen en dranken, met een total
waarde vanf 3.326.226.;-; scheidt men van dit total de
drunken af, dan blijft er voor voedingsmiddelen
f 2.940.519.- of ruim f20.'- per hoofd der bevolking.
Wijst de geringheid van dit bedrag op groote armoede, of
is de eigen productive van voedingsmiddelen z66 groot dat
slechts weinig uit het buitenland behoeft te worden aan-
gevoerd? Britsch Guiana voerde in 1926 (ik kon helaas
voor 1927 geen specificatie vinden) aan voedingsmidde-
len in voor een waarde van ongeveer $ 14.- per hoofd
der bevolking; invoer van meel in Suriname in 1927 onge-
veerf 5.50 per hoofd der bevolking, in Britsch Guiana in
1926 ruim $ 4.-
Willen wij de vergelijking verder voortzetten, dan moe-
ten wij de voornaamste groep der Surinaamsche import-
artikelen, die der bewerkte producten, met een total van
f 4.696.388.- wat nader bekijken. Wij treffen dan hier-
onder aan kleeren, schoenen, hoeden en manufacture
tot een waarde vanf 1.877.216.-, of ruimf 13.- p. h. d.
b. De invoer van dezelfde soort goederen in Britsch Guia-
na bedroeg in 1926 ongeveer $ 6.40 p. h. d. b. Het ver-
schil is hier dus geringer dan bij de levensmiddelen-groep,
wat er op zou wijzen dat het verschil in welvaart minder
groot is dan uit de vergelijking der cijfers van de voe-
dingsmiddelen zou kunnen worden afgeleid. Trouwens
wie ook Georgetown wel eens heeft bezocht zal zich we-
ten te herinneren dat het voorkomen der creoolbevolking
aldaar ongunstig afsteekt bij dat der overeenkomstige
klasse in Paramaribo.
Overigens mag niet worden vergeten dat in Suriname
de samenstelling der bevolking een eenigszins andere is
dan in Britsch Guiana. In laatstgenoemd land een con-
tingent Europeanen van bijna 4 %, in eerstgenoemd van
iets meer dan 1 %, in laatstgenoemd een aantal Indianen
van ruim 3 %, in eerstgenoemd een aantal Boschnegers
en Indianen van tezamen bijna 14 %. In beide ge-

WESTINDISCHE HANDELSSTATISTIEKEN

western bestaat de bevolking voor ongeveer 40 % uit In-
diers, in Britsch Guiana echter zijn dit alle Britsch In-
diers, in Suriname staat tegenover een contingent Britsch
Indiers van bijna 18 % een contingent Nederlandsch In-
diers van ruim 23 %; de mindere welvaart en de voorals-
nog geringere energie van het Javaansche element, de
jongste bevolkingsgroep in Suriname, zin natuurlijk fac-
toren van beteekenis.
Bij de beschouwing van verschillende groepen van
goederen in de Surinaamsche handelsstatistiek is natuur-
lijk geen rekening kunnen worden gehouden met de tot
die groepen behoorende aandeelen in den reeds genoem-
den invoer van Regeerings- en Gouvernementswege; die
invoer bedroeg trouwens nog geen 2 % van het total.
Wat betreft het aandeel dat Nederland heeft gehad in
den invoer in Suriname over 1927, bijna 47 %, dit maakt
zeker geen slecht figuur, gegeven vooral den grooten af-
stand (twee maal zoo groot als de afstand van de Ver-
eenigde Staten) en de niet zeer frequent scheepvaart-ver-
binding. Nederlandsch-lndie betrekt een heel wat kleiner
deel zijner behoeften uit het moederland.
Merkwaardigerwijze komt dit cijfer van 47 % vrijwel
overeen met het aandeel dat Groot-Britannie had in den
invoer in Britsch Guiana over 1926, niettegenstaande het
feit dat het Surinaamsche tarief van invoerrechten geen
verschil maakt naar de landen van herkomst der goede-
ren, terwijl Groot-Britannie in Britsch Guiana een niet
onbeteekenende preferentie. geniet. In verband met die
bevoorrechting echter mag worden aangenomen dat de
goederen in Britsch Guiana statistisch behandeld als
goederen uit Groot-Britannie naar zeker criterium ook
werkelijk van moederlandsche herkomst zijn, terwijl de
invoer uit Nederland in de Surinaamsche Handelsstatis-
tiek wel eenvoudig zal bestaan uit de goederen welke uit
Nederland zijn verscheept.
In de groep der voedingsmiddelen en dranken der Su-
rinaamsche handelsstatistiek komt Nederland voor met
bijna 40 %, in die der bewerkte producten met bijna52 %.
Bij den invoer van bereide of geconserveerde vleesch- en

WESTINDISCHE HANDELSSTATISTIEKEN

vischwaren, granen en meel, geraffineerde suiker, onge-
kerfde tabak, mineral olien, steenkool, machinerieen
voor het mijnwezen, motorrijtuigen, ontploffingsmidde-
len en bioscoopfilms nemen de Vereenigde Staten de eerste
plaats in. In total bedroeg het aandeel van dat land in
den Surinaamschen invoer 32 %; voor Suriname is het
nu eenmaal het meest in aanmerking komende deel der
nieuwe wereld waaruit niet-tropische voedingsmiddelen
alsmede industrie-producten en bodem-voortbrengselen
als kolen en olie kunnen worden betrokken.
Voor het buurgewest staat de zaak anders, immers Ca-
nada voorziet voor een goed deel in dezelfde behoeften
als de V. S. en geniet, evenals Groot-Britannie, in Britsch
Guiana een reductie op de invoerrechten. In 1926 be-
droeg dan ook het aandeel der Vereenigde Staten in den
invoer in Britsch Guiana slechts 15.2 %, dat van Canada
echter 23.7 %. Tezamen toch bijna 40 %, dat is dus meer
dan het aandeel van Noord Amerika in den invoer in Su-
riname over 1927. Hierbij dient evenwel direct te worden
bedacht dat Suriname voor een waarde vanf 1.400.879.-
invoerde uit Britsch Guiana (ruim 15 % van den totalen
invoer) waarvan een aanzienlijk deel uit Canada afkomstig
moet zijn geweest, hoofdzakelijk dierlijke voedingsmid-
delen.
Uit Groot Britannie werd in Suriname ingevoerd voor
een waarde vanf 63.733.- (nog geen 3/. % van het total)
maar in den hooger genoemden invoer uit Britsch Guiana
is mede een aanzienlijk bedrag begrepen voor feitelijk uit
het Vereenigd Koninkrijk afkomstige goederen (meest
textielwaren).
Van den invoer in Britsch Guiana aan den anderen
kant was in 1926 7j % afkomstig uit andere landen dan
het Vereenigd Koninkrijk, Canada, andere Britsche ge-
bieden en de Vereenigde Staten en dat percentage had
grootendeels betrekking op invoer uit Europa, meest uit
Nederland en Duitschland.

De Surinaamsche uitvoerstatistiek voor 1927 geeft een
total aan vanf 11.834.361.- of bijnaf 83.-- p. h. d. b.

WESTINDISCHE HANDELSSTATISTIEKEN 5

De uitvoer uit Britsch Guiana over hetzelfde jaar komt
neer op bijna $ 51.- p. h. d. b.
De officieele indeeling der Surinaamsche statistiek laat
zich gemakkelijk omzetten in een naar de bronnen waar-
uit de producten zijn voortgekomen; wij vinden dan
landbouw-voortbrengselen ruim 7 miljoen gulden (sui-
ker, koffie, cacao, rijst, rum, katoen, mais, vruchten),
boschproducten ruim 2* miljoen gulden (balata, hout, ro-
zenhout-olie) en mijnproducten ruim 2.2 miljoen gulden
(bauxiet, goud), of respectievelijk circa 59 %, ruim 21 %
en ruim 18 %. Uit deze cijfers blijkt duidelijk hoezeer de
landbouw overheerscht als bron van bestaan.
Dat in dit laatste opzicht Britsch Guiana met Surina-
me overeenkomt is bekend en blijkt ook uit den uitvoer
van eerstgenoemd land. Bij gebrek aan gespecificeerde cij-
fers voor 1927 die voor 1926 nagaande vinden wij dat
59 % van den uitvoer van Britsch Guiana uit landbouw-
voortbrengselen bestond, hetzelfde percentage dus als
het Surinaamsche over 1927. Hier echter houdt de over-
eenstemming op; in Britsch Guiana volgden in 1926 de
mijnproducten met circa 35 % van den totalen uitvoer en
eerst daarna kwamen de boschproducten met slechts 6 %.
Het hooge percentage der mijnproducten kwam grooten-
deels op rekening der diamanten.
De Surinaamsche export van 1927 richtte zich voor
bijna 60 % op het moederland, dan volgden de V. S. met
circa 15 %.
Engeland's aandeel in den uitvoer uit Britsch Guiana in
1926 was slechts 38 %, dat van Noord-Amerika 43 %,
t.w. Canada ruim 35%, de V. S. nog geen 8%. Voor de
suiker is Noord Amerika natuurlijk het dichtstbijgelegen
afzetgebied van Britsch Guiana en het reciprociteitsver-
drag doet in sterke mate export naar Canada verkiezen
boven export naar de V. S.
Waar in 1927 van de Surinaamsche suiker ruim 70 %
en van de koffie bijna 99 % naar Nederland werd uitge-
voerd bestaat er althans wat den landbouw aangaat nog
geen aanleiding om Suriname te beschouwen als een land
dat ten bate van den vreemdeling wordt geexploiteerd.

WESTINDISCHE HANDELSSTATISTIEKEN

Wanneer dan ook gewaarschuwd wordt tegen het veld-
winnen van vreemden economischen invloed in Suriname,
dan ziet deze waarschuwing op het feit dat de bauxiet-
ontginning voor Amerikaansche rekening geschiedt; alle
in 1927 uit Suriname geexporteerd bauxiet, ter waarde van
f 1.895.830.-, going dan ook naar de Vereenigde Staten.
De vraag waarom de Surinaamsche bauxiet-rijkdom
niet voor Nederlandsche rekening ontgonnen wordt valt
gemakkelijk te beantwoorden met een beroep op de af-
wezigheid eener Nederlandsche aluminium-industrie; het
ligt mede voor de hand dat de buitenlandsche industries
zich niet voor de Surinaamsche grondstof zou interessee-
ren wanneer zij aan Nederlandsche exploitanten een
voor deze laatste zeer winstgevenden prijs zou moeten
betalen.
In dit verband is belangwekkend wat onlangs in een
Amerikaansch tijdschrift werd gezegd bij een bespreking
der toekomstige ontwikkelingsmogelijkheid van Canada.
Het Britsche rijk, zoo heette het in bedoeld artikel, bezit
de grootste bekende bauxiet-voorraden, in West Afrika
en Britsch Guiana, en enorme bronnen van waterkracht
in Canada. Dit laatste land zou daardoor een controlee-
rende positive kunnen verkrijgen in de industrieen die ge-
bruik kunnen maken van aluminium-alliages, welke
laatste voorbestemd zouden zijn voor bepaalde doelein-
den het staal te verdringen.
Of Surinaamsche landbouwproducten een grootere rol
zouden kunnen spelen in het Nederlandsche economische
leven is een vraag welke de Heer Tj. Pyttersen, in den
W. I. Gids van December 1928 besprak ten aanzien van
het artikel mais, waarvan het moederland in 1927 uit
Argentinie 1.139.836 ton invoerde (op een total van
1.383.774 ton) en uit Suriname slechts 5 ton. Zelf vestigde
ik er elders al eens de aandacht op dat zelfs bij den invoer
van mais en maismeel in Curacao het Surinaamsche pro-
duct slechts een onbeteekenende rol speelt.

Wanneer zal de Curaqaosche Douane ons, naar het
voorbeeld der Surinaamsche, met een naar de regelen der

WESTINDISCHE HANDELSSTATISTIEKEN

kunst samengestelde en niet al te laat gepubliceerde han-
delsstatistiek komen verrassen ?
De gegevens over 1927 zullen door middel van het Ver-
slag van Bestuur en Staat allicht niet v66r het laatste
kwartaal van 1929 h. t. 1. bekend worden. Intusschen ver-
scheen, zooals wij dat de laatste jaren gewend zijn, bin-
nen bekwamen tijd het verslag over 1927 van de Cura-
9aosche Kamer van Koophandel en Nijverheid.
De in- en uitvoercijfers echter welke de Kamer geeft
hebben slechts betrekking op het eiland Curagao, waartoe
de werkzaamheid der Kamer beperkt is. Nu is dit eiland
weliswaar nog steeds verreweg het belangrijkste der Ne-
derlandsche Antillen, maar Aruba gaat met groote schre-
den vooruit. Bovendien moet een zeker deel van den im-
port op Curagao bestemd zijn voor de andere eilanden.
Verder is de toenemende invoer van Curagao voor een
deel het gevolg van een niet geregistreerden aanwas der
bevolking; de grootte der zoogenaamde vlottende bevol-
king van Curacao in Aruba schijnt bij niemand bekend te
zijn en de schattingen loopen uiteen.
Eindelijk hebben wij met betrekking tot den invoer van
het eiland Curagao rekening te houden met den niet on-
aanzienlijken verkoop aan doortrekkende reizigers en
aan schepen ook vreemde als proviand; de waarde
dezer beide factoren valt niet te becijferen.
Ingevoerd werd op Cura9ao in 1927 voor een waarde
vanf 135.097.969.-, een enorm bedrag in verhouding tot
de sterkte der bevolking, dat echter hoofdzakelijk ver-
klaard wordt door de positive van het eiland als aanvoer-
plaats van ruwe olie uit Venezuela, als opslagplaats van
bunkerkolen en voor een niet gering deel door de nog
steeds voortgaande uitbreiding van het olieraffinaderij-
en olieopslagbedrijf; ook heeft de aanvoer van material
voor openbare werken misschien een rol van eenige be-
teekenis gespeeld.
De douane laat van een aanzienlijk percentage van den
invoer nadere specificatie achterwege (omschrijving ,,alle
andere goederen") en de in het verslag der K. v. K. ge-
geven invoercijfers zijn daarom wellicht niet geheel nauw-

WESTINDISCHE HANDELSSTATISTIEKEN

keurig; verder noemt het verslag alleen goederen waar-
van voor meer danf 100.000.- werd ingevoerd.
Onder de als voornaamste invoerartikelen in het ver-
slag opgesomde treffen wij aan voedingsmiddelen en
dranken voor een total waarde van f 4.509.906.-, ma-
nufacturen, gemaakte kleeren en schoenen voor een total
waarde van f 3.145. 511.-; schatten wij de waarde der
tot deze rubrieken behoorende, maar niet genoemde ar-
tikelen op ground van officieele gegevens van het voor-
afgaande jaar, dan mogen de voedingsmiddelen en dran-
ken wel gesteld worden op 5 miljoen gulden, de manufactu-
ren, gemaakte kleeren, schoenen etc. op 3.350.000 gulden.
Voorzeker zeer hooge cijfers voor een bevolking welke
op 1 Januari 1927 officieel 38.781 zielen telde, niet mede-
gerekend evenwel de personen wier vestiging op bet ei-
land ,,van zeer tijdelijken aard" was, maar die desniette-
min toch eetwaren, dranken en kleeren noodig zullen heb-
ben gehad. Een deel der ingevoerde goederen zal zijn weg
hebben gevonden naar andere eilanden en de 23384 pas-
sagiers, gedurende het verslag-jaar op Curagao aangeko-
men, waarvan een groot deel in transit, plus de 24866
werkelijk als zoodanig geboekte transito-passagiers heb-
ben ook hun portie gehad in de ingevoerde waren. Ver-
der moet bedacht worden dat Curagao zelf uiterst weinig
voedingsmiddelen produceert (en geen rum of andere al-
coholische dranken; zelfs de productivee van drinkwater
is zeer beperkt) en geen grondstoffen levert voor de klee-
ding-industrie (zelfs het stroo voor de Curacaosche ,,Pa-
namahoeden" moet van buitenaf worden aangevoerd).
Auto's, auto-onderdeelen en autobanden werden inge-
voerd voor een waarde van circa 600.000.- gulden, par-
fumeriean tot een bedrag van circa 275.000.- gulden.
Ook met betrekking tot deze artikelen speelt het vreem-
delingenverkeer een rol; de Curagaosche garages hebben
veel klandizie van de passagiers der schepen die het ei-
land op hun doorreis aandoen en parfumerieen kunnen op
Curagao, ten gevolge van het abnormaal lage invoerrecht,
tot zoodanige prijzen worden verkocht dat reizigers zich
daarvan en passant goedkoop kunnen voorzien.

WESTINDISCHE HANDELSSTATISTIEKEN

Nederland's aandeel in den invoer van Curacao is uit
den aard der zaak procentsgewijze niet belangrijk, im-
mers 60 % van het total bestaat uit op het eerste ge-
zicht als niet-Nederlandsch herkenbare producten (ruwe
olie, stookolie, steenkool, cement, timmerhout, auto's en
auto-onderdeelen, sommige voedingsmiddelen en dran-
ken). Het absolute cijfer echter van den invoer uit het
moederland is wel degelijk van beteekenis immers dat cij-
fer was voor 1927f 8.632.743.- of bijna tweemaal zooveel
als hetgeen Suriname in hetzelfde jaar uit Nederland ont-
ving..
Merkwaardig is dat het Nederlandsche aandeel voor
f5.331.679.- bestond uit machinerieen en materialen
voor petroleum-raffinaderijen, idem voor telegraaf- en
telefoonlijnen en electrische verlichting, bewerkt ijzer en
ledige olie-drums. Aangenomen mag worden dat althans
een flink deel hiervan bestond uit inderdaad door de Ne-
derlandsche industries geleverde producten, zoodat Cu-
racao voor onze nijverheid een zekere beteekenis moet
hebben gekregen.
Verder leverde Nederland hoofdzakelijk voedingsmid-
delen en dranken, veel minder manufacture etc. Van een
totalen import van sigaren ter waarde van f 49.692.-
was het Nederlandsche aandeel f 35.382.-, van sigaret-
ten ter waarde vanf 492.190.- werd niets of zeer weinig
uit Nederland betrokken.
Men zou gaarne weten van waar de artikelen en de hoe-
veelheden afkomstig waren welke niet uit het moederland
werden geimporteerd, maar het verslag der Kamer van
Koophandel spreekt er niet van, wat niet te verwonderen
is aangezien het Verslag van Bestuur en Staat tot nu toe
evenmin een specificatie gaf der vreemde landen van her-
komst, zoo dat men moet aannemen dat de douane daar-
over geen gegevens kan verstrekken.
Wat jammer is, want volledige kennis der landen van
herkomst (en een meer gedetailleerde omschrijving der
goederen) zou wellicht begrijpelijk maken waarom voor
sommige artikelen het Nederlandsche aandeel zoo klein
is. De Surinaamsche Handelstatistiek kent negen landen

10 WESTINDISCHE HANDELSSTATISTIEKEN

van herkomst en geen goederen worden in die statistiek
opgenomen onder algemeene benamingen als manufac-
turen of verduurzaamde levensmiddelen.
Ook Curacao heeft een uniform tarief van invoerrech-
ten en men mag dus aannemen dat in het algemeen aan
den invoer deelnemen de landen welke daarvoor het best
gesitueerd zijn. Aan onverschilligheid voor of onbekend-
heid met de Curagaosche market bij handel en nijverheid
in Nederland behoeft niet in de eerste plaats te worden ge-
dacht als reden waarom ons aandeel in den invoer van
schoenen, gemaakte kleeren, manufacture, conserven
enz. niet grooter is, waar aardappelen, jenever, kaas, si-
garen en eenige andere artikelen wel hoofdzakelijk of voor
een flink deel uit het moederland werden aangevoerd.
Hier komt nog iets anders bij. Wanneer van de scheep-
vaart-verbindingen van een Koloniaal gewest die met het
moederland de voornaamste is, dan zal de invoerstatis-
tiek voor dat moederland een geflatteerd cijfer geven;
veel wordt dan als invoer uit het moederland vermeld dat
feitelijk van elders afkomstig is. De Cura9aosche statis-
tiek kan in dat opzicht zuiverder zijn, aangezien het ei-
land, behalve met Nederland en de Vereenigde Staten,
ook directed scheepvaart-verbindingen heeft met Enge-
land, Duitschland, Frankrijk, Spanje en Italie.

De uitvoer van het eiland Cura9ao, in total zeer aan-
zienlijk, bestaat slechts voor een klein deel uit eigen pro-
ducten. Zondert men olie en olieproducten en steenkool
uit, dan blijft er voor 1927 slechts iets meer dan een waar-
de van 2j miljoen gulden over, waarvan ruim 2.2 miljoen
komt voor rekening van de phosphorzure kalk welke op
het eiland wordt gewonnen. Van dit laatste product going
slechts ruim 2 % naar Nederland.

De voor 1927 gegeven cijfers betreffende den doorvoer
hebben, als steeds, waarde uit een oogpunt van verkeer,
niet van handel.
Amsterdam, Maart 1927.

HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH
(met eene langdradige inleiding)
DOOR
C. H. DE GOEJE

I

Het lot kwam tot het Amerikaansche ras den 12en Oc-
tober 1492, toen Columbus den voet aan wal zette op
Guanahani.
Op alle kusten landden ze weldra, de menschen van Eu-
ropa, en brachten er ook nog een ander element: de Afri-
kanen. Amerika met zijn bevolking was den Europeanen
deels buit, deels een veld waarin hun eigen denkbeelden
en opvattingen geplant moesten worden. De materieele
cultuur der Indianen is onder die omstandigheden ver-
schrompeld; hun geestelijke cultuur is zelden naar waarde
geschat geworden, en werd veelal niet eens opgemerkt.
Vier eeuwen later waren de kolonisten nog niet
overall doorgedrongen; en zoo was ook het grootste deel
van Suriname en het aangrenzend deel van Brazilid nog
,,onbekend gebied".
Toen geschiedde het, dat idealistisch aangelegde Ne-
derlanders de handen in elkaar sloegen en expeditie na ex-
peditie het binnenland in zonden, aldus voortzettend wat
door Columbus was ingezet.
In het begin van 1903 gewerd mij 1), jong luitenant
ter zee aan boord Hr. Ms. Reinier Claeszen, liggende te
Amsterdam in verband met de eerste spoorwegstaking,
een briefje van den secretaries der Commissie tot Weten-
schappelijk Onderzoek van Suriname. In dat briefje werd
1) Op verzoek der Redactie lascht de schrijver hier zijn persoonlijke er-
varmgen in.

HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

gevraagd of ik bereid zou zijn aan de aanstaande expedi-
tie deel te nemen als tweede geograaf, meer in het bijzon-
der voor de astronomische plaatsbepaling.
Met groote vreugde aanvaardde ik dit, en weldra zat ik
diep in de literatuur over het mij tot dusver geheel onbe-
kende Suriname. Vooral waren belangrijk het werk van
A. Kappler en de reisbeschrijvingen van de Fransche rei-
zigers J. Crevaux en H. Coudreau, die de streken gren-
zende aan ons werkterrein hadden bezocht. Wij zouden na-
melijk de Gonini opvaren in verband met de plannen tot
aanleg van een spoorweg en mijnexploratie in het Lawa-
gebied, het Zuidoosten van Suriname.
In die streken woonden volgens enkele berichten z.g.
,,wilde" Indianen. Als wij die menschen te zien zouden
krijgen, dan zou het van zeer groot belang zijn, om met
ze te kunnen praten. En daarom spoorde ik de door H.
Coudreau samengestelde woordenlijsten op, en leerde de
noodige woorden en zinnetjes van een der Indiaansche
talen, het Ojana, van buiten.
Dat heeft nu op de Gonini-expeditie niet veel nut op-
geleverd, maar des te meer op de volgende tochten, de
Tapanahoni-expeditie en de Toemoekhoemak-expeditie.
Doch het voerde ook verder, want er bleek weldra, dat op
het gebied der Indiaansche talen in Suriname nog veel te
onderzoeken was. Zoo kwam ik ertoe woorden en zinnen
op te teekenen, en deze te vergelijken met hetgeen door
anderen in dezelfde of in verwante (Karaibische) talen
was gevonden, en de uitkomsten daarvan zijn uitgegeven
geworden 1).
Volgde, 1909-23, een lange period in Oost-Indie,
waarin ambtelijke plichten alle aandacht opeischten.
Daarna echter ontwaakte de belangstelling voor Ameri-
kaansche vraagstukken opnieuw.
Van de Karaibische talen bezitten wij een vergelijkende
grammatica en woordenboek. Van de talen der Arawak-

') ktudes linguistiques caraibes. Verh. d. Kon. Ak v. Wet. te Amster-
dam, aid. Lett. nw. r. dl. X no. 3. (Het werk werd gesteld in een der groote
wereldtalen, omdat de meesten dergenen die het wellicht zouden gebruiken
het Nederlandsch niet machtig waren).

HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

Maipure groep bestond vrijwel niets van dien aard, en
het trok wel aan om hier de krachten eens op te beproe-
ven. En dus werd begonnen met doorvorschen van het
Arawaksch, een taal van deze groep, waarvan vele ge-
gevens beschikbaar waren.
De stammen die een Arawak-Maipure taal spreken,
wonen in een wijden boog ten Oosten van den Andes-ke-
ten 1), van Bolivia tot op de Antillen, en men meent dat
de eerste Indianen waarmede Columbus den 12en Octo-
ber 1492 in aanraking kwam, ook een Arawak-Maipure
taal spraken. Op de tweede reis kwam Columbus in aan-
raking met hunne doodsvijanden, de Karaiben.
De eigenlijke Arawakken of Arowakken, woonden ten
tijde der ontdekking aan de kust van Guyana, van de
Marowijne tot de Orinoco, en op Trinidad. Uit de 16e en
17e eeuw bezitten wij korte woordenlijstjes, door Engel-
schen en Nederlanders medegebracht 2), en in het midden
der 18e eeuw begonnen de Hernhutter zendelingen hun
arbeid onder de Arawakken van Suriname en Berbice, en
aan hen danken wij grammatica's, woordenboeken en ver-
talingen van gedeelten van den Bijbel. Onafhankelijk van
dezen arbeid, heeft iets later de Engelsche zendeling W.
H. Brett een uitmuntende vertaling van gedeelten van
den Bijbel, en een catechismus bezorgd, terwijl in 1900-
02 zijn grammatica in een tijdschrift is opgenomen (een
woordenboek is niet verschenen). Voorts hebben verschil-
lende personen, o.a. ikzelve in 1907, nog korte woorden-
lijsten aangelegd.
Bij het ontleden van dat Arawaksch, kwam nu zooveel
merkwaardigs aan het licht, dat het de moeite waard leek
dit afzonderlijk bekend te maken, en na drie jaar van
stadigen arbeid was een lijvig stuk gereed ter publicatie.

1) ,,Andes", is vermoedelijk de naam van een Arawak-Maipure stam.
I) Zie 1. The voyage of Robert Dudley to the West-Indies 1594-1595.
London, Hakluyt Society, 1899, 2. A relation of a voyage to Guiana by
Robert Harcourt 1613. With Purchas's transcript of a report made at
Harcourt's instance on the Marrawini district. London, Hakluyt Society
1928, 3*. J. de Laet, America utriusque description (Novus Orbis, etc.).
Leiden, 1633, 4. Adriaan van Berkel, Amerikaansche Voyagien. Amster-
dam, 1695. Nos. 2 en 4 bevatten slechts enkele woorden.

HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

Daar gebeurde het, dat de Nederlandsche Regeering
besloot Hr. Ms. Hertog Hendrik naar Nederlandsch West-
Indie te zenden, en de commandant van dien bodem, ka-
pitein ter zee C. C. Kayser, jaargenoot en collega-onder-
zoeker (Corantijn-expeditie) mij uitnoodigde de reis als
zijn gast mede te maken. En zoo geschiedde het.
Eerst werden alle eilanden van de kolonie Curacao be-
zocht, en toen: 6 Februari 1928, stoomde het oorlogs-
schip de Suriname-rivier op, salueerde het Gouverne-
ment met 21 kanonschoten en ankerde voor de stad, waar
het aan den waterkant stampvol menschen stond.
Ontroering gaf dat wederzien na twintig jaar.
Of er veel veranderd was? Ja, hier en daar leek het
iets minder landelijk en ouderwetsch gemoedelijk dan
voorheen. Het Gouvernementsplein is niet meer zoo vrij
als vroeger, aan den Waterkant verdwenen boomen en
verrezen loodsen; de wegen kregen nette goten; de auto
verscheen. Maar nog altijd zijn er de houten huizen die
een zoo zachte stemming geven, het heldere zand der we-
gen, het groen, de kwetterende vogels; en de koto-missies
met hun wijde rokken en heel de verdere bonte bevolking.
Overdag het weelderige tropengevoel; 's avonds op de ri-
vier weldadige stilte; en dan met het aanbreken van den
dag hoog boven ons het getjirp der groene papegaaien,
die paarsgewijze uit het Oosten komen overvliegen.
Een tocht per boschnegerkorjaal van Kabelstation naar
Gansee, op de reeds smaller en ernstiger geworden Suri-
name-rivier, bracht allerlei herinneringen weer boven.
Op andere wijze geschiedde dit, toen eenige oude vrien-
den van Kayser en mij, arbeiders der expedities, aan
boord kwamen, en een paar uur lang onafgebroken de ge-
zamenlijk doorgemaakte reisavonturen werden opgehaald.
Vijftien dagen bleef het schip hier. Bijzonder gaarne
had ik nog meer gebruikgemaakt van de door onze Suri-
naamsche gastheeren zoo ruimschoots geboden gelegen-
heid om van allerlei te zien. Doch het kon niet, want iets
anders nam allen tijd in beslag.
Uit Curacao had ik geschreven aan mijn vriend A. P.
Penard, of er een mogelijkheid zou zijn om met Arawak-

HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

ken in aanraking te komen. Deze kon door zijn gezond-
heidstoestand niet rechtstreeks helpen, doch gaf den raad
om aan te kloppen bij de Roomsch Katholieke Missie. En
toen ik, daags na aankomst, mij aan de Gravenstraat ver-
voegde, ontving men mij met de welkome mededeeling
dat twee Arawakken op komst waren.
Zoo zat ik weldra in dezelfde kamer waar ik indertijd
zoo menig aangenaam en leerzaam uur doorbracht met
wijlen Pater C. van Coll, in gezelschap van de Arawakken
Johannes Baptist en Alfons, beiden van Mata (Para). Pa-
ter W. Ahlbrinck, ook Indianenkenner, stelde zich voor
hulp ter beschikking, doch het bleek aldra dat Baptist
behoorlijk Nederlandsch sprak, en dat men goed begreep
wat gevraagd werd. Later, toen ook twee uit Wasiabo
(Corantijn) ontboden Warau's in de stad waren gekomen,
werd het kwartier verlegd naar het huis van Professor
G. Stahel. Tusschen de bedrijven door, vond ik nog gele-
genheid de Arawaksche manuscripten van het archief der
Hernhutter Broedergemeente te onderzoeken.
Aldus kon, dank zij al die buitengewone medewerking
en hulpvaardigheid, veel nader worden onderzocht, en
werd ook veel nieuws vemomen 1).

II

De Indianen in het diepe binnenland: Ojana's, Trio's
enz., zijn pas even aangetipt door dat wat uit Europa
kwam. De Indianen van het benedenland: Karaiben,
Arawakken en Warau's kregen den stroom over zich heen,
en hebben op Surinaamsch gebied, doordien de bosch-
negers zich aan den middenloop der rivieren vestigden,
geen gemeenschap meer met hun rasgenooten in het bin-
nenland. Ook zij leven echter nog in hoofdzaak op de
oude Indiaansche wijze. Zij voelen zich innig verbonden
met de natuur, leven nog sterk in hun oorspronkelijke re-

1) De Arawaksche gegevens zijn verwerkt in het reeds genoemde stuk,
dat verschenen is onder den naam: The Arawak language of Guiana. (Verh.
d. Kon. Ak. v. Wet. te Amsterdam, aid. Lett. nw. r. dl. XXVIII no. 2.
1928). Het Warau zal later worden behandeld.

HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

ligieus-magische opvattingen, spreken hun eigen talen,
en: staan betrekkelijk afwijzend tegenover de Europee-
sche beschaving 1).
Dit alles vormt een samenhangend geheel, en wortelt
veel dieper dan men vroeger vermoedde. Onder andere,
kwam zulks aan het licht bij het onderzoek der Arawak-
sche taal.
De grammatica's van het Arawaksch hebben aan-
vankelijk eenig nut opgeleverd om den weg te vinden in
den doolhof der vormen. Doch weldra bleek, dat ze het
wezen der taal toch niet goed gevat hebben. En dat kon
wel haast niet anders, omdat men uitging van de voor-
opgezette meening dat de taal gebouwd most zijn naar
het schema der talen van de Oude Wereld.
Het Arawaksch is daarom bestudeerd uit de bijbel-
teksten van Brett. Men mag wel aannemen dat die tek-
sten goed Arawaksch zijn voor zoover dat mogelijk is
bij eene vertaling die zich vrij nauwkeurig aan den En-
gelschen tekst wilde houden. Er kwamen namelijk uit de-
ze teksten taalregelen te voorschijn, die niet te vinden zijn
in de grammatica, en welke dus toegeschreven moeten
worden aan iemand die meer van de taal wist dan de schrij-
ver der grammatica. Vermoedelijk heeft een Arawak ge-
holpen bij de vertaling.

1) Eene Arawaksche legend zegt, dat de Schepper taken en schors van
den komaka-boom (kankantri, Ceiba) afbrak en die rondstrooide; daaruit
ontstonden alle levende wezens en ook de voorouders der Arawakken. De
blanken zijn ontstaan uit drijfhout dat ergens, ver weg, aanspoelde; dat
hout was van een soort die tot niets nut was. (W. H. Brett, Legends and
myths of the aboriginal Indians of British Guiana, London). De Baniba's,
een Arawak-Maipure stam in Venezuela gelooven dat hun zielen na den
dood gaan naar een schoone plaats. Daar zullen zij den yardnabe (blanke)
ontmoeten, getransformeerd in hun nederigen en onderworpen slaaf, en
daar zullen ze zijn aanmatiging, zijn slechte daden en zijn hebzucht op
aarde, kastijden. (Martin Matos Arvelo, Algo sobre etnografla del Terri-
torio Amazonas de Venezuela, Ciudad-Bolivar, 1908). Karalben zeiden:
,,De blanken doen kwaad, doch noemen bet goed.... Hun huizen wor-
den bewoond door heerschzuchtige dwingelanden en slaafsche onderge-
schikten. In hun steden heerscht de grootste zedeloosheid alsmede ellende
en wanhoop. De meesters, noch hun slaven kunnen ooit gelukkig wezen,
want beiden zijn even begeerig en dienen denzelfden afgod, namelijk het
duivelsche geld." (A. P. Penard, lets over onzen Caralbischen Pujai. XI,
XXIII. De Periskoop, Paramaribo, 1925/26, Nos. 59, 79).

HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

Het onderzoek geschiedde aldus: zinnen waarin de-
zelfde vormen voorkwamen, werden onder elkaar ge-
schreven, met de Engelsche zinnen waarvan zij de ver-
taling waren, en dan werd nagegaan welke uitdrukkings-
nuance door die vormen bedoeld kon wezen. Hetzelfde
werd gedaan met vormen die op een enkel punt verschil-
den van de eerstvermelde, en zoo werd hun beteekenis
nog nauwkeuriger bepaald. Over het algemeen kan ge-
zegd worden dat geen Arawaksche vorm precies het-
zelfde uitdrukt als de Engelsche vorm die ermede ver-
taald werd. Overal liggen de afscheidingen anders, en wil
men niet op een valsch spoor geraken, dan moet men uit-
sluitend de taal zelve laten vertellen wat ze bedoelt.
Zoo werden verschillende taalgewoonten (taalregelen)
zichtbaar, die zich langzamerhand samenvoegden tot een
gebouw van wonder fijnheid.
Een eenvoudig voorbeeld (- meestal going het niet
zoo viot! -) moge den gang van het onderzoek toelich-
ten.
In de teksten komen vormen voor van het volgende ty-
pe: disada i, ik genees hem, bisada i, jij geneest hem,
lisada i, hij geneest hem, disada bu 1), ik genees jou, di-
sada n, ik genees haar, enz. Onmiddellijk is te zien, dat
d-, b-, 1- den person aanduiden die subject is, i, bu, n den
person die object is; isada moet dus ,,genees(t)" aan-
duiden.
Bovendien treft men aan: disada, ik genees, disada
goba, ik genas, disadi fa, ik zal genezen, isadi-tsyi, een
genezer, enz. Hieruit blijkt dat het werkwoord bestaat
uit een stam isad- en een buigingsuitgang.
Andere werkwoordsstammen zijn: aboad-, verderven,
tatad-, hard maken, karit-, pijnigen, eket- kleeden. Deze
stammen zijn alle samenstellingen van een woordje dat
een ding of een toestand aanduidt (isa, gezond, aboa,
ziekelijk, tata, hard, kari, pijn lijdend, eke, kleeding) en
een d of t. Verzamelt men alle werkwoorden die met een d
en alle die met een t zijn gevormd, dan blijkt dat de d-

1) U == Nederlandsche oe.
West Indische Gids XI 2

HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

groep immer aanduidt: dat wat het wortelwoordje aan-
geeft wordt op de plaats waar het reeds was, verwezen-
lijkt, de t-groep: dat wat het wortelwoordje aangeeft komt
op de plaats.
In andere woordenreeksen is eveneens gevonden, dat
de d en I een bepaald beginsel vertegenwoordigen, het-
welk eenige gelijkenis vertoont met het zoo just vermel-
de, en men vindt dan, dat er een formuleering van dat be-
ginsel mogelijk is, die op alle gevallen waarin de d of de t
voorkomt, past. Iets dergelijks is gevonden voor alle
klinkers en medeklinkers, en met behulp van de tabel die
hieronder volgt, laten zich vrijwel alle voor- en achter-
voegsels en de meeste woordwortels van het Arawaksch
zeer goed verklaren zonder dat een rest overblijft.

Arawaksche klank
y
i

e
a

o, u

w
h
k, g

veranderde klinker + -n
n-

I

r

d

Waarde (bij benadering)
hier;
hier, klein, vlug, vrij, nadruk,
idee;
tusschen i en a;
iets verder weg dan ,,hier"; in
den tijd verloopend zijn of
gebeuren;
groot, langzaam, niet verande-
rend;
ver weg, groot, machtig;
zachte bevestiging of nadruk;
sterke onpersoonlijke kracht; op
positive wijze verschijnen;
vaag; een einde;
neutral; een begin; eene voort-
zetting;
willing (en instaat) om te bewe-
gen; los;
willende bewegen, maar daar-
toe niet instaat; beweging
die belemmerd wordt;
sterk gevestigd; staande; stijf;
naar een punt gericht; beperk-

HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

te beweging (met iets wils-
kracht);
s vorm; oppervlak; schaal of
vlies;
m niet durvend, aarzelend; nieuw,
zacht (misschien ook: ver-
borgen macht);
b een afzonderlijke verschijning;
rustig, zonder hartstocht;
f, p strevend naar meer, naar ver-
der; luchtig.
Disada i, ik genees hem, is aldus gevormd:
D- en i hebben de symbolieke waarde van len person,
en 3en person man.elijk enkelvoud. D- behoort tot de
klasse der persoonsprefixen, die aanduiden den person
(,,plaats" of ,,richting", zooals hierna zal worden be-
sproken), die uit den aard der zaak verbonden is met dat
wat volgt. I behoort tot de klasse der eindpunt-voomaam-
woorden, die aanduiden de plaats of richting, waar het
gebeuren tot rust komt, de inerte plaats. Waarschijnlijk
drukt de d- hier, evenals elders, uit het gevoel van ,,sterk
gevestigd, staande, stijf", en geeft de Arawak dus daar-
mede uiting aan zijn ik-gevoel, terwijl de i uitdrukt hoe
hij het mannelijke voelt, namelijk als ,,energiek, bewege-
lijk, vrij".
De d-.... -a geeft weer: d van mij uitgaand a gebeuren.
Als sterk de nadruk valt op het gebeuren, en minder op
den aard van het gebeuren, dan zegt men d-a isadi-n,
ik-doe genezende. Valt de nadruk meer op den aard van
het gebeuren, dan laat men aan de a voorafgaan de be-
schrijving daarvan: isa gezond d op de plaats optredend,
en ontstaat de vorm d-isa-d-a. Isa, dat hier als een ge-
heel is ingelascht, is oorspronkelijk opgebouwd uit i be-
ginsel of fijn, s vorm hebbend, a gewoon gebeuren of zijn;
hetzelfde woordje wordt ook gebezigd om aan te geven
,,goed", ,,kind", ,,jong", ,,ei".
Natuurlijk is bijna alles wat hier gezegd wordt over de
Arawaksche taal slechts onderstelling, omdat wij niet
kunnen kijken in de ziel van den Arawak, en hijzelve er

HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

vermoedelijk ook niet veel over kan vertellen wiji het
grootendeels onderbewust blijft. Deze onderstellingen
worden waarschijnlijk, omdat zij zoo goed passen op de
verschijnselen en er niets is wat er regelrecht mee in te-
genspraak is.
III

Hoe is de Arawak ertoe gekomen, zijn woorden op deze
wijze te vormen?
De lezer beproeve eens, met overtuiging uit te spreken:
,,ik dwing", ,,ik doe", ,,ik druk", ,,ik deuk", en ,,dit",
,,dat", ,,daar". Hij zal dan wellicht gewaarworden dat hij,
de d uitsprekende, met de tong bezig is te dwingen, doen,
drukken of aanduiden, en dan wordt het begrijpelijk, dat
de Arawak zegt d-isa-d-a i, ik genees hem, adaia, regee-
ren, ada, boom, a-dokoto-, toonen, o-doma, omdat, liki-
daha, d6ze.
Eveneens is het gemakkelijk, er zich van te overtui-
gen dat het uitspreken van de m een daad van terughou-
den of aarzelen is, of zachtheid weergeeft, terwijl def als
het ware v66rdoet het vooruitstreven en het luchtige. Zoo
zegt de Arawak: d-isada ma, ik kan, of zal misschien ge-
nezen, d-isada fa, ik zal genezen, amaro, vreezende, muya-
muya, zacht, a-furi, uitspruitend, a-fudi-, blazen.
Men mag aannemen dat als de oude Arawak iets
stands, iets aarzelends, iets strevends, waarnam, er een
innerlijke drang in hem was om met de spieren der spraak-
organen te staan, te aarzelen, te streven, als gevolg waar-
van de d, m off klank ontstond. Iets dergelijks dus, als de
nabootsingsdrang bij jonge kinderen, bij Javaansche
vrouwen die ,,latta" zijn, en bij apen. En overkomt ons
niet iets van denzelfden aard, als wij levendig gesticu-
leeren, en als onze gelaatsuitdrukking weerspiegelt wat er
in ons gemoed omgaat ?
Het tot stand komen van dergelijke gebaren geschiedt
instinctmatig, automatisch. Het is veel meer een natuur-
verschijnsel dan een bewuste menschelijke daad 1). In de
1) VgL de opmerking van E. Sapir (Language, London, 1921, p. 14):

HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

enkele klanken zit iets van den aard van idee, wil en ge-
voel, en aan den bouw van het woord is een plan te zien.
Maar als de Arawak zou kunnen mededeelen w at er in
hem geschiedt, dan zou hij vermoedelijk moeten zeggen:
het denkt en het wil in mij, en ik leef daarin met mijn ge-
voelens. Wij zullen straks zien, dat deze taal ook meer
uitdrukt het ,,er geschiedt, uitgaande van mij", dan het
,,ik doe".
De Arawakken hebben vermoedelijk, zooals veelal na-
tuurvolken, een uitmuntend geheugen, en uit de over-
geleverde Spaansche woorden, als bijv. arkabusa, geweer,
en vela, zeil, blijkt wel dat een woord op het gehoor nauw-
keurig kan worden overgeleverd. Maar: onder de Arawak-
sche woorden die geheel uit de samenstellende klanken
verklaard kunnen worden, zijn er verscheidene die ook
voorkomen in andere Arawak-Maipure talen, en dus al
heel oud moeten zijn. Men bedenke nu, dat deze Indianen
geen schrift kennen, en geenszins in een gesloten massa
bij elkaar wonen. Het kan bijna niet anders, dan dat de
klanken en de wijze van samenstellen tot woorden, den
Arawak in het gevoel liggen; en vermoedelijk heeft deze
klanksymboliek ook in een ver verleden, toen de Arawak-
Maipure talen nog 66n waren, reeds een belangrijke rol ge-
speeld, of is zelfs die oude taal daar bijna geheel uit voort-
gekomen.

IV.

De feiten leiden ertoe, om nog verder te gaan. Als men
de verwantschappen en tegenstellingen tusschen de klan-
ken onderzoekt, dan wordt het wel zeer onwaarschijnlijk,
,,taal is oorspronkelijk een pre-rationeele functie.... ze is niet, zooals al-
gemeen doch naievelijk wordt ondersteld, het etiket dat op de voltooide
gedachte wordt geplakt." Nog verder gaat R. Steiner (Anthroposophie.
Die Drei, VII Jahrg., Stuttgart, 1927/28, p. 651). ,,Heeft de mensch het eerst
geleerd woorden te verstaan, of heeft hij het eerst geleerd de voorstellingen
die op hem aandringen, waar te nemen en te begrijpen ? Deze vraag kun-
nen wij beantwoorden, als wij het kind gadeslaan: hoe het eerst spreken
leert, en pas daarna gedachten waarneemt. De spraak is voorwaarde voor
het waarnemen der gedachten. Waarom ? Omdat de klank-zin voorwaarde
is voor den voorstellings-zin". Enz.

HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

dat willekeur of zelfs toeval zou hebben gemaakt, dat
bijv. het beginsel van onpersoonlijke positive kracht,
wordt uitgedrukt door een daad in de keelholte, die we als
k hooren, en het beginsel van aarzeling en zachtheid door
de terughoudende daad van de lippen, die we als m hoo-
ren. Het vermoeden rijst, dat aan een natuurlijke men-
schelijke neiging wordt voldaan, als men bij het gevoel
van positief, openlijk optreden, onpersoonlijke kracht,
een k voortbrengt, en in tegenstelling daarmede bij het
gevoel van aarzelen, verheimelijken, zachtheid, een m
voortbrengt.
Dat vermoeden wordt daardoor gevoed, dat de kleine
en enkele grootere stukken klanksymboliek die in andere
talen bekend zijn, vrij aardig aansluiten bij het Arawak-
sche klankstelsel 1). De lezer kan zichzelve hierover een
indruk vormen, door bijv. eens de F op te slaan in een
Latijnsch of Fransch woordenboek.
Het zou kunnen wezen, dat er in de. grijze oudheid
menschen zijn geweest, die zich bewust waren van dit
process van taalvorming, en dat zoo de overlevering ont-
staan is, dat er een natuurlijk verband moet bestaan tus-
schen ding en woord 2). Misschien is er ook altijd bij som-
mige personen een dof gevoel geweest, dat er iets van de-
zen aard most bestaan 3).
Als een tasten in dezelfde richting, verdient vermelding
het door F. P. en A. P. Penard, voomamelijk voor het
Karaibisch, gegeven klankstelsel 4). Ook R. Steiner heeft

1) 0. a. in eenige Afrikaansche talen; het bleek voorts dat het Warau,
en vermoedelijk ook het Karaibisch, berust op een klankstelsel dat in
groote trekken overeenkomt met het Arawaksche. Over het Nederlandsch
zal binnenkort eene mededeeling worden gedaan.
*) Bekend zijn vooral de uitspraken in Plato's Kratulos.
3) Bijv. zegt W. von Humboldt (Ober die Verschiedenheit des mensch-
lichen Sprachbaues und ihren Einfluss auf die geistige Entwicklung des
Menschengeslechts, Berlin, 1836): ,,Deze wijze van aanduiden, die op een
zekere beteekenis van elke enkele letter en geheele groepen daarvan berust,
heeft stellig op de primitive aanduiding van begrippen door woorden een
groote, wellicht uitsluitende heerschappij uitgeoefend."
,) F. P. en A. F. Penard. De Menschetende Aanbidders der Zonneslang,
Paramaribo, 1907/08.

HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

de waarden der verschillende klanken zooals die zich hem
voordeden, beschreven 1).
V
De taal getuigt nu voorts van eene ziele-instelling wel-
ke belangrijk anders is dan die van den Europeaan van
1929.
Al spoedig vindt men, dat het Arawaksch geen eigen-
lijke bijvoegelijke naamwoorden bezit; een vorm als
,,nieuw huis" kan de Arawak slechts weergeven door:
,,huis, nieuw (ding)", of ,,nieuw (ding), huis". Bij een die-
per onderzoek vertoont ook het zelfstandig naamwoord
neiging om als zoodanig te verdwijnen.
Bekijken wij zoo'n zelfstandig naamwoord, bijv. iwi,
vrucht. Vrijwel zeker beduidt daarin de i: klein, en wel-
licht beduidt de w: vruchtbaar vochtig. Iwi heeft nog
niet de beteekenis van ,,vrucht", beschouwd als een voor-
werp. Het nadert daartoe als men voorvoegt het persoons-
prefix tsy- van den 3en person vrouwelijke of natuur-
klasse. Men kan ook uitdrukken dat ,,vruchtachtigheid"
alom is, door iwi-hi, vruchten in het algemeen.
Voordat het woord iwi wordt uitgesproken, kan men
uiting geven aan het gevoel ,,het is er, het treedt op", of
aan het gevoel ,,het is twijfelachtig", en zoo ontstaan de
werkwoorden k-iwi, vruchtdragend zijn, en m-iwi, niet
vruchtdragend zijn. Nog een stap verder kan gegaan wor-
den. Men kan aanwijzen een oorsprong van dat vrucht-
dragend zijn, en een eindpunt, en zeggen: toho ada k-iwi
ka tsy-iwi, deze boom brengt (zijn) vruchten voort 2). Het
eerste iwi heeft zich ontwikkeld tot het active, bewege-
lijke dat wij werkwoord noemen, het tweede iwi tot het
betrekkelijk onveranderlijke, vaste dat wij zelfstandig
naamwoord noemen 3).
1) R. Steiner, Sprachgestaltung und Dramatische Kunst; Eurythmie
als sichtbarer Gesang; Eurythmie als sichtbare Sprache, Dornach, 1926,
1927, 1927.
2) Deze zin is ontleend aan een bijbeltekst; het is niet volkomen zeker,
dat dit een gewone Arawaksche uitdrukldngswijze is.
*) Het ontstaan van dergelijke tegenstellingen is besproken door E. Cas-
sirer in zijn Philosophie der symbolischen Formen, I, Die Sprache, Berlin,
1923, p. 228 ff.

HIET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

Is nu tsy-iwi hetzelfde als ,,de vrucht" of ,,een vrucht ?"
Niet precies. Want evenals alle andere woorden die iets
aanduiden in de natuur (in tegenstelling tot den mensch),
wordt hetzelfde woord gebezigd voor het enkelvoud en
het meervoud; slechts kan men, als bepaald de aan-
dacht op het aantal moet worden gevestigd, zeggen iwi-
be, ,,vrucht"-volheid.
Iwi moet zooiets beteekenen als ,,vrucht-toestand",
omdat werkwoorden van het type k-iwi, vruchtdragend
zijn, en m-iwi, niet vruchtdragend zijn, eveneens kun-
nen worden gevormd van woordjes die plaats, richting of
tijdstip aanduiden, bijv: van -loko, in (da-sikwa o-loko, in
mijn huis): ka-loko, inhouden, bevatten, ma-loko, ledig
zijn.
Dat bij elkaar komen van naamwoorden en plaatswoor-
den vinden wij ook bij de nadruksvoornaamwoorden
lihi, hij, toho, zij, naha, zij (mrv.) welke op precies de-
zelfde wijze gevormd zijn als yaha, hier, taha, ver. Om
,,iets verder af" aan te duiden, bezigt men liraha, toraha,
naraha, en parallel daaraan yaraha.
De gewone wereld, het in den tijd verloopend zijn en
gebeuren, zooals wij dat tegenover ons zien, wordt in het
Arawaksch aangeduid door a. Aan verschillende woor-
den en vormen is te zien, dat de a evengoed iets kan aan-
duiden dat voor ons ,,ruimte" is, als iets dat voor ons
,,tijd" is. Vermoedelijk is het aldus, dat voor den Arawak
er niet anders is dan ,,gebeuren" van verschillende leven-
digheid, en dat hij zelfs het voorwerp beschouwt in zijn
aspect van vergankelijkheid. De metamorphose is voor
den Arawak dat blijkt eveneens uit zijn magisch-re-
ligieuze opvattingen iets waarmede hij vertrouwd is.
Voor den Arawak is er ,,gebeuren" (het werken van we-
zens), en een ,,voorwerp" is eene episode in dat gebeuren.
Voor den Europeaan daarentegen zijn er ,,voorwerpen";
,,gebeuren" kan hij zich moeilijk anders denken dan ge-
bonden aan voorwerpen, en men is reeds gewoon om elk
gebeuren toe te schrijven aan het werken van onver-
anderlijke mechanische wetten.
Evenwel: de natuur is sterker dan de leer. In ons eigen

TIET MERKWAARDIGE ARAWARSCH

,,ik" voelen we heel sterk ons vrije-wil-wezen. En zoo is in
zinnetjes als ,,ik genees hem", ,,ik dood het", voor ons
alle gevoel van willend leven en onmiddellijke werkelijk-
heid geconcentreerd in ,,ik", met ,,genees" of ,,dood" als
ik-activiteit.
Dat is niet zoo in de overeenkomstige Arawaksche zin-
netjes d-isada i en da-fora n. Het werkwoord isada of fora
drukt slechts uit dat er a, gewoon wereldgebeuren, is,
hetwelk nader omschreven is door ,,gezond-gevestigd" en
,,streven-vermogen-stoppend". Ook blijkt uit vele vor-
men (zie het op blz. 15, noot vermelde werk), dat het per-
soonsprefix d(a)- slechts de beteekenis kan hebben van
,,de ,mij'-oorsprong", het voornaamwoord i of n van
,,het ,hem'- of ,het'-rustpunt".
En, omdat wij Europeanen, dat gelijkmatige alleen
kennen in het niet-ik, in de wereld der voorwerpen, lijkt
het ons alsof de Arawaksche zin een vlakke beschrijving
is, gegeven door een onbewogen toeschouwer. Doch ver-
moedelijk ontstaat het gelijkmatige daardoor, dat de
Arawak ook in het niet-ik intuitief medeleeft. Zijn ma-
gisch-religieuse opvattingen getuigen eveneens dat de
voorwerpen voor hem niet zijn ,,ding waarvan men zich
niets behoeft aan te trekken", maar dat steeds rekening
moet worden gehouden met het geestelijk wezen of gees-
telijk beginsel waarvan het voorwerp de openbaring is.
Vragen we ons nu af: wat drukt de Arawaksche taal
uit: geestelijke beginselen, of het materieele? dan
moet het antwoord luiden: geestelijke beginselen! 1) Doch
dat is niet geheel hetzelfde als wat de Europeesche intel-
lectueel daaronder verstaat.
Voor ons is er een onoverbrugbare kloof tusschen ,,ik"
(ziel) en ,,de dingen", en vermoedelijk hangt daarmede
samen dat we onderscheid maken tusschen het geestehjke
en het materieele. Bij den Arawak is er misschien niet

1) De Karalben zien geestelijke oerwezens als oorsprong van al het mate-
rieele. Zie A. Ph. Penard, Het pujai-geheim der Surinaamsche Caralben.
Bijdr. t. d. taal-, land- en volkenkunde van Ned.-Indie, Dl. 84, 's-Graven-
hage, 1928, en mijn opstel in een volgend nummer van den West-Indischen
Gids: A. Ph. Penard over inwijding en wereldbeschouwing der Karamben.

HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

meer, dan het onderscheid maken tusschen wezen en ver-
schijningsvorm. Vermoedelijk waren de oude Arawakken
niet in staat om de voorwerpen zoo materieel en object-
achtig te zien als wij dat doen, en aan den anderen kant
toont het geestelijke van den Arawak soms eigenschappen
die wij eerder materie-achtig zouden noemen.
Het is bekend genoeg, dat de taal iets innerlijks en te-
gelijk iets uiterlijks is, verbindingsschakel tusschen ,,ik"
en wereld. Het Arawaksch is in dit opzicht belangwek-
kend, omdat men het process als het ware met oogen kan
volgen.
Het samenstel van elementaire beginselen (idee, gevoel
en wil) dat straks tot gesproken woord zal worden, is op
de een of andere, nogal geestelijke wijze, aanwezig in den
spreker. Het wordt in de gespannen bewegelijke plastiek
der spraakorganen tot beeld in de materie, gaat als klank
over in ijlere materie en wordt door het gehoororgaan in
den hoorder weder tot iets innerlijks van meer geestelijken
aard.
De Arawakken zelve gelooven dat geestelijke werkin-
gen kunnen uitgaan van het gesproken woord, ook al
vangt geen menschelijk oor dit op.

VI

Door het primitief-automatisch karakter der klanken
en woorden, staan ze veel dichter bij de halfbewuste en
onbewuste levensfuncties van den mensch en bij zijn
gezonde instincten, dan bij uitingen van het bewuste
menschelijk intellect. Evenals in die levensfuncties en
instincten wijsheid schuilt, zoo schuilt die ook in de klan-
ken en woorden. Een sterk sprekend voorbeeld moge dit
toelichten.
De a wordt gevormd als de spraakorganen hun natuur-
lijken stand hebben, en deze klank wordt in het Ara-
waksch gebezigd om aan te duiden: het gewone gebeuren
of in den tijd verloopend zijn, of ook: op normalen af-
stand, iets verder dan door i of y wordt aangeduid.
De i wordt gevormd door de spraakorganen, voorna-

HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

melijk de tong, te spannen, en de klankholte samen te
trekken tot een punt in het centrum. Deze klank wordt
gebezigd om aan te duiden: gebeuren of zijn waarbij de
tijd als het ware is samengetrokken tot een enkel punt, en
in het bijzonder: klein, vlug, gespannen, terwijl de y aan-
geeft ,,hier".
De o of u 1) daarentegen wordt gevormd door eene span-
ning die negatief is ten opzichte van de i-spanning, en de
klankholte tot het uiterste te vergrooten, als het ware tot
een hollen bol. Deze klank wordt gebezigd om aan te
duiden: gebeuren of zijn waarbij de tijd is uitgezet tot het
oneindig groote, en in het bijzonder: groot, langzaam,
ontspannen, terwijl dew aangeeft, ,,verweg" of,,machtig".
De wijze waarop de i en de o of u gevormd worden, doet
ons levendig denken aan de tegenstelling van een uit-
stralend brandpunt van een hollen bol en het ontvangend
of terugstralend binnenoppervlak van dien bol. Of ook
aan de kleine klok of hooggespannen snaar die een hoo-
gen toon voortbrengt (verwant aan de i) en de groote
klok of laaggespannen snaar die een lagen toon voort-
brengt (verwant aan de o en u). En verdere verwante
physische tegenstellingen kan men zien in: het water in
een stroomversnelling of val-het water in breede of diepe
vakken der river; spanning volume in de wet van
Boyle; versnelling massa.
Op deze wijze wortelen deze klanken in het physische
in en buiten den mensch. Maar zij wortelen eveneens in de
gevoelswereld en in het mystieke, want dezelfde tegen-
stellingen verschijnen in: ali, licht, ori, duister, alikibi,
vreugde, nokonne, droefenis, en voorts in klasse of gram-
maticaal geslacht, t.w.:
i mensch (redelijk wezen) o, u natuur, met inbegrip van
dieren, natuurgeesten en
deelenvanhetmenschelijk
lichaam;
i man o, u vrouw.
1) De o en u worden hier samengenomen, omdat het niet gelukt is een
verschil in beteekenis tusschen beide te ontdekken; doch het is zeer wel
mogelijk dat ze niet precies dezelfde waarde vertegenwoordigen.

28 HET MERKWAARDIGE ARAWAKSCH

Dat dit geen toeval is, blijkt daaruit, dat voor deze
i-klasse ook wordt gebezigd de I = willing om te bewegen,
los, voor de o, u-klasse ook de r = belemmerde beweging,
of de t = beperkte beweging.
Wie wel eens gesnuffeld heeft in de oude Chineesche en
Indische philosophie, voelt zich hier op bekend terrein
komen.
Uit dergelijke dingen zijn belangrijke conclusies te trek-
ken over den samenhang tusschen materie en ziel (,,niet-
ik" en ,,ik"), doch wij zijn in dit opstel al rijkelijk diep in
het speculative gedoken, en zullen het hierbij laten.

KONING WILLEM I EN HET EILAND RUATAN
DOOR
MR. B. DE GAAY FORTMAN

De koloniale archieven uit ons West-Indie bevatten
met die van de departementen van kolonian en buiten-
landsche zaken nog een schat van gegevens omtrent de
plannen van Willem I met ons eilandenbezit beneden
den wind in de Caraibische zee, waarvan de interoceani-
sche verbinding voor ioo jaar, die de heer Kesler drie jaren
geleden stof tot een opstel in dit tijdschrift gaf, een scha-
kel vormde. Bekend is, dat in dien tijd van Nederland uit,
maar steeds over Curagao om den schijn van ,,buiten-
landsche zaken" af te wenden, Zuid- en Midden-Amerika
met een corps van handelsagenten en consulaire ambte-
naren werd overdekt, die met meer dan een waardevol
verslag de belangen van hun land en van hun vorst ge-
diend hebben.
Een dezer consuls was F. J. Travers, die later een be-
langrijke rol speelde in de internationaalrechtelijke betrek-
kingen tusschen Nederland en Venezuela, door Mr. Cor-
poraal beschreven. Hij was geplaatst te Truxillo in de
toenmalige republiek Centro-Amerika tusschen Mexico en
Columbia, omvattende de voormalige Spaansche pro-
vincirn Guatemala, San Salvador, Honduras, Nicaragua
en Costarica, zijn ambtsgebied was ,,de baai van Hon-
duras".
Den 26sten Februari "1827 is gedagteekend zijn memo-
rie van aanmerkingen over den staat en de vooruitzich-
ten des handels met de oostkust van het gemeenebest
van Centraal Amerika, ingezonden aan den minister van
buitenlandsche zaken en in afschrift meegedeeld aan den
gouverneur van Curacao. Daarin bespreekt hij de gun-

30 KONING WILLEM I EN HET EILAND RUATAN

stige voorwaarden, waarop de nieuwe republiek vestiging
van vreemdelingen wilde toelaten. Elk tiental familie-
leden kon een duizendtal acres land krijgen; zij konden
zich onder een eigen opperhoofd laten besturen volgens de
wetten van hun land, mits niet indruischende tegen de
grondbeginselen der republiek. In een noot teekent hij
hierbij aan: ,,Het is niet onwaarschijnlijk, en ik wenschte
dat het in de plannen van Zijne Majesteit lag, om door
middel van onderhandeling ten deze de aanleiding te vin-
den, om op die wijze van het eiland Ruatan voor Neder-
land meester te worden. Eene uitstekende zeehaven, rijke
ground en overvloedige voortbrengselen maakten het als
dan tot eene benijdenswaardige bezitting in dit gedeelte
der waereld".
Willem I zou zichzelf niet moeten geweest zijn, wan-
neer hij niet aanstonds daarop was ingegaan. ,,Buiten-
landsche zaken" en ,,Kolonien" moesten hun gevoelen
zeggen. De inspecteur-generaal, belast met de waarne-
ming der administrative voor de national nijverheid, Net-
scher, stelde de zaak in handen van den oprichter der
Maatschappij van weldadigheid J. van den Bosch, die
het vraagstuk der kolonisatie ook aan zijn Oost-Indische
ervaring kon toetsen. Er was een soortgelijke mededee-
ling als van Travers ingekomen van den consul in Mexico
Grothe. Ten opzichte van beide plannen stond Van den
Bosch afwijzend met een beroep op van Imhoffs koloni-
satie op Java. Eigenaardig is, dat hij scheen te denken,
dat Travers in Columbia zetelde. Hij zou gelegenheid
krijgen zich better op de hoogte te stellen. Wel wees ,,Bui-
tenlandsche zaken", wat Ruatan betreft, op art. 21 der
te Panama gesloten overeenkomst der Amerikaansche
staten, om zich te verzetten tegen de vestiging in hun
landen van etablissementen zonder vergunning van de
gouvernementen, waartoe die gebieden behooren, maar
de Koning vond het geraden de zaak nog eens aan Van
den Bosch mee te geven op diens West-Indische reis. De
kolonisatie-plannen waren van de baan, ofschoon men
Travers' opmerking moeilijk anders kan lezen, dan dat
hij langs dien weg Ruatan wilde bezetten.

KONING WILLEM I EN HET EILAND RUATAN

Van den Bosch zal met dit deel van zijn opdracht ge-
zeten hebben. En toen hij ontdekt had, dat Ruatan niet
bij Columbia lag, was er geen bezwaar, de zaak eerst in
Suriname weer op te rakelen. Hij vroeg de meening van
Cantz'laar, den nieuwen gouverneur-generaal van Neder-
landsch West-Indie, die als gouverneur van Curacao Tra-
vers' memories ontvangen had, maar die wist er ook geen
weg mee. Fijntjes antwoordde hij, dat hij altijd gedacht
had, dat de briefwisseling tusschen de consulaire ambte-
naren en den gouverneur van Curacao hoofdzakelijk ten
doel had de bevordering van den handel van Curagao, in
het bijzonder met de nieuwe gemeenebesten, en om deze
reden had hij de stukken over deze zaak achtergelaten in
zijn vorige standplaats, zoodat hij niet meer wist, op
welke gronden Travers de aanwinst van Ruatan voor Ne-
derland belangrijk achtte. Travers had echter niet veel
gronden opgegeven; behalve het reeds genoemde had hij
van het eiland een schildering opgegeven als: zeer ge-
zond, overvloed hebbende van allerlei voedsel en voort-
brengselen van handel, bijna geheel onbewoond.
Ik zou niet weten, zoo gaat Cantz'laar voort, waarom
Ruatan of eenig ander punt op de kust onder de tegen-
woordige regeeringen voor den handel met Nederland
voordeelig zou kunnen zijn, en Travers zal er nu ook wel
zoo overdenken, want een paar maanden geleden schreef
hij aan zijn ambtgenoot op Cuba, dat hij wel gauw uit
Truxillo de wijk zou moeten nemen, omdat de opstande-
lingen de overhand hadden gekregen; een plan om alle
blanken op kerstnacht te vermoorden was gelukkig voor-
komen.
Van Ruatan wist Cantz'laar uit eigen wetenschap ook
niets, en hij volstond met aan te halen wat volgens
Whittle and Laurie's complete sailing directions for the navi-
gation of the West Indies enz. (Londen 1817) een zekere
kapitein Henderson, die het eiland in 1804 had bezocht,
meegedeeld had: ,,Van de zeezijde doet zich dat eiland bij-
zonder rijk (vruchtbaar) en school voor; het is geheel be-
dekt met boomen, waaronder de cocoboomen de talrijk-
ste zijn; eiken-, pijnboomen en vele anderen van ver-

32 KONING WILLEM I EN HET EILAND RUATAN

scheidene soorten vindt men er mede overvloedig. Rua-
tan is aanmerkelijk veel grooter dan velen der West-In-
dische eilanden, die gecultiveerd zijn; deszelfs ground en
de natuurlijke voordeelen, daaraan verbonden, mag mis-
schien in menig opzigt niet minder bevonden worden dan
in eenig derzelven. Daar is overvloed van Rheeen, var-
kens, Indiaansche konijnen en vogels van onderscheidene
soorten: papegaayen (parokieten) ontelbaar. De Span-
jaarden hebben er eene militaire post of kijkuit, hetwelk
eerder mag beschouwd worden tot instandhouding van
hun regt van bezit door bezetting, dan wel als een middel
van verdediging, alzoo die macht slechts uit vijf of zes
man bestaat.... De haven van Ruatan, genaamd Port
Royal Harbour is aan de Zuidoostzijde van het eiland, en
is geformeerd aan de zuidzijde door verscheidene eiland-
jes en zandbanken, die twee ingangen maken; het groot-
ste dier eilandjes is genaamd Georges' eiland, en het beste
kanaal is aan de westzijde daarvan. De Britsche schepen
plegen er voormaals hout te halen, en voorzagen zich
van water uit een riviertje in het Noordwestelijk gedeelte
der haven. De haven is ruim genoeg om 20 a 25 schepen
van linie te kunnen bevatten. Vroeger vond men er twee
kleine batterijen, een aan de westkant van George's ei-
land en een ander op een hoogte aan de zuidwestkant der
haven. De hoogtens van Ruatan kommandeeren zoo
veel uitgestrektheids, dat geen schip naar de baai van
Honduras kan stevenen zonder vandaar gezien te worden.
Ruatan is omtrent 71 mijl (leagues) lang, nagenoeg in
eene oostelijke en westelijke strekking; aan de zuidkust
zijn verscheidene kleine haventjes bewesten Port Real,
waarvan een onder den naam van Dixons core omstreeks
2j mijl (leagues) van de westzijde, hetwelk een geschikte
schuilplaats is bij noordenwinden voor schepen, bestemd
naar de baay of naar Britsch Yucatan".
Tot zoover Cantz'laars vertaling van Henderson. Daar-
voor was het niet noodig geweest de stukken aan Van den
Bosch mee te geven. Deze begreep dit ook, en vroeg nade-
re inlichtingen, maar Cantz'laar bleef het antwoordschul-
dig, en Van den Bosch wist niet better te doen, dan bij

KONING WILLEM I EN HET EILAND RUATAN

zijn verslag naar de mededeelingen van den gouverneur-
generaal te verwijzen. En zoo kwam de zaak in de doof-
pot.
Het is maar goed dat Willem I haar verder heeft laten
rusten. Een occupatie zou waarschijnlijk op verzet van
de Amerikaansche staten, te Panama vergaderd geweest
zijnde, en van Engeland gestuit zijn, en dit laatste land
zou ook wel tegen de uitvoering van Travers' plan zijn
opgekomen. Henderson en Travers beschouwen wel de
Spanjaarden en hun opvolgers, de republiek van Cen-
traal-Amerika als eigenaars van het eiland, maar in de
October-aflevering 1928 blz. 266 van dit tijdschrift komt
een bericht van Conzemius voor, dat nog in 1797 de En-
gelschen naar het destijds onbewoonde Ruatan verban-
den de twee jaren te voren van St. Vincent naar Balli-
ceaux overgebrachte opstandige Caraiben. Eigenlijk is in
de 18de en 19de eeuw de groep der Baai-eilanden, waar-
toe Ruatan of Roatan behoort, voortdurend een voor-
werp van strijd geweest tusschen Engeland eenerzijds en
Spanje, de Vereenigde Staten of Honduras anderzijds,
een strijd, die eerst in 1859 eindigde met een afstand van
Engeland aan Honduras.
Amsterdam 16 Maart 1929.

West Indische Gids XI

ANANAS-KULTUUR IN SURINAME

DOOR
CHARLES DOUGLAS, oud-planter

Intensieve kultuur heeft haar nadeelen; de leek begrijpt
niet de verschijnselen die de gewassen vertoonen; wie er-
varing heeft is niet verbaasd, want hij weet, dat het ge-
was door intensive kultuur veel weerstandsvermogen
verliest en vatbaarder wordt voor plantenziekten. Zoo
gaat het ook de ananas-kultuur: in vele landen waar deze
schijnvruchten worden gekweekt, heeft men dezelfde er-
varing opgedaan.
Een voordeelige zaak kAn de ananas-kultuur zijn.
Waarom niet ook in Suriname wanneer geschikte varia-
teiten worden gekozen? Op Hawaii, Portorico en in Flori-
da, landen met uitgebreide kultuur, voornamelijk beide
eerstgenoemde, worden hoofdzakelijk vier varieteiten
ananassen geteeld: smooth cayenne, red spanish, ripply
queen en cabezona. De smooth cayenne gaat grootendeels
weg in blik of flesch, de andere eveneens en in natuurlijken
toestand. Het probleem-want zelfs de ananassen lijden
aan een problem is het verduurzamen, het inmaken in
blik, dat verkoop mogelijk maakt gedurende het geheele
jaar, onafhankelijk van den oogsttijd. En n6g een voor-
deel: kisten met blikken verschepen is gemakkelijker en
goedkooper dan versche vruchten verzenden; en daaren-
boven levert de bereiding die de vrucht blik-klaar maakt
eenigen afval die bruikbaar is. Want de prijscourant van
den kruidenier vermeldt stukjes ananas in blik (cubes), en
dat is de goedkoopste vorm (45 cent), de schijven zijn
reeds duurder (50 c.) en het duurst zijn de heele vruchten
(75 c.).
Als de beste wordt aanbevolen de Hawaiian pine apple,

ANANAS-KULTUUR IN SURINAME

Mauna Loa Brand die in Nederland f 1.25 of f 1.30 per
blik kost. Surinaamsche verduurzaamde zijn er (nog)
niet, wel de vruchten in den natuurstaat, van f 1.75
tot f 3.-. En Singapore-stukjes in blikje van 50 cent;
volgens de Encycl. van N.O.I. gaan uit de N.-helft van de
residentie Riouw jaarlijks honderdduizenden vruchten
naar Singapore, daar worden ze verduurzaamd en naar
Europa en Australie verscheept.... ananas uit onze
Oost met een Engelsche tjap.
De ananas is niet lastig, groeit op vele gronden en
eigenlijk in alle seizoenen; ze is sterk en kan veel door-
staan; een humusrijke bodem is verkieselijk en zand-
grond vooral geeft lekkere vruchten, kleigrond moet
duchtig bewerkt worden, los gemaakt, om de lucht te doen
toetreden; kalkhoudende ground verdient geen aanbeveling.
Ananas kweeken is niet moeilijk; op vele plaatsen van
den aardbol is men ermede bezig. Van Amerika is deze
Bromeliacee naar Azie en Afrika overgebracht en uit een
huishoudelijk oogpunt is zij wel de voornaamste van de
heele families. Aan den moederstam, den vruchtsteel en de
kroon ontwikkelen zich z.g. plantsoenen en spruitjes die
kunnen worden uitgeplant en die daartoe reeds geschikt
d.w.z. voldoende ontwikkeld zijn v66r het oogsten van de
vruchten. Er zijn planten die tot vijftien van dergelijke
plantsoenen en spruitjes dragen; maar ten behoeve eener
kosten-berekening is het veilig vast te houden aan het
getal 3. Men plant op bedden, small of breedere, al naar
gelang de soort ground; op zandgrond verkiest men breede
bedden, op kleigrond smaller; op die bedden staan de
plantjes netjes op rijen .... maar dit is niet alleen aan de
ananas-kultuur eigen. Op een akker (= 4294 M2) kunnen
van tien- tot twaalfduizend plantsoenen worden gezet;
zij zijn rijp binnen het jaar of later, soms na 18 maanden
en dit verschil houdt verband met de plaats die zij had-
den op de moederplant; spruiten van de kroon hebben
wel drie of vier jaar noodig om rijp te worden. Men kan
de ananas ook uit zaad kweeken, en zoodoende varietei-
ten krijgen, waarmede kan worden geexperimenteerd.
Op Hawaii heeft men wel eens 12000 plantjes op een ak-

ANANAS-KULTUUR IN SURINAME

ker gezet, maar regel is 10.000. Men past daar vaak be-
sproeiing met ijzersulfaat toe en hier volgt wat door be-
sproeiing valt te bereiken:
1. van een onbesproeid land werden 108 vruchten ge-
nomen samen wegende 360 pond, of 31 pond per
ananas.
2. van een eenmaal besproeid land nam men 151 vruch-
ten, total wegende 435 pond, d.i. 21 pond per stuk.
3. van een volledig besproeid land wogen 244 vruchten
7771 pond of 33/1o pond per ananas.
Bij de sorteering heet men alle vruchten nummer 1 die
meer dan 41 inch (12 centim.) middellijn hebben, en
nummer 2 dezulke die van 41 tot 4- inch meten.
Op Portorico kost een akker land vanf 187.50 totf 500.
De bedrijfskosten loopen vanf 375 totf 750. De winst uit
een akker bedraagt vanf 450 totf 500 's jaars wanneer de
vruchten naar de fabriek gaan waar ze verduurzaamd
worden; hooger prijzen maakt men door de ananassen in
hun natuurlijken staat naar Europa of naar Amerika te
verschepen. Oorspronkelijk werkte daar een kleine fa-
briek intermitteerend aan het maken van de blikken en
het inmaken van de vruchten; thans zijn er overall in de
nabijheid van de kweekplaatsen der ananassen fabrieken
die de vruchten verzendbaar maken. De afzet regelt de
werkzaamheden. De werktuigen zijn allengs verbeterd en
gemakkelijk te bedienen. Van vruchten in bedenkelijken
toestand maakt men bruisende drunken.
Voor een aanplant van ananas op een akker land dat
in vele jaren niet in kultuur is geweest, kapoeweri, d.i.
land waarop secundair bosch is gegroeid, zou de volgende
begrooting kunnen worden opgesteld:

Uitgaven:
Openkappen van het land . . . . f 40
Lakken (van taken ontdoen) der boomen en
struiken .. . . . . . . 15
Opruimen van den rommel . . . . 10
En verbranden daarvan . . . . 5
transp. f 70

ANANAS-KULTUUR IN SURINAME

transp. / 70
Delven van kleine waterafvoer-trenzen . 20
id. van trekkers voor den verderen wateraf-
voer . . . . . . . 15
-- 35
Omspitten van den ground . . . . 35
En gelijkmaken daarvan . . . . 10
-- 45
W ieden . . . . . . . . 12
Planten ............... 200
212
Oogsten der vruchten . . . . . 20
Vervoer daarvan naar de opslagplaatsen . 10
En verder naar de market . . . . 25
-- 55

f417
Onvoorziene uitgaven . . . . . 83

Totaal f 500
Deze begrooting is opgemaakt voor een gunstig, dicht
bij de stad gelegen, klein intensief bedrijf.
Inkomsten:
Van de 10.000 plantjes trekke men 10 % af voor de
mislukte, die geen vrucht leverden; blijft 9000. Daarvan
gaat 5 % af (dus 450) voor minderwaardige vruchten;
blijft 8550 goede vruchten.
8550 goede vruchten voor 12 cent verkocht . f 1026
450 minder soort ,, 6 ,, . 27

f 1053
Af de kosten ............... 500

Blijft, bij verkoop der vruchten in de Kolonie, een
winst van ............... f 553
Niet in rekening gebracht zijn de koopsom van 10.000
plantjes die gekocht werden voor den aanleg, 6n van den
akker land:

ANANAS-KULTUUR IN SURINAME

10.000 plantjes a 5 cent . . . . .. f 500
een akker land . . . . . . . 80

f 580

Daartegenover staat, dat de plantsoenen die zullen wor-
den verkregen, een 27.000 tegen 21 cent per stuk, een
waarde vertegenwoordigen van f 675, ongerekend, dat
de voortzetting van hetzelfde bedrijf op denzelfden ground
een volgend jaar een bate kan afwerpen van f450, terwijl
de uitgaven dan betrekkelijk gering zijn.
Uit het voorgaande is af te leiden, dat deze kultuur een
winstgevend bedrijf kan zijn, mits niet groot opgezet;
voor kleine landbouwers die gewoon zijn de zaken eenvou-
dig, zonder veel omhaal te beginnen en af te wikkelen, zit
er wel eenig avans in. Een bedrijf in 't groot is alleen dan
mogelijk, wanneer de afzet is verzekerd, de uitvoer van
Surinaamsche ananassen naar Europa, in de eerste plaats
naar Nederland, van een leien dakje loopt. In de West-
Indische kolonien ligt daarenboven een afzetgebied van
ongemeten oppervlakte.
Men kan niet in 't oneindige blijven doorplanten op
hetzelfde land; drie of vier jaar, meer niet; en dan zijn er
inmiddels andere gewassen die zich aanmelden, koffie, si-
naas-appelen, ricinus, misschien rubber.
Eenige kennis van grondsoorten wanneer men een ak-
ker gaat uitzoeken; eenige ervaring in het sorteeren der
variEteiten; oplettend waarnemen van het gewas ....
het zijn voorwaarden van belang, maar eigenlijk spreekt
dit alles z66 vanzelf dat 't overbodig is daarop de aan-
dacht te vestigen.
Paramaribo, Nov. 1928.
*

NASCHRIFT VAN DE REDACTIE W. I. GIDS
Nadat het bovenstaande artikel van den heer Douglas door ons was
ontvangen, vonden we in het Koloniaal Weekblad van 31 Januari dezes
jaars een kort opstel van een anonymous, mede over ananaskultuur in de
toekomst. We laten 't bier ongewijzigd volgen.

ANANAS-KULTUUR IN SURINAME

Ananascultuur en -conservenindustrie in Suriname. Reeds eenige
maanden geleden werd in enkele bladen melding gemaakt van eenige, be-
trekkelijk groote proefzendingen ananassen uit Suriname, welke op initia-
tief van den beer W. C. Clasener te Amsterdam, gewezen ambtenaar in
Suriname en Ned.-IndiL, alhier waren aangevoerd. Hoofddoel van deze
proefzendingen was om belangstellenden met de Surinaamsche ananassen
kennis te doen maken, maar voornamelijk om ook te doen uitmaken of de
Surinaamsche ananassen voor conserveerdoeleinden geschikt zouden zijn.
Te dien einde werd een deel der zendingen in de jamsfabrieken van de fir-
ma Jan van Woerkom te Altena bij Nijmegen geconserveerd en in bussen
gedaan.
Al deze proefnemingen nu, kunnen als geslaagd worden beschouwd en
het resultaat hiervan is than, dat mede gelet op de vele en gunstige fac-
toren, welke in Suriname voor de ananascultuur c.a. aanwezig zijn, niet
alleen om een-dergelijke cultuur met success aan te vangen, maar ook om
op de wereldmarkt met andere gelijknamige producten te kunnen concur-
reeren op 16 Januari 1.1. ten kantore van Notaris C. F. J. Brands te
Amsterdam, besloten werd tot oprichting van de N. V. Vruchtencultuur en
-industrie onderneming ,,Suriname" waarvoor inmiddels de Koninklijke
bewilliging op de Statuten is aangevraagd. Het doel van deze Vennoot-
schap is op de eerste plaats de ananascultuur en het verwerken van het
verkregen product in Suriname. Als Commissarissen werden toen benoemd
de heeren C. F. J. Brands, Notaris te Amsterdam, Th. C. J. J. van Woer-
kom, Jamsfabrikant te Altena bij Nijmegen en A. Th. De Miranda, Nota-
ris in de Kolonie Suriname; laatstgenoemde als gedelegeerd-Commissaris
in Suriname. De Directie is opgedragen aan den heer W. C. Clasener, die de
volledige plannen c.a. voor deze onderneming heeft uitgewerkt.
Het ligt in de bedoeling, bij spoedige plaatsing van het resteerende be-
noodigde werkkapitaal, reeds in Mei of Juni a.s. de werkzaamheden in Su-
riname aan te vangen, waarvoor reeds intusschen de voorbereidende maat-
regelen worden getroffen."

Ook het Koloniaal Weekblad van 27 December 1928 gaf een artikel over
,,Ananas-cultuur in Suriname", door Ph. A. Feltzer, oud-tijd. Gouv.-Acc.
in Suriname.

*

Uit een heel anderen hoek kwam een bericht aanwaaien, dat in verband
met het opstel van den heer Douglas verre van onbelangrijk is. We von-
den het in een ,,Report by the Right Honourable W. G. A. Ormsby Gore,
M. P. (Parliamentary Under-Secretary of State for the Colonies) on his
visit to Malaya, Ceylon and Java during the year 1928". Deze hooge amb-
tenaar heeft een dienstreis gemaakt van 15 Maart tot 8 Juli en de uit-
komsten van zijn onderzoek legde hij neer in een gemakkelijk leesbaar boek
van ruim 160 bladzijden, met meer dan 160 opmerkingen waarmede zijn
voordeel kan doen een ieder die iets voelt voor overzeesche gewesten; en
met eenige kaarten (4 s. 6 d.).
The Right Honourable is begonnen met Malaya, en in het hoofdstuk
,,Agriculture and animal husbandry" (bl. 25 vv.) lezen we iets, dat ons
aan Singapore herinnert, waarover de heer Douglas immers schreef op de
tweede pagina van zijn betoog. Het stukje nit het Engelsche rapport luidt

40 ANANAS-KULTUUR IN SURINAME

aldus: ,,The growing of pine-apples for the canning factories is of consi-
derable importance. Over 80 per cent. of the canned pine-apples imported
into the United Kingdom are Singapore pines. In the past few years im-
ports have exceeded 25.000 tons annually and in 1925 reached 30.000 tons.
The greater part of the pine-apples are exported in unlabelled cans, the
distributors on this side affixing their own labels and marketing the product
under their own brands. The low price secures a ready market for Singa-
pore pines, especially in the poorer class trade. The Third (Fruit) Report of
the Imperial Economic Committee contained a recommendation that Em-
pire producers should pack fruit in small cans to cater for the small fa-
mily; and the 1i lb. can, which is the size mainly used by the Malayan
canners, is becoming increasingly popular in this country. But the quality
of the product is not high and the grading, though improving, is still not
reliable".
Daarop volgt een kort stukje over een Singapore United Pine-apple
Packing Company die o.a. de verbetering van verpakking en uitlezing be-
oogt; zoomede most worden overlegd of het etiket v66r of na de ver-
zending op het artikel moet worden geplakt I
Hier is zoowaar n6g een ananas-probleem I Aan welke autoriteiten op
het eiland dat de Hollanders indertijd verzuimden naar zich toe te halen,
kunnen we vragen vanwaar de haast ongeloofelijke hoeveelheden ananas-
sen komen die Singapore jaarlijks verzendt ?

HET SNIJWERK DER NEGERS

PAUL-GUILLAUME et THOMAS MUNRO. La
sculpture negre primitive. G. Cres & Cie.
Paris.

Het boek is een deel van de reeks ,,Peintres et sculpteurs" en
het vermeldt eerst in den voorlaatsten regel dat 't verscheen in
1929. Te vreemder is dit, omdat de aanvang aldus luidt: ,,Nauwe-
lijks twintig jaar geleden was het snijwerk der negers alleen be-
kend aan eenige onderzoekers", enz.
Negers zijn nog altijd in de mode, en negerkunst bewonderen,
dat luwt maar niet, zooals de prijzen toonen die men besteedde op
de Antwerpsche veiling van Januari. ,,La sculpture negre" is
half tekst half platen en het geheel wil eens heel duidelijk maken
wat negerkunst eigenlijk is en waarom de velen die erover heb-
ben geschreven v66r Guillaume en Munro aan hun opus begonnen,
eigenlijk niets ervan hebben begrepen. Ik stel het boekje van Mau-
rice Delafosse ,,Les Negres" waarover ik iets schreef in dezen Gids
van Nov. 1927 bl. 323, veel hooger. Het is helderder gedacht en
better geschreven, heeft ook over negerplastiek een hoofdstuk en
de schrijver gaf zich veel moeite deze kunst nader tot ons te bren-
gen. Dat doen ook Guillaume en Munro; bij mij was dat vergeef-
sche moeite: van Delafosse heb ik meer geleerd.
,,Vers 1907 A Paris quelques personnel qui s'intdressaient aux
movements d'art contemporains commencerent a parler de la
sculpture negre". Zoo schrijven Guillaume en Munro. Twee jaar
vroeger, in 1905, heeft het Rotterdamsch Museum een verzame-
ling houtsnijwerk uit Midden- en West-Afrika kunnen tentoon-
stellen die is afgebeeld op een plaat bij het 22ste jaarverslag. Maar
men moet bij deze schrijvers niet aankomen met ethnografische
musea, wier beheerders immers geen flauw besef van kunst heb-
ben. Eenige musea worden genoemd, voorop het Parijsche, dat,
wat de inrichting betreft, alles te wenschen over laat. ,,On peut
voir des collections assez importantes dans les muses de Paris,
Londres, Bruxelles, Berlin et d'autres villes, mais presque toutes
ont Wtd rassembldes sous le signe de l'ethnologie plut8t que sous

HET SNIJWERK DER NEGERS

le signe de l'art. Elles comprennent une quantitM d'objets qui ne
sont int6ressants que come specimens de la vie et de l'industrie
des noirs et qui ne peuvent qu'embrouiller les recherches. Parmi
celles qui ont 6tM r6unies dans le but artistique aucune n'a Wtd suf-
fisamment representative des nombreuses varidt6s de la sculp-
ture pour rendre possible un examen qui soit & la fois clair et ob-
jectif". Woordjes, netjes gerangschikt.
,,Ils d6clarerent (nl. schilders te Parijs) que les figurines de bois
sculpt6es il y a plusieurs si6cles par des artistes inconnus de la
jungle 6taient superieures a beaucoup de points de vue fignols
(gepeuterd) de nos acad6mies.... Alors qu'elles paraissaient in-
formes et disproportionndes, elles 6taient en r6alit6 faites avec une
adresse consomme dans le but de produire certain effects que les
Europeens n'avaient su ni voir ni appricier. Loin de repr6senter
les premiers balbutiements d'un art, sans autre valeur que celle
qui peut s'attacher a des reliques historiques, elles 6taient peut-
6tre d'une 6tappe en advance sur 1'6volution europlenne et poss6-
daient une valeur de prototypes".
We maken negermuziek en dansen als negers, gaan kijken naar
neger-revues, waarom zouden we dan niet ter harte nemen wat de
negerplastiek ons kan leeren, het snijwerk in hout en ivoor, het
smeed- en gietwerk?
,,On en arrive, zeggen de beide schrijvers, a regarder une statue
non comme une copie d6form6e d'un corps human, mais comme
une nouvelle creation en elle-meme, rappelant la forme humaine
d'une facon gendrale, mais avec une ind6pendance justified par
sa logique interne, par la n6cessit6 et l'harmonie de ses parties".
Delafosse vatte het als volgt op, zeggende ,,que l'artisan qui a
sculpt ces statuettes avait en vue la representation, non point
d'hommes vivants, mais de defunts divinis6s, que celui qui a ima-
gines ces masques pensait exprimer par eux le symbol d'une di-
vinit6 redoutable A ceux qui ne sont pas initids A ses myst&res:
1'un et I'autre sont des croyants, comparable aux artistes ano-
nymes auxquels nos vieilles cathedrales gothiques sont redevables
de ces gargouilles extra-ordinaires, de ces totes grimagantes de de-
mons, de ces statues de saints ou de defunts stylists en des atti-
tudes hieratiques ou compassees".
Ziehier wat er is gebeurd, nadat de negerkunst was ontdekt
(we zijn nu weer in het boek La sculpture negre): .... quelques
jeunes se mirent a copier les motifs negres, les interpretant par la
pierre ou par la peinture, traitant des sujets modernes dans la
maniere n6gre, parlant et 6crivant sur la sculpture negre en ter-
mes extatiques et non sans quelque incoherence. De hardis collec-

HET SNIJWERK DER NEGERS

tionneurs et des marchands aventureux en acheterent quelques
specimens; on en fit des expositions, oh, rapidement, ils trouv&-
rent des amateurs. Cette petite provision d'objets authentiques
et important fut bientot 6puisde; le rdapprovisionnement ne s'ef-
fectuait qu'avec lenteur du fond des villages tropicaux. Car l'art
6tait mort depuis longtemps en Afrique et seules dtaient d6sirables
les reliques ancestrales vieilles de plusieurs siecles et revetues
d'un caractere sacr6. Mais d'entreprenants fabricants, tant en
Afrique qu'en Europe se mirent a les imiter: ils eurent de bons
clients dans les directeurs des musdes de province. Tout ce qui est
negre, bon ou mauvais, authentique ou faux, trouva et trouve
encore acqu6reur a des prix qui sont plusieurs centaines de fois de
plus 6lev6s qu'il y a quelques annies. Des monographies et des ar-
ticles, drudits et rhapsodiques, ont paru en plusieurs langues,
I'art r6cemment dscouvert y est discut6, loud ou attaqu6 & tous les
points de vue". . .
On a public quelques brochures avec des reproductions photo-
graphiques. Chacune d'elles comporte un court texte avec quel-
ques commentaires, mais aucun essai de discussion sdrieuse sur les
sculptures en tant que manifestations d'art. On a donn6 au bas de
chaque objet le nom de la tribu ou du territoire d'oh on le suppo-
se venu; mais on n'a tent6 aucun effort pour d6crire les caract6ris-
tiques de ces diverse localitis. En reality peu d'dcrivains sem-
blent avoir eu l'ide6 qu'il pouvait y avoir dans la sculpture negre
des traditions et des vari6tis bien d6finies. Cette absence de com-
prehension est 6videmment due en parties aux difficultis d'une telle
6tude....
Maar dat heeft jaren geleden Delafosse al gezegd in een fransch
ook te Parijs verschenen boek: .... ,,ils ont sculpt des dieux -
ou des diables et non point des hommes, et ils ont sculpt ces
dieux comme les representaient a leur esprit les traditions admises
de leur temps".
Telkens wanneer we denken: nu zal 't komen, laten de schrij-
vers ons los. ,,Si l'on voulait 6tudier la question dans le detail, cela
ddpasserait les limits pr6vues de cette etude"; 't gewone liedje:
,,het is hier niet de plaats", of ,,we zouden de grenzen die we ons
hebben gesteld", enz. En dan volgt er nog iets zddr bijzonders:
,,De point de vue artistique, la question important n'est pas de
savoir quels sujets le sculpteur a choisis, mais comment il les
a ex6cut6s, comment il les a interprets. C'est seulement apres
avoir compris ce que sont ces formes que l'on peut espirer en dA-
couvrir les causes historiques: commencer par 1A ne servirait qu'&
remplir 1'esprit de prejug6s et & obscurcir la vision que l'on pent

HET SNIJWERK DER NEGERS

avoir des objets en tant que sculptures". Dan worden we gewaar-
schuwd tegen ,,les artistes qui 6crivent, ne produisent plus que de
vagues rhapsodies fleuries, confuses et incoh6rentes"!
Hier volge de indeeling van het boek:
Le negre. Ses relations avec la vie africaine.
La mentality des Noirs.
Les peuples qui produisent des oeuvres d'art.
Types des oeuvres d'art produites par les negres.
Les qualitis artistiques.
En quoi une statue negre differe des autres.
Le dessin en sculpture; les principles de l'art negre.
Le masque consider en tant que dessin sculptural.
La perception d'une forme sculpturale.
Les effects de l'experience passee et association.
La naissance et le d6veloppement d'un art primitif.
Afgebeeld zijn 43 voorwerpen, zonder vermelding van de groot-
te. Ook dat heeft met kunst niets te maken. Het oord van her-
komst wordt medegedeeld: Dahomey, Cote d'ivoire, Ogou6, Con-
go, Gabon, Guinee, Haute Volta, Soudan, Madagascar, Benin. In
het voorafgaande kan de lezer vinden, dat minderwaardige schrij-
vers wl den naam van den stamp of van 't gebied hebben vermeld,
,,mais on n'a tent aucun effort pour d6crire les caracteristiques
de ces diverse localitis". Maar hier is 't veel erger: niet de groot-
te, niet het material, geen stamnaam en als plaats van herkomst
Kongo, Soedan, Guinea en zoo voort! Nergens wordt in den tekst
naar de afbeeldingen verwezen. Ze zijn heel ongeschikt om be-
wonderaars van negerkunst te kweeken; sommige gelijken op fi-
guren uit een benauwden droom. No. 26 is een f6tiche & clous van
Loango. Indien nu iets ondienstig is om den vorm van de figuur
te doen uitkomen, dan is het een goed bespijkerd houten beeld.
En er is zooveel moois!
Redeneeren over negerkunst, over kunst welke ook, heeft geen
nut. lets moois is nog nooit leelijk gepraat, en wat niet mooi is
krijgt nooit de charge der schoonheid door eenig betoog. Velerlei
fraais heeft men op de donkere huid der negers aangebracht:
van buiten zitten zij vol kunst en kunst-principes, artistieke nei-
gingen, alles van vreemden oorsprong. Zijzelven moeten be-
duusd ervan zijn. En van binnen? Dr. Maes, de beheerder van het
Kongo-museum in Tervueren, zegt, dat wie negerplastiek wil
vatten en al het schoone en diepe ervan wil begrijpen, moet af-
dalen in de ziel des negers. Jawel, maar hoe doe je dat?
JOH. F. SNELLEMAN.

BIBLIOGRAPHIE

Knight (Melvin M.). The Americans in Santo Domigo. New York. Van-
guard Press 1928. (Studies in American imperialisme.

Inter-Ocean. October 1928. Javanese emigrants in Suriname, by S.
Kalff. (with photographs of M.Vervoort).

Atti del XXII Congresso internazionale degli Americanisti, Roma-Settem-
bre Z926. Roma, Istituto Cristoforo Colombo, 1928. Volume I. C. H. DE
GOEJE, Old relations between Arowak, Carib and Tupi. MAGNAGHI
ALBERTO, Amerigo Vespucci. MENDES-CORREA A. A. Nouvelle hypoth&-
se sur le peuplement primitif de l'Am6rique du Sud (con 2 figg.). FREN-
GUELLI G. Sull' origine dell' uomo americano. GAGNON A., Note sur
l'unit6 d'origine on la plurality des races indigenes am6ricaines. -
Volume II. PANHUYS (VAN) L. C., Quelques ornements des negres des bois
de la Guyane n6erlandaise. (Avec 36 figures hors texte). SVEN LOVtN.
The Orinoco in Old Indian Times (Economy and Trade). GIUSEPPE
Rosso. Un missionario gesuita italiano nella region dell' Orinoco (1698).

Journal de la Socidid des Amdricanistes de Paris. Nouvelle s6rie. Tome
XX. 1928. Recherches sur les tribus indiennes qui occupaient le territoire
de la Guyane frangaise vers 1730, (d'aprds les documents de 1'6poque), par
J. Lombard. Spirit cult in Hayti, by Dr. Elsie Clews Parsons. Une
d6couverte biologique des Indiens de l'Am6rique du Sud: la d6coloration
artificielle des plumes sur les oiseaux vivants, par A. M6traux. The Wa-
ran Indians of Guiana and Vocabulary of their language, by the Reve-
rend James Williams.

Mitteilungen aus der Missionsarbeit der Brildergemeine in Suriname.
Paramaribo, October, November, December 1928.

De Perishoop. Algemeen Weekblad voor Suriname. 19 Januari 1929.
Historic van de petroleum in Suriname.

Idem. 26 Januari 1929. Historic van de petroleum in Suriname. Kaka-
feti (hanengevechten) door J. C. Lepelblad.

Idem. 2 Februari 1929. Historic van de petroleum in Suriname.

Idem. 9 Februari 1929. Historic van de petroleum in Suriname. De
Caralbische Taal. X, door A. P. Penard.

Idem. 16 Februari 1929. Historie van de petroleum in Suriname. -
Goud, I, door A. Ph. S.[amson].

BIBLIOGRAPHIE

De Periskoop. Algemeen Weekblad voor Suriname. 23 Februari 1929,
Dr. Ir. Cornelis Lely, 23 September 1854-22 Januari 1929, door S. H.
A[Zijnman]. Historie van de petroleum in Suriname. Goud II, door
A. Ph. S[amson].

Idem. 2en 7Maart 1929. Goud, door A. Ph. S[amson]. Historie van de
petroleum in Suriname.
Idem. 16 Maart 1929. Historic van de petroleum in Suriname. (Wordt
vervolgd.)
Idem. 23 Maart 1929. De Koloniale Postspaarbank in Suriname, door
S. H. A[zijnman]. Historie van de petroleum in Suriname. IX.

Idem. 30 Maart 1929. De Koloniale Postspaarbank in Suriname, door
S. H. A[zijnman]. Slot. Historie van de petroleum in Suriname. X.
(wordt vervolgd).

Onze Aarde. February 1929. De Nederlandsche Antillen, met foto's van
C. H. de Goeje.

Onze MissiOn in Oost- en West-Indie. February 1929. Missiekaart van
Nederlandsch Oost- en West-Indie in 1927. De nieuwe Gouverneur
van Curagao. (Ontleend aan ,,De Tijd").

Neerlandia. Maart 1929. Nederlandsche Antillen. De viering op Curagao
van den dag, waarop Hare Majesteit de Koningin-Moeder voor vijftig
jaar in Nederland aankwam. (10 Januari 1929).

Idem. April 1929. Postverlaging in het verkeer tusschen Oost- en West-
Indie, Nederl. Antillen.

Het Koloniaal Weekblad, 14 Maart 1929. Mysterie-wijsheid bij de Ka-
raiben. (Naar aanleiding van A. Ph. Penard's belangrijk opstel: ,Het pujai-
geheim der Surinaamsche Caraiben". Bijdragen tot de Taal-, Land- en
Volkenkunde van Nederlandsch Indie, deel 84, 's-Gravenhage 1928). Door
C. H. de Goeje (met afbeeldingen).
Idem, 21 Maart 1929. Suriname, Enkele opmerkingen, door C. K. Kes-
ler. Ananas-cultuur in Suriname, door Ph. A. Feltzer.
Idem, 28 Maart 1929. Hollandsche kolonisatie in Suriname, door Dr. Th.
Lans. Immigratie van Nederlanders naar Suriname, door C. L. Tom-
son. De verzamelingen van het Koloniaal Instituut. Een nieuwe galerij
geopend. Afdeelingen Handelsmuseum Tropische Hygiene. De op-
komst onzer West-Indische gebiedsdeelen in het bijzonder van Curagao.
(Causerie door den heer C. K. Kesler op 22 Maart voor de afdeeling Nijme-
gen van ,,Oost en West" gehouden. Verslag door S. Verwey Mejan).

Idem, 4 April 1929. Suriname: een waardevol bezit, doorTj. Pyttersen.-
Kolonisatie van Hollandsche boeren in Suriname, door J. A. Liems.

De Indische Mercuur 20 Maart 1929. De bestuursoverdracht van Cu-
racao.

BIBLIOGRAPHIE

Tropisch Nederland. 8 Maart 1929. Curagao (door C. K. Kesler. Gem.
(wordt vervolgd).

Idem, 22 Maart 1929. Van Natuur tot Kultuur. IX. De koffiekultuur in
Oost- en West-Indie gedurende de achttiende eeuw, door Dr. Z. Kamerling.

Beknopte aardrijkskunde van Nederlandsch-Indie, Suriname en Cura-
gao, in 't bijzonder voor candidaat-hoofdonderwijzers, door J. B. Roden-
burg. Met 23 illustrates. 9e druk. (Hilversun, J. Schaafstal).

Ons Suriname. Maart 1929. De Herrnhutter Mulo-school te Paramaribo,
door Wilhelmina Uytenhoudt. De nieuwe kerk te Alkmaar in Suriname
(Br. Indische endingg, door P. M. Legene. Opening van de Evangelis-
tenschool te Paramaribo, door J. Clausen. De veestapel van Saron, door
S. Schmidt (evenals de vorige artt. geilustreerd). Uit brieven onzer
Zendelingen, door H. G. Sternberg.

Catalogus van de boekerij [en de kaartenverzameling] van het Departe-
ment van Kolonian, Zevende vervolg (door M. C. Mall6e). 's-Gravenhage,
Algemeene Landsdrukkerij.

Ons Zeewezen. 15 Februari, 15 Maarten 15 April 1929. Uit de geschiede-
nis van den West-Afrikaanschen Slavenhandel, door L. C. Vrijman. (Met
afb.).

Neptunus. Orgaan van de Vereeniging van Nederlandsche Gezagvoerders
en Stuurlieden ter Koopvaardij. February 1929. Scheepvaartwetgeving te
Curacao. (redactioneel).

Idem, Maart 1929. Scheepvaartwetgeving op Curagao, door Menkman.

Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde. 19 Maart 1929. Hygienische
verhoudingen op Surinaamsche landbouwondernemingen, door Prof. P.
C. Flu.

De Indische Culturen. I Februari 1929. Hoe koffie bereid en bewerkt
wordt, door A. Betim Paes Reme.

Paul Morand. Hiver caralbe documentaire Paris [1929].

Albert Londres. Terre d'6bene. La traite des noirs. Paris [1929].

The Annals of the American Academy of Political and Social Science. The
American Negro- November 1928. Philadelphia.

Een gezellige avond, doorgebracht als gast op eene vergadering van de
Vereeniging ,,Geluk door Kennis" (Fantasie) door J. W. Kluin, Paramaribo
[1929].

Monumentale Vorgeschichtliche Kunst. Ausgrabungen im Quellgebiet
des Magdalena. Von Prof. D. K. Th. Preusz, Direktor am Museum fur
V6lkerkunde in Berlin. Mit 465 Abbildungen in Lichtdruck. G6ttingen.
Vandenhoeck Rupprecht, 1929.

BIBLIOGRAPHIE

In- en Uitower, 25 Maart 1929. De cultures in Suriname in 1928. (Ont-
leend aan een mededeeling van het Landbouwproefstation in Paramaribo)

Economisch-Statistische Berichten, 27 Maart, 3, 10, 17 en 24 April 1929.
De werkelijke waarde van Suriname als cultuurland, door J. S.C. Kasteleyn.

Oedaya. April 1929. De Javanen in Suriname, door C. R. Biswamitre.
(Met portret van den schrijver).

De Indische Gids. April 1929. De oorsprong van de werving van negers
voor het Indische leger, door Mr. B. de Gaay Fortman.

Tijdschrift voor Zendingswetenschap. Deel 73 (1929). lestuk. Overzicht
van het Zendingswerk in Nederlandsch Oost- en West-Indie (Oct. 1927-28),
door Joh. Rauws.

Eigen Volk. Algemeen tijdschrift voor Volkenhunde, e, Maart 1929. Eene
bijdrage tot de verklaring van de namen Suriname en Paramaribo, door
Fred. Oudschans Dentz. (Slot.)

Haagsch Maandblad. April 1929. Curacao: een modern sprookje, door
Mr. Dr. W. M. Westerman. [Het bedrijf van de Curagaosche Petroleum
Industrie Maatschappij, de jonge scheppingder ,,Bataafsche".]. Met schets-
kaartje en foto van het Schottegat met de emplacementen der C. P. I. M.

The Handbook of the British West Indies, British Guiana and British
Honduras 1929-1930, by Sir Algernon Aspinall, C. M. G., C. B. E. New
and revised edition. London, the West India Committee, 1929.

De Macedoniir. April 1929. Suriname als Zendingsveld, door J. H.
Emmers.

De Volksmissionaris. 15 April 1929. Uit Suriname. Mijn eerste Hindos-
tansche preek, door Pr. H. Helmer.

Koloniale Postspaarbank. Suriname 1904--1 April-1929. Propaganda-
boekje met foto's, krabbels en graphieken.

Schetsles uit het Kinderhuis Saron in Suriname, door Herman Engel.
Uit het Duitsch vertaald door L. Jellema. Met plaatje en situatieteeke-
ning van Saron. [Paramaribo, 1929].

KANTTEEKENINGEN OVER CULTURES IN
SURINAME EN ELDERS
DOOR
TJ. PYTTERSEN

Er worden den laatsten tijd van verschillende zijden 1)
meeningen over Suriname verspreid, welke 6f zeer aan-
vechtbaar 6f onjuist zijn. Zij hebben mij aanleiding gege-
ven, mede op verzoek, tot het schrijven van dit artikel.
Onjuist is natuurlijk de meening, dat de bodem van het
geheele land een hooge cultuurwaarde bezit, maar even-
eens is het onjuist te beweren, dat slechts het oeverland,
oude planters spraken van mangrogronden, langs de be-
nedenrivieren voor cultuurbedrijven geschikt is. Het aan-
geslibde kustland bestaat uit verschillende typen klei van
welke de meeste buitengewoon vruchtbaar zijn. Dat
kustland wordt doorsneden door schelpen- en zandritsen
of een mengsel van beide waaronder er voorkomen van
zeer opmerkelijke vruchtbaarheid. In het algemeen light
het kustland beneden hoogwaterpeil, waardoor het oever-
land geregeld wordt overstroomd en het regenwater op
het vlakke land, dat verder van de rivieren gelegen is,
wordt opgestuwd. Achter het oeverland vindt men om
die reden dan ook gewoonlijk met biezen of lichte palm-
bosschen palissaden, in Indie pinah genaamd be-
dekte vlakten. De afzetting van slib heeft de cultuurwaar-
de van dat oeverland verhoogd, waarop echter ook veelal
de betere waterloozing van het eerste gedeelte der polders
van invloed is. Het lage land n.l. kan zonder inpoldering
niet voor cultuurbedrijven worden benut. Bij eb kan door
de sluizen worden afgewaterd en kan practisch gesproken
1) 0. m. J. Sibinga Mulder in ,,De Ind. Mercuur" No 40. d. d. 30 Octo-
ber '28.
West Indische Gids XI 4

KANTTEEKENINGEN OVER CULTURES

tot 8 K.M. van den over een natuurlijke looking worden
toegepast. Velen in de kolonie en daarbuiten hebben nei-
ging ground, welke in samenstelling niet met het beste man-
groland overeenkomt, voor loonende bedrijven onge-
schikt te noemen. Op die manier zou bijv. een Nederland-
sche landbouwer, die zijn bedrijf op de beste Zeeuwsche
klei uitoefent, de bodemwaarde van minder vruchtbaren
bouwgrond in ons vaderland voor landbouw ongeschikt
kunnen noemen. Dank zij het bezit van uitstekende (wa-
ter)wegen kon het plantagebedrijf in het door forten be-
schermde kustgebied eertijds snel toenemen. Het was een
verstandige politiek om slechts kleine strooken grounds
langs de rivieren uit te geven, waardoor vele plantages van
die stroomen voor transport en waterafvoer konden ge-
bruik maken. Die eerste planters zagen neer op elken
ground, welke verder van de rivieren gelegen was. Toen
men door nood gedrongen dergelijken ground going be-
nutten, veranderde deze ongunstige meening spoedig
en kreeg men meer inzicht in de bodemwaarde, waar-
bij vooral de vegetatie der terreinen een goede leiddraad
was. Ik heb over dit alles meer uitvoerig geschreven in
een artikel voorkomende in ,De W. I. Gids" van Decem-
ber 1922, zoodat ik kortheidshalve daarnaar referee.
Deze met biezen en hier en daar met palissaden bedekte
vlakten werden biri-biri-landen genoemd. Teenstra (1835)
schrijft: ,,De geschikste gronden tot het aanleggen van
een koffyplantaadje zijn nieuwe kleigronden, vooral op
mangrove-gronden, zijnde die, op welke vele pinapalmen
groeien, groeit de koffy boon tevens zeer weelderig,
.... Naast de blauwe kleigronden volgen in geschiktheid
de bieriebierielanden, mits dezelve niet uit leemachtige
klei bestaan". A. Blom (1805) zegt: ,,Biri-birigronden
waar papayen en stoelbiezen groeien, dat zeer vette en
vrugtbare Gronden zijn".
Het verlengen van de Orleanakreek, het graven der ka-
nalen van Matappica, Warappa en Tapoerina, wijst er op,
dat de vroegere planters vertrouwen hadden in de verder
van de rivieren gelegen terreinen. In genoemd artikel van
December '22 heb ik gewezen op de streken benoorden de

IN SURINAME EN ELDERS

Cottica en Commewyne en verder op het ongeveer
400.000 H.A. groote terrein tusschen de Coppename- en
Nickerierivieren. De begroeiing van dit terrein, welke op
het daarbij afgedrukte trac6-kaartje voorkomt, wijst op
grootendeels waardevol land. Zonder het oprichten van
pompstations, welke een deel van het jaar het overtollige
water zullen moeten afvoeren, zal men op genoemd terrein
nooit veel bereiken. Verder heb ik in dat artikel ook ge-
wezen op de open vlakten bij Nickerie en heb ik bij mijn
terugkomst uit de kolonie autoriteit en groote onder-
nemers op de mogelijke waarde van dit terrein voor cul-
tuurbedrijven gewezen.
Er zij hier verder vermeld, dat hoewel er in de kolonie
zeer stijve klei voorkomt, lang niet alle klei slecht door-
laatbaar is en dat die doorlaatbaarheid toeneemt naar
het Westen. Hier vindt men zeer mooie met humus be-
dekte klei, welke overeenkomt met die in Britsch Guyana
maar over het algemeen een grootere vruchtbaarheid bezit.
Naar mate men zich verder van de zee verwijdert wordt
de ground in het alluviale gebied van Suriname lichter. Een
bekend planter sprak indertijd een ongunstige meening
uit over de bodemwaarde van de koffieplantage Sloot-
wijk, waar reeds een ander grondtype wordt aangetrof-
fen. Toen hij hoorde, dat men daar bezig was koffie op
zandgrond te planten, liet hij zich hierover afkeurend uit.
Ik meen, dat de resultaten op deze onderneming nu niet
direct slecht zijn en dat ook op zand althans een groot
deel van den aanplant zeer bevredigende resultaten geeft.
Maar al zijn die resultaten minder dan op mangroland,
wij beschikken in onzen tijd over middelen, welke op loo-
nende wijze de productiviteit van den bodem kunnen ver-
meerderen.
De samenstelling van de hoogerop gelegen gronden is
uiteenloopend, daar het gehalte aan zand in den bodem
verschilt. In ,,De W.I. Gids" van Mei 1923 heb ik het oor-
deel van verschillende vroegere planters omtrent een deel
der lichtere gronden medegedeeld en verwijs ik wederom
kortheidshalve daarnaar. Maar ook reeds tevoren heb ik
over de cultuurwaarde dier hooger gelegen terreinen het

KANTTEEKENINGEN OVER CULTURES

een en ander gepubliceerd uitsluitend mij beroepende op
hetgeen ik daaromtrent in de oude litteratuur gevon-
den had. Dit alles heeft veel stof doen opwaaien. In het
,,Verslag over de jaren 1924/'27. Department Land-
bouwproefstation in Suriname" lezen wij nu o.m.:
,,Ook de cultuur van sisal, tabak en thee zal op de lich-
tere gronden ten Zuiden van de alluviale kuststrook met
stijve klei beproefd worden. Ook voor cacao zijn de voor-
uitzichten op deze lichte, doorlatende, vruchtbare gron-
den niet slecht.... Het is dringend noodig, dat op deze
lichtere gronden, die ten deele zeer vruchtbaar zijn, proe-
ven met de bovengenoemde nieuwe cultures worden ge-
nomen".
,,Voor een herleving van de cacaocultuur in Suriname
bieden de alluviale streken buiten het poldergebied gele-
gen, uit een landbouwtechnisch oogpunt beschouwd, goe-
de voorwaarden aan. Hier zijn het lichtere klei-, leem -en
zandgronden met een bouwkruin tot een diepte van 1 M.
en meer".
,,Samen met den Landbouwscheikundige J. W. van
Dijk werd langs de Tempati, Mapane, Boven Suriname
door het slaan van proefgaten de gesteldheid van den
bouwkruin nagegaan. Gebleken is dat de alluviale streken
buiten het zoutwatergebied gelegen, goede bodemcondi-
ties leveren voor landbouwdoeleinden".
Ter versterking van bovenstaande meen ik goed te doen
iets uit het artikel van den Heer C. van Drimmelen voor-
komende in ,,De W. I. Gids" van Juni 1928 over tenemen.
Genoemde heer heeft als Districts-commissaris het dis-
trict Nickerie leeren kennen.
,,Het Noordelijkste gedeelte van den rechteroever (van
de Corantynrivier) bestaat uit zachte klei. Bij elken spring-
vloed wordt het overstroomd.... Boven de Kalebas-
kreek, omtrent 15 K.M. van den mond, en ter hoogte van
de eilanden ,,de Zusters" verheft de kleioever zich reeds
zichtbaar boven het hoogwaterpeil. Het bosch op dit
zee- river alluvium is een galerijbosch. Daarachter treft
men een z.g. kleisavanna aan begroeid met allerlei gras-
soorten, biezen en hier en daar met houtgewas. Deze na-

IN SURINAME EN ELDERS

genoeg boomlooze vlakte strekt zich in Oostelijke rich-
ting uit naar de Nickerierivier, zet zich aan gene zijde
daarvan voort en is geschikt o.m. voor de teelt van sui-
kerriet, katoen en rijst. Duizenden hectaren vruchtbaar
land liggen hier beschikbaar voor den landbouw gemak-
kelijk te draineeren en gunstig gelegen voor de versche-
ping.... Een eindweegs boven de eilanden de Zusters
bestaat de over nog altijd uit alluviale klei, doch hoogerop
maakt deze plaats voor diluviale gronden, saamgesteld
uit de verweringsproducten van graniet, gneis, diabaas
en dioriet, gemengd soms doch ook wel door het water
daarin afwisselend zand en leemlagen neergelegd".

Savannas.
Veelal hoort men spreken over de onvruchtbare savan-
nas van Suriname. Bedoeld worden dan de zandsavan-
nas, welke bezuiden het alluvialegebied worden aangetrof-
fen en welke zich verder over het geheele achterland tot
diep in Brazilie verspreiden. De zeer uitgestrekte, dik-
wijls uiterst vruchtbare biezenvlakten in het kustgebied
worden echter eveneens savannas genoemd en moet men
dus als over savannas wordt geschreven wel even aange-
ven wat wordt bedoeld. Deze klei-savannas bestaan weer
uit twee soorten en is die met een leem-caolienbodem voor
cultures niet van beteekenis. In het boven reeds aange-
haald nummer van ,,De W. I. Gids" van December 1922
heb ik een foto van een dergelijke leemsavanna indertijd
door den heer J. W. Gonggrijp bezocht doen opnemen.
Wat nu de zandsavannas betreft dient te worden opge-
merkt, dat men deze naar graden van onvruchtbaarheid
in kan deelen, dat wil zeggen dat voor zoover thans is te
overzien zij nimmer voor cultures van eenig belang zul-
len zijn. In hoeverre die geschiktheid bevorderd zal wor-
den door goede drainage en bevloeiing kan hier buiten
beschouwing worden gelaten. Reeds oude schrijvers we-
zen erop, dat deze beide middelen de vruchtbaarheid ver-
meerderden. De zooeven genoemde heer Gonggrijp, de
bekwame oud-houtvester van de kolonie, heeft in een ar-
tikel in ,,De W. I. Gids" van Mei 1922 gewezen op de

KANTTEEKENINGEN OVER CULTURES

groote overeenkomst tusschen de voor veeteelt uiterst ge-
schikte savannas in Venezuela en die in Suriname. Dat
artikel is zeer lezenswaardig. Vaststaat, dat wij die zand-
savanna niet waardeloos mogen noemen.
Achterland.
Het min of meer heuvelachtige land volgend op en in de
omgeving van de zandsavannastrook, de savannaz6ne,
heeft ook al geen goeden naam. Bewezen kan echter wor-
den, dat er niet altijd ongunstig over gesproken is gewor-
den. Hier komen o.m. typische steengronden voor waar-
op meerdere cassaveoogsten achtereen worden verkregen,
hetgeen wijst op vruchtbaren ground. Diabaasverwerings-
producten schijnen hier te worden aangetroffen. Een
met groote energie indertijd door den heer Junker opge-
maakt rapport over het terrein tusschen de Suriname- en
Commewijnerivier, thans berustend op het Ministerie van
Kolonien, bevat enkele interessante gegevens over die
streek, welke ten deele in ,,De W. I. Gids" zijn vermeld ge-
worden. Het boven reeds vermeldde ,,Verslag over 1924/
'27" zegt over de gronden in deze z6ne:
,,Zal de cacaocultuur hier ooit weer herleven, dan moe-
ten daarvoor -ziet men van den zeer kostbaren aanleg van
irrigatie-werken in ons polderland af de lichtere, vrucht-
bare, diepe gronden in de Savanen-zone worden gekozen".
Op blz. 16/17 wordt geschreven dat twee bij name ge-
noemde planters: ,,onze lichte vruchtbare gronden in de
Savanenz6ne in ons altijd zonnig klimaat en de niet zeer
scherpe droge tijden bij uitstek geschikt achten voor de
cultuur van den oliepalm".
Op blz. 7 van genoemd verslag lezen wij nog:
,,De binnenlanden ten Zuiden van den vijfden breedte
graad bleken weinig vruchtbaar te wezen. Langs de groo-
tere rivieren is het land, dat jaarlijks gedurende den zwa-
ren regentijd wordt overstroomd, iets vruchtbaarder,
doch ook daar zal nauwelijks een welvarend landbouwbe-
drijf zich kunnen vestigen".
Dat ziet er leelijk uit en gelijkt sterk op uitspraken,
welke we eenige jaren terug over de zooevengenoemde

IN SURINAME EN ELDERS

lichtere gronden hoorden. Dit ongunstige oordeel is groo-
tendeels gebaseerd op een uitspraak van wijlen Prof. Har-
rison uit Britsch Guyana en is niet overeenstemmend met
dat hetwelk wij in de bekende ,,Handbooks" aantreffen.
Tegelijk met het bespreken van de cultuurwaarde van
het achterland, wensch ik de aandacht te vestigen op een
andere voor Suriname ongunstige uitspraak n.l. deze, dat
het rivierwater geen vruchtbaar slib meevoert om reden
de gesteenten in het hoogland voor den landbouw van
geen waarde zijn daar de verweringsproducten practisch
geen voedingsstoffen bevatten. Zelfs velen der meest ver-
stokten in-deze moeten nog erkennen, dat langs de boven-
rivieren dikwijls zeer waardevolle slibafzettingen worden
aangetroffen en kunnen niet ontkennen, dat aan de vor-
ming van zwaar hoog bosch in het binnenland slibafzettin-
gen door overstrooming in den grooten regentijd debet zijn.
Vroegere planters, die hun bedrijven uitoefenden op de
hoogere, lichtere gronden, hebben opgemerkt, dat na over-
strooming hunner velden de bodemproductiviteit belang-
rijk toenam. Komt men er later ooit toe in het binnen-
land cultuurbedrijven op te zetten dan zijn waterbouw-
kundige werken daarvoor noodig en hieronder ook be-
vloeiingswerken; immers de practijk heeft reeds geleerd
dat de rivieren in den regentijd vruchtbaar slib meevoe-
ren. De mogelijkheid de terreinen in het binnenland met
slibhoudend water te kunnen bevloeien is van groote waar-
de voor cultuurbedrijven.
Ik wil niet ontkennen, dat er vele gesteenten in het
bergland voorkomen, welke voor den landbouw vrijwel
waardeloos verweringsmateriaal leveren, maar er zijn er
toch ook o.m. diabaas en graniet die dit wel doen. Waar
nu het binnenland nog zoo weinig onderzocht is, kan la-
ter blijken dat de hoeveelheid van een dergelijk gunstig
gesteente meevalt. Leest men oude en nieuwe expeditie-
verslagen dan valt op, dat belangrijke uitgestrektheden
maripapalmbosschen in het binnenland voorkomen, dat
elders pinapalmbosschen worden aangetroffen en ook de
boegroemakapalm hier en daar in niet onbelangrijke hoe-
veelheden groeit. Het voorkomen dezer palmen wijst toch

KANTTEEKENINGEN OVER CULTURES

op min of meer waardevolle zwaren en lichten ground.
Er is echter meer.
Die reeds meermalen genoemde oude planters waren
goede opmerkers en zeiden: ,,waar goed bouwhout wordt
aangetroffen, is de ground goed voor suiker". Elders leest
men, dat waar de bolletrie groeit de ground goed is voor
suikerriet.
Nu wil ik niet ontkennen, dat er terreinen voorkomen
waarop de bolletrie groeit die toch niet geschikt zijn voor
cultures, maar in het algemeen gesproken wijst het voor-
komen van hoog mooi bosch met goed timmerhout op
goeden cultuurgrond.
Hooge bosschen komen in het binnenland veelvuldig
voor en de eeuwen lange ontleding van bladeren en blad-
resten kan de grondwaarde doen stijgen.
Steeds heb ik er in mijne artikelen op gewezen, dat wij
in onzen tijd op allerlei gebied zooveel sterker dan vroe-
ger staan om de productiviteit van den bodem op loo-
nende wijze te verhoogen 1).
Conclusie.
Het kustgebied van Suriname bevat tienduizenden
hectaren land van een vruchtbaarheid als wij in Oost-
India zelden aantreffen. De kosten voor het cultuurge-
schiktmaken dezer terreinen kunnen gemiddeld (biezen-
land en bosch) per H.A. geschat worden op f 250-, een
jaarlijksche rente vertegenwoordigende van circa f 15.-.
Ik heb hier het inpolderen van groote terreincomplexen
op 't oog. Het voorkomen van waterwegen maakt hier
in 't algemeen den aanleg van spoorwegen overbodig.
Het zeer uitgestrekte binnenland zal voor een zeker
deel een behoorlijke cultuurwaarde blijken te bezitten,
indien hier wegen worden ingeslagen, die in Oost-Indie
tot zeer gunstige resultaten hebben geleid.
Suriname en de Centraal-Amerikaansche landen.
Er wordt gezegd, dat de arbeidskosten per H.A. en de
1) Zie in dit verband het artikel van Dr. J. E. vanAmstel: ,,Algemeen
overzicht van ligging en bodem van Suriname" in West-Indie" no. 2 Mei.
1921.

IN SURINAME EN ELDERS

bodemproductiviteit van eenige Centraal Am. landen als
Costa Rica en Guatamala resp. zooveel lager en zooveel
hooger zijn dan die in Suriname en special worden dan
cultures van bananen en cacao genoemd.

Costa Rica.
Costa Rica behoort tot die staten welke feitelijk geheel
onder den machtigen invloed staan van het Amerikaansch
kapitaal w.o. de United Fruit Company.
Dr. W. Bitter schrijft in zijn boek: ,,Die Eroberung Mit-
telamerikas durch den Bananen Trust" (1921): ,,Minor C.
Keith (Directeur van de U. F. C.) ist die eigentliche Re-
gent in Costa Rica". O'Henry heeft den toestand be-
schreven in zijn bekend werk ,,Cabbages and Kings".
Vermeld wordt verder, dat de groote vruchtenmaat-
schappij in 1921 ruim 230.000 akkers in eigendom en meer
dan 6600 akkers in pacht had. De inkomsten van den staat
bestaan voor een deel in gelden welke uit het uitvoer-
recht op bananen worden verkregen. De Fransche Consul
aldaar schreef hieromtrent: ,,U. F. C. jouit au Costa Ri-
ca (loi du 30 Juin 1909) d'un veritable monopole d'expor-
tation centre paiement a l'Etat; jusqu'en 1930, d'un taxe
d'un cent (2, c. Holl.) par regime".
Volgens W. H. Koebel in diens boek ,,Central America"
bedraagt het aantal inwoners ong. 400.000 en is integen-
stelling met vele der buurtlanden de bevolking bijna zui-
ver blank. Zij is wederom in tegenstelling met haar buren
vrij werkzaam, om welke reden zij gaarne door de Am.
maatschappijen in dienst wordt genomen. Deze maat-
schappijen kunnen door hun machtspositie gemakkelijk
den loonstandaard enz. regelen. Minder gewenschte ele-
menten onder de werkkrachten vinden moeilijk emplooi
daar zij noch bij de maatschappijen noch bij de met deze
gelieerde pachters en leveranciers werk kunnen verkrij-
gen. Het kan natuurlijk niet worden ontkend, dat het
Am. kapitaal gesteund door de vloot rust, orde en be-
hoorlijk betaald werk in het land heeft gebracht, maar
aan den anderen kant benut het zijn positive dusdanig,
dat grovere winsten dan anders worden behaald.

KANTTEEKENINGEN OVER CULTURES

Naast inheemsche werklieden vinden, evenals overall in
die landen waar de U. F. C. werkt, vele West-Indiers daar
arbeid en onder deze treden vooral die van Jamaica op
den voorgrond. Adams zegt in zijn ,,Conquest of the Tro-
pics": ,,The Jamaican negro is the workman who has
made possible the wonders which the U. F. C. has achieved
in Central America". Dit slaat minder op Costa Rica
dan op buurtlanden.
De loonstandaard in C. R. bedraagt volgens sommigen
66n dollar, volgens anderen (opgave Fransche Consul)
$ 1,20-$ 1,50 voor een werkdag van acht uur.
Naast zeer vruchtbaar laagland, wordt in dezen staat
in hoofdzaak hoogland aangetroffen. Die lage landen,
voorzoover zij langs de rivieren gelegen zijn, worden jaar-
lijks door overstrooming met een vruchtbaar slib over-
dekt en kunnen daardoor langen tijd achtereen voor de
cultuur van bananen worden benut tot ook hier de Pana-
maziekte te verwoestend optreedt.
De U. F. C. heeft volgens Prof. Stahel (Verslag van een
dienstreis naar Centraal-Amerika 1923). 30.000 akkers
met bananen in C. R. beplant en koopt verder de bossen
op van ongeveer 50.000 akkers land, dat door particu-
lieren wordt bebouwd. Naar de vruchtbaarheid onder-
scheidt men drie soorten van bananenland. De Fransche
Consul schrijft omtrent het vruchtbaarste land: ,,Dans la
region fertile de la Estrella et de Tolamauca, les planta-
tions donnent de 50 a 60 et meme jusqu'1 70 regimes par
mois en par hectare. En pleine production, une plantation
de 1150 hectares donne a son propri6taire un ben6fice
annuel de 36.000 dollars". (By 60 bossen komt dit dus uit
op iets meer dan 43 dollarcent per bos). Op het hier be-
doelde prima land kunnen volgens Stahel de aanplantin-
gen het 25 tot 30 jaren uithouden alvorens de Panama-
ziekte tot abandonneeren der terreinen noodzaakt. Ge-
noemde Consul noemt echter een veel korteren tijdsduur.
Voor land van tweede kwaliteit is deze termijn volgens
Stahel 15 jaar, voor dat van derde 5-6 jaren. In ge-
noemd verslag lezen we over het abandonneeren van
terreinen o.m. het volgende.

IN SURINAME EN ELDERS

,,Het land dat we hier in Good Hope in cultuur zien ne-
men is maar derde klas land. Het goede land in eigendom
van de maatschappij is reeds vrijwel uitgeput. Tientallen
van kilometers zijn we gedurende ons bezoek in Costa
Rica door oud, wegens de Panamaziekte verlaten bana-
nenland gereden, dat nu meestal met wilde kapoewerie
is begroeid".
Zijn de opbrengsten op het beste land zeer hoog, de ge-
middelden over groote oppervlakten zijn minder. Het
verslag zegt daaromtrent: ,,De bijna 18000 akkers van
het district Zent hebben het jaar tevoren een gemiddelde
productive van 134 voile bossen per akker (335 bossen per
H.A.) geleverd".
Voorts zij opgemerkt, dat de bananen van het boven-
land veel fijner van smaak zijn dan die van meer laag ge-
legen streken. Een ongunstige factor van het land is, dat
de regenval er meer dan 4000 mM. per jaar bedraagt (on-
geveer twee maal meer dan in Suriname waar de over het
jaar over het algemeen goed verdeelde regens en de vele
zon-uren de gewassen zeer ten goede komen). Wat de aan-
legkosten eener bananenplantage betreft (hierbij dient
opgemerkt dat een akker in Costa Rica 0,4 HA., in Suri-
name 0,43 H.A. bedraagt) lezen wij: ,,De kosten voor
den aanleg van I akker met bananen zijn ongeveer $ 25;
daarbij komen nog drainagekosten, die in het ongunstig-
ste geval tot $ 20 kunnen bedragen. De kosten voor I ak-
ker tot den eersten oogst zijn 40-70 dollar of 100-175
gulden". In deze kosten zijn zeker niet begrepen die voor
aanschaffing van railbaanmateriaal en den aanleg der
banen. ,,Het onderhoud, lezen wij verder, van een krach-
tig groeiend bananenveld is hier buitengewoon goed-
koop". Ik vermoed, dat die kosten daar zeer uiteenloo-
pend zijn, daar deze velden voorkomen op door diepe go-
ten doorsneden terreinen, welke, indien zij langs rivieren
zijn gelegen, eenigen tijd per jaarworden overstroomd ter-
wijl die goten tevens wijzen op stijve klei. Een jaarlijksche
regenval van meer dan 4000 mM. en een tropisch zonnetje
zullen in de minder forsch staande aanplantingen veel
opslag doen ontstaan welker bestrijding niet goedkoop is.

KANTTEEKENINGEN OVER CULTURES

Door haar bijzondere sterke positive, door de beschikking
over de werkkracht van een werkwillige bevolking, door
het bezitten van zeer uitgestrekte landstreken, verkeert
de U. F. C. in Costa Rica in bijzonder gunstige omstan-
digheden. Zij kan daar, wegens het niet voorkomen van
concurreerende maatschappijen groote kwanta bananen
laten produceeren door kleine planters, die het risico der
cultuur dragen en kan een prijs bepalen als haar goed-
dunkt. Genoemde Consul noemt (1922) een inkoopsprijs
per vol bos van 60 dollarcent en schrijft verder: ,,En suite
d'une champagne de press organise par un group de pro-
ducteurs et craignant de tuer une de ses poules aux oeufs
d'or, la U. F. C. a augmented dernierement les prix au Cos-
ta Rica de dix cents par regime". De planters meenen
recht te hebben op een dollar per bos te meer waar hun
bananen van fijnere kwaliteit zijn dan die o.m. van Ja-
maica, waar ten gevolge der concurrentie volgens dien
Consul tot twee dollar en meer per bos werd betaald.
,,The West Indian Committee Circular" van Juni 1923
deelt mede, dat door de concurrentie prijzen van 5 shilling 3
d. ,,per payable count bunch" op Jamaica werden betaald.
In Guatamala, Honduras, Nicaragua e.a. landen in die
streken is de positive der U. F. C. minder krachtig en ont-
moet zij een bevolking die minder werkwillig is. Voor Hon-
duras slaagde zij er indertijd in werkkrachten uit Britsch-
Honduras te doen aanvoeren die e6n dollar en meer per
dag verdienden, terwijl tevens voor kost en onderdak
most worden gezorgd. In Nicaragua, de republiek van
,,Brown Brothers"genaamd; is de toestand thans nog niet
gunstig. Er is heel wat litteratuur gedurende de laatste
jaren over deze landen verschenen en al komen daar on-
getwijfeld zeer gunstige natuurlijke cultuurwaarden voor,
er zijn naast ongunstige binnenlandsche toestanden ook
nog andere als aardbevingen en sprinkhanenplagen, or-
kanen, welke een ongunstigen invloed op de bedrijven
hebben. Ik wil alleen nog opmerken, dat bijv. omstreeks
1915 in Honduras de waarde van woesten ground 2,
van cultuur ground 20 per akker bedroeg. Dit groote ver-
schil (f60.- tegen f 600.- per H.A.) wijst er wel op,

IN SURINAME EN ELDERS

dat het cultuurgeschikt maken van woesten ground in Cen-
traal-Amerika in tegenstelling met Suriname (f 200-
f 500 p. H. A.) zeer kostbaar is.

Suriname.
Wat Suriname betreft diene er in de eerste plaats op te
worden gewezen, dat de Studie Commissie van het Suri-
name Studie Syndicaat in haar bekend rapport o.m.
schrijft: ,,Te oordeelen naar den stand van bacoven (ba-
nanen) en andere Musavarieteiten moet de vruchtbare
kleibodem van Suriname er wel bijzonder geschikt voor
zijn". Hierbij dient niet uit 't oog te worden verloren, dat
we in het algemeen omtrent de bodemwaarde van Suri-
name nog lang niet voldoende weten, daar er verschillen-
de uitgestrekte streken zijn, welke tot heden nimmer em-
stig in cultuur zijn genomen. Volgens de planters in de ko-
lonie is de gemiddelde productive per H.A., in Suriname
heel wat grooter dan door de Studie Commissie in haar
begrooting werd aangenomen. Deze toch werd geschat
op 250 volle bossen per H.A. voor het 2de jaar, voor het
3de 500, vierde 500, vijfde 500. De langs veiligen weg ver-
kregen kostprijs per bos bedroeg volgens die begrooting
6en gulden of 40 dollarcent. Hierin zijn dan niet begrepen
tantiemes, kapitaalrente en afschrijving. De planters ne-
men verder aan dat de gronden 10 tot 20 jaar in cultuur
kunnen blijven. Het is zeker niet onmogelijk, dat in de
kolonie grootere complexen ground gevonden worden dan
die van Accaribo, waar bijv. de koffie bijna twee maal
meer opbrengt dan op de andere Surinaamsche plantages.

Cacao.
Wat de cacaocultuur betreft diene het volgende.
Prof. Stahel schrijft in het verslag van zijn dienstreis,
dat de cacao in Costa Rica het best produceert op tweede
rangs bananenland, stijvere kleiachtige gronden dus. Er
komen daar terreinen voor, waarvan 400-450 Kgr. per
akker geoogst worden. Van de 10.000 akkers vruchtdra-
gende boomen echter worden per jaar ongeveer 2-21 mil-
lioen Kgr. cacao geoogst.

KANTTEEKENINGEN OVER CULTURES

De cacaocultuur in Suriname wordt door verschillende
ziekten en plagen bezocht, die haar bestaan hoogst twij-
felachtig maken. Wanneer we deze niet hadden, zou zeer
zeker de productive van Costa Rica zoo niet overtroffen
dan toch bereikt worden.
Desondanks heeft de cacaocultuur het in Suriname
lang volgehouden en het valt te betwijfelen of onder die
omstandigheden dit ook in Costa Rica het geval zou zijn.
Men zal echter zeggen dat in dit laatste land geen ziekten
noch plagen in de cacao voorkomen, dat dus dergelijke
vergelijkingen geen nut hebben. Daarop kan ik het vol-
gende antwoorden.
Wij lezen in genoemd verslag: ,,'s Middags bezoeken we
de Indiana farm, een uitgestrekte verlaten bananenplan-
tage, die nu voor een groot deel in cacao is omgezet. Hier
zien we verscheidene gevallen van de wortelziekte; dik-
wijls 4-6 boomen bij elkander. Zal deze ziekte, die nog
niet lang geleden voor het eerst in de aanplantingen werd
waargenomen, zich niet verder uitbreiden, dan moeten
emstige bestrijdingsmaatregelen worden genomen. Dit
heeft de heer Kress ook ten volle ingezien. ,,De ground be-
staat hier uit een zeer vruchtbare vulkanische aarde. Het
maakt daarom een vreemden indruk, wanneer we hier 500
akkers in jonge cacao zien kwijnen.... De tweejarige
boompjes waren zeer zwak en leken heel sterk op uitge-
putte thripsboompjes; .... Vlak bij deze velden vonden
we een 7-8 jarigen aanplant, die eveneens zeer zwak
stond. De heer S. vertelde, dat deze boomen twee jaren
geleden zeer goed begonnen te dragen, maar toen opeens
al hun bladeren verloren hadden. ,,Sindsdien sukkelden
ze en gaven een zeer slechte opbrengst".
Prof. Stahel toonde hier thrips aan.
Ik zal over enkele andere daar reeds voorkomende min-
der ernstige ziekten of plagen niet uitwijden, maar wil
alleen nog het volgende naar voren brengen. Op blz. 38
lezen we:
,,De berichten uit Ecuador over de buitengewoon zware
verliezen, die daar ten gevolge van het plotseling optreden
der krullotenziekte worden geleden, maken den heer K.

IN SURINAME EN ELDERS

nogal bezorgd voor zijne zich snel uitbreidende cacao-
aanplantingen en terecht; in het zeer vochtig klimaat van
Costa Rica zou de krullotenziekte niet minder verwoes-
tend optreden dan in Ecuador".
Het blijkt geenszins dat ten gevolge eener hooge bodempro-
ductiviteit in Costa Rica met de cacaocultuur aldaar betere
resultaten worden verkregen dan in Suriname.

K o s t e n.
Dat zoowel een bananen- als een cacaocultuur zooveel
meer uitgayen voor veldarbeid in Suriname noodig maken,
dat daardoor de rentabiliteit van die bedrijven in gen.
kolonie belangrijk minder is, is eveneens zeer aanvecht-
baar. We lezen dat voor onderhoud en oogsten van een
krac htiggroeiend bananenveld in C. R. e4n man noodig is
voor 20-25 akkers. Dat wil dus zeggen, dat op de supe-
rieure vulkanische gronden deze ongetwijfeld gunstige
resultaten worden verkregen.
Toen de Panamaziekte op dergelijke en andere ter-
reinen begon op te treden (1909) werden uitgebreide en
kostbare proven met een diepe grondbewerking geno-
men. Waar practisch geen resultaten werden verkregen,
is men met een dergelijke bewerking opgehouden zoodat
het onderhoud niets meer beteekent. Op die manier kun-
nen de kosten voor onderhoud gering zijn, maar vermin-
dert de productiviteit van den bodem. Hoe dichter een
aanplant is des te minder last heeft men van wied, maar
de aanplantingen op de tweede en derde klas terreinen,
welke minder gesloten zijn, zullen ook wel wat meer werk-
krachten voor onderhoud vorderen. Dat de U. F. C. er
meer en meer toe is overgegaan van de vrije planters ba-
nanen op te koopen tegen 70 d.c. (aan boord geleverd 80
d.c.) per bos, waardoor het cultuurrisico practisch geheel
op die planters rust, is een bewijs, dat de productieprijs in
eigen aanplant niet belangrijk minder zal bedragen. Vol-
gens de door de Studie Commissie voorzichtig gestelde
begrooting komt in Suriname de kostprijs per zelfde bos op
40 d.c. (Zonder tantiemes, kapitaalrente en afschrijving).
De cacaoaanplantingen der U. F. C. in C. R. worden

KANTTEEKENINGEN OVER CULTURES

door gemiddeld 1 man op de 10 akkers onderhouden, te-
gen in Suriname 1 man op de 3 akkers. Men mag veilig
aannemen, dat de C. R. arbeiders wat meer werk verzet
dan de Javaan in Suriname. De eerste wordt betaald met
$ 1-$ 1,50 per werkdag. Nemen we het door den Fran-
schen Consul genoemde loon van $ 1,20 aan dan komt
zulks per akker op 30 H. centen, terwiji dit in Suriname
komt op 33 H. c. Nemen we verder in aanmerking, dat
de C. R. akker 0.4 H.A. en de Surinaamsche 0.43 H.A.
groot is, dan komen we ongeveer op dezelfde kosten. In
volwassen, gezonde aanplantingen hoopt de vertegenwoor-
diger der U. F. C. in C. R. de kostprijs per pond spoedig
op 5 d.c. te zullen kunnen terugbrengen, zegt het ver-
slag. Dit komt neer op ong. 27J H.c. per K.G. In Surina-
me recent men als kostprijs voor I K.G. cacao gewonnen
in zeer ongezonde aanplantingen 45 H.c., bij goede oog-
sten minder. In Juni '22 schreef Prof. Stahel mij, dat
in de beste velden van pl. de Maasstroom bijv. gemiddeld
60 vruchten (800 K.G. cacao per H.A.) per boom werden
verkregen, niettegenstaande deze velden zeer oud zijn.
Per C. R. akker zou de productive dus 320 K.G. bedragen.
De conclusie kan zijn, dat de meer-kosten in de ziektebe-
strijding en in de door ziekte verminderde productive
zitten. Van een zeer op den voorgrond tredend gunstig
verschil tengevolge van belangrijk minder veldarbeid is in
C. R. vergeleken met Suriname geen sprake.

Surinaamsche koffie.
De bewering, dat het planten van Sur. koffie een
geurige Arabica is verlaten geworden wegens een te
kleine productive per eenheidsoppervlak, waardoor de cul-
tuur niet loonend was, is onjuist. De productive bedroeg
als regel 6en pond per boom of 500 pond per akker. Er
zijn jaren te noemen, dat deze productive zeer veel hooger
was. Zoo brachten in 1766 de boomen 4 pond op, terwijl
in 1809 de opbrengsten wederom zeer hoog waren. Men
had in Mei of Juni een kleinen v66roogst en in Oct. of
Nov. een grooteren naoogst. De rijpe bessen vielen vlug
van de boomen en waren daardoor spoedig geheel waarde-

IN SURNAME EN ELDERS

loos. Toen men in het begin van de 19de eeuw moeilijk-
heden kreeg met den aanvoer van slaven en deze arbeids-
moeilijkheden geleidelijk zeer vermeerderden had men
niet meer de beschikking over voldoende werkkrachten
om de koffie op tijd te oogsten en is deze cultuur ver-
laten geworden.

Liberia koffie.
In de Liberia heeft men een koffie gevonden, welke niet
alleen in Suriname buitengewoon goed aardt, maar die
zich eveneens bijzonder goed leent voor een land waar
men geheel met contract-arbeiders werkt. Men kan prac-
tisch bijna het geheele jaar oogsten. Deze koffie heeft
echter ongebrand een onaangename lucht, welke van in-
vloed is op den prijs, terwijl verder de market beperkt is.
Zoolang men die lucht niet verbetert en het niet gelukt
een ruimere market te vinden, zal voor uitbreiding dezer
cultuur wel weinig animo zijn. Integenstelling met een
jaar of zes geleden toen door lagere prijzen de toestand
der koffieondernemingen in de kolonie weinig rooskleurig
was, is deze thans goed en zijn de moeilijke jaren door ve-
len alweer vergeten. Het doel moet zijn den kostprijs zoo-
danig te verlagen, dat de levensvatbaarheid van de cul-
tuur wordt verhoogd. Nu hoopte Prof. Stahel door het
uitplanten van enten van superieure moederboomen een
gemiddelde productiestijging te kunnen verkrijgen en
schreef ZEdl. (1922), ,,dat een maximumproduct van 10
baal (van 100 KG.) per H.A. evenmin te hoog is".
We kunnen niet anders doen dan hopen dat de ver-
wachte resultaten worden bevestigd. Men verwacht even-
eens van hooger toppen der koffieboomen productiever-
meerdering. Lettende op de beweging, welke in het ge-
heel Oosten heerscht en verder op de gevolgde bestuurs-
politiek in de kolonie, die van de nakomelingen der immi-
granten menschen maakt, die weinig arbeid presteeren,
dient men, naar ik reeds herhaaldelijk elders heb geschre-
ven, te trachten de beste kleurlingen als deelbouwers aan
de bedrijven te verbinden, waardoor een schakel kan wor-
den gevormd tusschen ondernemer en vrije arbeiders. Met
West Indische Gids XI 5

KANTTEEKENINGEN OVER CULTURES

die deelbouwers zou dan voor de betaling een regeling moe-
ten worden getroffen welke gebaseerd is op den koffieprijs
met welken de kostprijs zou fluctueeren. Met dien prijs
zouden dan de arbeidskosten fluctueeren.

Citruscultuur.
Vaststaat, dat sinaasappel-, mandarijn- en grapefruit-
boomen, om de voornaamste te noemen, in Suriname zeer
goed gedijen, uitstekend produceeren en vruchten van
zeer goede eigenschappen opleveren, dat verder in tegen-
stelling met verschillende andere citrusvruchten produ-
ceerende landen, w.o. Californie, geen belangrijke uitga-
ven noodig zijn voor grondbewerking, bemesting en ziek-
tebestrijding, hetgeen niet wil zeggen, dat bij het inslaan
dezer wegen de producties niet nog meer zullen stijgen.
Men dient niet te vergeten, dat de citruscultuur in Su-
riname tot op heden nooit goed is aangepakt geworden,
waarmede hier bedoeld wordt, dat tot heden de noodige
kundige leading in dienst van naar perfectie der bedrijven
strevende westersche ondernemers steeds heeft ontbro-
ken. Het valt verder niet te ontkennen, dat het klimaat
in de belangrijke citrusvruchtenproduceerende gebieden
over het algemeen gematigder is dan dat van Suriname.
In verband hiermede wensch ik op te merken, dat in te-
genstelling met het laaglandvan Java de sinaasappel in het
Surinaamsche laagland zoowel kwalitatief als kwantita-
tief een uitstekend product kan geven. Uit de verschillende
mij verstrekte gegevens blijkt, dat ook de beoordeelingen
uit het buitenland, w.o. Noord-Amerika en Canada eens-
luidend gunstig zijn. Ir. W. L. Utermark schrijft (Mede-
deeling No. 19. Afd. Hand. Museum. No. 4).: ,,Bijzonder
gewaardeerd werden (Jaarbeurs Utrecht) vooral de graad
en aard der zoetheid en de groote saprijkheid, welke laat-
ste aanschouwelijk gedemonstreerd werd." Het is opmer-
kelijk, dat verschillende gewassen als bijv. suikerriet, kof-
fie, cacao, mais, sinaasappel onder gelijke omstandighe-
den in het Surinaamsche laagland veel better gedijen dan
in dat van Java.
Een toestand het meest gelijkend op die van Suriname

IN SURINAME EN ELDERS

vinden we in Brazilie en special in Bahia. Uit een Bulle-
tin van het Dep. van Landbouw in Noord-Amerika neemt
de Heer Utermark het een en ander over. Hij schrijft
o.m.: ,,Bahia is het vaderland der navel-sinaasappelen.
.... Het klimaat is warm en vochtig met natte en droge
seizoenen.... Niet alleen in den regentijd valt er regen,
ook in het droge seizoen. De kweekers van Bahia zeggen:
des te heviger en vaker de regens vallen des te better fruit
krijgt men. De gem. jaarlijksche hoeveelheid regen is 1524
m.M. (Sur. ong. 2300 mM.). De temp. blijft gedurende het
geheele j aar ongeveer constant en vertoont ook gedurende
een etmaal geen groote verschillen; gemiddeld is ze 76,4
grd. F. (Sur. 1899-1927 80,2 grd. F.). De onmiddellijke
omstreken van Bahia zijn heuvelachtig, eene hoogte ver-
toonende van 100-200 voet. Bijna alle citrustuinen zijn-
gelegen op de toppen der heuvels veelal langs de heuvel-
glooiingen afdalend tot aan de randen der vallei". Ook de
verdere beschrijving der terreinen wijst op een groote over-
eenkomst met Suriname special de streken in en vooral
bezuiden de savannaz6ne.

Suiker.
De meeste factoren, welke den kostprijs van suiker be-
palen zijn in Suriname zeer gunstig, waardevoller dan op
Java. Ongunstiger dan in dit laatste land is de factor der
arbeidsvoorziening. In de eerste plaats is men in Surina-
me afhankelijk van den aanvoer van werkkrachten van
buiten, in de tweede plaats zijn de arbeidskosten er hoo-
ger niettegenstaande de Regeering thans een deel dezer
kosten voor haar rekening neemt. Het is vooral de eerst-
genoemde, een geregelde aanvoer van werkkrachten dus,
welke door verschillende onzer grootste ondernemers als
een belangrijke nadeelige factor voor Suriname wordt
beschouwd. We zien sedert 1918 in het naburige Demera-
ra tot welke moeilijkheden zulks kan leiden. Er is echter
nog een factor, welke voor alle Surinaamsche bedrijven
nadeelig is en wel deze, dat een onverstandige bestuurs-
politiek een weinig arbeidspresteerende bevolking kweekt
waardoor de volgende geslachten der Aziatische immi-

KANTTEEKENINGEN OVER CULTURES

granten evenals de inheemsche bevolking als workers
van beteekenis voor de kolonie vrijwel verloren gaan.
In 1921, v66r belangrijke verbeteringen in de fabrieks-
installatirn werden aangebracht, stond het suikerbedrijf
in de kolonie vergeleken met Java en andere landen
op een laag peil, terwijl ook de rietcultuur en het
transport veelal verre van volmaakt waren. De grootte
der meeste ondernemingen, zoowel als de geheele bedrijfs-
organisatie waren eveneens doorgaans onvoldoende. On-
danks het ingebreke blijven van het inslaan van die we-
gen, waarlangs o.m. de Javasuikerindustrie tot een lagen
suikerkostprijs is gekomen, heeft de Surinaamsche suiker-
industrie het tot heden kunnen bolwerken. De resultaten
werden bereikt met belangrijk minder intensive bodem-
bewerking dan op Java. De door mij bedoelde weg is die
van het kweeken van meerwaardige rietsoorten. Hieraan
is noch door de fabrikanten noch door het proefstation
iets van beteekenis gedaan. Het ware m.i. dan ook vrij
wat verstandiger geweest indien de Regeering instede van
de aanvoerkosten van Javaansche werkkrachten te dra-
gen, een deskundige van erkende bekwaamheid naar Su-
riname had gezonden (eventueel daarvool financieelen
steun aan de planters had toegezegd) en hem de beschik-
king over de noodige middelen had gegeven om te trach-
ten door het kweeken van meerwaardige rietsoorten de
opbrengsten per eenheidsoppervlak te doen stijgen en
langs dien weg de bestaanszekerheid der fabrieken te ver-
grooten. Een opleving van eenige beteekenis van de riet-
suikerindustrie in de kolonie is slechts dan te verwachten,
indien de suikerkostprijs op een belangrijk lager niveau
kan worden gebracht en de bedrijfszekerheid toeneemt.
In verband met dit laatste merk ik op, dat ik reeds gedu-
rende verscheidene jaren achtereen gewezen heb op het
groote belang, welke deze industries heeft bij een loonende
vervanging van een zeer groot deel van de thans noodige
handenarbeid door mechanischen arbeid. Op deze be-
langrijke zaak zal ik hier niet verder ingaan, maar wil er
nog slechts op wijzen, dat indien langs dien weg ooit iets
van beteekenis zal worden bereikt, er dient te worden

IN SURINAME EN ELDERS

gebroken met het tegenwoordig system van indeeling
der terreinen en voorts dat alleen kabeltractie voor een
mechaniseering van den rietverbouw in hoofdzaak van
nut kan zijn. Over deze nieuwe indeeling kan ik hier niet
uitwijden, het zij echter voldoende te verklaren, dat zij
door verschillende deskundigen is bestudeerd geworden
en de conclusies optimistisch luiden. De practijk zal hier
echter moeten beslissen. Hoewel gaarne wordt toege-
geven, dat de rietopbrengsten op de zware polderklei
belangrijk grooter zal zijn dan op lichteren ground, dient
naar voren te worden gebracht, dat het suikergehalte van
het riet op den laatsten ground gewonnen veel hooger is als
gemakkelijk kan worden bewezen uit geschriften van
vroegere planters. Integenstelling met dien ouden tijd be-
schikken wij thans ovel heel wat meer middelen om de
opbrengsten per eenheidsoppervlak op loonende wijze be-
langrijk te vermeerderen. Het behoeft verder geen betoog
als ik verklaar, dat een mechanisch, een intensief rietbe-
drij f naderende cultuur, op minder zwaren ground zeer goed
en economisch uitvoerbaar is.
Dat de Surinaamsche klei zooveel meer arbeid vordert
om een behoorlijke rietopbrengst te verzekeren dan zware
kleigronden in andere streken, als Java en Cuba, is on-
juist. De gunstige vrijwel over het geheele jaar verdeelden
regenval maakt de Surinaamsche kleigronden veelal be-
ter bewerkbaar dan die van Cuba en Java, waar sommige
bewerkingen op het invallen der regens moeten wachten,
tenzij voldoende arbeiders beschikbaar zijn die met breek-
ijzers en dergelijke voorwerpen de harde massa moeten
verbrokkeleh.
Zoolang wij voor de ontwikkeling van Suriname als
hoofdvoorwaarde den goedkoopen koelie stellen, komen
we er nooit.
Naar mijn meeting dient elk wetenschappelijk hulp-
middel dat te gebruiken is om te komen tot een lageren
kostprijs van de producten te worden aangewend en zal
het langs dien weg kunnen gelukken, dat de bedrijven een
hoogeren loonstandaard, welke de bedrijfszekerheid doet
toenemen, kunnen dragen.

KANTTEEKENINGEN OVER CULTURES

Bij een ernstige beschouwing van het vraagstuk der op-
leving van Suriname dienen we rekening te houden met
de zich in het Oosten wijzigende toestanden, met de hoo-
gere levenseischen van in de kolonie geboren Aziaten.
Ondernemers moeten trachten zich zooveel mogelijk vrij
te maken van handenarbeid en de beste hunner werklie-
den opvoeden tot deelbouwers in hunne bedrijven, waar-
door een schakel wordt gevormd tusschen ondernemers
en de vele vrije arbeiders in de kolonie. Een grondige
wijziging der tot heden gevolgde bestuurspolitiek is
zeker niet het minst noodig.
De bevolking.
Reeds meermalen heb ik over de bevolking van Suri-
name geschreven en heb ik o.m. in mijn bij Martinus Nij-
hoff verschenen brochure: ,,Een deel der taak van Ne-
derland in Suriname" eenigszins uitvoerig stilgestaan bij
de negroiden, zooals ik gemakshalve de vele negermen-
gingen in de kolonie maar heb genoemd. Elk volk, dat
te gemakkelijk aan den kost kan komen en door een
regeering te tegemoetkomend wordt behandeld, vervalt
tot een klagende, weinig arbeidpresteerende massa, lijdt
op een bodem, welke met weinig arbeid flink produceert,
gebrek.
De groote Amerikaansche en andere bedrijven in Cen-
traal-Amerika, incl. Cuba, hebben voor een goed deel hun
snelle opkomst en groote ontwikkeling te danken aan den
negerarbeider uit dat deel van West-Indie waar de men-
schen bij niet werken ten ondergaan. Ik zal hieromtrent
niet in finesses treden, het bewijs is echter gemakkelijk te
leveren.
Wij beleven thans vooral ook in ons land een tijd waar-
in te veel van schoolopleiding wordt verwacht en niet
scherp genoeg wordt ingezien, dat om een maatschappij
vooruit te helpen men moet beginnen met arbeidzame
menschen. Het was dan ook te verwachten, dat door op-
richting van een landbouwschool of -cursus in Suriname
getracht zou worden jongelieden tot landbouwers van
hooger peil te vormen. Ik ben in de gelegenheid geweest
die opleiding van nabij te beschouwen en kan niet anders

IN SURINAME EN ELDERS

zeggen dan, dat wat door verstandige menschen verwacht
werd, is uitgekomen. Het success was nihil.
Nood leert de menschen veel, ook op landbouwgebied.
Prof. K. von Meyenburg uit Bazel schreef in ,,Die Tech-
nik in der Landwirtschaft" van Jan./Febr. '27 een arti-
kel: ,,Grundlagen der Landwirtschaft". Hierin komt o.m.
het volgende voor.
,,Historiker und Sociologen frugen sich dagegenbisher
vergeblich, wieso China seit 4000 Jahren so ungezaehlte
Millionen Koepfe ernaehre, die nie auf Eroberungen aus-
zogen, und deren Boden fruchtbar blieb".
Hier toch werden geen scholen, vereenigingen, tijd-
schriften, laboratoria etc. aangetroffen. Het antwoord is
o.m. te zoeken in den sterken prikkel, welke door den
strijd om het bestaan wordt opgewekt, en die de men-
schen noodzaakt zich in te spannen. We zien ditzelfde in
Korea en Japan, al is hier de toestand de laatste tientallen
jaren gewijzigd.
Voor me heb ik een rapport, waaruit duidelijk blijkt
hoe de Creolen op Lelydorp een plaatsjelangs den trein
in Suriname op landbouwgebied aldaar niets hebben
bereikt. De ground rond Lelydorp is niet rijk, terwijl een
zeer slecht doorlatende onderlaag de waarde van die
streek nog doet verminderen. Lelydorp werd sedert voor
cultures waardeloos genoemd. Nu zien we er Javanen
gunstige resultaten bereiken met eenige gewassen, terwijl
in Europeesche kringen belangstelling is opgewekt voor
een ananascultuur. Met vrij groote zekerheid kan worden
voorspeld, dat de kinderen dier Javanen dergelijke gun-
stige resultaten daar niet zullen bereiken, dat zij geleide-
lijk zullen afdalen naar het type waarvan onze kolonie
zoo rijk is.
Het volk in Suriname is in zijn geheel genomen niet
kwaad; ik zie het meer als slachtoffer van een te weinig
verstandige leading. Wat meer gezond verstand en durf in
die leading en de bevolking wordt, zij het dan dat zulks
niet direct zal worden erkend, een weldaad bewezen.

's-Gravenhage, December 1928.

AFRIKAANSCHE RESTEN IN DE CREOLEN-
TAAL VAN SURINAME
DOOR
LOU LICHTVELD

III

5. V ormlee r. Kort en zakelijk zegt Delafosse van
de Soedantalen: ,,L'absence de toute flexion casuelle ne-
cessite la subordination du r6le jou6 par les mots dans la
phrase A la place respective qu'ils y occupent, aussi toutes
les langues negro-africaines ont une syntaxe de position" 1)
En in dit opzicht blijkt het N.E. ook volkomen een ,,lan-
gue n6gro-africaine", want het kent ook geen flexie, doch
slechts de samenstelling van aparte woorden. De vorm-
leer van het N.E. is dan ook in wezen een leer van de zins-
,bouw, die een nog grootere beteekenis heeft door de ster-
ke syncopeeringen in syntactisch verband, waardoor
soms zelfs een schijn van agglutinatie wordt gewekt.
Evenmin als de Soedantalen kent het N.E. ook een
scherpe scheiding tusschen de woordsoorten. Zonder ver-
andering kan eenzelfde word verbum en substantief zijn
(bijv. wani ,,willen" en ,,wil"), verbum en adjecief (bijv.
bidji ,,groot-zijn" en ,,groot"), verbum en praepositie
(opo ,,tillen" en ,,op"), evenals in de Soedantalen, waar-
van Delafosse zegt, dat bij verlies of incorporate van het
klassen-affix, door niets meer is uit te maken of een woord
verbum of nomen is, tenzij door de plaats die het inneemt
in de zin. Enkele uitzonderingsgevallen daargelaten. De-
zelfde toestand in het N.E. heeft sommigen ertoe gebracht
deze taal primitief of arm te noemen. De hedendaagsche

1) Les langues du m. p. 472.

AFRIKAANSCHE RESTEN IN DE CREOLENTAAL

linguist ziet zulke dingen anders; wellicht veeleer als een
vergevorderd taalproces.
Intusschen zijn naar de beteekenis de woordsoorten
toch te scheiden, en kunnen wij omtrent de nomina het
volgende opmerken:
Geen der W. Soed. talen kent een grammatisch ge-
slacht. Levende wezens en dingen worden alleen door de,
klassen-prefixen somtijds onderscheiden. Wel wordt een
natuurlijk geslacht bij menschen en dieren aangegeven
door toevoeging van ,,man" of ,,vrouw". En daar de klas-
senaffixen in het N.E. verdwenen zijn, kent het alleen een
natuurlijk geslacht bij levende wezens, zelfs bij planten.
Bijv. mi-ptji ,,zoon", uma-ptji ,,dochter"; md-sma
,,manspersoon" etc.; md-kau ,,stier", uma-kau ,,koe"
(vgl. Efik: uman-enan ,,koe"). Voorts m&-papaja, uma-
papaja; md-barklak, umd-kwamma ,,houtsoorten".
Hun meervoud vormen de Soedan-talen door aanhan-
ging van een pronomen. In het Ewe is dat bijv. het pers.
voornaamw. van de 3e pers. meervoud, just dat, wat ook
in het N.E. dienst doet. Het N.E. kent immers twee meer-
voudsvormen, die van het woord zonder artikel, als ,,on-
bepaald aantal" bijv. oso diri ,,huizen zijn duur", kau
njam'e taja ,,koeien hebben zijn tajers opgegeten" en
die van het subst. voorafgegaan door bet pers. vnw. 3.
meerv. ,,d&", Bijv.: I kri de susu kaba? ,,Heb je de
schoenen reeds gepoetst?" De kau no mn pesA. ,,De
koeien kunnen niet voorbij", waarbij het pron. feitelijk de
dienst van een meervoudig demonstrativum verricht,
waaruit het meervoud van 't volgend substantief blijkt.
Voor het N.E. taalgevoel zijn de naakte woorden oso,
kau, sma, b6 veeleer meervoudsvormen, waarvan een en-
kelvoud gemaakt wordt door voorafgaand artikel ,,a"
(pers. voornw. 3 sing.!) of van ,,een". Een dergelijk ont-
breken van eenig meervoudsaffix heeft o.a. het Efik.
Voor de geredupliceerde meervoudsvormen geldt Wester-
mann's opmerking: ,,Eigentlich.... nicht Plurale, son-
dern je mehrere Singulare, also distributive Plurale". Vgl,
hiervoor N.E. bus'busi, pis'pisi (naast busi en pisi).

AFRIKAANSCHE RESTEN IN DE

Over het algemeen geldt zoowel voor de Soed. talen als
voor het N.E. de regel: casus wordt uitgedrukt door de
plaats in den zin. De woorden blijven onveranderd, doch
wel heeft er vaak een ,,omschrijving" van den casus
plaats, door postposities of werkwoorden.
Afgezien van enkele schaarsche uitzonderingen, hebben
ide Soed. talen steeds den g e n i t i e f voor het regeeren-
de nomen. Zoo ook heeft het N.E. als regel: mi ppa
djari ,,mijn vaders tuin", a kau futu ,,de pooten van die
koe", wa oso gadri ,,de gallery van een huis".
Wisselvalligheid treedt in dit opzicht echter steeds ster-
ker op naar de peripherie der Soedan-talen. Het over-
gangsgebied der Bantoide talen geeft de grootste variatie,
zoodat van begin af aan de tendens tot vooraanstelling
in het N.E. niet al te sterk geweest kan zijn 1).
Inderdaad vinden wij even vaak als bovengenoemde
vorm ook de achteraangestelde genitief gebruikt, echter
steeds voorafgegaan door de (datief -) praepositie fu. In
het Ewe treffen wij een dergelijke vorm, waar bij voor-
aanstelling, tusschen genitief en nomen regens fd wordt
gevoegd. (a-mb f6 a-gbl ,,des Menschen Feld"). In het
Yoruba daarentegen vindt men achteraanstelling met
tusschengevoegd ti (i-le ti baba ,,Haus des Vaters"). Zoo
heeft N.E. ook de achteraanstelling met tusschenvoegsel
fu = ,,voor", wat nu weer eens doet denken aan Yoruba
fu ,,geben" (in een zin als: sa ju tja k6 fu mi?), dan weer
identiek blijkt met fu in het Negerholl. van de Deensche
Antillen, in een zin als: Niet een ha derv for vraeg em
meer 2). N.E.: No wa suma be aksi fu k6 ,,niemand
heeft gevraagd te komen"; het meest echter herinnert
N.E. fu aan het ,,genitivbildende" f6 in 't Ewe en andere-
Kwa-talen. Dit f6, oorspr. ,,Ort, Platz" vervangt het be-
zitt. vnw. Ook in het Tsji; vergelijk het analoog gebruik
voor de datief.
Voorbeelden: N.E. na fu mi ,,'t is van mij", wa oso f'i

1) W. Schmidt: Die Sprachfam. etc. p. 136 vlgg.
') Hesseling pag. 115. Zie ook 69. Ik zie hier invloed van gemeen-
zaam Engelsch, bijv.: Nobody asked for coming .

CREOLENTAAL VAN SURINAME

brada ,,een huis van je broer", djakti f'omu ,,de jas van
oom".
Deze zonderlinge genitiefvorm vertoont syntactische
overeenkomst met een andere omschrijving, die door het
pron. poss. of pers. 3 sing. 6 in het N.E. Bijv. N.E. mi
p'pa krabita of: mi ppa e krabita. Dit < eng. him, be-
teekent hetzelfde als Ned. ,,zijn". Bijv. vader zijn geit.
Maar ook hier is, wanneer wij in 't N.E. moeten verstaan:
mijn vader hem (aan hem!) de geit, de genitief evenmin
van datief te onderscheiden als bij N.E. fu in zinnen als
,,tanjifu bii na kodja".
Het Tsji heeft mede een dergelijke pronom. genitief, met
ne (Tsji: obofo ne nua, ,,de bode zijn broeder") en het N.E.
vertaalt just zoo: Jantji brada of: Jantj'6 brada.
Nog een geval van genitief achter nomen regens vinden
wij bij de bijwoordelijke postpositie (van plaats), bijv. na
baka uku, wat mogelijk ook op te vatten is als verkorting,
event. analogievorming van: na baka fu uku.
Ten overvloede zij hier medegedeeld dat sommigen de
genitiv-nachstellung van Efik en Yoruba toeschrijven
aan invloed van de Hamitentalen. Voor het N.E. heeft
Europ. taalgebruik stellig hierin ook beinvloed.

Zeer karakteristiek is in het N.E. het behoud van de
Soed. d a t i v u s, special van de dat. commodi welke
door ,,geven" wordt uitgedrukt. Terecht heeft van Ginne-
ken hierop vroeger reeds de aandacht gevestigd 1).
,,De man gaf den koning een paard" vertaalt men in
West-Soedan: ,,de man nam het paard gaf den koning";
just als in het N.E.: a ma tek'a hasi dji konu.
,,Hij werkte voor mij" wordt Soedaneesch: ,,Er tat Ar-
beit gab mir", in het N.E.: a wroko dji mi. Of dit dji
,,praepositie: aan, voor, tot" ontstaan is uit eng. give, be-
twijfel ik zeer, temeer daar ik nergens de normal, primai-
re vorm djifi vond. Veeleer < Avatime: ki ,,geven",
waardoor de datief wordt uitgedrukt in de Togo-Rest-
sprachen. (Likpo: te, Kposso: ka, Ahl6:kh, etc.). Bein-

1) Handb. der Ned. Taal IP.

AFIUKAANSCHE RESTEN IN DE

vloeding door eng. give is in 't N.E. daarbij niet uitgeslo-
ten, mede door het werkwoordelijk gebruik van N.E. dji,
vgl. dji 'm'wd. s6nsi ,,geef mij een cent", terwijl ook de
Kwa-talen: dzi, (bij Kolle gi) ,,zeugen" kennen, dat mede
in dit verband genoemd moet worden.
Op gelijke wijze wordt in het N.E. de datief uitgedrukt
door na, bijv.: A tja mon' na mi ,,hij bracht geld aan
mij". Dat na en dji naast elkander gebruikt worden, vond
reeds Schuchardt 1), maar de onderscheiding welke hij in
het gebruik meende te kunnen constateeren, is een sub-
tiliteit welke het N.E. niet kent. Schuchardt zelve heeft
bovendien het tegendeel genoteerd t.a.p.
Dit na is het Ewe werkwoord na ,,geven", Efik:no
,,id.", Avikam:na ,,donner", waarmede in die talen te-
vens de datief wordt uitgedrukt. Zoo zegt Ewe: edi ga na
fofo ,,hij zocht geld gaf Vader", egblo na la na fia ,,hij zei
woord dat, gaf koning", wat in 't N.E. evenzoo is: ,,A bS
tori someni sani na konu.
Ter orientatie wordt hier reeds medegedeeld, dat N.E.
na als afleiding van andere stammen nog zeer verschillen-
de beteekenissen kan hebben.
Als derde datief-vorm gebruikt het N.E. fu, dat ook
vaak een genitief benadert, maar dat feitelijk evenals na
en dji ook ,,geven" beteekent. Yoruba fu ,,geben", Kpelle
fe ,,id." drukt daar steeds de datief uit, en t.a.v. het Yo-
ruba merkt Westermann op 2) ,,Das verbum fii (fu) dient
so iiberwiegend zum Ausdruck des Dativ, dass das Voca-
bulary of the Yoruba Language es als Praeposition be-
handelt".
Hetzelfde is nu ook in het N.E. geschied; dji, fu en na
worden er ondanks hun verbale afkomst als praeposities
voor de datief gebruikt. Vgl. nog Yoruba: ine yi fu mi =
N.E. du wansani dji (of: fu) mi ,,doe iets voor mij". Oude-
re schrijftaal in het N.E. heeft vaak vo (bij Wullschlagel
o.a.), een schrijfwijze die terecht gewraakt is 3), al is in-
vloed van Ned. voor, Zeeuwsch: voo (Verschuur 204) en
2) Die Spr. der Sar. neger XV.
') Die Sudanspr. 49.
S) Zie Tijdschr. West Indie II.

CREOLENTAAL VAN SURINAME

Eng. for niet uitgesloten geweest. De hedendaagsche uit-
spraak is beslist [fu].
De differentiate die het N.E. wel tusschen dji en fu
kent, gaat terug tot de werkwoordelijke beteekenis, en is
er een van actionsart. Dji is aoristisch en (daarom?) datief,
fu is perfectisch en (daarom) genitief. Bijv. N.E.: A tja
wl f6ru dji mi, tak' nafu ju. ,,Hij bracht een kip gaf mij,
zeide het is van (aan) jou." Dat dji aoristisch is blijkt uit
het gebruik in 't N.E.! Voor fu blijkt de werkwoordelijke
beteekenis uit 't Yoruba.
De datief-vormen van het N.E. bewijzen het sterkste
hoe alle groepen van W. Soed. talen erin vertegenwoordigd
zijn. De Kwa-talen met na uit het Westelijke, fu uit het
Oostelijke gebied; de Benue Cross-groep met na, de To-
go-Restsprachen met dji (ki), de Mandingo-talen met fu,
terwijl ook de Gur-talen en de West-atlantische groep de
datiet o.m. op gelijke wijze uitdrukken door ,,geven".
De o b j e c t-c a s u s blijkt meer uit de woordschik-
king, die in dit opzicht voor het N.E. gelijk bleef aan die
van het W. Soed.: het subject staat voor het verbum, het
directed object achter het verbum. Bijv.: f6ru lob' wor6
,,kippen houden van womenn. Mi tjir' a snetji; watra'6
tjir' mi, etc.

A d j e c t i v a zijn naar verhouding gering in aantal in
de Soedantalen; ook in het N.E. Het onderscheid tus-
schen adjectief en attributief werkw. is zeer vaag, en in
het N.E. is dit slechts een kwestie van plaats; bijv. mi
blaka koto ,,mijn zwarte rok", mi koto blaka ,,mijn rok is
zwart", a bidji kau ,de groote koe", a kau bidji ,,de koe is
groot". Vormveranderingen ondergaan de adjectiva
evenmin als de verba. De telwoorden hebben niets Soeda-
neesch, slechts enkele bantoe-resten, waarover later.

De pronomina in het N.E. zijn goeddeels van
Soed. herkomst.
1. sing. N.E.: mi, is Ewe: me, Tsji: mi ,,ich", evenals
in de meeste West-Soedan-talen die mi hebben, en voor
het possessivum me, mi of m'. Dit m' is ook in het N.E.

AFRIKAANSCHE RESTEN IN DE

gebleven, bijv. m'ppa ,Vader", m'ba ,,broeder, vriend",
in aanspreekvormen. Ik hoorde zelfs weleens m'sos
,,zuster"!
Dit is voor mij ook een argument om aan Soed. herkomst
van mi de voorkeur te geven boven ontstaan < eng. me;
wel heeft het eng. 't bestaan van die vorm beinvloed.
2. sing. N.E. ju zou aan Eng. you kunnen doen den-
ken, wanneer deze vorm niet in de zin i of j' was. Bijv.
I no lau ,,Je bent niet gek", Mi sen' i wan present ,,ik
zond je een present". Mi tuka j'6sred6 ,,ik heb je gisteren
ontmoet." etc. Zoo heeft Adyoukrou (Lagunentaal): ya,
i, e, ,,toi" (sujet); en: i ,,toi" regimee). Delafosse merkt
hierbij op 1): ,,La forme ya semble s'employer de pr6fe-
rence au present, et la forme i ou e au passe." Zoo heeft
N.E. j v66r vocaal (bijv.: j'6 go bai) en i v66r consonant
(bijv.: i be go bai) en ju alleen bij emphatisch accent.
(bijv.: na ji go suku trobi). Daar deze vorm als Z en i
ook in vele andere Ivoorkustdialecten voorkomt, meen ik
N.E. i en j met zekerheid Soedaneesch te kunnen noemen,
terwijl ju, waarsch. oorspr. Soed., met Eng. you samen-
viel.
3. sing. N.E. a, eveneens van Soed. oorsprong. In tal
van Ivoorkustdialecten a, e, o, ,,lui, elle" (sujet.).
Terwijl de andere pronomina onveranderd blijven, vin-
den wij naast N.E. a ook de object-casus N.E.: e ,,hem",
dat mede als possessivum dienst doet, evenals in Kyama
(Lagunentaal): a, I ,,lui elle" (regime), waar het echter
volgens Delafosse 2) een assimilatie-verschijnsel is, terwiji
N.E. e zeker grootendeels eng. him vertegenwoordigt.
Voorts merkt Westermann op, dat ook in de W. Soe-
dantalen die o, u, wo voor ,,hij" hebben, -a- vaak tus-
schen subjectpronomen en praedicaat voorkomt 3).
1. plur. en 2. plur zijn in het N.E. gedeeltelijk gesyn-
cretiseerd. Als subject kent het N.E. wi (bijv. w'6 go bai,
wi be go luku) en fi (bijv.: ii no do bii) dat zoowel in de be-
teekenis van ,,wij" als van ,,gijlieden" gebruikt wordt. i
1) Voc. comp. p. 54.
s) Voc, comp. 30.
*) W. Sud. Spr. 225.

CREOLENTAAL VAN SURINAME

be go luku kan ook beteekenen ,,wij gingen kijken", en ii
mandi is evengoed ,,wij zijn boos" als ,,gijl. zijt boos".
Voor 1 plur. en 2 plur. als object is er slechts een vorm:
ii. De nak' iu beteekent: ,,zij sloegen ons", en ,,zij sloegen
u". Waar scherp onderscheid noodzakelijk is, zegt men: u
alamala ,,wij allen" en ii dap6 ,,gij daar".
Wi is zeker < eng. we; ii, emphatisch unu, is daaren-
tegen Bantoe en Soedan. Zoo Aky (Lagunen-taal): mu-
ne, mun; Goua (Lag. taal): u, Avikam: un ,,vous" (sujet),
Aky6: une; Avikam: uno ,vous" (regime). Het gebruik
van N.E. unu versterkt de waarschijnlijkheid van deze
etymologie. Schumann heeft voor de Saramakkaners u
< uni, wi ,,wir" willen onderscheiden van une ,,ihr, euch,
euer". Uit het bovenstaande moge blijken, hoe betrekke-
lijk dit onderscheid slechts is.
3. plur. is de, < eng. they, genasaliseerd onder invloed
van eng. them, en Soed. o.a. Adyoukrou: en ,,eux, elles"
(regime).
De pron. person. worden ook als possess i va ge-
bruikt, bijv. N.E. mi brada; j'omu, i tanta; e susu; i
splri; De hypothese dat de bep. lidw. enkelv. en meerv.
in het N.E. (a en dg) feitelijk pronomina zijn, lijkt mij niet
gewaagd. A boi ,,de jongen" = hij jongen, evenals a
banji disi ,,hij -bank-deze". Meervoud: di bakra ,,zij-
blanken". Dit is syntactisch toch dezelfde vorm als a
waka ,,hij liep", dg weti ,,zij zijn wit" etc.
Ook in vele Soedantalen doen pron. pers. nog als
possessiva dienst.

P r a e pos i t i e s kent het N.E. feitelijk evenmin als
de Soedantalen; het kent wel postposities, welke meestal
locaal-substantiva of locaal-verba zijn. De functies van
verbum en substantief vloeien ook hier in elkaar. Deze
locaal-nomina komen overeen met de Soedaneesche; voor
plaatsbepalingen worden het meest lichaamsdeelen ge-
bruikt. Zoo zegt Westermann van de West-Soedantalen: 1)
,Seite bedeutet urspriinglich Seite des Menschlichen K6r-

') Die W. S. Spr. 230.

AFRIKAANSCHE RESTEN IN DE

pers, daher auch gleich Hifte. Auch die anderen Raumbe-
zeichnungen bezeichnen meist, wenn nicht immer, ur-
sprfinglich Teile des Menschenkorpers, von ihm aus ge-
schieht die Orientierung". Hetgeen geheel opgaat voor
het N.E.: a sd oso, na mofo strati, na baka djari, nafis'-
doro, a djogo inibiri waar de resp. plaatsbepalingen ,,zij-
de, mond, rug, gezicht, buik" beteekenen.
Plaatsbepalingen zijn ook meestal post-posities; als de
Soedantalen zeggen: ,,er ist des Baumes oben" zegt het
N.E. eveneens: a de na a b6 tapu. Tapu is substantief <
eng. top. ,,Aarde" in de beteekenis ,,op aarde" heet in het
N.E. steeds: gr6-tapu.
Op dezelfde wijze is Soed.: ,,das kommt her des Regens
innern" (= dat komt door de regen) in het N.E. ook: na
fu ale ddd (< eng. head). ,,Ich gehe, erreiche der Stadt in-
neres" is N.E.: m'e go te n'ini foto. Ini beteekent ,,bin-
nenste", vgl. ini-bere ,,binnenste (des) buiks".
Zoowel de Soedantalen als het N.E. maken ook een vrij
nauwkeurig onderscheid tusschen de plaatsbepaling in
rust, en die in beweging. Omtrent eerstgenoemde talen
zegt Westermann 1): ,,Es handelt sich bei allen diesen Be-
ziehungen lediglich um zwei Vorstellungen: Ruhe in ei-
nem Raum, und Bewegung in einem Raum. Letztere wird
durch Verba, Bewegungsverba ausgedriickt, und zwar
durch solche, die eine Bewegung nach einen Ort hin, und
solche die eine Bewegung von einen Ort her ausdriicken".
Hij verklaart verder: ,,Die Ruhe in einen Raum wird
durch Substantive wie das Oben, das Unten, die Seite etc.,
die alle auch noch in ihrer ursprfinglichen Bedeutung ge-
braucht werden ausgedriickt; aber auch diese Raum-
Substantive erhalten noch ein Verbum, das das Verweilen
an einem Raum bezeichnet, also eine Art Lokalverbum
(Ruheverbum) in der Bedeutung: ,,an einem Ort sein,
verweilen".
Ik citeer dit, omdat men letterlijk hetzelfde van het
N.E. kan zeggen. De postposities zijn daar bf met het
rustverbum de ,zijn", 6f met het bewegingsverbum go

1) Die Sudanspr. 51-52.

CREOLENTAAL VAN SURINAME

,,gaan" verbonden. In welke beteekenis ook, wordt echter
elke locatief voorafgegaan door na (soms > a). Bijv.: mi
d& na ini oso; san d& na'a bari ini? go na mofo fesr6; mi
komop' a tap' sodro.
De juiste beteekenis van dit ,,na" leeren wij uit zinnen
als: na mi ,,ik ben het". S.1 na libisma ,,wat is een mensch".
Dit na (niet te verwarren met de datief-uitdrukkende ho-
moniem) beteekent ,,zijn, esse", zoowel in de Bantoetalen
als in vele Soedan-talen; Efik: na ,,to lie, remain", Ewe: na
,,sich aufhalten, bleiben", voorts in tal van Soedantalen
waar het de Habitualis vormt; hier is het dus een ,,Ruhe-
verbum".
Voorts beteekent na in de meeste Soedantalen ook
,,gaan, to go", en is het dus mede een Bewegingsverbum.
Contaminatie was hier heel gemakkelijk, en in de Soed.
talen komt de verbinding van ruimte-substantiva met een
bewegings-verbum in 66n zin dan ook herhaaldelijk voor,
terwijl deze verbindingen volgens Westermann gemakke-
lijk schijnen ,,wie blosse Postpositionen, Praepositionen
und Adverbien". Langen tijd zijn zij door ervaren Africa-
nisten daarvoor gehouden, en het baart dan ook geen ver-
wondering dat de beschrijvers van het N.E. steeds ge-
meend hebben dat hier een portug. of nederl. praepositie
in het spel was.
Het blijkt dan ook dat het N.E. na voor de beide func-
ties gebruikt, zoodat dit het feitelijke Localverbum is,
waar later di aan toegevoegd is, toen de verbale beteeke-
nis van na niet meer verstaan werd, en het tot een der
zeldzame ,,leere W6rter" van het N.E. degradeerde. Ter
verduidelijking nog: Soedaneesch ,,Er arbeitet ist des
Feldes Innern" naast N.E.: a de wroko na ini e gr6; ,,Ich
sah ihn war Hauses Innern" naast N.E.: mi si e na in' oso;
,,Es existiert nicht ist Innern Sein" N.E.: a no de na
ini e. Voor de etymologie van dit na neemt Schuchardt
Portug.-Kreoolsche invloed aan 1), en Hesseling sluit zich
daarbij aan 9). Beiden echter verwaarloozen de uitgebrei-

1) Kreol. Stud. I, p. 28.
') N. Holl. 64.
West Indische Gids XI 6

AFRIKAANSCHE RESTEN IN DE

de en total verschillende beteekenissen van na, en speci-
aal het werkwoordelijk gebruik 1).
Met zekerheid blijkt echter dat N.E. na van Afrik. oor-
sprong is, al kan portug. na ,,in" het voortbestaan van het
woord in deze beteekenis bevorderd hebben. Dat na niets
met de nederl. praepositie naar, spreektaal: na heeft uit
te staan, gelijk Schuchardt (t.a.p.) en Hesseling (pag.
113) meenen, volgt reeds uit het frequent voorkomen van
na in een tijd toen Ned. woorden in het N.E. nog haast
niet in gebruik waren. Bovendien verstaat het N.E. de
zinnen waarin na ,,naar" beteekent, 66k volgens het Soed.
schema, bijv.: Ik ga naar huis = mi de go na oso ,,ik ben
gaande, ben huis", evenals Soed: ik zal dooden ,,ich bin
Totens Innern". Duidelijker nog is N.E.: mi de go na
doro ,,ik ga, ben de deur = buiten". Op de vraag: ,,waar
wacht je op mij ?" antwoordt N.E.: na oso ,,in huis".
Doorslaand voor het N.E. is tenslotte ook het argu-
ment dat Westermann voor het analoge verschijnsel in de
Soedantalen aanvoert 2): ,,Es ist hochst unwahrschein-
lich, wenn nicht geradezu unmoglich dass eine postposi-
tion drei ganz verschiedene Bedeutungen habe, dass sie
bedeute: 1. an, in, bei, (is N.E.: de na mi oso).
2. nach, zu, (is N.E.: go na mi oso).
3. von, aus, her von, (is N.E.: komoto na oso).
Daar Afr. na in sommige gevallen nu paroniem was van
port. na ,,in" en Nederl. ni ,,naar", werd het voortbe-
staan van dit woord in het N.E. wel in de hand gewerkt.
Het Negerholl. van de Deensche Antillen loopt hier
merkwaardig parallel met het N.E., waar het zinnen
vormt als: em a see na mi ,,hij sprak tegen mij"; em no
ben na hoes ,,hij is niet thiss; no stoot na die glas ,,stoot
niet tegen het glas". Bovendien in direct verbale beteeke-
nis: Na better fo ruup en dokter, gelijk N.E.: (N)a b6tr6
fu kar' wa datra; NHoll.: Na wa ka geskidt? N.E.: Na
trobi j'e suku? Wel geheel ten onrechte heeft Schuchardt
hier da < holl. dat in de plaats van na willen zien! En
1) Zie immers Tsch. v. Ned. Taal en Lett. XXXIII, p. 129 noot en p.
131-132 noot.
') Die Sudanspr. 59-60.

CREOLENTAAL VAN SURINAME

zonder van het juiste inzicht blijk te geven, illustreert Hes-
seling de heele kwestie toch goed wanneer hij zegt:
,,Nholl. em ka dood voor ons beteekent: hij is ter will van
ons gestorven; maar em ka dood na voor ons zou wezen: hij
is v66r onze oogen gestorven." Terecht, want dit laatste
wil immers zeggen: ,,Zijnde v66r ons"!
Intusschen doet zich in hedend. N.E. toch ook reeds
Europ. invloed gelden. Zoo zegt men naast: Na dapi a
komoto ook: a komoto fu tap's6. Naast ,,zijnde daar-
plaats hij kwam-af" ook: ,,hij kwam-af voor (of: van)
daar". Als bewegingsverbum kreeg na voorts een sterk ad-
verbiaal karakter in vaste combinaties als: go-na, waka-
na 1) te-na.
In nauw verband met deze uitdrukkingswijzen staat de
Soed. manier om Kasusverhaltnisse door substantivische
postposities weer te geven. In pl. v. ,,tusschen de huizen"
zegt het Soed. ,,Der Hauser Zwischenraum", en het N.E.
evenzoo: a tanapu na s6-oso ,,zijde des huizes". ,,Op de
tafel" is Soed. ,,des Tisches Oberflache" en N.E.: na tap'
tafra. Dat tapu ,,bovenste" is, bewijst o.a. tapuf ,,deksel".
Oorzaak dat wij bij uitdrukkingen als: na fes'oso, na
baka uku, na mofo strati niet met postposities maar met
praeposities te doen hebben, is de gewilde differentiate
tusschen de adverbiale en de genitief-beteekenis. Bij geni-
tief-beteekenis heeft normal vooraanstelling plaats;
doro-mofo ,,deur's voorzijde", b6-fesi ,,boom's voorzijde",
boto-baka ,,boot's rug", en tot onderscheid van de ad-
verbiale beteekenis dezer plaatsbepalingen, kwamen zij in
combinatie met na als genitief na het nomen regens: na
baka hoso ,,achter het huis", na mofo doro ,,voor de deur".
Vgl. nog: mi ondro-futu ,,mijn voetzool" en: na ondro
mi futu ,,onder mijn voet". Soms is ook deze differentia-
tie vervaagd, en zegt men ook wel: na d'ro-mbfo, waarbij
dan de plaatsbepaling meer als een compositum wordt ge-
voeld.
Aldus zijn de Soed. postposities op Europeesche wijze
vaak praeposities geworden.
') Waka na mi baka is dus niet zooals v. Ginneken Handb. I 269 ver-
taalt: ,,Wandel, wees mijn rug", maar: ,,wandel, mijn rug zijnde (gaande)".

84 AFRIKAANSCHE RESTEN IN DE CREOLENTAAL

Er is voorts een nauw verband tusschen de bovenge-
noemde lichamelijke plaatsbepalingen en de sterke per-
sonificatie van voorwerpen, die het N.E. kent. Bijv. fu
dat 'Wdd ,,daarom, uit dien hoofde"; onderkant: lassi
,,anus"; steel: anu ,,hand"; 6~n banaan: wi finga bana
,,een vinger banaan" etc.
De opeenhoopingen van plaatsbepalingen die het Soed.
kent, treffen wij ook aan in het N.E. Zoo wordt de zin: Hij
viel van een rots, in de Soedantalen vertaald: ,,Er fiel
herab, auf der Felswand seiend", en in het N.E.: a fad6
kom-oto na tapu berdji ,,hij viel-neer kwam-af zijnde (op)
de top (van de) berg." Soedaneesch ,,Ich zog den Ring auf
dem Finger seiend", en N.E.: mi har'a linga kom-oto na
mi finga ,,ik trok de ring kwam-af zijnde (aan) mijn vin-
ger."
Dat de substantivische beteekenis van deze uitdrukkin-
gen verdwijnt, terwijl zij in praeposities veranderen, ge-
schiedt niet alleen in het N.E., maar ook in de Afr. talen.
In het Yoruba bijv. heerscht reeds een groote onduidelijk-
heid in de functie. Wij hebben daar reeds met eigenlijke
praeposities te doen, waarvan sommige echter ook nog als
substantief in gebruik zijn. In ongeveer dezelfde ontwik-
kelingsfaze verkeert het N.E.
(Wordt vervolgd)

DE CURACAOSCHE BEGROOTING VOOR 1929

II
DOOR
MR. B. DE GAAY FORTMAN

Tot December van het vorige jaar heeft de minister de
Tweede Kamer in het onzekere gelaten omtrent de vraag,
of haar meewerking zou noodig zijn voor totstandkoming
der Curacaosche begrooting voor 1929. Weinig gesticht
was men daarover, en de minister heeft gebruik gemaakt
van de hem in den mond gegeven verontschuldiging, dat
de gang van zaken voor hem nieuw was.
In tegenspraak met hetgeen ik verwachtte op ground
van de bij de vorige begrooting in de Kamer door hen zoo
vurig verdedigde autonomie van Curagao hebben vele
kamerleden zich terdege met de begrooting voor 1929, al-
thans met verschillende belangrijke aangelegenheden,
die gewoonlijk bij een begrootingsdebat plegen ter sprake
te komen, beziggehouden. In de Tweede Kamer wel te
verstaan; de Eerste heeft hierover geen mond openge-
daan. De gehouden gedachtenwisseling noopt mij tot een
vervolg van mijn in de laatste December-aflevering ge-
leverde beschouwingen.
In de eerste plaats komt ter sprake de wijze, waarop
de Kamer de Curacaosche aangelegenheden in het debate
wist te betrekken.
In het Voorloopig verslag op hoofdstuk XI der staats-
begrooting departmentt van Kolonien) verklaarden
,,verscheidene" leden, zich het recht voor te behouden,
om, als er geen Curacaosche begrooting kwam, alsnog Cu-
racaosche vraagstukken ter sprake te brengen. ,,Sommige"
leden brachten in hetzelfde stuk eenige onderwerpen ter

86 DE CURAgAOSCHE BEGROOTING VOOR 1929

sprake. En het waren weer ,,verscheidene" leden, die om
bij sluitende begrooting toch tot een behoorlijke jaarlijk-
sche bespreking van de belangen van Curacao in de Sta-
ten-Generaal te geraken, den minister in overweging ga-
ven, in het regeeringsreglement voor dit geval een rege-
ling te treffen als voor de Nederlandsch-Indische begroo-
ting.
Met groote gulheid heeft daarop de minister op ground
van zijn verantwoordelijkheid tegenover de Staten-Gene-
raal voor het ten aanzien van Curagao gevoerd beleid er-
kend, dat de sluitende begrooting in geen enkel opzicht
inbreuk maakte op de vrijheid van gedachtenwisseling
over aangelegenheden, dit gewest betreffende, tusschen
volksvertegenwoordiging en regeering. Daaraan heeft de
minister echter toegevoegd, dat de sfeer voor ruime toe-
passing van art. 61 der grondwet zelfbestuur dus -
vooral most worden ,,behouden". Dat ,,behouden"
klinkt wat eigenaardig, als men denkt aan het verleden,
aan de begrootingsrevisie op het Plein en de hanteering
van art. 48 Rr., en aan het heden, dat maar niet opschiet
met den eersten eisch der nieuwe grondwettelijke bepa-
ling, de herziening der staatsinrichting dienovereenkom-
stig. Bij de mondelinge gedachtenwisseling in de Kamer
is in denzelfden geest gesproken. o.a. door den heer Bijle-
veld, die zei, dat de minister, dezen bal kaatsende, dien
kon terugverwachten, en door den heer IJzerman, die de
mogelijkheid veronderstelde, dat de minister wel lichte-
lijk zou hebben gebloosd, toen hij het bovenstaande aan
het adres der Kamer neerschreef, evenals de vos, die de pas-
sie preekt, en er bovendien op wees, dat de Koloniale raad,
zooals deze thans wordt benoemd, moeilijk geacht kan
worden te behooren tot de organen, aan welke de grond-
wet de regeling der inwendige aangelegenheden der
overzeesche gebiedsdeelen wil overlaten. Het deed
vreemd aan, dat de eerstgenoemde spreker ook in de toe-
komst de autonomie bestaanbaar achtte met handhaving
van art. Rr., lijnrecht in strijd met het betoog der com-
missie-Staal, maar wellicht bedoelde hij meer, dat er een
instantie boven het koloniaal bestuur most zijn, dan wel

DE CURAgAOSCHE BEGROOTING VOOR 1929

dat deze de Kroon en niet de wetgevende macht diende
te wezen.
Over de vraag, hoe het in de toekomst most gaan, was
men het niet eens. De heer Bijleveld vond het nog zoo
kwaad niet, om bij ,,Kolonien" de belangen van Curagao
en het gevolgde beleid te bespreken, de heeren Joekes en
Van Boetzelaer schenen te voelen voor de gedachte om
denzelfden weg, als voor de Nederlandsch-Indische be-
grooting voorgeschreven is, te volgen, en althans de mi-
nister gaf aan een dergelijke behandeling de voorkeur.
Warm -werd gepleit voor de bovenwindsche eilanden.
Alle sprekers, de heeren IJzerman, Van Vuuren, Mrs. Joe-
kes, Bijleveld en Van Boetzelaer namen het voor ze op. Of
dat altijd even zaakkundig going, is te betwijfelen. Zoo be-
weerde de heer IJzerman, dat St. Eustatius in de tweede
helft der 18de eeuw 25.000 inwoners had gehad, en een
half uur later verraste de heer Van Vuuren met de mede-
deeling dat de drie eilanden in hun besten tijd niet meer
dan 5000 inwoners hadden.
De vrees, dat die eilanden het moeilijk zouden krijgen,
nu de Staten-Generaal niet meer als superarbiter stonden
over den Kolonialen raad, die zich er nooit veel van aan-
getrokken had, was in de memories van antwoord bestre-
den met een beroep op de .... door dien raad den gou-
verneur in uitzicht gestelde medewerking bij de herin-
richting van het belastingwezen, den voorgenomen be-
lastingvrijdom, die echter moeilijk zonder zorg kan wor-
den tegemoet gezien, als zij gepaard moet gaan met ande-
re maatregelen, waarvan men ginds het ergste vreest. De
heer Bijleveld zei, wat menigeen denkt: ,,Het schijnt
toch waarlijk wel eenigszins alsof die eilanden min of
meer geabandonneerd worden. Aan dien indruk kan men
zich niet onttrekken."
Wie de voordracht van mejuffrouw Slothouwer in het
Indisch Genootschap over de bovenwindsche eilanden on-
langs bijgewoond heeft, zal begrijpen, dat ginds met inge-
nomenheid vernomen is, dat nagenoeg alle sprekers zon-
der uitzondering ervoor gepleit hebben, die eilanden meer
onder de rechtstreeksche hoede van Nederland te bren-

88 DE CURAqAOSCHE BEGROOTING VOOR 1929

gen, en dat de minister uitdrukkelijk toegezegd heeft,
deze zaak met den gouverneur te zullen bespreken. Wat
zou men ginds gelukkig zijn met een Nederlandschen ge-
zaghebber, een Nederlandschen rechter, een Nederland-
schen dokter, een Nederlandsch schoolhoofd; men zou
het staatkundig verband met Curagao en den Nederland-
schen landvoogd, te deelen met de benedenwindsche ei-
landen, wel op den koop toe willen nemen.
Het spreekt vanzelf, dat de heer Van Vuuren over de
onderwijsgelijkstelling gesproken heeft.Wij begrepen-daar
uit, dat de minister dit kamerlid heeft toegezegd, ,,in drie
etappen" de gelijkstelling te willen doorvoeren. De heer
Van Boetzelaer van Dubbeldam juichte ook in die maat-
regelen, en vroeg, of een dergelijke gelijkstelling ook niet
in de salarieering van predikanten en geestelijken kon
worden bereikt.
Over de Caracas-baai spraken de heeren Joekes en Bij-
leveld. De minister betoogde, dat het woord in dezen is
aan den Kolonialen raad, en hij, tot deze gesproken had,
zijn oordeel opschortte. Men vraagt zich intusschen af, of
dat college als een klein kind zijn tong verloren heeft, of
wel Oost-Indisch doof geworden is.
Belangrijk waren de beschouwingen, die de heer Bijle-
veld held over het financieel beleid, en over andere on-
derwerpen, reeds in onze vorige bespreking behandeld.
Summa summarum: de Kamer heeft zich geweerd. Het
zou zonder twijfel levendig te betreuren zijn, als de pas
gewekte belangstelling niet voldoende gaande gehouden
werd door een jaarlijksche bespreking der Curacaosche
zaken in de Staten-Generaal.

Amsterdam, 29 April 1929.

BOEKBESPREKING

Aphra Behn. The incomparable Astrea. By
V. Sackville-West. London 1927. Met portret
door J. Gower Parks geteekend ,,from con-
temporary sources".

Dit 93 bladzijden tellende boekje van Lady Sackville-West, dat
mij wat laat in handen kwam, is het derde van een reeks ,,Repre-
sentative Women", General Editor: Francis Birrell.
Het geeft een kritisch overzicht van hetgeen men weet of meent
te weten van het leven van de beurtelings verguisde en bewie-
rookte Aphra Behn, ,,the first woman in England to earn her
living by her pen".
Hier is een fijn voelende en scherp onderscheidende vrouw aan
het woord, better dan een man in staat om een zoo gecompliceerde
verschijning uit bet tweede deel van de 17de eeuw als deze drama-
tiste, dichteres en romanschrijfster, te begrijpen.
In het voorwoord zegt de schrijfster:
,,The following study of Aphra Behn does not pretend to be
either detailed or exhaustive. All the available material has al-
ready been collected by the Rev Montague Summers into his
Memoir of Mrs Behn, prefixed to his edition of her works, and I
have therefore thought it unnecessary to crowd a very slight
sketch with every scrap of information or reference. On the other
hand, if I have gone at some length into the destructive argument
advanced by Dr. Bernbaum, it is because Father Summers in his
Memoir has allotted only a brief footnote to Dr. Bernbaum's two
pamphlets, and also because I have had the advantage of studying
several articles in a Dutch magazine, which have appeared since
Father Summers' Memoir was written".
De bedoelde ,,Dutch magazine" is ,,De West-Indische Gids";
daarin is reeds menige bladzijde gewijd aan deze beroemde Engel-
sche schrijfster (1640-1689) auteur van het eerste romantische
verhaal, waarvan Suriname de plaats der handling is.
Van dezen roman ,,Oroonoko, or, the Royal Slave", verschenen in
1688, waarover een heele litteratuur zich heeft ontwikkeld, vindt

BOEKBESPREKING

de lezer in den eersten jaargang van dit tijdschrift (1919/20) een
getrouwe vertaling onder den titel ,,Een Koninklijke Slaaf in Suri-
name"; Zij wordt voorafgegaan door een aanteekening betreffen-
de de schrijfster; en er bij gevoegd is het portret naar een schilderij
van Sir Peter Lely, een Nederlander van geboorte, die eigenlijk
Pieter van der Faes heette, in 1641 met Willem van Oranje naar
Engeland going en daar een schilder van grooten naam werd. Aan
het slot worden dan nog eenige aanteekeningen betreffende het
verhaal gegeven.
Tot 1913 werd algemeen aangenomen dat Aphra Behn v66r
haar huwelijk Aphra Amis werkelijk in Suriname is geweest en
de lotgevallen van Oroonoko, den koninklijken slaaf, heeft mede-
beleefd. Maar in dat jaar verschenen van de hand van een Ameri-
kaanschen letterkundige, professor, dr. Ernest Bernbaum, twee
geschriften ,,Mrs. Behn's Oroonoko", en ,,Mrs. Behn's Biography
a Fiction", die een fellen aanval op de schrijfster inhielden. Dr.
Bernbaum meende, na een minutieus onderzoek, te hebben aan-
getoond ,,that Mrs. Behn in Oroonoko deliberately and circum-
stantially lied", en dat zij nooit in Suriname is geweest. Hoe
scherpzinnig het betoog ook was, meende ik dat het Dr. Bern-
baum niet was gelukt aan te toonen dat de geheele Surinaamsche
reis een fictie was en dat ,,the events in which she says she parti-
cipated were imaginary".
Mijne bedenkingen tegen Dr. Bernbaum's bewijsvoering zijn te
vinden in een artikel in dit tijdschrift (Februari 1921, 2e jg, blz.
517-538): ,,Nog eens: Aphra Behn". Aantoonen dat de schrijfster
wl in Suriname is geweest, was niet mogelijk. In het geheele ver-
haal noemt zij geen enkel jaartal. Men krijgt bij het lezen den in-
druk dat zij bij het schrijven een ondeugend genoegen heeft gehad
willens en wetens het nageslacht een aantal onoplosbare vragen
na te laten.
Ik heb het niet verder kunnen brengen dan tot het betoog:
Bernbaums argumenten bewijzen niet dat de Surinaamsche reis
een fictie was. Het slot van mijn artikel luidde: ,,Ik heb haar niet
door dik en dun willen verdedigen, maar de aanval is zoo grimmig,
dat men onwillekeurig de neiging in zich voelt opkomen te onder-
zoeken of alle gebruikte wapenen geoorloofd zijn. Door haar
ongebreidelde fantasie heeft zij dit onderzoek niet gemakkelijk
gemaakt.
En mocht de heele reis naar Suriname en daarmede de gansche
,,History of the Royal Slave" fictie zijn, dan heeft zij een stuk
camouflage geleverd, z66 deugdelijk, dat gedurende een paar

BOEKBESPREKING

eeuwen, geleerden en niet-geleerden zich hebben laten beetnemen,
totdat Dr. Bernbaum zich aangordde om de waarheid aan het
licht te brengen."
De kennismaking met een belangwekkend boek ,,Colonizing Ex-
peditions to the West Indies and Guiana 1623-z667", edited by
V. T. Harlow, B.A.B. Litt. F. R. Hist. S. London, printed for the
Hakluyt Society MCMXXV, gaf mij aanleiding om nog eens de
vraag onder de oogen te zien of Aphra Behn in Suriname is ge-
weest. Zie in,,De West-Indische Gids" van Februari 1927, 8ste jaar-
gang, blz. 451-462, het artikel: ,,Is Aphra Behn in Suriname ge-
weest? Met nog iels over de schrijfster".
Verder dan tot een vaag vermoeden hebben de door Harlow me-
degedeelde oude brieven mij niet gebracht, en ik vrees dat de
vraag nimmer beantwoord zal worden, tenzij een gelukkig toeval
familiepapieren uit dien tijd aan den dag mocht brengen.
Aan 66n onzekerheid heb ik een eind kunnen maken: Tot 1884
werd aangenomen dat de schrijfster in Canterbury, in Kent, was
geboren. Maar in dat jaar deed Edmund Gosse in ,,Atheneum"
van 6 September, blz. 304, de mededeeling dat Aphra Behn in
Wye, in Kent, was geboren en dat haar vader ,,barbier" was ge-
weest. Gosse verzocht daarop Rev. J. H. Dixon, Vicaris van Wye,
om de kerkregisters na te zien. Deze berichtte, dat Aphara en haar
broeder Peter 10 Juli 1640 te Wye waren gedoopt als kinderen
van John en Amy Johnson, maar vermeldde niet dat Johnson
barbier was geweest. Montague Summers die in 1915 de volle-
dige werken van Aphra Behn heeft uitgegeven herhaalde het
verzoek en kreeg van den toenmaligen vicaris van Wye, the Rev.
Edgar Lambert, tot antwoord: ,,I have closely examined the re-
gister and find no mention of ,,Johnson", nor of the fact that
Aphara Amis' father was a ,,barber". De naam was dus niet
Johnson, maar Amis.Twee vicarissen hadden dus in hetzelfde kerk-
register verschillende namen gelezen: John Johnson en John Amis.
Op mijn beurt verzocht ik den tegenwoordigen vicaris, Rev.
F. W. R. Metcalf, om een afschrift uit het bijna drie eeuwen oude
kerkregister. Deze zond mij door tusschenkomst van Mr. P. N.
van Eyck, te Londen de volgende inschrijving:
Peter ye Son and } of John & Amy
Aphara ye Daughter Amis
July ye 10th
van het jaar 1640, nJ.
Rev. Metcalf merkte daarbij op: ,,It is very awkward to make
out".

BOEKBESPREKING

Om aan allen twijfel een einde te maken verzocht ik den vicaris
om de inschrijving in het kerkregister voor mij te laten fotogra-
feeren. Uit de foto, die in het hier besproken artikel in ,,De West-
Indische Gids" is opgenomen, blijkt dat de vadersnaam John
Amis was. Hoe een vroegere vicaris daaruit John Johnston heeft
kunnen lezen is een raadsel. De meisjesnaam van de schrijfster
was dus Aphara Amis .... tenzij het op 10 Juli 1640 te Wye ge-
doopte meisje niet de later schrijfster Aphra Behn was.
Deze twijfel moet ook bij Lady Sackville-West die de beide
hiervoren genoemde artikelen in De West-Indische Gids kent -
zijn opgekomen, want aan het einde van haar boek (blz. 89) schrijft
zij: ,,I am not at all satisfied in my own mind that the problem of
her birth and parentage has been really solved. The persistence of
the name Johnson, to my mind, has not been really explained
away, even by the evidence of the parish register at Wye."

In het eerste hoofdstuk, ,,Surinam" getiteld, bespreekt Lady
Sackville-West de vraag of Aphra Behn al dan niet in Suriname is
geweest, waarbij zij menig argument van Prof. Bernbaum weegt
en te licht bevindt.
,,The date at which she went to Surinam, how long she remain-
ed there, and the date at which she returned are of very little in-
terest beside the cardinal question of whether she ever went there
at all. And that she did go there I am, in spite of Dr Bernbaum,
firmly convinced".
Tot die vaste overtuiging was ik niet gekomen.
,,I think, therefore, that we must accept the commonly-credit-
ed story that Mrs Behn wrote from personal knowledge of Suri-
nam.Whether there were any such people as Oroonoko and Imoin-
da is another question".
De schrijfster acht de oplossing deze, dat Aphra Behn in Suri-
name heeft gewoond, ,,but invented the hero". Hieraan knoopt
zij dan de volgende beschouwing vast:
,,It is a pity, of course, to come to this conclusion, for if we were
to accept the theory that Mrs Behn had never been to Surinam,
the fact would emerge that she was a far finer novelist than has
hitherto been supposed. She would leap at once in our estimation
from the respectable class of the realist to the giddier heights of
the imaginative writer. If it were indeed true that Warren's little
book was the only mine from which she cut her jewels of descript-
ion, if hearsay were indeed the only incentive to her splendid
indignation, then we should cease to regard Oroonoko as a part-