|
De
West=Indische (iids
WONDER REDACTIE VAN
DR. H. D. BENJAMIN, PROF. DR. J. BOEKE, MR. D. FOCK,
C. A. J. STRUYCKEN DE ROYSANCOUR.
EERSTE JAARGANG 1919/1920
TWEEDE DEEL
N.V. BOEK- EN HANDELSDRUKKERIJ VOORHEEN IPENBUUR & VAN SELDAM
NIEUWE LOOIJERSSTRAAT 47 AMSTERDAM
INHOUD VAN HET TWEEDE DEEL.
Bladz.
ASBECK (H. Baron van)
Rockefeller'sbestrijdingvande
mijnwormziekte in Suriname 506
BEHN (Aphra).
De geschiedenis van den ko-
ninklijken slaaf.... 52, 339, 443
BENJAMIN (Dr. H. D.) Boek-
bespreking:
The Virgin Islands, by Theo-
door de Booy and John T.
Fars. The Virgin Islands
of the United States of Ame-
rica, by Luther K. Zabris-
kie. Leiddraad bij het onder-
wijs in de aardrijkskunde van
Onze Oost en West, door F.
K. A. Rombach Jr......... 88
Treasure, by Gertrude S.
Mathews ................ 177
BIJLSMA (Mr. R.)
Suriname's handelsbeweging,
1683-1712................ 48
Militairen als Gouverneur van
Suriname in de eerste helft
der achttiende eeuw........ 264
Het mijnwerk der Societeit van
Suriname op den Van den
Bempdenberg. 1729-1741.. 335
Immigratie van Duitschers in
Suriname, 1733-1740...... 414
DEURE (A. van der)
Rechtszekerheid van den
grondeigendom in Suriname 193
EUWENS O. P. (P.)
Curagao's eeuwfeest 1816-
4 Maart-ig9i6............ 241
Bladz.
HOMULLE (H. J.)
Houtdistillatie in Suriname.. 151
HULLU (Dr. J. de)
Het leven op St. Eustatius
omstreeks 1792............ 144
JOSSELIN DE JONG (Dr. J. P.
B. de)
De beteekenis van het archae-
ologisch onderzoek op Aruba,
Curagao en Bonaire........ 317
KALFF (S.)
Een Surinaamsch Gouverneur
uit de 18de eeuw....... 419, 486
KASTELEIJN (J. S. C.) en KLU-
VERS (B. J.)
Resume van het rapport (1919)
der studie-commissie van het
Suriname Studie-Syndicaat.. 287
KLUVERS (B. J.)
De verzekeringskas van de
firma Kersten & Co. te Pa-
ramaribo ................. 157
(Zie ook KASTELEIJN).
LELYVELD (Th. van).
De kleeding der Surinaamsche
bevolkingsgroepen in verband
met aard en gewoonten. 20, 125
LENS (Dr. Th.)
Struisvogelteelt op Curagao. 3
OUDSCHANS DENTZ (Fred.)
De naam Suriname ........ 13
De eerste in Suriname be-
noemde landmeters........ 18
PYTTERSEN (Tj.)
De waarde van Suriname... 160
Bladz.
PRAKKEN (A. B. J.)
De Bovenwindsche eilanden
van de kolonie Curacao.... 401
R6MER (Dr. R.)
Sanitaire beschouwingen in
verband met immigratie van
werkkrachten in Suriname.
101, 215, 275, 380, 463
SNELLEMAN (Joh. F.)
De Surinaamsche scholen van
de Evangelische Broederge-
meente .................. 430
Boekbespreking: Ruth Haeb-
ler, Die geflochtener Hdnge-
matten der Naturv6lker Sud-
americas. ................ 437
M. B. de Lange-de Bruyn.
Dagelijksche dingen van Cu-
rafao .................... 438
Twijnen en Spinnen........ 500
Bladz.
WATERMAN (Dr. N.)
De geneeskundige organisatie
de kolonie Curagao........ 35
Bestuursinrichting van Suriname 270
Bibliographie 94, 188, 282, 365,
436, 511
Economische mededeelingen... 433
Groene Kruis (Het) in Suriname 432
Koloniale Raad Curagao (Rede
van den heer C. S Gorsira
J. P. Ez.)................ 73
Mededeelingen....... 96, 189, 283
Memorie van het Comit6 tot
bevordering van den midden-
stands-landbouw in Suriname 163
Uit de Pers 78, 183, 275, 435, 509
West-Indische Kamer. Adres aan
den Minister van Kolonien 76
Wetgeving. 71, 268, 361. 363, 507
STRUISVOGELTEELT OP CURACAO.
DOOR
DR. TH. LENS.
Dor en onvruchtbaar ligt het door de zon geblakerde heuvel-
land aan weerszijden van den weg waarop we in onze auto
voortsnellen, de enorme stofwolken vergrootende, die de Noord-
oostpassaat ons tegemoet voert.
Lezer we zijn op Curacao en op weg van ,,Willemstad"
naar het Stiuisvogelpark ,,Albertine" waarvoor we een afstand
van 13 K.M. hebben af te leggen.
We tuften van de haven langs de lagune ,,Waaigat" met
de schilderachtig gelegen villawijk ,,Scharloo" op den tegenover-
gestelden over, we stegen een twaalftal meters naar de stads-
wijk ,,Berg Altona", die we spoedig achter ons lieten en snelden
na dealing nog ongeveer een kilometer, op geringen afstand van
den Zuidelijken over van het Schottegat voort. Dan verlieten
we deze baai om onzen weg in Oostelijke richting te vervolgen.
Terwijl we stegen tot de plantage ,,Salinja arriba" was ons nog
een blik gegund over het blauwe water met zijn door land-
goederen omzoomd strand en dan bevinden we ons op den
langen landweg met zijn afwisseling van heuvel en dal.
In de dalen, de altijd groene vegetatie. Hier voegen zich
boomgaarden aan moestuin en grasveld, door steeds malende
windmnolens besproeid.
Op de heuvels het vergezicht over kopjes met verschroeide
flora. Dor en onvruchtbaar is het heuvelland, dat echter met
zijn houtachtige heesters, zijn agaven en cactaeen nog een
voedselgebied is voor duizenden schapen en geiten. Het droge
klimaat, waarin geen parasitaire ziekten endemisch worden,
is voor menschen en dieren bijzonder gezond.
De auto snelt voort, passeert het welige hofje der plantage
,,Zuurzak" en laat dan het groote gebouw van het verlaten
Semenarie ,,Scherpenheuvel" ter linker en spoedig ook de
100 M. hoog gelegen seinpost ter rechter zijde achter zich.
Nu bereikt ze weldra het kerkje en de huisjs derparochie
Montanja en daarna de omheinivgen der plantage ,,Choloma"
thans het struisvogelpark ,,Albertine".
In dit park lezer, zult ge ontvangen worden door den admi-
nistrateur der onderneming. gastvrij engul.
Zijn woning, waarheen ge genoodigd zult worden, is het
type van een Curaqaosch plantage huis in bescheiden vorm.
Een ruime voor- en achtergallerij, daartusschen een hui.- en
een slaapkamer. In de gallerijen zijn een paar kleine kamertjes
afgeschoten voor badkamer en keuken.
En wanneer ge een ocgenblik plaats neemt en U verfrischt
na den stoffigen rit, zal de gastheer U vertellen van zijn struizen.
In January 1912 kreeg het plan om op Curaqao een struizcn-
farm te beginnen vasten vorm en niaakte hij een aanvang met
zijn studied omtrent de vreemde vogels.
Welwillend geholpen door Zoologen van naam, waaronder
met dankbaarheid wijlen professor Hubrecht uit Utrecht genoemd
wordt, kon hij zich in korten tijd op de hoogte stellen van het
wetenswaardige omtrent levenswijze en gewoonten der dieren
en aan zijn theoretische kennis eenige practische ervaring voe-
gen door het verblijf van een maand in het struisvogelpark te
Matarieh m Egypte. Hierna durfde hij de taak aanvaarden om
de woestijnbewoners naar Curacao over te brengen.
Zooals verwacht werd is thans gebleken dat het klimaat
van Curalao voor de dieren uitstekend geschikt is.
In Afrika bewonen de wilde struizen de droge en warme
vlakten, van de Middellandsche zee tot aan de Kaap.
Waar in Afrika de mensch talrijk wordt, is de bij uitstek
schuwe vogel tot uitsterven gedoemd. Slechts in de groote
steppen en weinig bewoonde binnenlanden vindt hij nog gelegen-
heid om zich in natuurstaat staaude te houden.
In de kustlanden van Marokko, Algerije, Tripoli en Egypte,
is hem reeds het lot beschoren, dat ook aan zilverreigers, para-
dijsvogels, kroonduiven en andere schoonbevederde, in het
wild levende vogels wacht.
Beschaafde vrouwen ,die zich geen rekenschap geven van
hun wreedheid in hun zucht naar opschik, vellen het dood-
vonnis over geheele rassen van dieren, wier schoonheid in het
verloop van miljoenen van jaren, door de natuur tot zulk een
harmonie werd gebracht, als ware het om den intelligenten
mensch te stichten en te leeren.
Hoe in Algerije de struizen systematisch werden uitgeroeid,
zullen oude kolonisten aldaar U nog weten te vertellen.
Om zijn cavallerie in den velddienst te oefenen organiseerde
de eerste Fransche gouverneur der kolonie, de general Mar-
gu&rite, reusachtige drijfjachten op de snelvoetige vogels.
Over het land verspreide escadrons Spahi's vervolgden op
hun arabische paardjes de loopvogels dagen achtereen tot zij
uitgeput den jagers als buit in handen vielen.
Mannen wier gemoed in opstand kwam tegen het vernie-
tigen van schoone dierenrassen uit louter winstbejag, wisten in
de Vereenigde Staten van N. Amerika een invoerverbod van
veeren van in het wild levende vogels, wettelijk te doen vast-
stellen. Ook in Engeland en in Nederland wordt wonder leading
van den bekenden Zo6loog Dr. Biittikhofer te Rotterdam,
voor zulk een bepaling geijverd.
Hoe al wat leett op aarde zich aanpast aan veravderende om-
standigheden, toonen ons eigenaardigheden in lichaamsbouw
van den struis, die hij in zijn evolutie van vlieger tot looper
verkreeg.
Aan de teenen van de lange en gespierde pooten; die in den
tijd van meerdere vliegactie bij het vluchten voor vijanden
slechts even op den ground tipten, hebben zich zoolen ont-
wikkeld als aan den kameelvoet. Ze zijn van onderen rond en
hebben een kussen van veerkrachtig bindweefsel, dat het loopen
op het zand vergemakkelijkt.
Van de spieren der vleugels, die den vogel nog slechts als
een steunvlak bij het loopen dienen, wordt slechts weinig
arbeid meer gevergd. Ze zijn verworden en met hen het geraamte
dat de krachtige vleugelspieren der vliegvogels steunt. De kam
van het borstbeen is verdwenen en de beenderen van den schou-
dergordel, de twee vleugelbeenderen en het schouderblad,
zijn tot een been gereduceerd.
Een merkwaardig feit in de genoemde evolutie gaf den
bekenden bioloog Metchnikof steun voor zijn theorie omtrent
de ouderdomsverschijnselen. Deze zijn de volgende:
Vliegende vogels hebben geen endeldarm. Ze kunnen hun
uitwerpselen ten allen tijde en overall deponeeren zonder aan
hun vijanden een spoor ter vervolging te geven. Op het land
levende dieren zouden zich zonder het genoemde orgaan als
reservoir voor spijsresten, te gemakkelijk aan hun vervolgers
verraden. Deze spijsresten zijn echter een broedplaats voor
bacterian wier stofwisselingsproducten meestal giftig, voor een
deel in het lichaam van het dier worden opgenomen. Deze
giften werken vooral slagaderverkalking in de hand.
Het is een feit dat vogels betrekkelijk ouder worden dan
zoogdieren. Deze toch bereiken als regel vijfmaal den ouder-
dom dien zij noodig hebben om volwassen te worden, de leef-
tijdgrens van vogels daarentegen ligt veel hooger. Veel vogels
hebben slechts weinige maanden noodig voor hun volle ontwik-
keling en leven tientallen van jaren, om niet te spreken van
den bekenden hoogen leeftijd, welken papegaaien, raven,
albatrossen bereiken. De struis nu heeft in zijn aanpassings-
periode van vliegen tot loopen weer een endeldarm gekregen,
volgens Metchnikof ten koste van zijn levensduur. De vogel
die in 5-7 jaren volwassen wordt, bereikt een ouderdom van
35 jaren. Om zijn vraatzucht is de struis bekend. Als woestijndier
overvoedt hij zich, wanneer zich daartoe gelegenheid biedt.
Daardoor kan hij in slechte tijden op zijn vet leven.
Alfalfa, een tropische klaver, is zijn geliefkoosd voeder.
In den paartijd worden de vogels in het park zwaar gevoed.
Veel mais en gestampte of gemalen beenderen worden gegeven
om het eierleggen te bevorderen.
Na deze inleiding nemen we het park met zijn bewoners in
oogenschouw.
Het park is aan gelegd naar het model te Matarieh dat gebouwd
is naar gegevens van J. Oudot in zijn werk ,,Ie Fermage de
l'Autruche en Algerie".
In een door een dikken steenen muur van meer dan mans-
hoogte omgeven halfcirkelvormige ruimte van 120 M. middellijn,
bevinden zich de broedplaatsen. Dezc zijn door straalgewijs in den
halven cirkel gezette schuttingen van gedroogde palmbladen van
elkander gescheiden. De vogels moeten gedurende den paartijd
ongestoorde rust kunnen genieten wil het broedsel gelukken.
Het is een bij ornithologen bekend feit dat het broeden der
vogels in nauw verband staat met de hen omringende vegetatie.
Zoodra in October de eerste regens vallen wordt met de ont-
wakende flora ook de paarlust der woestijnvogels gewekt.
Hals en pooten worden intense rood en de beesten veran-
deren van gedrag en aard. De haan wordt strijdlustig, stoot
loeiende geluiden uit en vervolgt met ruwe galanterieen de
hen zijner keuze. Toont deze zich gevoelig voor het aanzoek
dan wordt het paartje afgezonderd in een broedplaats. Hier
vinden zij zand voor het maken van een nest dat zij in gereed-
heid brengen'door met borst en pooten een ovalen ondiepen
kuil uit te hollen. Hierin worden ongeveer 16 eieren gelegd.
Men kan echter de hen, wanneer zij in goede voedingscon-
ditie is, veel meer eieren laten leggen door haar in het aantal
te bedriegen. Men neemt wanneer eenige eieren gelegd zijn er
telkens 6n weg. Hierdoor krijgt men den vogel er toe 30 tot
40 eieren voort te brengen. De broedmachine ontfermt zich
over de verweesde eieren en helpt daardoor de kudde ver-
meerderen. De vogels lossen elkander af bij het broeden, de'hen
neemt de dagtaak voor haar rekening, de haan broedt 's nachts.
Keeren we nu den halven cirkel waarin de broedplaatsen ge-
legen zijn den rug toe dan staan we voor de loopplaatsen der
vogels die zich als rechthoekig afgeschutte ruimten op diens
middellijn aansluiten.
Ook zijn er nog rechtsch en linksch van den lingmuur loop-
plaatsen voor kuikens. Om later inteelt te voorkomen worden
de kuikens uit een nest gedurende de eerste jaren bij elkander
gehouden en eerst dan met andere jonge vogels te zamen
gelaten wanneer zij gemerkt zijn. Dit merken geschiedt door een
aluminiumplaatje met stift door een huidplooi te knijpen
waar de vieugel zich aan den schouder zet. De numbers der
plaatjes worden met de bijzonderheden van den vogel gere-
gistreerd.
De loopplaatsen der jonge vogels bieden den bezoekers dik-
wijls een vermakelijk schouwspel.
De drang naar beweging, aan alle jonge dieren eigen, uit
zich bij hen in dansen. 's Namiddags vooral, wanneer de pas-
paatwind goed doorstaat, beginnen ze hun spel. Alsof ze een
ballet wilden opvoeren verdeelen ze zich in twee partijen die
tegenover elkander plaats nemen en dan hun danspassen en
luchtsprongen uitvoeren.
Ook rennen ze met uitgespreide vleugels elkaar tegemoet
draaien om elkander heen en gaan, hooge sprongen makend,
weer naar hun plaatsen. Het gebeurt dat door valley bij deze
dansen beenbreuken voorkomen.
Worden de vogels ouder, 4 tot 5 jaren, en beginnen Eros'
pijlen hun"prikkelende working uit te oefenen, dan ontstaan
dikwijls heftige kibbelpartijen en worden ruwe galanterieen
wel levensgevaarlijk. Op 7 Augustus 1.1. verloor het park een
mooie 5-jarige hen, die door een slag in de maagstreek, door
den gespierden poot van een jongen haan toegebracht, aan
inwendige verbloeding stierf.
Struisvogels zijn slechte ouders. Hoe dapper en woest de
haan ook is om gedurende den paar- en broedtijd de hen of
het nest te beschermen, wordt zijn kroost hem spoedig onver-
schillig. In het tweede jaar na de oprichting van het park is het
voorgekomen dat een haan zijn geheele nest van elf kuikens
doodgebeten heeft. De kuikens worden thans ook zoo spoedig
doenlijk van de ouders verwijderd.
De hulpelooze diertjes worden te dikwijls het slachtoffer van
de onbehcuwen pooten en onhandige manieren der ouders.
In hun vraatzucht doen deze zich te goed aan het voedsel
voor hun babies bestemd.
Het voedsel dat in hun eerste levensdagen voornamelijk
uit fijngewreven kippenei en gehakte uien bestaat, wordt den
kuikens uit een trechtervormig linnen zakje in den bek gespoten.
Spoedig wordt fijn gehakte sla en alfalfa aan de voeding
toegevoegd. Is de vogel eenmaal 3 maanden oud dan vermindert
de sterftekans zeer.
Het vorige broedseizoen was onvoordeelig.
Gedurende de oorlogsjaren voerde N. Amerike geen machine-
onderdeelen uit en was er geen leader op Curacao te koop. Ver-
sleter onderdeelen van de windmolens die de velden irrigeeren,
konden niet worden vernieuwd. Het gevolg hiervan was dat de
Alfalfavelden verdorden en daarmede het groene voeder der
vogels. Doch ook de maisoogst mislukte en bij den dreigenden
hongersnood der bevolking was er geen graansoort meer te koop.
De vogels hebben toen gedurende acht maanden geleefd
op fijngehakte cactusstengels, die op Curaqao in menigte groeien.
Dat de beesten bij dit dieet gezond bleven is een schitterend
bewijs voor de geschiktheid van het klimaat van Curacao
voor de struisvogelteelt. Langdurige droogte zal nooit zulke
toestanden van voedselschaarschte in het leven roepen als
in de laatste jaren door den oorlcg geschapen werden. Dat de
minderwaardige voeding slechten invloed had op de veerenpro-
ductie en op het broeden laat zich hooren.
We volgen thans den administrateur naar het huisje waarin
In de wittebroodsweken.
Driejarige Vogels.
~C~i-
'' ~
5
c-
: ~
.-
Kuikens pas uit hct ei.
-.r,~I, C y
Vogels van drie maanden.
de broedmachine is opgesteld. Deze is gebouwd naar het be-
kende system van de broedmachines onzer hoenderparken.
Een houten kast waarvan de voorwand, voorzien van een
glasruit, in scharnieren naar boven gedraaid worden kan.
In den dubbelen bovenwand loopt een stel van buizen waar-
door lucht stroomt, die door een petroleumlamp, naast de
kast staande, verwarmd wordt. De lamp is zelfregelend zoodat
de temperatuur op den eenmaal ingestelden graad onder-
houden blijft. Ondcr den bovenwand zijn in den incubator
platte zinken waterbakken aangebracht, die desgewenscht de
lucht in het toestel vochtig maken. Van gaas voorziene
openingen aan de onderzijde dienen tot luchtverversching.
De eieren ontvangen dus warmte van boven, zooals dit
ook bij het natuurlijke broeden plaats heett. De method van
broeden zooals Oudot die beschrijft en die ook door Hagenbeck
te Stellingen met success gevolgd wordt, is de volgende:
Voor den incubator met zijn kostbaren last te vullen wordt
bij gedurende 24 uren ledig op temperatuur gehouden ter
control der warmteregeling en ter verwarming van het toestel.
De eieren worden in twee rijen, hun lengte-assen evenwijdig,
naast elkaar gelegd en het kwikbolletje van den thermometer
op den bovensten pool van een middelgroot ei geplaatst. Op een
groot ei liggende, zouden de kleine eieren te weinig van de van-
boven uitstralende warmte ontvangen, op een klein ei liggende,
de groote te veel.
De temperatuur die ingesteld is op oI-Io02 F. moet gedurende
6 weken constant blijven. De lamp, die voor de verwarming
dient, wordt evenals het geheele toestel tweemalen daagsge-
controleerd. De kous van de lamp wordt elken avond schoonge-
maakt. Door slecht branden zouden de giftige gassen, die in
het gebouwtje blijven hangen, noodlottigen invloed op het
broedsel hebben. Aan de ventilatie van het geheele gebouwtje
wordt dan ook bijzondere zorg besteed.
Twee malen daags worden de eieren uit den incubator ge-
nomen en voorzichtig op een met vilt bekleede tafel gelegd. Ze
blijven 20 minute liggen gedurende welken tijd de incubator
extra geventileerd wordt. De eieren, die allen aan eene zijde
gemerkt zijn, worden dan op tafel om bun korte as gewenteld,
zoodat bij het terugleggen in de kast, de zijde die wonder lag naar
boven gericht wordt. In de eerste weken worden de eieren
droog gebroed. In de derde week worden de zinken bakken
met water gevuld dat eerst op 1020 F. temperatuur gebracht is.
Het bijvullen der bakken met dit verwarmde water geschiedt
eenmaal daags. In de allerlaatste dagen van de broedperiode
worden de eieren bij het wentelen met een vochtige hand
bestreken teneinde het zachter worden van de schaal te bevor-
deren.
Begint het kuiken door zijn bewegingen teekenen te geven
dat het uit zijn nauwen kerker verlost worden wil, dan zoekt
men de luchtbel op, die door de schaal van het ei heen te zien is.
Is deze groot dan laat men het ei voorloopig gesloten, is zij klein
dan wordt op de plaats van de luchtbel, in de schaal een klein
gaatje geboord. Dagelijks wordt het gaatje vergroot. Bij te ruim
openen der schaal, vooral bij groote luchtbel, loopt men gevaar
dat het wonder de schaal liggende vlies over den kop van het
kuiken valt, waardoor het zou stikken.
Dit zijn de regels voor het kunstmatige broeden zooals deze
voor den Zuid-Afrikaanschen en Somaldstruis gelden. Aan
de Kaap, te Nice en te Stellingen worden zij met success toegepast.
Aan den administrateur is het eerst in dit laatste broedseizoen
gelukt eenige kmkens kunstmatig uit te broeden. Het schijnt
dat voor den Noord-Afrikaanschen struis kleine wijzigingen
noodig ; ijn, waarvoor proven worden genomen.
We volgen thans den administrateur naar zijn woning om
de producten van het park in oogenschouw te nemen. In zijn
huiskamer zijn de veeren tentoongesteld die door de vrouw des
huizes en door wonder haar leading werkende inlandsche meisjes
opgemaakt worden.
Prachtige witte amazones, gekleurde veeren van allerlei
grootte en vorm, sierlijke toques, panache en pompons die
uit kleine veeren vervaardigd worden, alleen tooisels-vormend,
zooals die voor den meest eleganten dameshoed verlangd kunnen
worden. Verder zien we er donzige cols en vast in elkaar ge-
knoopte boa's, dan waaiers wier smaakvol gekrulde veeren op
geraamten van Arubiaansch schildpad zijn gehecht, alle ele-
gante sieraden die een vrouwenhart bekoren.
Dat deze rijkdom van veeren niet kan worden opgebracht
door de 60 vogels van het park, waarvan er slechts 28 volwassen
zijn is begrijpelijk. De Curaqaosche veer wordt te samen op-
gemaakt met kaapsche veeren, welke het park importeert
Van de veeren die het park oplevert, worden de beste opge-
maakt en uit de hand verkocht, de kleinere veeren, die niet
voor het in Curacao koopende publiek geschikt 7ijn, gaan
naar Amsterdam vanwaar ze hun weg vinden naar buitenland-
sche fabrieken.
De oorlogsjaren hebben het park veel kwaad gedaan. Met
tegenzin zal de administrateur U het landbouwbedrijf der onder-
neming toonen.
De eertijds zoo frischgroene Alfalfavelden moesten in de laatste
oorlogsjaren hun irrigatie ontbeeren en de administrateur zag
het eene veld na het andere verdorren. Plantageproducten
vooral oranjeschillen en vruchten waren door het stilliggen der
scheepvaart niet van de hand te zetten. Door het zeer beperkte
vreemdelingenverkeer werden bijna geen opgemaakte veeren ver-
kocht. Dezelfde factoren, die de inkomsten verminderden, deden
de uitgaven enorm stijgen.
De werkloonen stegen om verschillende redenen waardoor
bij de duurte der bouwmaterialen aan herstel van dammen
en woningen niet te denken viel. De inkomsten van het park
begonnen just toen het werkkapitaal verbruikt was de uitgaven
te dekken. De oorlog heeft dit financieele evenwicht verbroken.
Herstel der bevloeiing der alfalfavelden is urgent. De eerste
zorg van den administrateur geldt dan ook de molens, zoover
de kasmiddelen het toelaten. Van vitaal belang zijn verder de
verbeteringen aan de stuwdammen en het herstel van den
zeedam om brak water uit het hofje te weeren.
Noodige herstellingen zijn verder aan omheiningen en gebou-
wen te verrichten, die door den tand des tijds gaan lijden.
Eindelijk eischt het zich uitbreidende bedrijf een laboratorium
voor het verven en een atelier voor het opmaken der veeren,
welke werkzaamheden thans in de kleine woning van den
administrateur geschieden en in wiens huiskamer dikwijls
negen vrouwen voor het veerenbedrijf werkzaam zijn. De onder-
neming werkt op te kleine schaal. Het bijeengebrachte kapitaal
zou in normal tijden tot geleidelijke ontwikkeling hebben
gevoerd, de oorlog heeft echter alle berekening in de war ge-
stuurd. Het heeft destijds veel moeite gekost in Nederland be-
langstelling te wekken in een nieuwe onderneming in West-
Indie en de mannen te vinden, die mede nit patriotische
overweging, kapitaal voor de kolonie beschikbaar wilden stellen.
Ze werden echter gevonden. Van de heeren, die behalve
kapitaal ook hun arbeid voor de zaak beschikbaar stelden, noem
ik in de eerste plaats wijlen prof. A. A. Hubrecht te Utrecht
en verder de H.H. C. J. H. Miller te Utrecht, J. C. Kaiser te
Driebergen, J. C. Bunge te Aerdenhout en A. H. baron van Har-
denbroek van Ammerstol te Heemstede, thans commissarissen,
en de heer J. O. Harken directeur te Amsterdam. De heeren
Lensvelt in Den Haag en Hugo van Gein te Dordrechthebben,
evenal: de dames van der Meulen op Curagao, door belangrijk
aandeel te nemen, de zaak door een moeilijken tijd geholpen.
Het was steeds het idee der oprichters om bij voldoende
getalsterkte der vogels in het park jolge vogels te verkoopen
aan grondbezitters en veeteelers op Curacao en zoodoende de
teelt op het eiland algemeen te maken.
Er zijn tal van putten op Curacao in staat om alfalfaveldjes
te irrigeeren en ook Bonaire biedt nog uitgestrekte terreinen
die voor de teelt der vogels geschikt zijn.
De vraag naar de veer zal steeds het aanbod overtreffen.
De Londensche makelaars zetten de kaapsche veeren tegen
hooge prijzen grif van de hand.
Naast de hoedenindustrie kan de veerenteelt met de daaraan
verbonden huisvlijt een belangrijke bron van inkomsten
worden voor de kolonie.
De Curagaosche dame zoowel als de vrouw uit het volk,
zullen ongetwijfeld het opmaken der veer in dezelfde volmaakt-
heid leeren als zij in haar kunstnaaldwerk of hoedenvlechtkunst
tentoonspreiden.
Door de gedwongen rust gedurende den oorlog schijnt op
Curacao het besef te zijn doorgedrongen dat slechts energie
tot welvaart voert.
Industrie, handel en scheepvaart bloeien plotseling op. Thans
is de tijd gekomen door krachtig ingrijpen een nieuwe cultuur
aan de kolonie te schenken.
: 's7r
i~L
:Cg
'~o~ .:
7
Loopplaatsen der vogels.
Op weg naar het diner.
Ir'Ii
r~.~'c~i~ "i*:~:'n~cTs~?
's
;-
DE NAAM SURINAME
DOOR
FRED. OUDSCHANS DENTZ.
,,Een der lastigste vraagstukken die tot het gebied der aard-
rijkskunde gerekend mogen worden, is zeker wel het op-
sporen van de beteekenis der namen, die de bevolking gebruikt
om hunne woonplaatsen of bepaalde terreinbijzonderheden
aan te duiden. Het liefhebberen op dit gebied is nog al ge-
makkelijk, maar voor het leveren van deugdelijk werk is uit-
gebreide en grondige kennis noodig, vooreerst van de talen
die in het land gesproken worden of vroeger wel eens gesproken
zijn, dan van de eigenaardigheden van dat land zelf, t. w.
aardrijkskunde en kennis van de flora en fauna, terwijl de ge-
schiedenis ons menig keer nog op een spoor kan leiden, dat we
zonder haar hulp niet zouden vinden"').
Het bovenstaande mag zeker wel toegepast worden op de
verklaring van de namen Suriname en Paramaribo, over welker
afkomst door verschillende schrijvers een total verkeerde uit-
legging gegeven is.
Hetzelfde had dezer dagen plaats in een hoofdartikel in de
Demerary'sche Daily Argosy, handelende over ,,The Colony
(British Guiana) eighty years ago". Dit artikel, was ontleend
aan een boek getiteld : ,,History of the Colonies of the British
Empire" door Robert Montgomery Martin, London 1843.
Daarin wordt beweerd dat de naam Suriname afkomstig is
van ,,Surry-ham" en dat het land van Lord Surrey in het mid-
den der ige eeuw aldus was genoemd.
Deze onjuistheid recht te zetten is in de voornaamste plaats
de bedoeling van dit artikel.
Het waren Robert Schomburgk2) en Henry G. Dalton, m. d.,
die mede deze fabel in het leven riepen. De eerste in zijn werk
,,A Description of British Guiana, London, Simpkin, Marshall &
1) Aardrijkskundige namen in Guyana en omliggende landen, C. H. de
Goeje, Tijdschrift van het Kon. Nederl. Aardr.. Genootsch. 2e series, Deel
XXVI, No. 2, Maart 19o9.
') Later Sir Robert Schomburgk.
Co, 1840, blz. 83; de tweede in diens werk ,,The History of
British Guiana", London, Longman, Brown, Green and Long-
mans 1855 ; deel I, blz. 131.
De naam Suriname toch komt voor in de oudste documenten
en kaarten. In de eerste plaats noemen we dan als Nederlandsche
bron het rapport van den Commies-Generaal A. Cabeliau
geheeten: ,,Verclaringe van de onbekende ende onbeseylde
voiage van America beginnende van de riviere Amasonies tot
het eylant van de Trinidad toe" aangeboden aan de Staten-
Generaal op 3 Febr. 15991).
Van den Briel uitgezeild op 3 December 1597 met de schepen
Zeeridder (van 8o dubbele tonnen) wonder schipper Jacob
Cornelisz., alias Oom den Jonas (van 6o dubbele tonnen) onder
schipper Marten Willemsz. van Schiedam, zagen zij den 9den
Febr. 1597 ,,De Wilde Kust." Den I5en d. a. v. kwamen ze in
aanraking met Indianen van de Caraiben- of Yao stam bij de
river Caurora (Konrori), den I7en Febr. met de Hebaio en
Arawakken stam, den 28en Maart zagen zij de stam Yao bij
de river Cauwo (Kaw). Den 29en April voegden zich 2 schepen
bij hen van Amsterdam afkomstig wonder de schippers Dierck
Jansz. Roomsch-Kerk en Wouter Syvertsz. Den 3en Juni sloten
zich nog 2 schepen van Amsterdam aan n.l. Groote en Kleine
Sphera Mundi wonder de schippers Jan Cornelisz. van Leyen en
Adriaen Reyndertsz. en e6n Engelsch schip.
Zij bezochten de geheele kust tot aan de river Orinoco bij
,,d'Engelsche Reliane ende by de Spaenguaerden Rio el Dorado
genoemd".
Onder de rivieren door hen bezocht wordt genoemd de:
Surinamo (Suriname). Het rapport eindigt aldus:
,,Na in dese voyage te hebben ontdeckt, gevonden ende be-
,,seylt over de 24 rivieren, veel eylanden in die rivieren ende andere
,,diverse havenen die nyet by dese landen en zyn bekend noch
,,beseylt geweest, ja dat meer is in geene quaerten oft cosmograp-
,phen voor dato onse voyage bescreven noch ontdeckt zyn ge-
l) Aanwezig in het Rijksarchief te 's-Gravenhage. Zie afdruk in: De Op-
komst van het Nederl. Gezag in Oost-Indie, deel I, blz. 153 volgg. en de Engel-
sche vertaling in Venezuelan British Guiana Boundary arbitration, the case
of the U. S. of Venezuela before the tribunal of abritration to convene at
Paris, vol. 2 appendix part 5, I en 2 pp. 6/9, New-York 1898 (reprinted from
the U.S. Cor. Report: Vol. 2. pp. 13/22).
,,worden. Alle hetwelcke ik onderschreven als Commis-Generaal
,,van dese voyage, verclaer waerachtig te wesen, zynde bereit
,,(soo noot sy) 't zelfde by monde oft scriftelyck te verclaren".
Hier maakt Cabeliau derhalve aanspraak op de ontdekking
van de kust van Guyanal). Het woord ontdekking door dezen
Hollander gebruikt zal bedoeld zijn in den zin dat hij de eerste
zijner landgenooten was, die het meten van de grootte van het
land en zijn riviermonden ondernam en ze in kaart bracht zoo
nauwkeurig als hij vermocht. Deze aanspraakiste meermerkwaar-
dig, als wij weten dat de West-Indische reizen van Sir Walter Ra-
leigh en Laurence Keymis omtrent den zelfdentijd ondernomen,
in Holland volkomen bekend waren, zooals blijkt uit een in-
structie in 1597, opgesteld door den Nederlandschen aard-
rijkskundige Hondius2).
De oudste-Engelsche bron is Keymis, een der Kapiteins, die
met Sir Walter Raleigh eenige tochten naar West-Indie onder-
nam in 1595 en 1596 (tweede reis).
Bij zijne beschrijving3) voegt Keymis een lijst van rivieren
waaronder wij wonder no. 33 aantreffen: Shurinama4).
Als derde getuige kan genoemd worden David Pieterz. de Vries,
die in 1634 Guyana met een scheepje, De Coninck David, bezocht
met het doel om aan de wilde kust een kolonie te stichten. Hij
meldt in zijn werks) dat hij aan de Sername die hij eenige mijlen
opzeilde, eene kolonie van zestig Engelschen wonder Kapitein
Marshall aantrof.
1) ,,A claim for the discovery of the coast of Guiana by the Dutch", by
Jhr. L. C. van Panhuys, Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde van
Ned.Indie, 7e volgr. II, voordracht gehoudenop de 13e bijeenkomst van het
Amerikanisten congress te New-York in 1902.
(Ned. Staatscourant 18 Maart 1903, Ns. 65).
*) De opkomst van het Nederlandsch Gezag in Oost-Indie, 1862-1888,
Jhr. Mr. J. K. J. de Jonge, Deel I, blz. 179.
3) Annals of Guiana, Rodway & Watt, vol. I, p. 44. Georgetown 1888.
4) A relation of the second voyage, performed in the year 1596, London
1597.
') Korte Historiael ende Journaels aenteyckeninge van verscheyden voya-
giens in de vier deelen des Werelts-Ronde, als Europa, Africa, Asia ende
Amerika gedaen, door D. David Pietersz de Vries, Artillery-Meester van de
Ed. M. Heeren gecommitteerde Raden van Staten van West-Vrieslandt ende
't Noorderquartier. Hoorn 1655.
(Dit werk is op nieuw uitgegeven door Dr. H. T. Colenbrander voor de
Linschoten vereeniging in 1911).
Een andere bron om de onjuisteheid aan te toonen dat Suri-
name een verbastering is van Surry-ham is het protocol van
Frederik van Banchem, Notaris te Amsterdam. Daarin staat
opgeteekend op 31 Januari 1617, eene verklaring (op verzoek
van Dirk Claesz van Sanen en Nicolaas Baliestiel) van ,,Cornelis
,,Jansz. Scheur, varentman, poorter dese stede, voor onder-
,,stuyrman gevaren hebbende op 't schip Neptunis, daer schip-
,,per op was Jan Pietersz. Cocx, hoe waer is, dat hij getuyge met
,,voors. schip Neptunis in den jaere XVI, C dertien, inbegrepen
,,in den juisten tyt, gecomen is in West-Indien in de revier van
,,Surrenant, ende te lant gaende is aldaer op 't dorp Parmurbo
,,gecomen enz.
Hieruit blijkt dat na de in bezitneming door de Spanjaarden,
de Hollanders de eerste Europeanen zijn geweest, die zich aan de
Suriname hebben gevestigd en tevens dat reeds langen tijd v66r
de bezetting door Willoughby een dorp Parmurbo of Parmarbo
bestond, waarin zonder moeite Paramaribo wordt herkend,
zoodat hierbij voor goed de bodem is ingeslagen wordt aan de
andere hypothese, dat Suriname's hoofdstad haar naam
aan genoemden Willougbhy, die Graaf was van Parham,
ontleenti).
Wij willen ten slotte een vijfde document noemen tot staving
onzer bewering n. 1. een extract uit de Spaansche archieven,
te vinden in ,,Documents and Correspondence relating to the
question of boundary between British Guiana and Venezuela"2)
waarin als no. 13 is opgenomen een uittreksel uit geheime
rapporten aanwezig in de bibliotheca del Rey Palacio Real.
Madrid M S S geheeten : ,,General Discription of all His Majes-
ty's Dominions in America" 2 vols. van 1640 Daarin staat:
,,Ninety leagues to the leeward in the River Soronama where the
,,Dutch have immense plantations and carry on agriculture
,,and much produce is collected here".
Voorts zij hier gewezen op enkele kaarten, waarop reeds de
naam Suriname voorkomt, zij het in andere spelling t. w.
ie. Op de kaart van Sir W. Raleigh van 1596 in zijn werk The
1) Een Amsterdamsche factory te Paramaribo in 1613, Mr. Dr. S. van Brakel
Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap te Utrecht
35e deel, 1914, blz. 83/86.
*) Presented tot both Houses of Parliament by Command of His Majesty,
March 1896 (C.7972), Venezuela Ns. I. 11896).
Discoverie of the empire of Guiana, etc. in 1595 ; hierin genoemd
Sername.
2e. Op de kaart van Guaiana ofte de Provincien tusschen
Rio de Las Amazonas ende Rio de Yuiapari ofte Orinoque,
voorkomende in ,,Nieuwe Wereldt ofte beschrijvinghe van
West-Indie" ,,door Johannes de Laet 1625, waarop de river
staat aangegeven als ,,Sorrenam".
3e. Op de West-Indische paskaart, vertoonende alle de zee-
kusten van America begrepen in 't Octroy bij de H. M. H. de
Staten-Generaal der Vereenichde Nederl. verleent aen de Gene-
rale West-Indische Compagnie Dato 1635; hierin genoemd
,,Suraname".
4e. op de kaart van Guiana Siue Amazonum Regio door
Guiljelmus Blaeuw, Amstelodanum 1640; hierin genoemd
Sorrenam.
Francis Willoughby stichtte zijne kolonie in Suriname in
1650. Toen hij in 1652 Barbados aan een vloot wonder Sir George
Aysene most overgeven werd in art. 16 van de akte bepaald
dat hij zou mogen behouden ,,what settlements Lord Wil-
loughby has made at Surinam"').
Na den terugkeer van Karel II in Engeland werd Willoughby
met Lawrence Hide, tweeden zoon van Lord Clarendon door den
Koning, bij Charter van 2 Juni 16632) begiftigd met de land-
streek ,,called Serrinam also Surrinam", die voortaan Willough-
by Land zou heeten. Meende men in Engeland dat de naam iets
uitstaande had met dien van Lord Surrey, dan zou men dien
in het Charter zeker anders geschreven hebben.
[De Redactie van De West-Indische Gids verwijst voorts naar hetgeen over
de namen ,,Paramaribo" en ,,Suriname" gezegd is in de ,,Encyclopedie van
Nederlandsch West-Indie", blz. 549, 550 en 663].
1) Rodway & Watt. Annals of Guiana, blz. 125.
2) Hartsinck, Beschrijving van Guiana of de Wilde Kust in Zuid-America.
Amst. 1770, del II. blz. 522 volgg. Rodway & Watt, Annals of Guiana, blz.
153-161.
DE EERSTE IN SURINAME BENOEMDE LANDMETERS.
DOOR
FRED. OUDSCHANS DENTZ.
In het tijdschrift van het koninklijk Nederlandsch Aardrijks-
kundig genootschap1) publiceerde de heer F. E. baron Mulert
uit de in het Rijks archief van Zeeland aangetroffen gegevens,
zijn artikel: ,,De eerste uit Nederland naar Suriname gezonden
landmeters (1667)".
Uit deze belangwekkende studied weten wij dat hier bedoelde
eerste uit Nederland gezonden landmeters waren P i e t e r
d e Be a u m o n t, die het land zijner bestemming nimmer be-
reikte daar hij in handen der Engelschen viel en W i 11 e m
Mo g g e, wiens instructie van 12 Augustus 1667 tevens in
bedoeld artikel is opgenomen, met de vermoedelijk door dezen
vervaardigde ,,Caerte often vertooninge van de Rivieren van
Suriname en Commewine met verscheyde Creken uyt deselve
spruytende als Para, Surinoo en Cotteca ende Ander meer gelyck
die nu tegenwoordich bewoont werden Anno 1667".
Was er in den aanvang niet veel behoefte aan landmeters
daar ieder zonder meer een stuk land kon uitkiezen voor een
plantage, Gouverneur van Aerssen van Sommelsdyck begon
aan belanghebbenden op hun verzoek giftbrieven of waranden
uit te reiken.
Volgens deze bleven gegadigden bevoegd zich een stuk land
ter grootte van Iooo akkers uit te kiezen, mits daarvoor jaar-
lijks een stuiver, later 4 stuivers, ook wel 4 en 6 cent per akker
betalende; velen waren zelfs vrijgesteld van deze heffing.
Een der bepalingen in de giftbrieven was dat drie maanden
na de uitreiking van den giftbrief het perceel door een landmeter
most uitgemeten worden op poene van intrekking der ver-
gunning2).
Daar deze bepaling de behoefte aan landmeters deed ontstaan
oordeelde deze Gouverneur dat een bequaem en habiel land-
1) 2e Serie dl. XXX, 1913, afl. i en 2.
2) Encyclopaedie van Ned. West-Indie. blz. 445.
meter diende te worden aangesteld, daar hij dit voor de cultuur
hoog noodig achtte.
De eerste landmeter, dien hij benoemde, was C o r n e i s
F a b e r ( op 30 November 1683) waarover handelt het volgend
placaat:
Allen dengenen die desen sullen sien ofte horen lescn salunt.
doen te weten.
Alsoo ons is geinformeert de capasiteit en bequaemheyt van C o rn e lis
F a b e r tot Landmeter en ondervonden hebbende dat in dese Colonie een
bequaem ende habiel Landmeter behoort te worden aangestelt soo is 't dat wij
den person van den voornde Cornelis Faber mitsdesen aenstellen ende ad-
mitteren tot Landmeter van de Colonie van Suriname revieren en districten
van dien, belastende wel expresselyk alien en een jegelijck dien 't aengaen
magh den gemelten Faber daer voor te houden te erkennen also wij sulx
tot de culture deser Colonie hoognoodigh geoordeelt hebben. Aldus gedaen in
Zuriname den 30 November 1683 en was geteekend C van Aerssen van Sommels-
dyck Sedert de blanc Seigns; onderstont: door ordre van Zijne Exitie en was
geteekent Adriaen de Graeff Sccris.
In de geschiedkundige mededeelingen over de uitoefening
van het landmeters beroep in Suriname, door W. L. L o t h 1)
wordt vermeld dat hij van 1681-1699 de namen vond van
Cornelis Boogaert, Jan van Ruivers, Bou-
vet, Van Haar, E. A. C. Nunes Henriques.
De eerste door van Sommelsdijck benoemde landmeter was
hem blijkbaar dus niet bekend. De bij placaat van 4 Augustus
1690, door Gouverneur van Scharphuysen benoemde J a c q u es
B o v e t, was opgetwijfeld Bouvet.
1) Lezing op 29 Juli 1905 voor de Landmeters vereeniging in Suriname,
gedrukt bij H. B. Heijde.
DE BLEEDING DER SURINAAMSCHE BEVOLKINGS-
GROEPEN IN VERBAND MET AARD EN GEWOONTEN
DOOR
TH. VAN LELYVELD
(Vervo?.).
De Indianen.
Wanneer gesproken wordt over de verschillende bevolkings-
groepen van Suriname, doet het onaangenaam aan vast te
stellen, dat just de oorspronkelijke, vroeger zoo energieke, en
krijgshaftige bevolking van dit gewest, door de ,,beschaafde"
Westerlingen op minder beschaafde wijze bejegend zijn geworden.
Het is nu niet het doel om de geschiedenis der Guiana's en die
der ,,roode slaven" van de ,,Wilde Kust" te doorloopen, doch
wel dient, met het oog op bet te behandelen onderwerp, te
worden gewezen op twee geheel afzonderlijke groepen van Indi-
anen, die onze Westersche kolonie- bewonen en die men aan-
duidt met de namen Benedenlandsche- en Bovenlandsche
Indianen. De eerste groep omvat hen die in de alluviale streken
rustig en schier verscholen leven in kleine dorpen of kam-
pementen op droge, zandige plekken aan de rivieren, of wel
op savannes met vischrijke kreken en die nu nog min of meer
aanraking hebben met den blanke, terwijl de anderen vrijwel
geheel van de buitenwereld afgezonderd, diep in de binnenlanden,
nagenoeg de levenswijze en gewoonten hunner stamvaders
zijn blijven volgen.
De Benedenlandsche Indianen.
Hiertoe behooren drie stammen van oorspronkelijk verschillen-
de herkomst en dus ook met verschillende eigenschappen,
die vroeger door de Hollanders met den minder vleienden naam
van ,,Bokken" werden betiteld; Het zijn de Karaiben, de Aro-
wakken en de nog in een klein aantal aanwezige Warraus, vroeger
koene, krachtige volken, die door de aanraking met de blanken
zoodanig zijn ontaard, dat ten gevolge van het overmatig gebruik
van sterken drank en de te weinige zorgen aan hun ziekten
gewijd, hun aantal gedurig afneemt. Zeker is het zelfs, dat een-
maal in Suriname de Benedenlandsche Indiaan geheel ver-
dwenen zal zijn.
Het Nederlandsche Gouvernement draagt ongetwijfeld schuld
aan de uitroeiing van dit eertijds vitaal ras, dat het wonder
zijn bestuur gesteld had; na den met hen gesloten vrede, heeft
men hen verder aan hun lot overgelaten, men heeft zich niet
om hen bekommerd en het welzijn van deze bevolkingsgroep
zelfs verwaarloosd, door geen poging te doen tot verbod van
verkoop aan hen van alcoholische dranken.
Ofschoon de taal der drie genoemde stammen verschilt,
komen hun aard en gewoonten vrijwel overeen; ook uiterlijk
gelijken zij op elkaar.
Dit laat denken aan de zeer natuurlijke vraag van een Hol-
landsche dame aan een indertijd te Paramaribo vertoevenden
Indianen hoofdman : welk verschil er toch was tusschen een
Karaib en een Arowak, daar zij deze stammen nooit uit elkaar
kon houden. De hoofdman antwoordde niet, hij was opmerkelijk
verlegen door die vraag. Toen men hem afvroeg of hij dan zelf
ook het verschil niet kende, zei hij, eenigszins beangst om de
mogelijke onkiesheid die hij zeggen going: ,,Er is verschil, de
Karaib draagt een lange kamisa, de Arowak een korte kamisa".
Hoe fijn voelde die man, door huiverig te zijn dit aan een vrouw
te zeggen, omdat hij haar daarmee noodzaakte voortaan te
kijken naar de wijze van bedekking van het 6enige, waaraan
de kamisa zijn bestaan te danken heeft.
De benedenlandsche Indianen zijn klein van gestalte, dikwijls
slank gevormd met kleine handen en voeten en schrale beenen ;
deze lichaamsbouw vergeleken bij die der bovenlandsche familie-
leden, wijst reeds op degeneratie. De huid is koperkleurig,
glad en lenig ; bij de kinderen, die blank zijn als zij geboren
worden, maar na eenige dagen al donkerder .worden, is het
haar donkerbruin, doch bij de volwassenen is dit gitzwart,
sterk ontwikkeld, sluik en zelden golvend. Overigens is op het
lichaam de haargroei gering en bestaat de gewoonte om
het weinige met een mosselschelp als tang, geregeld te epileeren.
Mond en neus zijn in het algemeen goed gevormd, de oogen zijn
donker, de tanden zijn mooi en sterk, kenmerkend is echter de
wat breede kin die eenigszins naar achter wijkt; dikwijls is
het uiterlijk zeer sympathiek.
Hoewel hun voorheen krachtig gestel door het overmatig
gebruik van sterken drank veel heeft ingeboet en het weer-
standsvermogen achteruit is gegaan, zijn de Indianen toch nog
in staat om gedurende het parelen (pagaaien) en tijdens de
jacht langdurige vermoeienissen te doorstaan. Een hoogen
ouderdom bereiken zij echter niet en grijze menschen worden
niet aangetroffen; wonder de jonge individuen echter vindt men
mooi gevormde menschen en de jonge meisjes, vooral die der
Arowaken met hun kleinen mond en zwarte oogen, zijn teerder
en fijner gebouwd dan de jonge dochters der Boschnegers. Zij
zijn soms zeer bekoorlijk, spreken met een zachte stem, zij zij
zacht van karakter en het zijn wezentjes die in de Neger-Engel-
sche taal aangeduid worden met het woordje ,,krien" d.w.z. mooi
en lief. Heeft het meisje daarbij een gladde huid, mooi gevormde
voeten, doen haar oogen denken aan die van het heart en zijn
haar bewegingen zoo vlug en zoo lenig als die van den slinger-
aap, dan heeft men het beeld van een Kara'ibische Venus. Al
heel gauw echter verliezen deze jonge schoonen alle aantrekke-
lijkheid en zij zijn spoedig oud.
Als men deze menschen voor het eerst bezoekt en dan ge-
troffen wordt door hun tegemoetkomend, zachtaardig optreden
en door een zeker lets in hun plichtplegingen, dat denken doet
aan welopgevoedheid, die zij instinctmatig bezitten, maar die
men niet verwachten zou van een ras dat met minimal be-
hoeften, verscholen in de wildernis leeft, dan kruipt er mede-
lijden in het hart. Ook tegenover elkaar nemen zij de etiquette
op zelfs zeer hoffelijke wijze in acht. Zoo kondigt een Arowak
zijn bezoek aan met te zeggen: ,,Ik ben gekomen" waarop de
gastheer antwoordt: ,,Wees welkom" ; men biedt den bezoeker
een bankje aan of bij gebrek daarvan een stuk hout, met de
woorden : ,,Etet6 (heer), deze zitplaats is veel te slecht voor u",
waarop de gast op beminnelijke wijze antwoordt: ,,Etete, ik
heb nooit op een beteren stoel gezeten". Zij zijn mogelijk wel de
slachtoffers van een gecompliceerd wereld- en natuurgebeuren,
maar toch draagt de Europeaan, die hen misbruikt heeft als
slaven, die hen behoeften heeft leeren kennen die zij nooit gehad
hadden, die hen van hun oorspronkelijke woonplaatsen terug
dreef en hen toen aan hun lot overliet, de grootste schuld van
hun ontaarding. Of zij van die ontaarding bewust zijn, is een
andere zaak, zij leven nu rustig, blijkbaar tevreden en gelukkig,
omdat zij toegefelijk zijn tegenover elkaar, zich onthouden van
beleedigingen en kwaadsprekerijen, geen eerzucht kennen en
geen overdaad, de kinderen met teederheid behandelen en
bovenal, omdat zij in de still wouden en savannes vrijheid ge-
nieten iets wat hun het meeste waard is, terwijl zij geen andere
behoeften kennen dan die van het dagelijksche, simple leven.
De gemeenschappelijke stammen hebben geen gemeenschappe-
lijk opperhoofd zooals bij de Boschnegers, doch zij hebben wel
dorpshoofden, gewoonlijk een der ouderen; vroeger was hij de
beste krijgsman, nu is hij de beste jager, naar wiens woorden
steeds geluisterd wordt en die op het minste teeken wordt ge-
hoorzaamd. Bij de Karaiben aan de Wajombo-rivier zag ik, dat
het hoofd de gunst genoot van te wonen in een tweeverdiepings-
hut, met een van voren rustiek uitgebouwd verandatje. Hier en
daar werden in de woningen enkele Europeesche zaken aange-
troffen, vooraltoilet artikelen, o.a. spiegeltjes, kammen en borstels.
Hierin schuilt iets irriteerends : wanneer men, varende in de
haas beklemmende stilte der afgelegen en met dichte, geheimvolle
wouden omzoomde Surinaamsche rivieren, het niet alledaagsch
avontuur beleeft, van te landen op een plaats waar, ver van de
beschaafde wereld, Indianen wonen, is het geen wonder dat
men wrevelig wordt, als men in die absolute eenzaamheid, bij de
hangmat en de origineele Indiaansche pijlen en bogen, banale
Europeesche voorwerpen gewaar wordt en dan nog wel dingen
die dienen voor toilet. Is de in het wildlevende Indiaan ge-
lukkiger geworden met dergelijke behoeften van den blanke?
Duidelijk zal het intusschen wel zijn, dat een wat men noemt
,,in het wild" levend volk, waarvan aard en gewoonten, wijzen
op primitieven eenvoud, begunstigd als het is door het regel-
matig tropenklimaat, ook aan de kleeding uiterst weinig eischen
stelt. Van eigenlijke kleeren is trouwens nauwelijks sprake : hun
redeneering is deze : dat zij naakt op de wereld zijn gekomen en
dat het dwaas zou zijn den wil van de natuur te weerstreven.
De volgende anekdote illustreert zeer just het id6e dat kleeren
absoluut niet bij hen hooren : De Spanjaarden hadden indertijd
een Indiaan gevangen genomen en hem in Europeesche kleeren
voor den bevelhebber gebracht. Deze vroeg hoe hij heette,
waarop de Indiaan antwoordde:
,,Kleed me eerst uit, dan pas zal ik mijzelf kunnen herkennen".
Toch kleedde later een Indiaansch opperhoofd zich aan, als
hij voor een Europeesche autoriteit verscheen en wel in een
rood gegallonneerde jas zonder hemd of broek, met een gegallon-
neerden hoed op het hoofd en in de hand zijn regeeringsstaf,
gelijkende, evenals die van de Boschnegers, op een tamboer-
majoorsstok. Zijn volgers en ook de vrouwen, bleven echter
in het national naaktcostuum.
De tegenwoordige Benedenlandsche Indianen bekommeren zich
al heel weinig om toilet en kleeding; deze is tot het hoogst noodige
beperkt. Die van de vrouwen is zelfs n6g eenvoudiger dan bij de
Boschnegerinnen. Bij de Karaibenbestaat zij bij beideseksen alleen
uit een lendekleed of kamisa van rood, soms ook van donker-
blauw katoen, z.g.n. salempoeris en dat bij de vrouwen wat
langer is dan bij de mannen. Het wordt, tusschen de beenen
door, geslagen over een om het middel gehouden donkerrood
koord, zoodat het voor en achtereind los hangen blij-
ven; de mannen dragen in het koord veelal hun mes
(plaat 6).
Ook wordt gezien, dat de vrouwen een lang kleed omslaan,
dat aan den hals wordt vastgehecht en de rechterknie
bloot laat; het komt ook wel voor dat zij een langen doek
dragen die de borsten geheel bedekt, op de wijze zooals de
Javaansche vrouwen hun sarong winden bij het baden (plaat 24).
De zuigelingen worden meegevoerd in een soort slendang, die
om e6n schouder wordt vastgeknoopt (plaat 24 en 25); vroeger
bonden de moeders ook wel miniatuur hangmatjes om den
hals, om daarin hun kleintje mee te dragen.
De Arowakken voelen zich een trede hooger op de beschavings-
trap dan de naakt loopende Karaiben; zij hebben hun kamisa,
die zonder gordel werd vastgemaakt, afgelegd en kleeden zich
ongeveer op de even schunnige wijze als de lagere Surinaamsche
volksklasse. De Arowaksche vrouwen echter zijn conservatiever
gebleven velen althans hebben, voor zoover zij nog niet tot het
katholicisme zijn bekeerd, nog geen afscheid genomen van de
kwejoe of voorschoot van kralen ; soms wordt daarbij een wit
of blauw katoenen hemd met zeer korte mouwen aangetrokken.
Grooter waren de van witte kralen geregen kwejoes der War-
rausche schoonen; toen men nog geen kralen had, of als
die moeilijk te krijgen waren, werden de kwejoes van boombast
Plaat 24 (opname van Dr. Pareau).
rr L :r
Plaat 25 (opname van den schrijver).
Plaat 30'(opname der Toemoekhoemak expeditie).
Plaat 31 (opname der Toemoekhoemak expeditie).
gemaakt of op zeer vernuftige wijze samengesteld uit zaden,
afgewisseld door schelpjes.
Uit de'wijze waaruit de kralenkwejoes, die versierd worden
met roode en witte kwastjes en franjes, zijn vervaardigd, spreekt
ongetwijfeld en zekere kunstzin, die bovendien blijkt uit enkele
airdere gebruiksvoorwerpen en wapens. Opmerkelijk is de
figuurcompositie der kralenkwejoes, die in rechtlijnige patronen
en door een zorgvuldig kleurarrangement, dat levendig en har-
monisch is, een aangenaam geheel vormt. Al moge de Indianen-
ornamentiek, waarvan de beteekenis slechts voor een zeer klein
deel is na te gaan, overgeerfd zijn, uit het, feit dat op al de voor-
werpen de wijze van arabesk-verdeeling steeds zuiver wordt
toegepast, spreekt ongetwijfeld een aangeboren gevoel voor
rhythme.
Een special Indiaansche gewoonte is het, om de kamisa in
te smeren met ,,roekoe" of ,,koesoewC", een roode verfstof,
waarvoor een buitengewone voorliefde wordt aan den dag
gelegd en die afkomstig is van de roodbruine, van stekelige haren
voorziene vrucht van de Bixa Orellana, een sierlijke boom
met rose bloemen, die in de Indianendorpen nooit ontbreekt.
Want behalve hun wapens en sieraden, wrijven zij ook hun
lichamen en zelfs hun haren in met de in krapa-olie tot een
deeg gemengde roekoe. Vroeger meer dan tegenwoordig, werden
alleen de onderbeenen daarmee beschilderd en leek het alsof
die door kousen waren bedekt. Ter plaatse werd mij meegedeeld,
dat de roode roekoe niet alleen tot sieraad dient, doch ook een
scherm is tegen muskietenbeten, waaruit blijkt dat de grens
tusschen kleeding en lichaamsbeschildering bij de Indianen
moeilijk te bepalen is.
Tatoueeringen van het gelaat met zwarte en roode strepen -
zwart door genipa-sap, rood door roekoe komt niet veel meer
voor, doch op andere wijze worden voor dansfeesten door de
vrouwen zorgzaam en met dezelfde teekeningen als voor het
vaatwerk, met een puntig stokje, gezicht en wangen ver-
sierd en wel door beschildering met ,,krawiroe" of krawaroe",
dat ook rood is en gemengd wordt met een welriekende hars
die ,,lakasiri" of ,,aracasiri" heet; Ook de wenkbrauwen en de
punten van de haren van de mannen worden dikwijls op die
manier rood geverfd, terwijl buik, rug en beenen versierd worden
door zwarte beschildering met ,,tapoeripa".
Het is een zeer eigenaardige gewoonte bij de Karaibische vrou-
wen om jong zijnde, fraai gevlochten katoenen banden of se-
poen wonder de knie en boven den enkel te dragen en die nimmer
te verwijderen, zoodat bij het groeien, de kuit bovenmatig
uitzet, wat als een bizondere schoonheid wordt beschouwd
(plaat 26). Bij de Bovenlandsche Karaiben bestaat deze lichaams-
vervorming niet, en de oorsprong daarvoor is ook niet met
juistheid op te geven, mogelijk is het een degeneratieverschijnsel.
Ook voor opschik worden de Karaiben steeds onverschilliger ;
vroeger werden meer dan nu, de ooren doorboord om daarin
een stukje hout of een zilveren plaatje te dragen, of wel een
beentje afkomstig van een gedooden vijand. De halssnoeren blij-
ven echter de meest geliefde versiering en bestaan hoofdzakelijk
uit tanden van allerlei wilde beesten, uit bokka of donkerroode
kralen en uit allerlei kleurige zaden en pitten. Om de polsen
worden snoertjes gewonden van glas of van kralen, doch ook
koordjes worden daarvoor gebruikt en om den bovenarm ziet
ziet men een witte linnen band dragen, bij wijze van bracelet.
De vrouwen doorboren de onderlip, om daarin een lange speld
te steken als versiering maar ook om zandvlooitjes uit de huid
te peuteren, ook een graat, een beentje of dun stukje hout
fungeeren als onderlip versiersel (plaat 26). Vroeger kwam het
veel voor dat ook het neustusschenschot doorstoken werd,
om door middel van een draad, wonder de neus, een zilveren plaatje
te hangen, of wel een geldstuk of ringen. De mannen tooiden
zich toen met een soort kroon, gevormd door bont veeren van de
ara's, die gestoken werden in een krans van omgebogen biezen.
De haardracht is bij de Karaiben ook eenvoudiger dan bij
de Boschnegers ; de mannen en jongens dragen het haar meestal
kort, of als het lang is wordt het naar achter gestreken en hangt
het in den nek af. De vrouwen besteden ook niet veel tijd aan
hun kapsel ; het haar wordt in het midden gescheiden en hangt
verder los of in een vlecht op den rug af. Bij de meisjes wordt
het naar voren gekamd en als ponyhaar afgesneden (plaat 25);
als glansmiddel en om het soepeler te maken dienen krapa- en
awara-olie.
Zooals uit plaat 27, blijkt een groep Karaiben uit een
kamp aan de Tittiebokreek,- dragen de mannen soms een vilten
hoed, gewoonlijk gaan zij echter blootshoofds. De borstrokken
en het lange gewaad van een der vrouwen, evenzoo de hemden
die de meisjes dragen op plaat 25, Karaiben van de groote
Polkakreek, werden fluks aangetrokken toen wij hun kamp
kwamen bezoeken.
Komen de Indianen in de stad, dan trekken zij minstens een
hemd, doch meestal ook een broek aan. Zij worden dan veelal
door de vrouwen vergezeld, want zij kunnen zeer slecht buiten
de hulp der echtgenoote, die minder apatisch dan de man, in
het kamp bijna alle werkzaamheden verricht en haar man ook
gedurende jacht en visscherij volgt, om zelfs, met dezuigeling
bij zich, de proviand te dragen en bij het terugkeeren zich te
belasten met alles wat de jacht heeft opgebracht.
Het is te betreuren dat in het leven van den Indiaan de drank
een funeste rol speelt, doch het zijn niet alleen dram en jenever
die zijn kwade vrienden zijn, maar ook de door hem zelf bereide
paiwari of tapana, kasiri, koemani en chica, allen verkregen
door fermentatie van cassave en patatten, waarbij het sap
gevoegd wordt van zure oranjes of van suikerriet.
De dronkenschap uit zich meestal in den dans, die dan over-
slaat in ruwe, bandelooze bewegingen wonder uitbundig getier
en geschreeuw ; in het duister, bij het flakkeren der vuren,
waant men zich bij een duivels-helledans. Als men dezen verge-
lijkt met de dansen der Bovenlandsche Karaiben, dan blijkt
duidelijk de ontaarding. Bij de Benedenlandsche Indianen
geraken de vroegere dansen dan ook in onbruik, zoodat ook de
eertijds voor die gelegenheden gebruikelijke bonte costuums en
versiersels van kleurige veeren, nu ook geheel verdwenen zijn.
Gerouwd wordt er niet, doch acht dagen na de begrafenis
wordt een drinkpartij gegeven; bij de weduwe worden door
de bloedverwanten de haren van het hoofd gesneden en eerst
als die weer op normal lengte zijn aangegroeid, is het haar
vergund om te hertrouwen.
De Bovenlandsche Indianen.
Uit den aard der zaak is voor den ethnoloog deze bevolkings-
groep belangrijker dan de vorige. Van degeneratie is nog niet
veel merkbaar, waaruit dus blijkt dat de ontaardig der Beneden-
landsche Indianen niet zoozeer gezocht moet worden in cos-
mische oorzaken, doch dat wel degelijk het contact met den
blanke daaraan schuld is.
Reeds in de 2e helft der I8e eeuw hadden enkele energieke
Franschen eenige der ongeveer veertien, grootendeels kleine
Bovenlandsche Indianenstammen bezocht, doch de eerste
belangrijke mededeelingen over hen danken wij aan hun land-
genooten Coudreau en Crevaux. Later waren het onze koene
explorateurs Franssen Herdersche en De Goeje, die, in hun
belangwekkende verslagen over de Tapanahoni- en Toemoek-
hoemak-expeditie, uitvoeriger spreken over deze vrijwel zuiver
gebleven volksstammen, waarvan de voornaamste de Ojana's
en de Trio's zijn.
Aan de hand van hetgeen beide genoemde explorateurs hebben
meegedeeld en vooral aan de zeer te waardeeren, ernstige studies
die de Goeje gemaakt heeft, zij hier een en ander opgeteekend
wat in het kader van het te behandelen onderwerp past.
Dc Ojana's.
Deze behooren tot den stam der Karaiben die in de boven
Marowijne en Litani wonen. Zij zijn een koperkleurig, flink ge-
bouwd, moedig en ondernemend ras, dat weinig geneigd is
een ander gezag te erkennen. Oudtijds stond er een japotoli
aan het hoofd van den geheelen stam, doch tegenwoordig kent
men alleen een dorpshoofd of tamoesji d.i. oude(re), wiens
onderhoorigen p6ito's of jonge(ren) heeten. Hun aard kenmerkt
zich, in tegenstelling met de drukdoenerige Boschnegers, door
hoofsche manieren en door kalmte en bedaardheid tegenover
vreemdelingen. Zij zijn, hoewel hebzuchtig in den ruilhandel,
eerlijk en goedgeefsch, voortreffelijke kenners van het woud,
bezitten een goed uithoudingsvermogen en munten uit door
zindelijkheid.
Doordat zij geisoleerder zijn gebleven dan de Benedenlandsche
Indianen en daardoor ook bij hen van ontaardig weinig sprake is,
verschillen hun gebruiken en gewoonten niet veel van die
hunner voorouders; bij hen zijn dus zuiverder de tradities be-
waard, ook wat het uiterlijk voorkomen betreft en de kleeding
en versiering voor de dansfeesten, die bij allerlei gelegenheden
worden gehouden. Op den voorgrond treedt hierbij steeds de
ijdelheid van deze overigens zoo eenvoudig levende menschen
en die zich onomwonden uitspreekt in de voorliefde die bestaat
om aangezicht en lichaam te verfraaien en zich te tooien met
wat vooral bonte vogels en torren aan kleurenpracht bieden.
De Ojana's dragen lang sluik haar, met een scheiding in het
midden en ook zij smeren zich met roode roekoe in; bij feesten
wordt het lichaam bovendien door middel van genipasap met
zwarte figure versierd, terwijl wangen en voorhoofd met roode
en zwarte verf worden beteekend, dat hen een bedriegelijk woest
aanzien geeft. Dikwijls wordt echter ook in het dagelijksch
leven het gezicht beschilderd en 't is wel merkwaardig dat dit
op zoo tallooze wijzen geschiedt. Uit de meer dan 50 ver-
schillende teekeningen die De Goeje daarvan meebracht,
spreekt een buitengewone fantasie, gepaard aan een duidelijken
zin voor rechtlijnige ornamenten. Of deze talrijke figure, die
oogen, neus en mond omranden, beteekenissen hebben of uit-
sluitend dienen als versieringsmiddel is niet bekend. Wellicht
hebben de eenvoudige vormen, b.v. een rij vertical streepjes
op voorhoofd, wangen en langs de mondhoeken, geen bizondere
beduiding, terwijl sommige dubbellijnige en gesloten figure
mogelijk wel iets uitdrukken. Deze lieden moeten intusschen
wel zeer veel waarde hechten aan deze wijze van toilet maken,
dat zij daaraan zoo uitermate veel zorg en aandacht wijden,
doch de ijdelheid speelt bovenal de baas daarin.
De dagelijksche kleederdracht der mannen bestaat uit eenige
gordels van strengen katoen of haar van den Kwatta-aap;
daaroverheen hangt een tusschen de beenen doorgehaalde lap
af, een kamisa, die soms zich als een breed rokje voordoet ;
het schijnt dat dc hoofdlieden kenbaar zijn door een halssnoer
van jaguartanden (plaat 28).
De eenige kleeding der vrouwen is de meer beschreven kwejoe,
die evenals de kamisa bij het baden in de river wordt afgelegd.
Beide seksen dragen wonder de knie katoenen banden, de mannen
met, de vrouwen gewoonlijk zonder franje ; zij zijn om het been
geweven, doch niet z66 dat zij, zooals bij de Benedenlandsche
Karaiben, aanleiding geven tot sterke kuituitwassen.
Tot de versieringsmiddelen behooren verder koperen
vingerringen en rond hals, polsen en bovenarm snoeren van
zaden, kleurige kralen, witte glazen knoopjes of jaguartanden.
In de jeugd worden met een gloeiende naald, de oorlellen
doorboord voor oorhangers van kwastjes, kralen en zaden,
doch bij feesten wordt daarin een bonte veer gestoken.
Bij dergelijke festiviteiten kroont zich de Ojana het hoofd met
een apomali, d.i..een krans van roode, gele en zwarte toekanveeren
(plaat 29) ; met donzige veertjes worden dan dikwijls de voeten
beplakt, terwijl al zijn toiletbenoodigdheden om den hals
worden gedragen, namelijk een kam, een spiegeltje, een kale-
basje met roode roekoe en een bamboebuisje met zwarte verf,
die door een zekere hars welriekend is gemaakt. Deze voorwerpen
zijn minder verfijnd, doch men moet toegeven dat de benoodigd-
heden precies dezelfde zijn als die welke onze demi-mondaines
in hun beknopt toiletnecessairetje altijd bij zich hebben.
Zooals bij alle natuurvolken loopen de kinderen geheel naakt;
zij worden bij de Ojana's en Trio's echter gesierd met een
halssnoer of andere sieraden, v66rdat hen de gordel of heup-
snoer wordt omgedaan. Zuigelingen worden door de moeders
meegevoerd in breede katoenen banden, waarvan de einden
aan elkaar zijn vereenigd.
Uitsluitend bij de Ojana's is de mardke nog in gebruik, een
zeer pijnlijke ceremonies die dient om moed te ontwikkelen,
om arbeidzaam te worden en om zich bestand te maken tegen
ziekten en die hierin bestaat, dat men zich tusschen den 8 en
14-jarigen leeftijd, heldhaftig, zonder een kik te geven, laat
bijten door groote mieren en tusschen den 15- en 2o-jarigen
leeftijd, laat steken door wespen, die met het achterlijf zijn vast-
geklemd in een kunand of gevlochten matje in den vorm van
een gestileerden woudgeest, van een watergeest of van een
mythologischen vogel of krab. Latere marake's ondergaat men
vrijwillig en zelfs elke vrouw moet minstens 66n keer deze minder
aangename beproeving doorstaan.
Den avond v66r de plechtigheid wordt de jongeling met de
prachtigste sieraden opgesmukt, aan den linkerarm wordt een
danspijl gebonden en in de hand krijgt hij een groote met
veeren versierde dwarsfluit (plaat 30). Vuren worden ontstoken
en gedurende den geheelen nacht wordt gedanst en wordt er
feest gevierd. Bij het aanbreken van den dag wordt het lichaam
van den patient ingesmeerd met poeder van geroosterde mais
waarna de operate plaats heeft (plaat 31). Acht dagen lang
moet hij zich onthouden van water drinken, hij moet matig
leven en mag zich niet anders voeden dan met wat droge
cassave.
Ook bij wilde volken in andere streken worden soortgelijke
pijnproeven toegepast.
De Ojana kenmerkt zich door een zeer levenslustigen aard
en telkens zoekt hij een aanleiding om afwisseling te brengen
in de eentonigheid van zijn leven, vooral door het houden van
dansfeesten, die, gepaard met veel drinken, zelfs eenige
weken kunnen duren en gewoonlijk gegeven worden in
combinatie met de vrienden uit de naburige dorpen. Een datum
wordt lang te voren aangekondigd, met vermelding van de
soort van dans die zal worden uitgevoerd, opdat beide partijen
in de gelegenheid gesteld worden om de noodige danstooisels
in orde te brengen.
Voor een pono of zweepdans verschijnen de gasten, gewapend
met een zweep, in een mantel van reepen boomschors die zoowel
gezicht als lichaam bedekt; op het hoofd wordt bovendien een
olok gedragen, een reusachtig, gevlochten hoofdtooisel in den
vorm van een hoogen hoed en die opgemaakt is met bonte ara-
veeren, omzet door hoenderdons; soms wordt er nog een strong
boomwol aan bevestigd en van achter een plat vlechtwerk van
veeren. Om gedurende het wilde dansen het afvallen van dit
topzware hoofddeksel te beletten, wordt het wonder de kin door
een stormband vastgehouden.
Bij het costuum behoort nog een kraag van witte en zwarte
veeren en strengen wit katoen om de armen. Welk een fantas-
tische verschijningen moeten deze wezens zijn, met hun beschil-
derde lichamen en beteekende gezichten, getooid in een derge-
lijke wonderlijken pronk.
De gastheeren zijn weer anders uitgedost: een hamire of
diadeem van witte veeren dekt het hoofd, op den rug wordt
een harikete gedragen, d.i. een lap katoen bewerkt als een tapijtje
van veeren, waaraan rijen veelkleurige, glanzende torrenschilden
hangen; in de hand heeft men een staf, voorzien van een bos
rinkelende zaden.
Verschillend is de kleeding weer bij den tapsdndans, waarbij
het hoofd wel gekroond wordt door een hamire, doch op den
rug wordt een manteltje gedragen van witte veeren, de ooren,
bovenarm en polsen zijn versierd met dikke strengen wit
katoen, wonder de knie zijn bossen rinkelende zaden vastgehecht
en in de hand wordt een groene twijg gezwaaid. Opmerkelijk
is, dat de vrouwen, die eerst laat in den nacht en dan nog niet
altijd aan de dansen deelnemen, geen sieraden dragen en dat de
toeschouwers hun hangmatten aan staken naast de dansplaats
binden, om gedurende den langen duur van het feest, af en
toe te kunnen rusten.
Hoewel de pottenbakkerskunst bij de Ojana's weinig is
ontwikkeld, spreekt er ongetwijfeld kunstzin uit de bizondere
kleurenkeus en kleurencombinaties waarmee de verschillende
danssieraden zijn samengesteld. Hoe moeten zij, en terecht,
de kleurenpracht der vogels bewonderen, wier bont pluimage,
behalve als lichaamstooisel, ook gebruikt wordt als versiering
hunner gebruiksvoorwerpen door ornamenten in vlechtwerk.
Sierkunst wordt ook toegepast door kralenarbeid en verder
op de schijfjes der katoenspillen, op pijlen, fluiten en bankjes.
Dat vele decorative figure beteekenissen hebben of iets voor-
stellen, schijnt wel vast te staan, doch de stileering van dieren
of lichaamsdeelen van dieren, is dikwijls z66 ver doorgevoerd,
dat de oorspronkelijke vorm is verloren gegaan. Het geval doet
zich. echter ook voor, dat uit de figure die in het vlechtwerk
ontstaan, enkele dierenvormen worden gezien en in het algemeen
zijn wellicht de rechtlijnige vlechtornamenten aanleiding ge-
weest, dat de Ojana ook de meeste zijner versieringsfiguren
in rechte lijnen teekent. Intusschen is wel buitengewoon inte-
ressant, dat bij hen het kruisvormig swastikafiguur wordt
teruggevonden, dat in het oude Azie zulk een beteekenisvol
embleem is geweest; als een op zich zelf stand verschijnsel
dient dit echter niet te wcrden beschouwd, daar b.v. bet Christe-
lijk kruisteeken o. a. in Mexico bekend was, lang v66r de ontdek-
king van Amerika.
De Trio's.
Ook deze, die om en nabij de westelijke helft van de Suri-
naamsche Zuidgrens zijn gevestigd, behooren tot den Karaiben-
stam. Zij bewoonden vroeger wat Noordelijker streken, doch
zij trokken Zuidelijker weg, uit vrees voor ziekten en omdat
zij niet gesteld waren op de nabuurschap der Boschnegers,
die zij ,,it6to" noemen, d.i. mijn vijand. Zij zijn flink gebouwd,
iets grooter dan de Ojana's en van een lichtere huidkleur;
het lichaam smeren zij in met krapavet en met de roode roekoe
en zij dragen een kamisa, die aan de hoeken dikwijls versierd is
met kralen of met kwastjes van katoen.
Het lange hoofdhaar wordt bij de slapen en de ooren weg-
gesneden; als het met krapavet is ingewreven, wordt het zorg-
vuldig naar achter gekamd, waar het veelal wordt bijeen-
gehouden door een kokertje van palmblad al of niet bekleed
met jaguarvel of voorzien van katoenen franje en dat ver-
sierd is met veeren, katoen, een toekansnavel of met schelpjes;
bet overige lichaamshaar wordt geEpileerd.
't Is gebruikelijk om in de onderlip een doom of een hout-
splinter te steken en de gaatjes in de oorlellen te vullen met
stukjes pijlriet, terwijl het neustusschenschot dikwijls is door-
boord tot opname van een lange horizontal neusveder.
Snoeren van zwarte zaden hangen altijd om den nek en ook
worden die, verfraaid met bonte veertjes of met gele toekansna-
vels, bijwijze van sjerp schuin over de borst gedragen.
De vrouwen bedekken zich alleen met een kwejoe van zwarte
zaden (wiri) of van kralen; de afzonderlijke danskwejoe is
met franje en met rinkende zaden omzoomd. Beide seksen
dragen wonder de knie, evenals de Ojana's, geweven katoenen
banden, doch met franje versierd en om den bovenarm en boven
de enkels snoeren van zwarte zaden of van kralen, ook wel
bandjes van makka-blad; enkele zilveren of koperen ringen
sieren de vingers.
Hun aard komt veel overeen met die der Ojana's, doch zij zijn
goediger, vreesachtiger voor Europeanen, minder onderemend
en moedig ; wellicht omdat de marvke bij hen ontbreekt ?
Ookhun kunstzin is minder ontwikkeld; wel worden gestileer-
de ornamenten aangebracht in kralenarbeid, op arm- en beenban-
den van palmblad, op pijlen en fluiten, doch de pottenbakkerij
en de vlechtkunst beteekenen weinig en zij besteden veel min-
dere zorg aan de vervaardiging van vederen danstooi.
Het zijn weer de mannen die zich bij feestelijke gelegenheden
het meest toiletteeren en groote ijdeltuiten blijken te zijn. De
feestdracht bestaat uit zorgvuldige beschildering van het
gelaat met roode en zwarte figure, op dezelfde wijze als bij de
Ojana:s en het beplakken van het haar met regelmatige rijen
arenddons; van achter wordt het saamgebonden door een
kokertje van palmblad of tijgervel, waaraan een bos roode en
groene vogelveeren afhangt. De gordel wordt met kleurige veer-
tjes versierd en de daagsche kamisa vervangen door een lang,
keurig afgewerkt weefsel. Het hoofd wordt gedekt door een
samasama of kroon van roode en gele veeren. De stukjes pijlriet
in de ooren worden versierd met een tand van een watervarken
of met schelpjes en wonder de kin verbonden met een bandje
van kralen ; van beide zijden wordt in de neus een veer gestoken,
zoodanig dat een dunne houtstift van de eene veer, past in een
kokertje van de andere. Verder hangt uit het gat van de onderlip
een kwastje van kralen en veertjes, aan de binnenzijde met een
houten kapittelstokje opgesloten en z66veel dikke snoeren
van zaden en kralen worden om den nek gehangen, dat die de
borst bijna geheel bedekken.
Conclusie.
Vat men in groote trekken de wijze van bleeding samen der
vrij in de natuur levende Boschnegers en Indianen, dan blijkt
uit bovenstaande, dat zij als eigenlijke kleeding niet meer dra-
gen dan strikt noodig is om datgene te bedekken wat het
menschelijk instinct van oudsher en bij elk volk wenschelijk
vond om te bedekken. Indien zij niet geboren waren met
een eigenschap die men ijdelheid noemt, zouden zij zich met die
beperkte bleeding volkomen tevreden stellen. Maar ijdelheid
is met kwistige hand den menschen toebedeeld; waar het
echter den blanke mogelijk is die te uiten in aldoor varieeren-
de kleedingswijzen, kunnen de Boschneger en Indiaan dit
slechts doen door verfraaiing van de huid, die geglansd, gekleurd,
beteekend of getatoueerd wordt. En wat de versiersels betreft,
bij gebrek aan een eigen industries die ze hen opdringt, worden
die voor persoonlijk gebruik zelf vervaardigd met grondstoffen,
die zij hoofdzakelijk vinden in de hen omringende rijke natuur.
(Wordt vervolgd.)
DE GENEESKUNDIGE ORGANISATIE IN DE KOLONIE
CURACAO.
DOOR
DR. N. WATERMAN,
Direcleur van den Openbaren Gezondheidsdienst in de Kolonie.
De kolonie Curacao, waarvan het hoofdeiland tot voor niet
al te langen tijd in Holland slechts vagelijk bekend, door eenige
spotliedjes, den uitvoer van amandeltjes en eenige likeur, heeft
de laatste Io jaar wat meer belangstelling tot zich getrokken.
De geographische verwarringen, die dit 6-tallig eilandengroepje
in verband brachten met de kolonie Suriname, (het groote
vasteland), zelfs nog uit historisch oogpunt niet oninteressant,
met de westkust van Afrika, waaruit de afkeer, ook op
hygienische gronden, niet onverklaarbaar was en, waardoor een
reis naar West-Indie, met een doodvonnis gelijk kon worden
gesteld, beginnen te verdwijnen.
Het zou te gunstig van het Hollandsche volk zijn gedacht,
indien most worden aangenomen, dat deze uitbreiding van
kennis ware geschied uit ideeele oogmerken : betere doorvor-
sching van het koloniaal gebied. De stoot daartoe kwam van
handelsbelang: het mogelijk belang van de opening van het
Panamakanaal voor de kolonie, waarop in 1911 door Jhr.van
Weede in een rapport nog eens de aandacht werd gevestigd, in
welk rapport tevens eenige toestanden op hygienisch-sanitair
gebied werden veroordeeld.
Deze laatste misstanden, waarin de groote verbreiding van
venerische ziekten een groote rol speelde, en hunne verbetering,
waren het onderwerp van een rapport van den Centralen Ge-
zonaheidsraad (1913). In 1915 werd Dr. Th. G. den Houter,
hoofd-inspecteur van de Volksgezondheid als adviser uitge-
zonden, tot voorbereiding van een Gezondheidsdienst, waarvan
schrijver dezes als directeur werd benoemd.
Bij aankomst in de kolonie most natuurlijk de toestand met
eigen oogen worden opgenomen, en daar vertoonden zich alle
eigenschappen van een landstreek, in het bezit van groote natuur-
lijke voordeelen, doch in het gemis van de hygiknische voor-
zieningen van Overheidswege, zooals wij die de laatste 50 jaren
alom hebben leeren kennen.
Die bedoelde groote natuurlijke voordeelen zijn alleen op
de drie Benedenwindsche eilanden (Curagao, Bonaire en Aruba)
verwezenlijkt, de 3 Boven-windsche eilanden (St. Eustatius,
St. Martin, Saba), waar zij ontbreken vertoonen bedenkelijke
misstanden.
De veelal heerschende droogte, gepaard met N.-O. passaat,
het ontbreken daardoor van moerassen en poelen, en daardoor
vermindering van muskietenontwikkeling, het door de schrale ve-
getatie nogmeer overdadige zonlicht, de frisscheenzuiverezeelucht
maken veel goed van hetgeen door menschelijke onkunde, on-
reinheid, en ontoereikende overheidszorg wordt bedorven. Waar
de droogte, die het economisch kruis der Benedenwindsche
eilanden is, ophoudt, zooals op de Bovenwindsche eilanden het
geval is, daar komen de nadeelen der onvoldoende verzorging,
evenals in alle andere tropische landen, te voorschijn.
De muskietenwereld, in de tropen in vele opzichten de over-
brengster van de infectie-ziekten wordt, door deze droogte perio-
diek belangrijk gereduceerd. Het gevolg is dan ook, dat de malaria,
de geesel van kolonisten, in de Kolonie, althans op de Beneden-
windsche eilanden, niet inheemsch is, al komen natuurlijk
genoeg gevallen van malaria van de omliggende eilanden nit,
ter observatie.
De gele koorts, eens de schrik der West-Indische bezittingen,
heeft zich in de afgeloopen 20 jaar, slechts in enkele sporadische
gevallen vertoond, niettegenstaande de Stegomya fasciata
aldaar tot de huismuskieten behoort, de waarvan aanwezigheid
door eenige eenvoudige, huishoudelijke maatregelen, nog zeer
ware te beperken. Hier moet echter worden aangeteekend, dat
wellicht toch, (ook op ground van immuniteit tegen gele koorts
welke bij het Curacaosche volk schijnt te bestaan) het voorkomen
van een zeer goedaardig type dezer ziekte moet worden aange-
nomen. Zeker is, dat ziektebeelden, het meest gelijkend op dat
van ,,dengue" voorkomen, een ziekte die klinisch en ook wat
aetiologische momenten betreft, punten van overeenkomst
met de febris flava heeft, en waarop het dikwerf daarop geplakte
etiket van ,,influenza" zeker niet past. Bovendien komen wonder
kleine kinderen zeer dikwijls gevallen van infectieuze icterus
voor. Omtrent de aetiologie en klassificatie dezer ziektebeelden
is het laatste woord nog zeker niet gesproken.
Treden dus in eenige cpzichten de ziekten inhaerent aan het
tropenklimaat op den achtergrond, de gewone gevolgen van
onzindelijkheid, onkunde, slechte watervoorziening en afvoer
van faecaalstoffen, blijven allerminst uit. Febris Typhoidea
(paratyphus) soms in epidemischen vorm het hoofd opstekend,
eischt telkenjare slachtoffers en dooden; dysenterie en wel
bijna uitsluitend Amoebendysenterie is schering en inslag,
Tuberculose, ook veelal verband houdend met gebrekkige woning-
toestanden, vertoont zich en verloopt veelal, zooals gewoonlijk
bij het negerras, zeer snel.
Een afzonderlijke bespreking vereischen de venerische ziekten.
Zooals in elke havenstad, en dan nog een tropische, zijn zij zeer
verspreid en worden dit nog steeds meer, ook in verband met
het laxe geslachtsverkeer. Zelfs indien Curacao zelf vrij ware
van venerische ziekten, zou een infiltratie daarmee uit de om-
liggende landen, in nog sterker mate geinfecteerd, niet kunnen
uitblijven. Er bestaat daarom nog geen aanleiding van een
bijzondere verdorvenheid der Curaqaosche bevolking te spreken;
men aanschouwt, slechts hier al op bijzondere evidence wijze,
de gevolgen van onverschilligheid en onkunde, zooals die menig-
maal ook in Europa word aangetroffen.
Wat de vormen der venerische ziekten aangaat, staat ook
hier de gonorhoea bovenaan, wier verbreiding moeilijk in cijfers
is uit te drukken ; doch ook de syphilis, die echter klinisch
veelal goedaardig verloopt, is buitengewoon verbreid. Uit het
positive aantal Reacties van Wassermann, dat thans per jaar
ongeveer 6oo bedraagt, en het percentage syphilitici wonder be-
woners van Ziekenhuis en Krankzinnigengesticht zou men
zelfs tot exorbitante cijfers van 50% en meer geinfecteerden
wonder de bevolking kunnen komen, indien ook hier het
wapen der statistiek niet zoo moeilijk ware te hanteeren.
Bovendien doen zich nog vrij talrijke gevallen van ulcus
molle voor, terwijl des te meer, naarmate er better op gelet
wordt, de 4e venerische ziekte, het granuloma inguinale
venereum, ter observatie komt. Natuurlijk is de verhreiding
der venerische ziekten in de havenstad, Willemstad zelf, het
grootst, in de buitendistricten en de andere benedenwindsche
eilanden minder, terwijl de toestanden in deze op de boven-
windsche eilanden, met name St. Eustatius, St. Martin weer
ongunstiger zijn. Zooals reeds boven aangeduid, is een zeer
ongunstige factor het reizen en trekken der mannen, die
de kolonie (tijdelijk) verlaten om in omliggende landen (Vene-
zuela, Cuba) werk te zoeken, zich natuurlijkerwijze aldaar
dikwijls infecteeren, en de ziekten naar hun eiland en gezin
overbrengen. Wij zien dus hier ook den noodlottigen invloed
der gedwongen emigratie.
En toch, niettegenstaande al deze ongunstige invloeden, heb-
ben ten slotte de gunstige natuurlijke factoren nog zoo zeer de
overhand, dat in het algemeen de ziekte- en sterftecijfers gunstig
genoemd mogen worden, wanneer ten minste zich geen bijzonder
ongunstige economische factoren, met name voedselgebrek door
lang aanhoudende droogte, met den aankleve van dien (scheur-
buik, ondervoeding, kinderziekten) doen gelden.
Daarbij moet vooralsnog het begrip ,,sterftecijfers" cum
grano salis worden opgevat, aangezien tot heden in de kolonie
nog geen verplichte aangifte van overlijden bestond, en daar-
door de waarde der gegevens slechts als benaderend kan worden
beoordeeld. De sterftecijfers bedroegen de laatste jaren:
1914 ......................... 23.4 /oo0
1915 .......................... 20.8 0/oo
1916 .......................... 18.4 O/oo
1917 .......................... 15.6 0/o
1918 .......................... 20.1 0/oo (griep)
Bij de plannen tot havenverbetering, het maken van Willem-
stad tot een centrum van grooter verkeer, en de opening van
het Panama-kanaal, met zijn hygienische voorzorgen, het groote
belang van den doorvoerhandel van Venezuela-Noord-Amerika
via Curacao, kan natuurlijk niet langer genoegen warden ge-
nomen met de toestanden en misstanden, welke opzichzelf nog
lang niet overall, ook niet in het moederland zijn opgeruimd.
In 1916 ontstond derhalve een Gezondheidsdienst voor de
kolonie Curacao op moderne basis.
Achtereenvolgens ontstonden de Gezondheidsverordening,
waarbij de openbare diensten : Gouvernements-geneeskundige
dienst, quarantainedienst, ziekenverpleging, reinigingsdienst,
hygienisch schooltoezicht, koepokinenting, afvoer van faeca-
lien, statistiek der doodsoorzaken, kortom alle zaken de Volks-
gezondheid betreffend, wonder e6n Departement, dat van Ge-
zondheidsdienst werden vereenigd, terwijl bijkans ieder der
wonder dit department ressorteerende openbare diensten op-
nieuw een wettelijke regeling onderging.
Het spreekt vanzelf, dat bij deze nieuwe wetsvoorschriften
in ruime mate rekening gehouden kon worden met de moderne
inzichten van den laatsten tijd, zoodat het tot nog toe hygienisch
achterlijke Curacao een geneeskundige organisatie verkreeg,
in menig opzicht het Moederland vooruit. Eenige voorbeelden
hiervan worden aangehaald : In de nieuwe Verordening aan-
gaande den Gouvernements Geneeskundigen Dienst wordt in
elk district een geneeskundige geplaatst voor gemiddeld 5000
zielen, in een gouvernementswoning met apotheek, wonder directed
contrble van den Directeur van den Openbaren Gezondheids-
dienst en met diens hulp en die van het laboratorium. De be-
wijzen van onvermogen tot het verkrijgen van kostelooze ge-
neeskundige hulp, die somtijds tot misbruiken, zoowel van de
zijde der bevolking als die der geneeskundigen, aanleiding had-
den gegeven, werden afgeschaft en daarvoor in de plaats gesteld
een kaartsysteem, waarbij van overheidswege aan geheel
onvermogenden een kaart, rechtgevende op kostelooze genees-
kundige hulp wordt uitgereikt, terwijl een dergelijke kaart aan
mingegoeden, tot een bepaalde inkomenklasse, voor een gering
bedrag, aan het Bestuur te voldoen, wordt verstrekt. M. a. w.
het begin van een Staatsziekenfondsstelsel, de verdere uitwer-
king waarvan wellicht later aan het particulier initiatief zou
kunnen worden overgedragen, wanneer het peil der bevolking
daartoe voldoende gestegen zal zijn.
Door de verplichte samenwerking der geneeskundigen, met
het laboratorium zullen betere statistische gegevens kunnen
worden verkregen en ook weder daardoor de juiste maatregelen
tijdig toegepast.
De nieuwe quarantainewet, van 2oo groote beteekenis voor de
kolonie die van zijn haven moet leven, geeft, naast gedetailleerde
voorschriften voor de wearing der belangrijke infectieziekten,
die gereedeliik door het verkeer ter zee kunnen worden over-
gebracht (pest, gele koorts, pokken) (welke voorschriften, zoo
noodig op alle andere besmettelijke ziekten toepassing kunnen
vinden), waarbij met de nieuwe inzichten in de epidemiologie
dezer ziekten is rekening gehouden, groote concessies aan de
eccnomische belangen, die met het verkeer ter zee ten zeerste
zijn gemoeid. Om eenige voorbeelden te noemen: In tegen-
stelling met de oudere verordening, wordt in daartoe aange-
wezen gevallen, quarantaine-observatie buiten afzcndering
toegestaan, waardoor niet noodeloos handelsbelangen worden
vertraagd, groote faciliteiten worden verleend bij de ont-
smetting en uitrooking der schepen vanwege den Gezond-
heidsdienst, terwijl het door de invoering van de Cyaangas-
methode in het uitrookingsbedrijf mogelijk werd, geladen sche-
pen (en hierop komt het just in deze transitohaven aan)
snel en afdoende te ontratten en van verder ongedierte te be-
vrijden. Bij de vernieuwing en moderniseering der quarantaine-
wet zat bovenal cok de bedoeling voor, in de toekomst wellicht
mogelijke voogdij van Noord-Amerikaansche zijde, zooals deze
in de Venezolaansche havens bestaat, te voorkomen.
Nieuwe verorderingen op verplichte koepokinenting van
schoolgaanden, op het begraven van lijken, aangifte van overlijden,
keuring van levensmiddelen, vleeschkeuring, volgden elkander
snel op; aangezien deze zich niet principieel verwijderen van
het daaromtrent in het Moederland voorgeschrevene, acht
ik het niet noodig te dezer plaatse nader op hun inhoud in te
gaan.
Wel is dit noodig voor de nieuw ontworpen en aangenomen ver-
ordening op de besmettelijke ziekten, omdat ook deze verschillende
nieuwe gezichtspunten bevat. In deze verordening is n. 1. in
zeer ruime mate rekening gehouden met de nieuwe aetiologische
en epidemiologische gegevens. Het belang en de beteekenis
van insecten (muskieten, vliegen en ander ongedierte) en andere
diersoorten (ratten enz.) voor het ontstaan en de verspreiding
der infectieziekten is in de eerste plaats gevoeld, waaruit
voorschriften ontstonden, tot wearing en verdelging van deze
overbrengers. Onder wettelijke regeling wordt derhalve ge-
bracht: de rattenbestrijding, waaraan voorschriften bij het
opslaan van waren in pakhuizen, magazijnen en winkels
geknoopt zijn, (met woningtoezicht in deze), de muskietenbe-
strijding, waarin voorzorg ,maatregelen tegen het broeden in
waterverzamelingen een belangrijke rol spelen, de bestrijding
van het vliegeDgevaar door wearing van mesthoopen en beer-
puttn en overdekking van levensmiddelen met vliegengaas.
Verder is in de verordening rekening gehouden met het gevaar,
dat de (aldaar allerminst sporadische) bacillendragers voorname-
lijk van typhus en paratyphusbacillen voor de volksgezondheid
opleveren, tegen welke wonder waarborgen van persoonlijke vrij-
heid, tijdelijke afzonderingsmaatregelen kunnen worden voor-
geschreven, terwijl tot verdere bescherming hunner omgeving,
hulpmaatregelen vanwege den gezondheidsdienst voor te stel-
len, zullen kunnen worden toegepast.
Terwijl verder, zonder dat de tuberculose tot de ziekten wordt
gevoegd, waarbij wettelijk aangifte is verplicht gesteld, toch,
als eerste proeve van voorzichtige Staatszorg in deze, enkele
maatregelen worden voorgeschreven om, naast de hulp aan
de lijders zelve te verleenen, hunne omgeving door welwillende
en menschkundige medewerking der geneeskundigen zooveel
mogelijk voor intectiegevaar te behoeden, maatregelen des te
meer gerechtvaardigd, waar in de kolonie de ziekte als een duide-
lijk contagieuse, subacute infectieziekte verloopt, worden bij
artikelen regelende de maatregelen tegen de melaatschheid
de beginselen van verplichte opname in een leprozen-
gesticht en mogelijkheid van een voorwaardelijk ontslag daaruit
ingevoerd, wonder terzijdestelling van het ,,woningrecht" uit
de vroegere verordening, hetgeen feitelijk op een eenigszins
huichelachtige bevoorrechting der gegoeden neerkwam. Terwijl
dus voorloopig wordt vastgehouden aan de opvatting der lepra
als een besmettelijke ziekte, worden ook tot het behoud van
goeden geest en opgewektheid in dit gestichtsleven, wonder
bepaalde voorwaarden, die verspreiding, menschelijkerwijze
gedacht, onwaarschijnlijk maken, concessies gedaan aan het
social gevoel.
Het meest ingrijpende nieuwe evenwel in de verordening is
de invoeging der besm.ettelijke geslachtsriekten bij die ziekten,
waarbij overheidszorg noodzakelijk is geworden. Onder door-
voering van den rechtsgrond, die ook al als zoodanig een plaats
in het ontwerp verkregen heeft, dat het verboden is door schuld,
achteloosheid of nalatigheid gevaar voor anderen te doen
ontstaan, is in deze wet voor de eerste maal vastgelegd, dat bet
een delict is, geslachtsgemeenschap uit te oefenen, zoolang daar-
bij ernstig gevaar voor besmetting dreigt. (Art. 35). De daarop
volgende artikelen brengen, na het algemeen beginsel, de reali-
teit, doordat het wordt mogelijk gemaakt, personen die het
artikel overschrijden, na verhoor en beroep bij den Gouverneur
(Procureur-Generaal) wonder omgaan van een justitieele proce-
dure, te interneeren en te behandelen, in een daartoe van Gouver-
nementswege opgerichte inrichting.
Het is wel niet noodig bijzondere aandacht voor dit novum
te vragen. Wel zij nog vermeld, dat de artikelen betreffende de
bestrijding van besmettelijke geslachtsziekten, niet gelijktijdig
met de andere artikelen in working behoeven te worden gesteld.
Hiermede kan met de bespreking van dit nieuwe belangrijke
wetsontwerp worden volstaan, terwijl belangstellenden nog na-
dere bijzonderheden zouden kunnen vinden in de Verordening
zelve, de memories van toelichting (1917, met vervolgen daarop
1918), ook naar aanleiding van de uitgebrachte adviezen van
den Centralen Gezondheidsraad, en in de handelingen van den
Kol. Raad van Curaqao. (1919).
Bij al deze voorschriften op paper most worden bedacht, dat
zij slechts dan tot hun recht zouden kunnen komen, indien zij
in de eerste plaats aansloten bij den geest der bevolking, en
ten tweede, indien de hoofdzakelijke hulpmiddelen aanwezig
waren, om de voorschriften nit te voeren. Terwijl aan den eersten
eisch bij geen enkele wet geheel voldaan is, en de bevolking
nog zal moeten wennen en zich inleven in den nieuwen gedachten-
gang, is de practische verwezenlijking van het bereikbare een
condition sine qua non.
Het spreekt dan ook wel vanzelf, dat al spoedig naast de
theorie de hand aan het practische werk werd geslagen.
In October 1916 werd het Laboratorium van den Openbaren
Gezondheidsdienst geopend, waarin alle onderzoekingen van
bacteriologischen, serologischen, histologischen aard konden
worden uitgevoerd; spoedig daarop kwam in verband met
de keuring van voedingsmiddelen een uitbreiding met een
chemische afdeeling tot stand. Het personnel was gedeelte-
lijk uit het Moederland medegekomen, gedeeltelijk in ter plaatse
bevoegden gevonden.
De voortdurende toeneming van het aantal onderzoekingen
(1916 227, 1917 1720; 1918 ongeveer 3400) bewees voldoende,
dat hier in een diep gevoelde behoefte werd voorzien, terwijl
al spoedig begrepen werd, welk nut het laboratorium, behalve
als steun voor den geneeskundigen dienst, bood als factor in de
herkenning en het nagaan van de verbreiding der verschillende
infectieziekten.
Zoo werd, naast het voorkomen van typhusinfecties, de aan-
wezigheid van para A en B bacillen in pathologische gevallen
vastgesteld, de groote verbreiding van amoebendysenterie
herkend, (naast meer sporadisch voorkomen van gevallen van
bacillaire dysenterie ), de verbreiding wonder de bevolking van
venerische ziekten door middel der microscopische en serolo-
gische methoden bepaald, de ongunstige invloed van de
emigratie der bevolking naar de omliggende landen door de
aldaar tot stand komende infecties met malaria en anchylosto-
miasis (waarvan zich op St. Martin op Simpson's baai een
endemische haard vormde) onderzocht, terwiji ook voor den
veestapel onderzoekingen werden verricht en daardoor diagno-
tische en therapeutische hulp o.a. bij miltvuur en strongylose
der geiten kon worden verleend.
Naast de studied der epidemiologische factoren werden, zooals
boven reeds aangehaald, tal van routine-onderzoekingen ten
behoeve der medici en der patienten in het R. C. Gasthuis, waar
de onvermogenden van Gouvernementswege worden verpleegd,
verricht (urine, weefselfragmenten, faeces).
Interessant lijkt mij tevens, en wellicht navolgenswaardig,
de wijze, waarop de finantieele verhouding geregeld is, wonder
welke op het Gouvernementslaboratiorum onderzoekingen,
ten behoeve van particulieren worden verricht. Er werd een
tarief met 3 klassen ontworpen, terwijl de aangifte der klasse
aan den behandelenden medicus is overgelaten. Terwiji nu
onderzoekingen in verband met de volksgezondheid voor ieder-
een, van welke klasse ook, gratis worden uitgevoerd, wordt voor
elk onderzoek dat niet in deze rubriek valt, aan de hand van dit
tarief, een zeker bedrag berekend, welk bedrag, via den be-
handelenden medicus, maandelijks aan de Koloniale Kas moet
worden afgedragen.
Het wil mij voorkomen, dat dit het meest rationeele system
is, hetgeen billijk en als een retributieve belasting voor de be-
volking, ten wier behoeve het laboratorium is gesticht, werkt.
De finantieele baten waren niet onaanzienlijk en bedroegen over
1) Tot dusverre alleen type Fleaner.
het jaar 1919 / 4200. Onderzoekingen ten eigen bate zijn
den Directeur van den Openbaren Gezondheidsdienst, den
Directeur van het laboratorium verboden; wel wordt hem een
zeker percentage uit de inkomsten uit dien hocfde uit de Kolo-
niale Kas gewaarborgd.
De scheikundige afdeeling werkt op analoge wijze aan
de bacteriologische. Naast de gewone levensmiddelenonder-
zoekingen, in verband met de Verdrdening op de keuring van
levensmiddelen, analyses van watermonsters, afvalwater, worden
scheikundige onderzoekmgen ten bate van den handel, eveneens
wonder de bovengeschetste voorwaarden, verricht, waarvan ook
door importeurs langzamerhand gebruik wordt gemaakt.
In verband met de invoering der Koepokinenting werd de
bereiding van koepokstof ter hand genomen ; een reeds be-
staande, door particulieren opgerichte kleine inrichting, werd
opnieuw in exploitatie genomen en voldoende entstof verzameld,
zoodat het voor de kolonie niet noodige overschot naar de na-
burige landen (Venezuela, Cclombia, Suriname) kon worden
verzonden wonder inkomsten ten bate van de Koloniale Kas.
Ter bewaring der koepokstof werd een dep6t bij o C. in het
ijshuis aangelegd, waar ook aan de andere entstoffen (typhus
vaccin, gonococcenvaccin, diphtherieserum, tetanusserum) wor-
den bewaard.
Ook in zake de bestrijding der venerische ziekten werd naast
de theorie, practisch werk verricht. In Januari 1917 werd de
,,Kliniek en Polikliniek" voor besmettelijke geslachtsziekten
geopend, in nauw contact staande met het diagnostisch labora-
torium van den Gezondheidsdienst. Was in het begin de toeloop
van patienten gering, reeds vrij spoedig kreeg de donkere be-
volking eenig vertrouwen in de installing, zoodat ten slotte de
Polikliniek jaarlijks door ongeveer 200 personen van beide
kunne werd bezocht, en gemiddeld waren opgenomen 40 per-
sonen, terwijl in den beginne slechts op 24 internen was gerekend.
Een uitbreiding der installing staat dan, ook in verband met de
aanneming der Verordening op de besmettelijke ziekten, voor
de deur.
Bij de poliklinische behandeling werd zooveel mogelijk, des-
noods wonder eenigen moreelen dwang (werkelijke dwang kan
slechts in verband met de wet worden uitgeoefend) op geregeld
terugkomen gelet; in overeenstemming met de ervaring van
overall elders most worden ondervonden dat een grcot gedeelte
der patienten wegbleef zoodra de verontrustende verschijnselen
waren verdwenen. Een begrip van de beteekenis dezer venerische
ziekten, wordt wonder de gekleurde bevolking, nog minder dan
elders gevonden. Slechts op den langen duur zal hierin iet. te
bereiken zijn.
In samenhangmetdenieuwe quarantaine-verordening werd ook
de voorziening der verpleging van de lijders aan andere besmette-
lijke ziekten terhandgenomen. Inverband met denieuwere opvat-
tingen omtrent quarantine, werd het langer gebruik der quaran-
taine-inrichting aan de ver afgelegen Caracasbaai in gewone
omstandigheden(behalve bij event. gelekoorts-quarantaine) niet
langer gewenscht geacht en een plan ontworpen, waarbij op het
Mondo-Nobo-terrein, dichter westwaarts bij stad en haven,
een gebouwen-complex tot stand kwam, bestaande nit 2 kleine,
doch volgens de moderne eischen ingerichte ziekenbarakken,
waarin lijders aan gele koorts, pest, cholera, pokken, zoo noodig
ook lijders aan andere besmettelijke ziekten, plaats kunnen
vinden, in verbinding met de beide gerestaureerde reeds bestaande
groote gebouwen, (in vroeger dagen bestemd voor verpleging
van lijders aan pokken en gele koorts), welke thans tot olyer-
vatiegebouwen resp. voor ie en 2e klasse en 3e klasse reizigers
worden bestemd.
Met deze oplossing was ook de verpleging van event. lijders
aan besmettelijke ziekten in de kolonie zelve, die wonder de be-
staande omstandigheden niet was verzorgd, mogelijk gemaakt.
De groote problemen, in Willemstad van uiterst practische
beteekenis, van watervoorziening en faecaal-afvoer, hadden de
volle aandacht. Terwiji het verwijderen van huisvuil en straat-
vuil reeds vrij spoedig kon worden verbeterd, het vuil zelfs
systematisch aan de woningen opgehaald, met overdekte ponten
vervoerd en verbrand, en de toestand wat vuil-ophoopingen
betreft vooruitging, ofschoon vooral ook in verband met de
ongeregelde en niet door vaste wetten bepaalde bewoning en de
onverschilligheid der bevolking de toestand nog steeds niet
ideaal mag worden genoemd, levert het voorstellen en uitvoeren
van maatregelen ten behoeve van watervoorziening en faecaal-
afvoer groote bezwaren.
Trouwens deze maatregelen zouden slechts recht mogelijk
zijn, wanneer door een woningwet een doelmatige bebouwing
en doelmatig huistype zouden zijn gewaarborgd.
Niettegenstaande dit, kunnen de pogingen door de Regeering
in het werk gesteld om tot een voldoende watervoorziening van
Willemstad te komen en waarover hier op het oogenblik niet
verder kan worden uitgeweid met belangstelling worden gade-
geslagen.
Wat de afvoer van faecali n betreft, door den adviser en
schrijver dezes werd als eenige afdoende oplossing de aanleg
van een system van rioleering bepleit, niettegenstaande de
hooge onkosten daarmede gemoeid.
Ter voorziening echter in de meest dringende behoeften werd
de bouw van openbare private voorgesteld en ter hand ge-
nomen, waarbij opportunistisch, naar gelang van de ligging,
afvoer langs rioolbuis (bij ligging aan zee) of wel afvoer na zelf-
reiniging in een septic-tank-installatie naar het grondwater
(bij ligging in de stad of op heuvel) werd voorgesteld.
De wijze van gebruik van deze openbare private door het
publiek, zal, als voorwaarde van welslagen, aan doelmatige
contrble moeten zijn onderworpen.
De twee laatstgenoemde punten zullen nog meer hoofd-
brekens van de betreffende autoriteiten vorderen.
Vermelden wij nog, dat ook door particulier initiatief werd ge-
poogd, het peil derbevolking, vooral ookin verbandmet de reductie
der venerische ziekten, omhoog te brengen, door het stichten
o.a.van sportterrein, Zeemanshuis, bioscoop-contrl6e, en enkele
andere maatregelen van propagandistischen, aard, dan kunnen
wij eindigen met onze vluchtige schets van hetgeen door of in
verband met de oprichting van den Openbaren Gezondheids-
dienst in de kolonie Curaqao tot stand kwam.
Het is niet van belang ontbloot, na te gaan hoe de bevolking
der kolonie zich stelde tegenover al het nieuwe op theoretisch
en practisch gebied dat in korten tijd werd gebracht. Dit stand-
punt toch is zeker van beteekenis met het oog op de duurzaam-
heid en het nuttig effect van hetgeen werd opgericht. Moet de
wet de bevolking tot een zeker standpunt opvoeden, of moet de
wet de uiting zijn van een zeker bewust verkregen opvatting ?
Gezien de eeuwige onmondigheid van het volk in zake Gezond-
heidsbelangen, zou men, voor zoover daarbij geen moreele
zaken zijn betrokken, tot de eerste opvatting moeten overhellen.
De houding der bevolking was, wanneer wij van de groote on-
verschillige hoofdmassa der gekleurde bevolking afzien, voor
een deel sceptisch tegenover het voorgestelde, anderszijds eenigs-
zins verontrust. Hoewel het nut van verschillende practische
maatregelen, (laboratorium, polikliniek) wel werd ingezien en
gewaardeerd, verontrustte men zich over de ,,persoonlijke vrij-
heid" die door menig artikel der nieuwe verordeningen in het
gedrang zou kunnen raken, terwijl men aan de andere zijde de
stijging der betreffende posten natuurlijkerwijze voor dit alles
op de Begrooting uitgetrokken, met bezorgdheid gadesloeg.
Zonder twijfel zou dan ook werkelijk menig artikel van het
voorgestelde ook in het Moederland, waar dergelijke bepalingen
zeer zeker even noodig zijn, een dergelijke afweerbeweging
opwekken, niet alleen van de zijde der bevolking, doch ook
van sommige deskundigen.
Men vroeg in de kolonie, waarom in veel door het Moederland
niet het voorbeeld werd gegeven. Inderdaad is dan thans ook
het Moederland in hygienisch-wetgevend opzicht ten achter bij
het kleine CuraCao, en bedriegt schrijver dezes zich niet, dan
zal in de naaste toekomst de wetgever in Nederland rekening
hebben te hcuden met hetgeen in de kolcnie werd tot stand
gebracht.
De bezorgdheid voor de opdrijving der uitgaven door de
nieuwe credieten voor het Ge7ondheidsdepartement was niet
onverklaarbaar. Niettegenstaande eenige gunstiger eeconomi-
sche factoren (vestiging der Petroleum-industrie, te verwachten
vermeerdering der scheepvaart, waarschijnlijke hervatting van
den phosphaat-uitvoer), zijn toch nog steeds de donkere wolken
boven de kolonie niet verdwenen; de stijging in den prijs der
levensmiddelen, de groote droogte-perioden, de toenemende
emigratie van werkvolk naar Cuba, Venezuela en Amerika
zijn nog steeds ongunstige factoren.
Hopen wij, dat de uitbreiding in bloei en beteekenis der
kolonie evenredig moge zijn aan die van hare hygienische
verzorging.
Rotterdam, 23 October 1919.
SURINAME'S HANDELSBEWEGING 1683-1712.
DOOR
MR. R. BIJLSMA.
Het octrooi betreffende Suriname, in het jaar 1682 door de
Staten-Generaal vastgesteld, stond de vrije vaart op de kolonie
aan alle ingezetenen der Republiek toe en reserveerde tevens
den in- en uitvoer voor de Nederlanders, wonder verbod van alle
vreemde vaart op Suriname. Hoewel in de practijk de hand-
having dezer verbodsbepaling al dadelijk onmogelijk zou
blijken, zoo bleef toch de uitvoer van Suriname's belangrijkste
product, de suiker, aan de Nederlandsche koopvaardij voor-
behouden.
Uit archiefstukken van fiscalen aard is het mogelijk, den
omvang van dezen uitvoer te leeren kennen. Ten behoeve der
Societeit van Suriname werd een uitvoerrecht in de kolonie
geheven, en het Gouvernement aldaar zond van elk voor Neder-
land bevracht schip de opgave van de carga aan de Directeuren
der Societeit te Amsterdam. In het archief der Societeit vinden
wij deze carga-lijsten bewaard, die van af 1687 nauwkeurig
in ponden zijn berekend. Met behulp van deze opgaven kon
onderstaande statistiek van den suiker-export worden samen-
gesteld, waarbij wij echter in aanmerking moeten nemen de
ontduiking van het uitvoerrecht, waaraan, blijkens de klachten
daarover, de schippers bij hunne aangifte der lading in Suriname
zich in hooge mate hebben schuldig gemaakt.
jaar schepen ponden suiker jaar schepen ponden suiker
1683 14 3.472.500 1694 16 8.698.540
1687 11 5.297.400 1695 19 (9.964.o5o)*)
1688 13 5.565.280 1696 II 5.610.200
1689 17 6.053.800 1697 17 9.265.800
1690 II 4.603.330 1698 10 5.060.800
1691 10 4.781.890 1699 14 6.692.350
1692 6 3.333.890 1700 13 5.885.500
1693 8 4.231.880 1701 15 8.651.150
*) Van 2 schepen ontbreekt de opgave.
jaar schepen ponden suiker jaar schepen ponden suiker
1702 26 13.152.150 1708 14 9.311.8oo
1703 18 11-375-375 1709 20 4.oo01.8oo
1704 14 8.165.8oo 1710 17 12.096.800
1705 i8 10.654.500 1711 21 15.490.500
1706 16 11.033.300 1712 28 17.565.200
1707 20 13.954.200
De export-cijfers van af 1700 zijn ook gegeven in David
Nassy's Essai Historique sur la Colonie de Suriname; het is
mij niet gebleken aan welke documenten zij door Nassy zijn
ontleend, maar zij verschillen niet onbelangrijk van de opgaver
aan Directeuren der Societeit verstrekt.
Naast den uitvoer van suiker had de export van andere
producten naar Nederland in de hier besproken period zoo goed
als geen beteekenis. Letterhout en limoensap werden in kleine
hoeveelheden somtijds mede ingeladen. Verder wijzen de carga-
lijsten uit, dat de kolonie reeds in 1702 cacao en katoen expor-
teerde, terwijl ook van roucou melding wordt gemaakt. Uit
listen van voor cultures uitgegeven gronden blijkt, dat sedert
1708 de indigo-aanplant beproefd werd.
De meeste der Nederlandsche schepen op Suriname uit-
gereed, kwamen van Amsterdam en de Zeeuwsche havens
Middelburg en Vlissingen. In 1683 (het eerste jaar na de Zeeuw-
sche period) waren de cijfers: Amsterdam 9, Zeeland 1o,
Rotterdam i. In het tijdperk der Societeit wordt de ver-
houding voor Amsterdam veel gunstiger, zooals bijvoorbeeld
blijken kan uit de willekeurig gekozen jaren:
Amsterdam Zecland Rotterdam
1694 12 6 -
1695 17 7 2
1701 II I I
1702 26 6 4
De vreemde scheepvaart op Suriname, door het Octrooi
verboden maar voor de kolonie onontbeerlijk, werd geheel
onderhouden van uit de Engelsche kolonien in Amerika en
betrof bepaalde handelswaren. Reeds in zijn eerste schrijven
aan Directeuren der Societeit (van Januari 1684) had Gouverneur
Van Aerssen van Sommelsdijck gerept van den handel in
paarden, beesten en vivres, die vooral van uit Nieuw-Engeland
op de kolonie gedreven werd en in Suriname geheel in handen
was van de Joden. In brieven van lateren tijd wijst het koloniaal
Gouvernement er op, dat de suikerplanters steeds groote be-
hoefte hadden aan paarden voor hunne molens, voor zooverre
deze door dierlijke kracht (en niet door water) moesten worden
gedreven. De lange reis maakte den aanvoer van paarden uit
Europa hoogst bezwaarlijk; de vaderlandsche wilden op de
magere, schrale Surinaamsche weiden niet aarden; ook Iersche
waren onbruikbaar ; de Schotsche en Noorsche waren better,
maar hadden maanden noodig om na den overtocht weer op
kracht te komen. Daarom kon men de aanvoer van bruikbare
paarden uit Nieuw-Engeland niet missen. De risico, aan dit
transport verbcnden, bleef echter zoo groot, dat de lading aan-
gevuld most worden met andere handelswaren, om de onkosten
eenigszins te dekken, voor het geval de paardensterfte aan boord
zeer hoog was. Daartoe voerde men levensmiddelen over,
waarnaar in de kolonie Suriname steeds veel vraag bestond. De
Surinaamsche bodem bracht weinig voedingsgewassen voort,
de eigen producten als cassave konden niet voor langeren tijd
worden opgeslagen en bewaard, en bovendien was..de aanvoer
van vivres uit Nederland total onvoldoende.
Reeds in 1685 hadden Directeuren der Societeit ingewilligd
om voorloopig en bij oogluiking den aanvoer van paarden, koeien
en vivres uit Nieuw-Engeland toe te laten. Deze opvatting zou
duren tot 1696, toen Directeuren aan Gouverneur Mr. Paul
van der Veen gelastten, vreemde schepen uit de kolonie af te
wijzen. In zijn antwoord op dit verbod van toelating wees de
Gouverneur er op, dat de schaarschte aan vivres in Suriname het
admitteeren van vreemde schepen noodig maakte, er bij voegend
dat deze vaart de kolonie ook tot eenigen uitvoer in staat stelde,
omdat de Engelsche schepen melasse of siroop, dram (Suri-
naamsche brandewijn) en hout als retourlading medenamer.
De schaarschte aan paarden en de duurte der levensmiddelen
in het moederland tegen het einde van den Negenjarigen Oorlog
deden Directeuren besluiten, het verbod weder in te trekken,
maar zij kwamen hierop terug, zoodra de Gouverneur in zijn
missive van October 1699 gemeld had, dat de levensmiddelen
in Suriname goedkoop en de aanvoeren van paarden uit Nieuw-
Engeland voldoende waren. Tegen dit nieuwe verbod kwamen
Gouverneur en Raden echter dadelijk in verzet en deze actie
leidde ertoe, dat Directeuren in hunne vergadering van 25 April
1704 het besluit namen tot de admissie van vreemde vaartuigen
met paarden uit Nieuw-Engeland, Nieuw-Nederland en andere
naburige eilanden, wonder deze voorwaarde echter, dat de schepen
geen granen, metalen, manufacture en Oost-Indische specerijen
mochten aanvoeren en als retourlading uitsluitend melasse,
dram, gezaagd hout en Nederlandsche waren zouden innemen.
Sindsdien bleet deze vreemde vaart op Suriname toegestaan.
De schepen, die in deze vaart dienst deden, waren van veel
kleiner charter dan de Nederlandsche. Zij liepen hoofdzakelijk
uit van Boston, New-York, Rhode-Island en Barbados. Ge-
durende de period 1701-1712 arriveerden in doorsnede jaar-
lijks 18 a 19 in Suriname, waar zij paarden en vivres (bakel-
jauw, makreel, boter, meel, tabak enz.) aanbrachten en dram,
melasse en hout weder innamen.
Behalve met Nederland en de Engelsche kolonien stond Suri-
name door een onbeduidende kustvaart nog in betrekking tot
Nederlandsche kolonien als Essequebo, Berbice en Curacao,
maar deze relatives blijken voor de handelsbeweging van weinig
of geen beteekenis te zijn geweest.
DE GESCHIEDENIS VAN DEN KONINKLIJKEN SLAAF
DOOR
APHRA BEHN
(Vervolg)
Er kwam weer oorlog, de tijd om op te trekken naderde;
en het was onmogelijk voor den Prins langer te wachten met
zich aan het hoofd van zijn leger te stellen om den vijand tege-
moet te trekken ; zoodat iedere dag een ondragelijk jaar leek,
tot hij zijn Imoinda 7ien zou: want hij geloofde, dat hij niet kon
blijven even, als hij genoodzaakt was weg te gaan, zonder
zoo gelukkig geweest te zijn. Het was daarom met ongeduld,
dat hij het eerstkomend bezoek dat de Koning zou maken,
afwachtte; en, overeenkomstig zijn verlangen, duurde het
niet lang.
De oogentaal van deze twee geliefden wps niet zoo heimelijk
geweest, of een oud jaloersch minnaar kon haar betrappen;
of liever, hij had geen gebrek aan vleiers om hem te zeggen,
dat zij haar opgemerkt hadden : zoodat 's Prinsen vertrek naar
het kamp verhaast werd en dit het laatste bezoek was, dat hij
bleek naar den Otan te zullen maken; daarom drong hij er bij
Aboan op aan, deze laatste poging zoo goed mogelijk te doen
slagen, en zijn gevoelens diermate aan Onahal bloot te leggen, dat
zij het, door haar geluk met haar jongen minnaar niet langer uit
te stellen, den Prins mogelijk zou maken om Imoinda te spreken.
Nadat de geheele zaak tusschen den Prins en Aboan beklonken
was, begeleidden zij, zooals de gewoonte was, den Koning
naar den Otan; waar, terwijl het geheele gezelschap bezig was
met naar de dansen en kluchtige standen te kijken, die de Ko-
ninklijke Vrouwen opvoerden om den Koning te vermaken,
Onahal Aboan van de anderen-afzonderde, en hem zeer
plooibaar ten opzichte van haar verlangen vond. Toen zij hem
gebracht had waar zij geloofde niet gehoord te kunnen wor-
den, zuchtte zij tot hem en riep zachtjes uit: ,,0, Aboan,
wanneer zult gij gevoelig zijn voor mijn hartstocht? Ik
beken hetmet mijn mond, omdat ik mijn oogen niet zou
willen loochenstraffen ; en gij hebt reeds al te zeer gemerkt,
dat zij mijn minnegloed bekend hebben : en ook zou ik niet willen
dat gij geloofde, dat ik, omdat ik de verlaten geliefde des Ko-
nings ben, mij zelf altegaar ontdaan van bekoorlijkheden acht:
Neen, Aboan; ik heb nog steeds een rest van schoonheid, die
aantrekkelijk genoeg is, en ik heb te goed geleerd hoe te behagen,
om niet begeerenswaard te zijn. Ik kan nog steeds minnaars
hebben, maar wil geen anderen dan Aboan". ,,Mevrouw",
antwoordde de half-veinzende jongeling, ,,gij hebt, door mijn
oogen, alreeds ervaren dat gij nog steeds veroveren kunt ; en ik
geloof, dat gij u slechts uit medelijden met mij,tot deze vriendelijke
bekentenis verwaardigt. Maar, Mevronw, woorden plegen een
zoo klein deel uit te maken van onzen minnehandel hier te lande,
dat het zeldzaam is, als men een zoo gelukkige gelegenheid
vindt om zijn hart uit te storten; en die weinige minute, die
wij hebben, moeten voor zekerder bewijzen van liefde worden
aangegrepen dan spreken en zuchten; en naar zulke hunker ik."
Hij sprak dit op zulk een toon, dat zij hoopte, dat het waar
was, en niet kon nalaten het te gelooven; en geheel buiten
zich zelf van vreugde, omdat zij de mooiste van al 's Konings
cnderdanen aan haar verlangens onderworpen had, nam zij
twee groote parels uit haar ooren en beval hem, die in de zijne
te dragen. Hij had ze willen weigeren met den uitroep: ,,Me-
vrouw, dit zijn niet de bewijzen uwer liefde die ik verwacht;
het is een gunstige gelegenheid, het is enkel een uur van met
u alleen zijn, dat mij gelukkig kan maken". Maar hem de
parels in de hand drukkend, fluisterde zij zachtjes tot hem:
,,0, wees niet bang voor de vrouwelijke vindingrijkheid, als liefde
haar aan het denken brengt." En zijn hand drukkend, riep zij :
,,Deze nacht zult gij gelukkig zijn. Kom aan de poort bij het
oranjeboschje, achter den Otan, en ik zal omstreeks midder-
nacht gereed zijn u te ontvangen". Aldus werd afgesproken.
en zij liet hem alleen, opdat men niet zou bemerken dat zij
met elkander spraken.
De dames dansten nog steeds, en de Koning, op een tapijt
gelegen, aanschouwde hen met veel genoegen, in het bijzonder
Imoinda, die dien dag lieftalliger dan ooit scheen, daar zij opge-
wekt was door bet goede nieuws, haar door Onahal gebracht,
over de standvastige liefde, die de Prins voor haar koesterde.
De Prins was op een ander tapijt aan het andere eind van het
vertrek gelegen, met zijn oogen gevestigd op het voorwerp
zijner ziel; en als zij zich wendde of keerde, volgden die haar;
en zij alleen gaf leven aan zijn oogen en zijn ziel. Evenmin
gebruikte Imoinda haar oogen tot eenig ander doel dan om
met oneindig genoegen de vreugde waar te nemen, die zij in die
van den Prins verwekte. Maar aangezien zij meer op hem lette
dan op de passen die zij maakte, kwam zij te vallen, en zoo in
zijn buurt, dat hij, met uiterste kracht opspringend van het
tapijt, haar i-zijn armen opving, toen zij viel; en voor het ge-
heele gezelschap was het te zien, met welke vreugde hij haar
vasthield. Hij drukte haar dicht aan zijn boezem, en vergat heele-
maal de eerbied, die aan een geliefde des Konings verschuldigd
was, en die straf, die voor een dergelijke stoutmoedigheid het
loon is. En had niet Imoinda (meer beducht voor zijn veiligheid
dan voor de hare) hem geholpen, door uit zijn armen te springen
en opnieuw met dansen te beginnen, hij zou op dat oogenblik
den dood gevonden hebben; want de oude Koning, in de
hoogste mate jaloersch, rees woedend op, verbrak de geheele
vertooning, leidde Imoinda naar haar vertrek, en liet den Prins
zijn bevel toekomen om onmiddellijk naar het kamp te gaan;
en dat hij, als hij nog e6n nacht aan het Hof werd aangetroffen,
den dood zou ondergaan, die voor hen, welke zich aan ongehoor-
zaamheid schuldig maakten, tot straf gesteld was.
Gij kunt u voorstellen hoe welkom dit nieuws aan Oroonoko
was, wiens ontijdige vervoering en liefkoozing door allen, die
van hem hielden, gelaakt werden: en nu zag hij zijn fout in,
maar riep toch uit : ,,dat hij voor nog zulk een oogenblik bereid
zou zijn te sterven."
De geheele Otan was door dit voorval in rep en roer ; en Ona-
hal was er in het bijzonder bij betrokken, omdat van 's Prinsen
blijven haar geluk afhing ; want zij kon ook dat van Aboan niet
langer verwachten: zoodat zij, voor zij vertrokken, dit plan uit-
dachten, dat de Prins en hij die nacht naar het boschje van
den Otan, dat heelemaal uit oranje's en citroenboomen bestdnd,
zoudenkomen, en dat zij daar haar bevelen zouden afwachten.
Zij vertrokken dus ongaarne genoeg tot den nacht ; den ko-
ning in het bezit van het lieftallig meisje achterlatend. Maar niets
kon de jaloerschheid van den ouden minnaar tot bedaren
brengen; hij kon niet tot rede gebracht worden, maar was
overtuigd, dat Imoinda opzettelijk een verkeerde pas gemaakt
had, om aan Oroonoko's hart te vallen, en dat de geheele zaak
er uitzag als een aan beide zijden beraamd plan; en het was
tevergeefsch dat zij haar onschuld bezwoer; hij was oud en
hoofdig, en verliet haar meer dan half verzekerd, dat zijn
vrees gegrond was.
Teen de Koning naar zijn vertrekken going, liet hij vragen
waar de Prins was, en of hij van plan was zijn bevel te gehoor-
zamen. De boodschapper keerde terug en deelde hem mede,
dat hij den Prins in gepeins gevonden had, en geheel en
al oavoorbereid voor den veldtocht; dat hij achteloos op den
ground lag en heel weinig antwoordde. Dit versterkte de jaloezie
van den Koning, en hij beval dat zij zijn beweging zeer nauw-
keutig en zorgvuldig moesten gadeslaan; en dat hij zijn ver-
trekken niet verlaten mocht, wonder dat de een of andere spion
de cpdracht had om hem te volgen: zoodat hij, toen het uur
naderde, waarin hij naar het citroenboschje zou gaan, en alleen
Aboan met zich meenemend, zijn vertrek verliet, en heelemaal
tot de poort van den Otan gevolgd werd; waar men hem zag
binnentreden, en waar men hem verder began liet, ten einde
de tijding aan den Koning te brengen.
Oroonoko en Aboan waren nauwelijks binnengetreden, of
Onahal bracht den Prins naar de kamer van Imoinda; die, niets
van haar geluk wetend, in bed lag. Maar Onahal liet hem enkel
in haar kamer achter, om zoo goed mogelijk van de gelegenheid
gebruik te maken, en nam haar geliefden Aboan mee naar
de hare; waar hij tenvolle zijn genegenheid voor den Prins
betoonde, toen hij, om dezen een gelegenheid te geven, zich
in het bed van Onahal haar liefkoozingen most gettoosten.
De Prins maakte Imoinda zachtjes wakker, en deze was niet
weinig blij-verrast hem daar te vinden; maar toch beefde zij
van duizend angsten. Ik geloof dat hij niet naliet allies
tot het jonge meisje te zeggen, dat haar overreden kon
hem toe te staan, dat hij zich meester maakte van zijn
eigendom, en de rechten van zijn liefde in praktijk bracht.
En ik geloof dat zij niet lang weerstond aan die armen waarin
zij zoo verlangde te liggen; en daar hij de gelegenheid, de nacht,
en de stilte, jeugd, liefde en verlangen aan zijn zijde had, be-
hield hij spoedig de overhand, en roofde in en oogenblik dat-
gene, wat zijn oude grootvader zoo vele maanden lang beproefd
had.
Men kan zich de voldoening dezer twee jonge geliefden niet
voorstellen, noch de plechtige verklaring die zij aan hem af-
legde, dat zij tot dien nacht toe een onbevlekte maagd gebleven
was, en dat datgene, wat zij met zijn grootvader deed, haar
geen deel van haar maagdeneer ontroofd had; daar de goden,
in hun genade en rechtvaardigheid, dat voor haar wettigen
heer, aan wien het rechtmatig behoorde, bewaard hadden. En
het is onmogelijk uitdrukking te geven aan de vervoeringen
die hij onderging, terwijl hij naar een zoo bekoorlijke taal van
haar geliefde lippen luisterde; en dat lichaam in zijn armen
sloot, waar hij zoo lang naar gehunkerd had ; en niets bedroefde
hen thans, dan zijn plotseling vertrek van haar; want hij ver-
telde haar de noodzakelijkheid daarvan, en de bevelen door hem
ontvangen, maar hij zou hierin voldaan vertrekken dat hij,
nu de oude Koning tot hiertoe niet in staat geweest was hem
van die genietingen te berooven, die aan hem alleen behoorden,
geloofde, dat hij in de toekomst nog minder in staat zou zijn hem
schade te doen; zoodat, niettegenstaande den aanstoot van den
sluier, die slechts daarom cen aanstoot was, dat zij reeds de vrouw
was van een anderen man, hij haar, zelfs in de armen ven den
Koning, veilig en onschuldig geloofde ; toch zou hij de verovering
der gansche wereld gewaagd hebben, en haar geheel hebben
weggeschonken, wanneer haar die eer van den Koninklijken
Sluier bespaard gebleven ware. Het was op die wijze, tusschen
duizend liefkoozingen, dat beiden het harde lot van jeugd
en schoonheid, zoo nauw aan die wreede onderscheiding verbon-
den, betreurden: het was eene onderscheiding, die men hier
gaarne gemist had, al werd hij ook door alle jonge vrouwen van
dat koninkrijk begeerd.
Maar terwijl zij zoo teederlijk den tijd doorbrachten en
vergaten hoe de uren voorbij gingen, en dat de morgenstond
hem ver van zijn eenig geluk most voeren, hoorden zij een groot
gedruisch in den Otan, en ongewone mannenstemmen ; waarop
de Prins, uit de armen der verschrikte Imoinda opspringend,
naar een kleine strijdbijl toeliep die hij aan zijn zijde placht
te dragen ; en zonder den tijd te hebben om zijn kleeren aan te
trekken, verzette hij zich tegen eenige mannen, die alreeds bezig
waren met de deur te openen : hetgeen zij met zooveel hevigheid
deden, dat Oroonoko niet in staat was, die te verdedigen, maar
gedwongen was met een bevelende stem uit te roepen : ,,Wie
gij ook zijt, die de stoutheid hebt dit vertrek zoo woest te na-
deren; weet, dat ik, Prins Oroonoko, het wil wreken met een
zekeren dood op hem, die het het eerst betreedt; daarom laat af,
en weet, dat deze plaats van nacht aan liefde en mij gewijd is;
morgen behoort zij den Koning".
Hij sprak dit met een zoo vastbesloten en zekere stem, dat
zij zich spoedig van de deur terugtrokken; maar riepen : Het
is op het bevel des Konings dat wij gekomen zijn; en daar wij aan
uwe stem genoeg hebben, 0 Prins, evenzeer alsof wij binnen-
getreden waren, kunnen wij den Koning de waarheid berichten
van al zijn vrees, en verlaten-u om voor uw eigen veiligheid
te zorgen, zooals uw vrienden u raden."
Na deze woorden vertrokken zij, en lieten den Prins achter om
een kort en droevig afscheid van Imoinda te nemen, die, ver-
trouwende op de kracht van hare bekoorlijkheden, geloofde
dat zij de woede van een jaloerschen Koning tot bedaren zou
brengen door te zeggen, dat zij verrast was en dat hij met
geweld van wapenen in haar kamer gekomen was. Al haar
zorg was nu voor zijn even en daarom drong zij er op aain
dat hij dadelijk naar het kamp zou gaan, en bracht hem er met
veel moeite toe om te vertrekken. En niet was zij het alleen,
die de overhand behield ; Aboan en Onahal bepleitten het bei-
den, en beiden verzekerden hem, dat zij een uitvlucht zouden be-
denken goed genoeg om Imoinda te beveiligen. Zoodat Orooncko
ten slotte, met een hart ten doode bedroefd, stervende oogen,
en een zuchtend gemoed, vertrok, en zich naar het kamp begaf.
Niet lang daarna kwam de Koning in person naar den
Otan; waar hij, toen Imoinda hem wonder de oogen kwam, met
toorn in zijn blikken, haar over haar slechtheid en trouweloos-
heid berispte ; en toen hij haar koninklijken geliefde bedreigde,
viel zij voor zijn voeten op haar gelaat, op den ground de dauw
van haar tranen sprenkelend, en smeekte vergiffenis voor
een fout die zij niet met haar wil bedreven had ; zooals Onahal
die evenals zij in het stof lag, kon getuigen : dat hij buiten haar
weten in haar vertrek was binnengedrongen, en haar onteerd had.
Zij sprak dit zeer tegen haar geweten, maar om haar eigen even
te redden was het absoluut noodzakelijk dat zij deze onwaarheid
veinsde. Zij wist dat het den Prins niet schaden kon, daar hij
gevloden was naar een leger dat hem trouw zou blijven tegen
alle beleedigingen, waaraan hij blootgesteld zou worden. Even-
wel, deze laatste gedachte van Imoinda's onteering, veranderde
zijn wraakmaatregelen; en terwijl hij te voren van plan geweest
was zelf als haar scherprechter op te treden, besloot hij thans,
dat zij niet zou sterven. Maar daar het de grootste bloedschande
wonder hen is, een vrouw aan te raken nadat zij door een zoon,
een vader, of een broeder bezeten is, beschouwde hij Imoinda
nu als een bevlekt schepsel, geheel en al ongeschikt voor
zijn omarming, maar evenmin wou hij haar afstaan aan
zijn kleinzoon, omdat zij den Koninklijken Sluier ontvangen
had: daarom verwijderde hij haar, met Onahal, uit den Otan;
en gaf hen aan vertrouwde handen over, met het bevel, dat
zij beiden als slaven verkocht moesten worden naar een ander
land, Christen of heiden, het gaf niet waarheen.
Dit wreede vonnis, erger dan de dood, smeekten zij hem te
vernietigen, maar hun smeekbeden bleven vruchteloos, en het
werd dienovereenkomstig ten uitvoer gelegd, en zulks met
zooveel geheimhouding, dat niemand, noch binnen, noch buiten
den Otan, iets van hun atwezigheid, of hun lot afwist.
Niettemin voltrok de Koning dit niet zonder veel weerzin;
maar hij meende, dat hij een zeer groote overwinning over zich
zelf behaald had, toen hij eenmaal een besluit genomen, en vol-
bracht had wat hij besloten had. Hij geloofde nu, dat zijn
liefde ongeoorloofd geweest was ; en dat hij niet verwachten kon,
dat de goden, of de Overste der Wolken (zooals zij de onbekende
macht noemen) zouden verdragen dat een zoo slechte oorzaak
een better gevolg had. Nu begint hij Oroonoko voor veront-
schuldigd te houden; en te zeggen, dat hij reden had voor wat
hij deed. En nu kon iedereen den Koning verzekeren, hoe
hartstochtelijk Imoinda door den Prins behind werd; zelfs zij
bekenden het thans, die het tegenovergestelde zeiden, v66r zijn
vlam verminderd was. Zoodat, daar hij oud was en niet in staat
zich zelf in den oorlog te verdedigen, en hem van zijn gansche
geslacht geen enkel zoon in leven was overgebleven, dan alleen
deze eene om hem op zijn troon te handhaven; en daar hij dezen
beschouwde als een man dien hij zich tegen gemaakt had,
eerst door hem zijn geliefde, of liver zijn vrouw te ontstelen,
en dien hij, door hem haar nu geheel te ontrooven, naar hij
vreesde, wanhopig zou kunnen maken en tot een of ander ver-
schrikkelijke daad brengen, hetzij ten opzichte van hem zelf, het
zij van zijn ouden grootvader, den beleediger, de Koning een fel
berouw begon te gevoelen oyer den smaad, dien hij, in zijn woede,
Imoinda had aangedaan. Bovendien overwoog hij, dat hij het
aan zijn eer verplicht geweest was haar voor dit vergrijp te
dooden, als het er een geweest was. Hij had zoo veel acting
en waardeering voor een meisje van haar stand moeten hebben,
dat hij haar op edele wijze ter dood gebracht en haar niet als
een gewone slaaf verkocht had; de grootste wraak, en van
alle de smadelijkste, en boven welke zij duizend malen den
dood verkiezen, en dien afsmeeken; zooals ook Imoinda deed,
maar zij kon die eer niet verkrijgen. Daar hij derhalve inzag
dat het zeker was, dat Oroonoko over deze beleediging zeer
vertoornd zou zijn, achtte hij het nuttig om zich tegenover
hem te aanzien van zijn overhaastheid eenigermate te veront-
schuldigen; en tot dat doel zond hij een boodschapper naar
het kamp, met de opdracht om met hem te dezer zake te
onderhandelen, om zijn vergiffenis te verkrijgen, en te trachten
zijn leed te verzachten ; maar wonder geen being mocht hij zeg-
gen, dat zij verkocht, doch dat zij in het geheim ter dood ge-
bracht was; want hij wist, dat hij over het andere nimmer
zijn vergiffenis verkrijgen zou.
Toen de boodschapper kwam, vond hij den Prins op het
punt om met den vijand slaags te raken; maar zoodra hij de
aankomst van den boodschapper vernomen had, ontbood hij
hem in zijn tent, waar hij hem omhelsde en met vreugde ontving;
welke spoedig verminderde door de gedrukte blikken van den
boodschapper, wien door Orocnoko onmiddellijk de reden daar-
over gevraagd werd; die, ongeduldig over ieder uitstel, in en
adem duizend vragen stelde, en alle betreffende Imoinda. Maar
daar was bijna geen antwoord noodig, want hij kon zich, door
het uitzicht en de blikken van den man, zich zelf op bijna al
wat hij vraagde antwoord geven. Op het laatst smeekte hem de
boodschapper, zich aan de voeten van den Prins werpend, en hem
met al de onderwerping kussend van een man, die iets te smee-
ken heeft dat hij vreesde te uiten, om met kalmte aan te hooren
wat hij hem te berichten had, en al zijn edele en heroische moed
op te roepen, om zijn woorden te verdragen en zich tegen de
onwelkome dingen, die hij hem had over te brengen, te weer te
stellen. Oroonoko antwoordde, met een diepe zucht en een
kwijnende stem: ,,Ik ben tegen hun ergste uitwerking gewapend,
want ik weet, dat zij mij zeggen zullen, dat Imoinda niet meer
is -- En na dit, kunt gij de rest achterwege laten." Toen, na
hem bevolen te hebben om op te staan, legde hij zich neer op
een tapijt, wonder een rijk paviljoen, en bleef geruimen tijd zwij-
gen, en men hoorde hem nauwlijks zuchten. Toen hij een weinig
tot zich zelf gekomen was, vroeg de boodschapper verlof om
dat deel van zijn boodschap mede te deelen, dat de Prins nog
niet geraden had ; en de Prins riep: ,,Ik sta het u toe." Toen
vertelde hij hem de bedroefheid, waarin de oude Koning
verkeerde, over de overhaastheid, waarmee hij zijn wreed
besluit aan Imoinda had ten uitvoer gelegd; en hoe
hij zich verwaardigde voor zijn wanbedrijf vergiffenis te
vragen, en te smeeken, dat de Prins dat verlies zijn hart niet
al te gevoelig zou doen beroeren, hetwelk al de goden nu niet
meer ongedaan zouden kunnen maken, maar dezen konden hem
vergoeding geven in roem, welke hij hem verzocht te blijven
najagen; en dat de dood, die gemeenschappelijke wreker
van alle onrecht, spoedig de rekening tusschen hem en een
7wakken ouden man zou vereffenen.
Oroonoko verzocht hem zijn betuiging van onderdanigheid
aan zijn heer en meester over te brengen ; en hem te verzekeren,
dat er geen rekening van vergelding tusschen hen te vereffenen
viel; als er een was, dan was hij de beleedigende partij, en dat
de dood rechtvaardig was en, niettegenstaande zijn ouderdom,
hem in het gelijk zou blijken te stellen; en hij berustte er in zijn aan-
deel in den roem over te laten aan j ongelingen die gelukkigerwaren,
en die gunst der goden meer verdienden : dat hij van nu af aan
nooit meer een wapen zou opnemen, of een pijl afschieten,
maar het geringe overschot van zijn leven zou overgeven aan zuch-
ten en tranen, en de voortdurende gedachte aan datgene, dat zijn
heer en grootvader had goedgedacht uit deze wereld te zenden,
met al die jeugd, die onschuld en die schoonheid.
Na deze woorden gesproken te hebben, wat zijn voornaamste
officieren en mannen van den hoogsten rang ook doen mochten,
zij konden hem niet doen oprijzen van het tapijt, of hem overha-
len tot de gewone verrichtingen en besluiten van het leven.
trekken, sloot hij zich dien ganschen dag op in zijn paviljoen,
terwijl de vijand gereed was om den strijd aan te binden: en daar
zij zich over het uitstel verwonderden, wendde zich de geheele
staff zijner legeraanvoerders tot hem, tot wien zij de grootste
moeite hadden om toegelaten te worden. Zij vielen op hun gelaat
aan den rand van zijn kleed, waar zij liggen bleven, en smeekten
hem met ernstige beden en tranen hen aan te voeren tot den
strijd, en niet den vijand in het voordeel te laten komen; en
baden hem rekening te houden met zijn roem, en met de wereld,
die van zijn moed en gedrag afhingen. Maar hij gaf op al hun
smeekingen geen ander antwoord dan dit, dat hij nu geen belang
meer in roem stelde, en, wat de wereld betreft, dat zij zijne aan-
dacht niet waard, z66 gearing was: ,,Ga", vervolgde hij, zuchtend,
,,en verdeel hem wonder elkander, en oogst met blijdschap, dat-
gene, wat gij zoo ijdelijk op prijs stelt, en laat mij aan mijn
welkomer lot over".
Daarop vroegen zij wat zij doen moesten, en wien hij in zijn
plaats wou aanstellen, opdat de vereeniging van eerzuchtige
jeugd en van macht hun orde niet zou verwoesten, en hen een
prooi voor den vijand maken. Hij antwoordde, dat hij zichzelf
die moeite niet wilde getroosten, maar wenschte, dat zij den dap-
persten man uit hun midden zouden kiezen, wat zijn rang of
geboorte ook zijn mocht: ,,Want o mijn vrienden," zeide hij,
,,geen titels maken den mensch dapper of goed; noch is het
geboorte, die moed en zieleadel inboezemt, of hun bezitter
gelukkig maakt. Geloof dat, wanneer gij Oroonoko aanschouwt
als den ongelukkigste, meest door het geluk verlatene van de
geheele schepping der goden". Zich daarna omkeerend, wilde
hij geen antwoord meer geven op al, wat zij naar voren brachten
of smeekten.
De soldaten, ziende dat hun officieren zonder resultaat terug-
keerden, met terneergeslagen gezichten en onheilverkondi-
gende blikken, die geen geluk voorspelden, lieten duizend
angsten hun harten overmeesteren, en den vijand hen zelfs
op het lijf vallen voor zij door eenige verdediging voor'hun
veiligheid konden zorg dragen: en ofschoon hen door sommigen
die hen wilden opwekken, verzekerd werd, dat zij onmiddellijk
door den Prins zouden worden aangevoerd: en dat ondertusschen
Aboan de order had om als general te bevelen ; toch waren zij
door het gemis van dat groote voorbeeld van dapperheid zoo
in de war gebracht, dat zij slechts een zeer zwakken tegenstand
konden bieden; en, ten slotte, rondweg voor den vijand vluchtten,
die hen al doodende heelemaal tot aan hun tenten achter-
volgde : en ook al Aboan's moed, die hem dien dag onsterfelijke
roem deed winnen, kon hun schaamte niet opwekken en hen tot
een mannelijke zelfverdediging brengen. De wachten, die in de
buurt van 's Prinsen tent waren achtergelaten, slaakten, bij het
zien hoe de soldaten voor den vijand vluchtten en zich, in groote
wanorde, over de vlakte verspreidden, zulke kreten, dat de
Prins werd opgewekt uit zijn liefdesluimer, waarin hij twee
dagen lang verzonken geweest was, zonder dat hij toeliet dat
hem eenig voedsel bereikte. Maar in spijt van al zijn voor-
nemens, was hij toch niet zoo geheel ondergegaan in zijn verdriet
dat hij heelemaal ongevoelig was voor het gevaar, waarin zijn
leger verkeerde : en op dat oogenblik sprong hij op van zijn
leger, en riep: ,,Kom, als wij sterven moeten laten wij den dood
dan cp de edelste wijze tegemoettreden; en het zal meer met
Oroonoko's persoonlijkheid overeenstemmen om hem aan het
hoofd van een leger, den stortstroom van een overwinnend vijand
weerstaande, te ontmoeten, dan om in ledigheid op een leger
af te wachten, wanneer het hem eindelijk zal believe te komen,
en ieder oogenblik door duizend pijnigende gedachten te sterven;
of om door een vijand gedwee gevangen genomen te worden, en
als een jammerende liefde-zieke slaaf weggevoerd te worden om
den triomftocht van Jamoan op te luisteren, dien jeugdigen
overwinnaar, die alreeds de grenzen, welke ik hem heb voor-
geschreven, overschreden heeft".
Terwijl hij sprak liet hij toe, dat zijn oppassers hem voor het
slagveld kleedden; en uit zijn paviljoen te voorschijn tredend,
met meer levendigheid en kracht op zijn aangezicht dan hij
ooit getoond had, verscheen hij als een Goddelijke Macht, neer-
gedaald om zijn land voor vernieling te behoeden: en zijn
oppassers hadden hem opzettelijk alles aangedaan wat hem
met de meeste schittering deed blinken, ten einde hen, die hem
aanschouwden, met ontzag te slaan. Hij vlcog toe op de gloot-
ste opeenhooping van hen, die zijn manner achtervolgden
en daar hij door wanhoop bezield was, vocht hij alsof hij geko-
men was om te sterven, en richtte zooveel goeds uit als men niet
kon gelooven dat menschelijke kracht verrichten kon; en zoo-
danig, dat bet spoedig al de anderen nieuwen moed en nieuwen
gloed inblies. En nu was het dat zij werkelijk begonnen te
vechten, en z66, alsof zij zelfs door hun aangebeden held niet
overtroffen wilden worden ; die, het getij der overwinning kee-
rend en het lot des daags volkomen veranderend, een volledige
overwinning behaalde : en Oroonoko, die het geluk had Jamoan
van de anderen af te zonderen, nam hem eigenhandig gevangen,
na hem bijna doodelijk gewond te hebben.
Later werd deze Jamoan hem zeer lief, daar hij een riddelijk
man was, die zeer innemende eigenschappen bezat, en een aan-
genaam optreden had; zoodat hij hem nimmer, gelijk men ge-
woon was, zonder rang-onderscheid, voor den gemeenschap-
pelijken verkoop of market, bij de krijgsgevangenen indeelde,
maar hem aan zijn eigen hof hield, waar hij van een gevan-
gene slechts den naam behield, en niet meer naar zijn eigen
land terugkeerde ; zoo veel genegenheid vatte hij op voor
Oroonoko, en door duizend verhalen en geschiedenissen van
liefde en ridderschap, streelde hij zijn gemoed, dat aan zwaar-
moedigheid en lusteloosheid leed; welke hem, naar ik hem
dikwijls heb hooren zeggen, zeker gedood zouden hebben, zon-
der de gesprekken met dezen prins en met Aboan, en den
Franschen gouverneur dien hij van kindsheid af gehad had,
over wien ik tevoren gesproken heb, en die een man was van
bewonderenswaardigen geest, groot vernuft en kennis; al de
welke hij zijn jeugdigen leerling had ingegoten. Deze Fransch-
man was uit zijn eigen land verbannen omdat hij kettersche
gedachten was toegedaan; en hoewel hij een zeer weinig gods-
dienstig man was, had hij toch bewonderenswaardige zedelijke
begrippen, en een dappere ziel.
Na de volledige nederlaag van Jamoan's leger, waarvan allen
vluchtten, of dood op de plaats werden achtergelaten, brachtten
zij eenigen tijd in het kamp door, aangezien Oroonoko liever
verkoos daar in zijn tenten een tijd te verwijlen, dan een Paleis
binnen te treden, of aan een Hof te leven, waar hij zoo kort te voren
een zoo groot verlies geleden had; daarom verzonnen de officieren,
die zijn reden voor misnoegdheid zagen en kenden, allerlei aflei-
ding en uitspanning om hun Prins bezig te houden, zoodat hij
tengevolge van die vermaken buitenshuis, en andere tehuis, dat
wil zeggen in hun tenten, tengevolge van de betoogen, argumen-
ten, en de zorg van die zijner vrienden en dienaars, die hij meer
in het bijzonder op prijs stelde, op den duur een groot deel van
het verdriet en de kwelling der wanhoop, die de eerste bewogen-
heid om Imoinda's dood hem gegeven hadden, voelde slijten;
in zooverre dat hij, na een menigte vriendelijke gezantschappen
van den Kcning en uitnoodigingen om naar het Hof terug te
keeren, ontvangen te hebben, gehoorzaamde, zij het met niet
weinig weerzin, en toen hij dit gedaan had, was er een zichtbare
verandering in hem, en voor een langen tijd was hij veel zwaar-
moediger dan te voren. Maar de tijd vermindert alle uitersten
en brengt ze tot de middelmaat, en tot gelijkmoedigheid terug;
doch geen schoonheid was, hoezeer alien het beproefden, voor
hem genoeg motief, om zich in eenig soort minnehandel te
wikkelen, ofschoon hij alles had wat er toe uitnoodigde, zoowel
door zijn eigen jeugd, als door andere berekeningen en plannen.
Oroonoko was nauwelijks van deze laatste overwinning terug-
gekeerd, en aan het Hof met al de vreugde en praal ontvangen,
die voor een jong overwinnaar ten toon gespreid konden
worden, die niet alleen triumpheerend terugkeerde, maar als
een godheid behind was, of er kwam in de haven een En-
gelsch schip aan.
De eigenaar daarvan was dikwijls te voren in deze streken
geweest, en aan Oroonoko, met wien hij handel dreef in slaven,
gelijk hij ook met diens voorganger gedaan had, goed bekend.
Deze gezagvoerder was een man van een fijner soort manieren
en omgang, better opgevoed, en aantrekkelijker, dan de meesten
van dat soort zijn ; zoodat het eerder scheen, of hij nooit ver
van een Hof was opgegroeid, dan bijna zijn gansche leven op
zee. Deze kapitein werd derhalve aan het Hof altijd better ont-
vangen, dan de meeste kooplieden die naar dat land kwamen;
en vooral door Oroonoko, die overeenkomstig de Europeesche
opvatting, beschaafder was, dan eenig ander geweest was, en
meer belang stelde in de blanke volken; en, boven al, in mannen
van talent en geest. Aan dezen kapitein verkocht hij het meeren-
deel zijner slaven ; en terwille van de genegenheid en de acting
die hij voor hem had, gaf hij hem veel geschenken, en noopte
hem aan het Hof zoo lang te blijven als eenigszins mogelijk was.
Hetgeen de kapitein scheen op te nemen als een zeer groote en
bijzondere eer, door den Prins iederen dag onledig te houden
met aardbollen en kaarten en wiskundige uiteenzettingen en
instrumenten en met hem op een zoo grooten voet van ver-
trouwlijkheid te eten, te drinken, te jagen en te leven, dat
men niet betwijfelen kon, of hij had een zeer grooten indruk
gemaakt op het hart van dezen ridderlijken, jongen man. En
de kapitein, als tegenbeleefdheid voor zoo machtige gunstbe-
wijzen, verzocht den Prins zijn schip dezen of genen dag aan het
middagmaal met zijn tegenwoordigheid te vereeren, voor hij
wonder zeilging; hetgeen hij zich verwaardigde aan te nemen, waar-
bij hij den dag vaststelde. De kapiteinvan zijn kant liet niet na allies
in de schitterendste orde die mogelijk was in gereedheid te
hebben; en toen de dag gekomen was, roeide de kapitein in
zijn boot, rijk versierd met tapijten en fluweelen kussens, naar
het strand om den Prins te halen; -met een andere sloep, waar
hij al zijn muziek en trompetten had doen plaats nemen, waar-
over Oroonoko zeer verrukt was; die hem op het strand ont-
moette, begeleid door zijn Franschen gouverneur, Jamoan,
Aboan, en omstreeks honderd der edelste jongelieden van het
Hof; en nadat zij eerst den Prins aan boord gedragen hadden,
namen de booten de anderen op ; waar zij een zeer schitterend
onthaal vonden, met alle soorten van fijne wijnen; en zoo goed on-
derhouden werden, als het in zulk een plaats maar mogelijk was.
De Prins was, toen hij veel punch, en verschillende soorten
wijn gedronken had, gelijk al de anderen deden (want*er was
bijzonderlijk voor gezorgd dat aan dat deel van het onthaal
niets ontbrak) zeer vroolijk, en vol bewondering voor het schip,
want hij had er tevoren nimmer een betreden; zoodat hij be-
nieuwd was om iedere plaats, waar hij met goed fatsoen in kon
afdalen, te aanschouwen. De rest, niet minder niepwsgierig,
voor zoover zij niet geheel door den drank overmand waren,
dwaalden over zijn geheele lengte door het schip, zooals hun
gedachte hun ingaf; zoodat de kapitein, die van te voren
zijn plan goed beraamd had, het teeken gaf, en al zijn gasten
overweldigde; en daarna, door zware boeien om den Prins te
doen dichtklappen, toen hij in het ruim gesprongen was, om
dat deel van het vaartuig in oogenschouw te nemen, en door
hem vast aan den bodem te ketenen, dezen in verzekerde be-
waring bracht. Hetzelfde verraad werd ten aanzien van al de
anderen ten uitvoer gelegd, en allen werden op hetzelfde oogen-
blik, op verschillende punten van het schip, vast in boeien ge-
klonken, en verraderlijk aan slavernij overgeleverd. Toen dat
groote plan volvoerd was, zetten zij alle handen aan het werk
om zeil te hijschen; en met een wind die even verraderlijk als
gunstig was, maakten zij zich weg van het strand met dezen
onschuldigen en roemrijken prins, die aan niets minder dan aan
zulk een onthaal gedacht had.
Sommigen hebben deze handelwijze geprezen als een flinke
daad van den kapitein ; maar ik wil mij het uitspreken van mijn
meening besparen en laat het aan mijn lezer over om te oordeelen
naar het hem goeddunkt. Men kan gemakkelijk gissen, op welke
wijze de Prins, die het best met een in een net gevangen leeuw
vergeleken kan worden, over dezen smaad verbolgen was; z66-
zeer toornde hij, zoo worstelde hij om de vrijheid, maar alles
tevergeefs ; en zij hadden zijn boeien zoo verstandig aangebracht,
dat hij geen hand te zijner verdediging kon gebruiken, om zich-
zelf.van een leven te verlossen, dat in geen geval de slavernij
zou willen verdragen; en hij kon ook niet weg van de plaats
waar hij was vastgebonden, naar de een of andere harde plek
van het schip, waar hij zijn hoofd tegen kon aanslaan, om op die
wijze een einde aan zijn schande te maken. Zoodat hij, van
alle andere middelen beroofd, besloot om door gebrek aan
voedsel om te komen ; en door die gedachte ten slotte gerust
gesteld, en door woede en verontwaardiging vermoeid en af-
gemat, legde hij zich neer, en was vast besloten te sterven, en
weigerde alles, wat hem gebracht werd.
Dit ergerde den kapitein niet weinig, en te meer, omdat hij
hen alien op dat punt eensgezind vond ; zoodat het verlies van
zoovele flinke slaven, zoo groot en flink van uiterlijk, zeer be-
langrijk geweest zou zijn; daarom beval hij iemand om voor
hem (want zichzelf wou hij niet laten zien) naar Oroonoko te
gaan, en hem te verzekeren, dat hij spijt had een daad, zoo ongast-
vrij, en die nu niet hersteld kon worden, daar zij ver van het
strand waren, overhaast bedreven te hebben; maar aangezien
hij er ten opzichte van zulk een voorname natuur berouw over
gevoelde, verzekerde hij hem, dat hij zijn besluit herroepen zou,
en zoowel hpm als zijn vrienden aan strand zou zetten bij het
eerste land waar zij langs kwamen; en de boodschapper gaf
hier zijn eed op, mits hij besluiten zou om in het levente blijven.
En Oroonoko, wiens eergevoel zoo groot was, dat hij in zijn
leven zelf nimmer zijn woord gebroken had, des te minder een
plechtige verzekering, geloofde dadelijk, wat deze man zeide;
maar antwoordde, dat hij verwachtte, dat hij, als een bevestiging
daarvan, van zijn smadelijke boeien ontdaan zou worden. Dit
verzoek werd den kapitein overgebracht; die hem het ant-
woord deed toekomen, dat de beleediging, die hij den Prins had
aangedaan, zoo groot was, dat hij hem, terwijl hij op het schip
vertoefde, niet de vrijheid durfde geven, opdat hij niet, door
zijn ingeboren onverschrokkenheid, en een wraaklust, welkedeze
onverschrokkenheid zou bezielen, de een of andere gewelddadig-
heid began zou, noodlottig voor hem zelf en voor den Koning,
zijn meester, aan wien het schip toebehoorde. Hierop gaf Oroono-
ko ten antwoord, dat Hij zijn eer verpandde, en zich op de vriend-
schappelijkste en ordelijkste manier zou gedragen en de bevelen
van den kapitein, daar deze meester was over 's Konings vaar-
tuig, en Aanvoerder van die mannen, die wonder zijn bevelen
stonden, gehoorzamen zou.
Dit werd den nog steeds weifelenden kapitein overgebracht,
die er niet toe besluiten kon om, gelijk hij zeide, een heiden
op zijn eerewoord te gelooven, een man, die geen kennis noch
begrip had van den god dien hij aanbad. Oroonoko antwoordde
daarop, dat het Hem ten zeerste speet te hooren dat de kapitein
aanspraak maakte op de kennis en den dienst van eenigen god,
welke ook, die hem geen betere beginselen geleerd had, dan
anderen niet te vertrouwen zooals hij zelf vertrouwd wilde
worden. Maar zij deelden hem mede, dat hun geloofsverschil dat
wantrouwen veroorzaakte ; want de kapitein had zijn verklaring
afgelegd op het woord van een Christen, en gezworen bij den
naam van een grooten God; en als hij dien mocht schenden,
zouden hem eeuwige pijnen in het hiernamaals te wachten staan.
,,Berust daarop de geheele verplichting, die hij heeft om zijn
eed gestand te doen ?" antwoordde Oroonoko. ,,Laat hem
weten, dat ik bij mijn eer zweer; en dat die te schenden mij niet
alleen verachtelijk en veracht zou maken bij alle flinke en ach-
tenswaardige mannen, en mij zoo een eeuwige pijn zou berokke-
nen, maar dat het voor eeuwig voor de geheele menschheid een
weerzinwekkende beleediging zou zijn, daar het alle menschen
zou schaden, verraden, misleiden en geweld doen. Maar straffen
na dit leven worden door ons zelf geleden; en de wereld komt
nimmer te weten of deze God hen gestraft heeft ja dan neen,
het geschiedt zoo geheim, en wordt zoo lang uitgesteld; terwijl
een eerloos man ieder oogenblik de verachting en den smaad
van de eervollere wereld te verdragen heeft, en iederen dag vol
schande in zijn goeden naam sterft, die waardevoller is dan het
leven. Ik zeg dit niet om geloof af te dwingen, maar om te toonen
hoe groot uwe misvatting is, wanneer gij denkt, dat hij die zijn eer
wil schenden, wel zijn woord tegenover de goden gestandzal doen."
Daarop, zich met een minachtende glimlach van hem afwendend,
weigerde hij hem te antwoorden, toen hij er bij hem op aandrong
hem te laten weten, welk antwoord hij terug most brengen naar
zijn kapitein ; zoodat hij vertrok zonder dat Oroonoko verder
iets gezegd had.
Na dat de kapitein overlegd en beraadslaagd had wat te
doen, kwam men tot het besluit dat enkel Oroonoko's invrij-
heidstelling een der anderen er toe zou brengen om te eten,
behalve den Franschman, ten aanzien van wien de kapitein
niet de bedoeling kon hebben, om hem gevangen te houden, en die
hij medegedeeld had, dat. hij in verzekerde bewaring gehouden
werd, omdat hij iets ten gunste van den Prins zou kunnen uit-
richten; maar dat hij bevrijd zou worden, zoodra zij land be-
reikten. Zoodat zij tot het besluit kwamen dat het geheel en
al noodzakelijk was, om den Prins uit zijne boeien te bevrijden,
opdat hij zich zelf aan de overigen zou laten zien; dat zij een
oog op hem konden houden, en dat zij voor een enkelen man
niet behoefden bevreesd te zijn.
Nadat dit uitgemaakt was, begaf zich de kapitein, om de
verplichting grooter te maken, zelf naar Oroonoko; waar hij, na
vele complimenten, en verzekeringen van wat hij reeds beloofd
had, en nadat hij van den Prins diens eerewoord en handslag
voor zijn goed gedrag ontvangen had, zijn boeien deed ont-
sluiten, en hem naar zijn eigen hut bracht ; waar hij, na hem ont-
haald en een oogenblik te hebben laten rusten (want hij had te-
voren gedurende vier dagen gegeten noch geslapen) hem ver-
zocht die halstarrige geketende mannen, die alle voedsel weiger-
den, te bezoeken; en hem verzocht hen er toe te noopen om
te eten, en hun de zekerheid te geven, dat zij bij de eerste
gunstige gelegenheid hun vrijheid herkrijgen zouden.
Oroonoko, die te edelmoedig was, om aan zijn woorden geen
geloof te slaan, vertoonde zich zelf aan zijn mannen, die buiten
zich zelf van vreugde waren bij het gezicht van hun geliefden
Prins; en hem te voet vielen, hem kusten en omhelsden, als
een goddelijk orakel alles geloovend wat hij hun verzekerde.
Maar hij verzocht hen hun ketenen te verdragen met die kloek-
heid, welke aan hen wier edel gedrag wonder de wapenen hij
gezien had, paste; en dat zij geen grooter bewijzen van hun
liefde en vriendschap konden geven, daar het de eenige waar-
borg was, die de kapitein (zijn vriend) tegen de wraak had,
die zij met recht voor het onrecht dat zij door zijn toedoen
verduurd hadden, misschien op hem nemen konden. En allen
eenparig verzekerden zij hem, dat zij niet genoeg lijden konden,
als het voor zijn rust en veiligheid was.
Hierna weigerden zij niet langer te eten, maar namen tot
zich wat hun gebracht werd, en schepten behagen in hun ge-
vangenschap, daar zij den Prins er door hoopten te verlossen die,
de geheele rest van de reis, behandeld werd met al den eerbied die
men aan zijn geboorte verschuldigd was, ofschoon er niets was,
dat afleiding kon geven aan zijn zwaarmoedigheid: en dik-
wijls placht hij te zuchten om Imoinda, en te bedenken dat
dit een straf was voor zijn ongeluk, omdat hij, dien noodlottigen
nacht, dat edele meisje, toen hij naar het kamp vluchtte, in den
Otan had achtergelaten.
Beheerscht door duizend gedachten van voorbijgegane
vreugden over dit mooie jonge schepseltje, en een oneindig
hartzeer om haar verlies voor eeuwig, doorstond hij een onaan-
gename reis, en kwam ten slotte aan den mond van de Rivier
van Suriname, een kolonie, die aan den Koning van Engeland
behoort, en waar zij een deel hunner slaven moesten afleveren.
Daar kwamen de kooplieden en heeren van het land aan boord,
om die aandeelen van slaven te vragen, waarover zij reeds over-
eengekomen waren, en wonder hen de opzichters van die plantages
waar ik toentertijd vertoefde. De kapitein, die zijn woord
gegeven had, beval zijn mannen, om die edele, geboeide slaven
naar boven te brengen, van wie ik gesproken heb ; en nadat hij
hen, sommigen in de eene, en sommigen in andere groepen ge-
plaatst had, met vrouwen en kinderen (die zij ,,pickaninies"
noemen) verkochten zij hen, als slaven, aan verschillende koop-
lieden en heeren; in geen enkele kaveling twee hunner indeelend,
aangezien zij hen van elkander wilden scheiden, hen evenmin
bij elkander vertrouwende, opdat toorn en woede hen er niet
toe brengen zou, om, de kolonie ten verderve, een of andere
groote daad te beramen.
Op Oroonoko werd het eerst de hand gelegd, en hij werd ver-
kocht aan onzen opzichter, die de eerste kaveling had, met nog
zeventien stuks meer van alle soorten en grootten, maar be-
halve hem geen enkele van stand.-Toen hij dit zag, begreep
hij wat zij bedoelden; want, gelijk ik gezegd heb, hij verstond
vrij goed Engelsch, en daar hij heelemaal ongewapend en weer-
70
loos was, zoodat het nutteloos was, om eenigen weerstand te
bieden, keek hij den kapitein alleen aan, met een blik gansch
en al vol toorn en verachting, hem met oogen berispend, die
een blos joegen op zijn schuldige wangen, en riep alleen, terwijl
hij over het boord van het schip trad: ,,Vaarwel, mijnheer, het
is mij mijn lijden waard om een zoo ware kennis te verkrijgen,
zoowel van u, als van uwe goden, bij wie gij zweert". En daar hij
wenschte dat zij die hem in hun macht hadden, zich de moeite
bespaarden, en hen mededeelend dat hij geen weerstand zou
bieden, riep hij uit: ,,Komt, mijn medeslaven, laat ons neer-
dalen, en zien, of wij meer eergevoel en fatsoen kunnen onder-
vinden in het land, waar wij nu komen zullen". Daarop sprong
hij vlug in de boot, en zonder meer belangstelling te toonen,
liet hij toe dat hij, met zijn zeventien lotgenooten, de river op-
geroeid werd. (Wordt vervolgd).
WETGEVING.
Onder dagteekening van 4 October 1919 is aan de Tweede Kamer een
wetsontwerp ingediend tot opschorting gedurende 5 jaren van de betaling
van rente en aflossing van de Surinaamsche spoorwegleening (Staatsblad
1903 n0. 216. 1906 no. 373 en 1907 no. 347).
Artikel i luidt: Voor den tijd van 5 jaren wordt voor de kolonie
Suriname de verplichting opgeschort tot betaling van rente en aflossing
ter zake van de gelden, welke door die kolonie van het Rijk zijn geleend,
krachtens de door den Gouverneur van Suriname vastgestelde, bij de wetten
van 23 Juli 1903 (Staatsblad nO. 216) en 27 December 1907 (Staatsblad
no- 347) goedgekeurde koloniale verordeningen van 5 November 1902 en
22 October 1906, ten behoeve van den aanleg van een spoorweg van
Paramaribo tot aan Dam aan de Sarakreek, het verrichten van een onderzoek
in het Lawa-gebied, den aanleg van eene proefontginning buiten dat gebied
en het doen van opnemingen bezuiden Kadjoe, in verband met de bepaling
van het eindpunt van den spoorweg, in welke gelden begrepen zijn de
bedragen, welke krachtens de wet van 31 December 19o6 (Staasblad n0.
373) besteed zijn voor een onderzoek buiten het Lawa-gebied, in verband
pet den spoorwegaanleg.
Artikel 2 luidt: Deze wet treedt in working met ingang van den Isten
January 1920, op welk tijdstip het restant van de in het vorig artikel
bedoelde schuld bedraagt / 804500oo0 (acht million vijf en veertig duizend
gulden).
De door den fungeerend Minister van Kolonikn Ch. Ruys de Beerenbrouck
en den Minister van Financien de Vries geteekende Memorie van Toe-
lichting luidt:
Het hierbij aangeboden wetsontwerp is een uitvloeisel van het nader
overleg. dat de Minister Idenburg, blijkens zijne Memorie van Toelichting
op de koloniale huishoudelijke begrooting van Suriname voor bet dienstjaar
1919 (Gedrukte Stukken, Zitting 1918-1919, I, n0. 3, bladz. 7 wonder art. 73),
zich voorstelde met den tweeden ondergeteekende te openen nopens het
in de Tweede Kamer geopperd denkbeeld om de nog overblijvende schuld
ter zake van den Lawa-spoorweg door het moederland ten gunste van de
kolonie Suriname te doen afschrijven.
De bestaande regeling in zake de rentebetaling en de aflossing der
spoorwegleening komt practisch hierop neer, dat het Rijk in den vorm
van het jaarlijksch subsidie tot dekking van het tekort op de Surinaamsche
middelen met eigen gelden aan zich zelf de verschuldigde rente en aflossing
van die leeningsschuld betaalt.
Hoe just evenbedoelde handelwijze uit comptabel oogpunt ook moge
zijn, wordt hierdoor toch de Surinaamsche begrooting ongunstig beinvloed,
terwiji het moederland, dat feitelijk niet anders doet dan jaarlijks rente
en aflossing kwijtschelden, op die wijze geleidelijk de geheele vordering
zonder eenigen wederdienst ziet verdwijnen, hetgeen, althans ten aanzien
van 's Rijks schatkist, zou kunnen blijken minder gewenscht te zijn, voor
het geval de kolonie tot zoodanige wclvaart mocht komen, dat zij in
staat zou zijn hare schuld, zij het misschien ook maar ten deele, uit
eigen middelen te voldoen.
De Koloniale Staten, die het in verband met de destijds reeds
overwogen opschorting van de betaling van rente en aflossing der Lawa-
spoorwegschuld voor den tijd van drie jaren oorspronkelijk voor
memories geraamd artikel 73 van de koloniale huishoudelijke begrooting
van Suriname voor het dienstjaar I919 goedkeurden, mogen daardoor
geacht worden zich in beginsel ook met de onderwerpelijke regeling te
kunnen vereenigen, weshalve het niet noodig is, daarvoor den vorm van
eene koloniale verordening, goedgekeurd bij de wet, te kiezen.
In de vergadering van de Tweede Kamer van 25 November 1919 is
bovenstaand wetsontwerp zonder hoofdelijke stemming aangenomen.
KOLONIALE RAAD.
CURA AO
Bij de openbare behandeling op 9 Augs. j.1. in den Kolonialen Raad op
Curagao van de ontwerp-verordening, houdende bepalingen ter bestrijding van
besmettelijke ziekten, heeft het lid ,C S. G o r s i r a J. P. Ez. een rede ge-
houden welke wij zoo opmerkelijk achten. dat wij die in haar geheel hier
laten volgen :
Mijnheer de Voorzitter Als ik heden het woord vraag om te spreken over
bet onderwerp in behandeling, dan is het in de eerste plaats om uiting te
geven aan een gevoel van satisfactie, nu ik zie, dat het gouvemement de be-
strijding van besmettelijke ziekten eens ernstig ter hand wil nemen. Als con-
sulair ambtenaar ben ik een heelen tijd een klein deel geweest van een der
schakels van de groote getting, die de gevreesde ziekten aan banden leggen
moet. Mijne ondervinding heb ik in de praktijk opgedaan en als ik straks wen-
ken geef, dan hoop ik, dat zij zullen worden aangehoord en beoordeeld met
dezelfde welwillendheid, als waarmede zij worden uitgebracht.
Ik kan niet dan toejuichen, dat bij de samenstelling der verordening eene
poging is gedaan om ons te houden in het Amerikaansch verband. Onze ligging
wettigt die volkomen.
Ik vrees echter, dat geheel over het hoofd is gezien het Zuid-Amerikaansch
verband, waarin wij zijn en uitsluitend de aandacht is gewijd aan onze ligging
ten opzichte van Noord-Amerika. Dit blijkt vooral uit de maatregelen, die
men ten opzichte van de gele koorts wil toepassen. Reeds toen Dr. Den Houter
hier kwam om de voorbereidende maatregelen te treffen tot het invoeren van
eene nieuwe regeling had ik een kort gesprek met hem hierover, dat, zooals nu
blijkt, van geen gevolg is geweest.
Curacao en Curacaonaars toch verkeeren ten aanzien van de ziekte bekend
wonder den naam van gele koorts in een heel gunstige conditie. De Curacaonaar
is immuun, mag gerust naar met gele koorts verpeste streken gaan en zal die
nooit krijgen; just om die reden zal op Curaqao nimmer een gele koorts epi-
demie kunnen zijn, die offers maakt wonder de inheemsche bevolking. Ik hoop,
dat dit niet zal worden tegengesproken, want ik heb den tijd gekend, toen de
leer der immuniteit werd verworpen, toen zeergeleerde en hooggeleerde heeren
het hoofd schudden bij mijne verzekering, dat de bevolking hier immuun most
zijn en ik heb toch later wonder de quarantaine-maatregelen bepalingen ge-
zien, die er op wezen, dat de leer der immuniteit ingang had gevonden. Wij
hebben hier eene kostelooze inenting tegen de gele koorts door de muskieten
en daarbij worden geen offers geeischt. De Curacaonaar, die naar streken in
Venezuela of andere landen vertrekt, waar de gele koorts heerscht, doet dit
met een gerust geweten. Het is niet alleen de Curacaonaar, Mijnheer de Voor-
zitter; ook de buitenlander, die zich hier eenige jaren neerzet, zal het groote
voorrecht genieten immuun te worden, zulks zonder de hulp van zeer geleerde
doktoren, maar alleen door de muskieten, die slechts te lastig worden kunnen
voor hen, die de handen niet weten of kunnen uitsteken ; een klamboe is alles,
wat men noodig heeft om in den slaaptijd niet gestoord te worden. Die verder
gaan wil en niet immuun wil worden, kan tusschen zonsondergang en zonsop-
gang met handschoenen en een voile voor het gezicht rondloopen als hij des
nachts niet wonder gaas is. Vreemdelingen uit van gele koorts vrije streken
komen, blijven en gaan ; zij krijgen geen gele koorts hier. Ik laat buiten beschou-
wing een dubious geval, dat zich opdoet om de tien of twintig jaar en waarvan
nimmer de bron van besmetting kan worden opgespoord.
Trouwens, Mijnheer de Voorzitter, is het al heel toevallig, dat een virulente
mug, die per toeval hier overwaait, just bij een niet immuun individu terecht
komt; bij de immune kan zij geen kwaad doen en haar levensduur is kort
zij zal hier een treurig figuur maken. Komt zelfs een patient over en ontwikkelt
zich hier bij hem de gele koorts, dan is alles, wat noodig is om de verbreiding
van de ziekte wonder de heel enkele niet immune individuen tegen te gaan, het
houden van den patient wonder gaasbedekking gedurende de ziekte Men heeft
daarvoor met gaas overdekte ramen, die men in elkaar kan slaan. Ik ben niet
sterk in wiskunde, Mijnheer de Voorzitter, maar ik geloof, dat als ik in staat was
door kansrekening te bepalen de mate van gevaar, dat door den nieuw aange-
komene bestaat om hier de gele koorts te krijgen met de reeds bestaande qua-
rantaine-maatregelen, ik dan tot de conclusie zal moeten komen, dat men
waarachtig niet te veel geld moet uitgeven om verandering te brengen in den
bestaanden toestand. Men trekt veel eerder een eerste prijs uit de staatsloterij
als men om de 20 jaar een lot koopt, dan dat men hier bij vestiging de gele
koorts krijgt. Dit is trouwens in het Amerikaansch verband erkend. Op een
zoogenaamd ,,certificate of stay", waarbij blijkt, dat een reiziger een zekeren
tijd op Curacao heeft doorgebracht v66r zijne inscheping, wordt hij vrij toege-
laten in Christobal, Canal Zone. Zoo ziet men dus, dat men van wege de maatre-
gelen in Amerikaansche landen niet hoeft over te gaan tot kostbare of dras-
tische maatregelen.
Het is waar, Mijnheer de Voorzitter, men heeft dergelijke maatregelen
toegepast op de landengte van Panama, maar wonder welke omstandigheden ?
Men zou op een gegeven moment, toen de leer der immuniteit nog niet vast-
stond, zoowat twintig duizend menschen vervoeren naar een oord, waar niet
alleen de gele koorts, maar tal van andere koortsen buitengewoon veel offers
eischten ; het werk, dat men er uitvoeren most. was van dien aard, dat geld
niet telde en men maakte de plaats vrij van ziekten. Voor het daar verrichte
werk, dat wonder de toenmalige omstandigheden noodzakelijk was, moet men
den hoed afnemen.
Verkeeren wij hier in dienzelfden toestand ? Neen, Mijnheer de Voorzitter,
de gele koorts heeft veel vroeger leelijk huis gehouden hier wonder bemanning
van oorlogsschepen, of ook wel wonder pas aangekomen troepen, en is ook nu
en dan een pas aangekomen ambtenaar daaraan bezweken, maar door de
schuld van wie ? Van de wetenschap, die toen de ziekte niet wist te bestrijden,
die hospitalen afkeurde, omdat daarin gele koortspatienten waren verpleegd,
die oorlogsschepen met een hoop kosten liet overschilderen, omdat zich een
geval van gele koorts had voorgedaan bij een matroos, die misschien in een
vreemde haven aan de wal de ziekte had opgedaan. Ik ben niet oud, Mijnheer
de Voorzitter, en ik heb dat allies meegemaakt, namelijk het afkeuren van hos-
pitalen en het overschilderen van oorlogsschepen ; groote epidemieen heb ik
nooit meegemaakt, ten minste ik herinner het mij niet.
Men moet niet gelooven, dat ik de voorgestelde maatregelen bestrijd, omdat
ik behoor tot hen, die niet gelooven in sanitaire maatregelen. Ik geloof, dat ik
bewijzen gegeven heb. dat ik wel waarde daaraan hecht. Ik wil ook niet graag
zien, dat men gelooft, dat ik hier de gele koorts wil behouden, als een behoed-
middel tegen den indringer uit het Noorden, zooals men die ziekte beschouwt
in sommige Amerikaansche landen en waarvoor sommigen die hier ook niet
ongaarne willen gebruiken.
Integendeel, Mijnheer de Voorzitter, ik vrees, dat door de voorgestelde ver-
andering, wij en de buitenlanders, die zich hier vestigen, in een veel slechter
conditie zullen komen, zoolang in de naburige republieken het zuiverings-
werk niet is volbracht. Is dit geschied, dan is het onze plicht hier het zuive-
ringswerk ook te doen, maar niet eerder. Door de plaats vrij te maken van
muskieten zullen wij over eenige jaren instede van een immune een voor gele
koorts vatbare bevolking krijgen, waarop van de kust overgewaaide of over-
gebrachte virulente muskieten hoogtijd zullen vieren. Wij moeten niet vergeten,
dat de plaatselijke bevolking, voor wie wij in de eerste plaats moeten zorgen,
haar bestaan voor een groot deel vindt door te trekken naar die naburige landen
en wij mogen de immuniteit bij die menschen niet opheffen en hen daardoor
bloot stellen aan de ziekte in die landen, waar het zuiveringswerk nog niet
is geschied.
Terloops wil ik even nog zeggen, dat ik niet geloof, dat de voorgestelde be-
palingen ten deze, zelfs als zij behoorlijk zullen worden nageleefd, voldoende
zijn om de geheele kolonie vrij te maken van muskieten. Ik vrees, Mijnheer de
Voorzitter, dat wij zullen krijgen zones, waar de opwoners immuun zullen zijn,
en weer andere waar de opwoners vatbaar zullen zijn voor de ziekte, en het zal
mij niet verwonderen, als dan bij verplaatsing van individuen in de kolonie
zich gevallen der ziekte voordoen. Ik ben bang, dat de kosten verbonden aan
de algeheele zuivering der kolonie van muskieten zoo groot zullen zijn, dat wij
die niet dragen kunnen, terwijl de plaatselijke bevolking daar geen nut van
hebben zal.
Ik vrees, dat ik te veel van den tijd voor mij alleen neem ; ik wil gaarne ook
anderen, die zich hebben ingespannen de voorgestelde maatregelen te bestu-
deeren een kans geven om hunne ideeen te ontwikkelen. Ik wil echter nog even
aanmerken, dat ik wonder de ziekten, waarop de verordening zal worden toege-
past enkele vind, die naar men mij zegt, niet voorkomen noch in het Euro-
peesch system, noch in het Amerikaansch quarantaine-verband. Er zullen
waarschijnlijk in den loop der behandeling voorstellen worden gedaan om de
voorgestelde maatregelen te temperen en zal ik daarom niet in detail er op
ingaan, bij deze algemeene beschouwing.
Ik moet echter er op wijzen, dat ik ten aanzien van de invoering van het
nieuwe system een reserve moet maken. Waar afzondering van patienten
in het vooruitzicht wordt gesteld, moet men ook klaar staan om hen over te
brengen in een milieu, dat overeenstemt met hun levenswijze. Doet men dat
niet, dan zal het gevolg zijn, dat allerlei rare praktijken zich zullen ontwikkelen,
die de bepalingen der verordening illusoir zullen maken. De verplegingsdienst
en de bediening moeten er ook zijn, aan hospitalen of barakken alleen heeft
men niet voldoende. De inrichting der hospitalen moet zoodanig zijn, dat
naast den patient menschen uit zijne naaste omgeving kunnen worden opge-
nomen, waartegen bij hetgeen men thans reeds weet van overbrenging van
ziektekiemen geen bezwaar kan bestaan.
Ik wil ook even hiervoor waarschuwen: de grondslag van den Openbaren
Gezondheidsdienst is en moet blijven : liefde tot den naaste ; doortastendheid,
gepaard met takt zal ook hier den doorslag moeten geven.
ADRES DOOR DE WEST-INDISCHE KAMER OP 20 OCTOBER 1919
GEZONDEN AAN ZIJNE EXCELLENTIE DEN MINISTER VAN
KOLONIEN TE 's-ORAVENHAGE.
Wij hebben de eer ons eerbiedig tot Uwe Excellentie te wenden. De West-
Indische Kamer, ingevolge hare statuten verplicht al datgene te doen wat de
handelsbetrekkingen tusschen Nederlandsch West-Indie en Nederland kan
bevorderen, heeft hare aandacht moeten wijden aan de moeilijkheden, die het
verkeer langs telegrafischen weg tusschen Nederland en Nederlandsch West-
Indie sedert jaren belemmeren.
De tegenwoordige tariefregeling acht zij in die mate onbevredigend voor
den handel, dat de Kamer het zich tot plicht moet rekenen in deze materie
op verbetering aan te dringen.
Mocht de Kamer eenerzijds met voldoening constateeren dat de Regeering
zelve de telegramtarieven te hoog acht en sedert jaren gepoogd heeft in den
ongewenschten toestand verbetering te brengen, anderzijds most het de Kamer
teleurstellen, dat de afdoening van een zoo dringend zakelijk belang steeds op
den achtergrond kon worden gedrongen, ook reeds toen er van oorlogsmoei-
lijkheden nog geen sprake was.
Er is in de lijdzaamheid waarmede de handel gewoon is ongewenschte toe-
standen te verduren, van officieele zijde meermalen het bewijs gezien, dat
derden, in goedbedoelden ijver om de belanghebbenden te dienen, zich schuldig
zouden maken aan overdrijving.
Onze Kamer wenscht van te voren zich te vrijwaren tegen dergelijk mis-
verstand.
Overtuigd van het belang, dat tusschen Moederland en Kolonien de tele-
grafische gemeenschap in dezen tijd moet zijn en concurreerend 6n van den
eersten rang, kan de Kamer moeilijk aannemen dat de Regeering gewicht
zoude toekennen aan eenig bezwaar, dat met goeden wil en desnoods belangrijke
offers van Hare zijde kan worden weggenomen.
Wij leven in eenen tijd van snel afdoen. Voor iedere dringende hervorming
is meer dan vroeger het tijdperk van zakelijk ingrijpen afgemeten. In de pro-
clamatie van onze geeerbiedigde Vorstin van 20 November is met buitenge-
wonen ernst aan den snellen polsslag van dezen tijd herinnerd. Daarom ver-
trouwt de Kamer, dat de erkende bezwaren, welke de telegrafische gemeen-
schap door de hooge tarieven tusschen Nederland en Nederlandsch West-
Indie aankleven, door Uwe Excellentie zullen worden weggenomen.
In de bijlagen aan deze missive toegevoegd veroorlooft de Kamer zich aan
te halen de correspondentie over het onderwerp gevoerd door de Surinaamsche
Bank en over te leggen eenen vergelijkenden staat van telegramkosten, welke
niet alleen in het licht stelt dat het telegrafisch verkeer tusschen Nederland en
Nederlandsch West-Indie achterstaat bij dat der aangrenzende Engelsche be-
zittingen, maar waaruit tevens blijkt dat de handel tusschen Nederland en
Nederlandsch West Indie wordt gedwongen den buitenlandschen verbin-
dingsweg te benutten. teneinde niet al te zeer achter te staan bij de belang-
hebbenden in het buitenland, waarmede uit den aard der omstandigheden een
concurreerend optreden herhaaldelijk geeischt wordt.
Onze Kamer vleit zich, dat de stappen harerzijds, om anderen te bewegen
zich in denzelfden geest uit te spreken, door Uwe Excellentie enkel zullen
worden beschouwd als een voor de hand liggend practisch middel om eene
zakelijke beslissing te bespoedigen, die in het belang van Nederland en Neder-
landsch West Indie niet meer mag worden vertraagd.
(w.g.) DE WEST-INDISCHE KAMER,
de Voorzitter : H. VAN ASBECK.
Secretariaat: 0. KAMERLINGH ONNES.
Van de bijlagen wordt hier slechts overgenomen de
vergelijking der telegramtarieven.
Telegramtarief van Nederland naar Nederl. W.-Indi :
Van Nederland naar Suriname / 4.09 per woord, Regeeringstelegrammen
/ 2.55 per woord, Perstelegrammen / 2.19 per woord.
Van Nederland naar Curacao / 4.20 per woord, Regeeringstelegrammen
/ 2.55 per woord, Perstelegrammen / 2.19 per woord.
Telegramtarief van Nederland naar Britsch-W.-Indie, Br. Guyana, Trinidad,
Jamaica: Gewone telegrammen / 1.721 per woord. Uitgestelde telegrammen
/ o.864 per word.
Van Nederland naar Fransch Guyana: Gewone telegrammen / 3.79 per
woord.
Telegramtarief van Nederland naar Nederl. Oost-Indie / 2.- per woord.
Uitgestelde telegrammen / I.- per woord, Regeeringstelegrammen / 1.55 per
woord, Perstelegrammen / 0.43 per woord, Duitsche Reg. telegrammen / 1.721
per woord.
Telegramtarief van Engeland naar: Britsch Guyana, Jamaica, Trinidad,
Grenada, Tobago, St. Kitts, St. Lucia 2 sh. 6 d. per woord, Marconi via Imperial
Cable 2 sh. 2 d. per woord, Uitgestelde telegrammen I sh. 3 d. per woord, (vlgs.
mededeeling v. d. Ned. K. v. K. te Londen).
Van Frankrijk naar: Fransch Guyana: voie Espagne fr. 7.45 le mot, plus
usagee voie Dakar Salines fr. 7.80 le mot. Guadeloupe: voie Newyork fr. 5.70,
voie Malta plus rapide fr. 9.05. (vlgs. mededeeling v. d. Ned. K. v. K. te Parijs).
UIT DE PERS.
NEDERLAND.
Foire de Lyon. De deelneming van het Departement van Kolonien aan de
Foire de Lyon (1-15 October) is een groot success geweest, niettegenstaande
het paviljoen door moeilijkheden met het transport in Frankrijk en ten ge-
volge van eene staking in de bouwvakken in Lyon, eerst zes dagen na de
opening van de jaarbeurs geopend kon worden. Het is te betreuren, dat het
jaarbeursbestuur niet in tijds maatregelen genomen had voor de onmiddellijke
doorzending van de voor de jaarbeurs bestemde goederen uit het buiten-
land, waardoor het gebeurde, dat de goederen van het Departement van
Kolonien, die reeds 14 September aan de Nederlandsche grens stonden, bijna
drie weken noodig hadden om Lyon te bereiken (een reis van twee dagen),
terwijl verschillende deelnemers hun goederen in bet geheel niet ontvingen,
zooals ook de Poolsche Regeering.
Het paviljoen van het Departement van Kolonien had een uitstekende
plaats bij een der hoofdingangen van de jaarbeurs, vlak bij het hoofdstation.
Het trok zeer de aandacht, doordat het uiterlijk van het paviljoen geheel
afweek van dat van de andere ,,stands". De expositie in het paviljoen was
erop ingericht eenerzijds om algemeene belangstelling voor de Nederlandsche
kolonien te wekken (door middel van duidelijk geschilderde kaarten, spre-
kende graphieken en een reeks systematisch gerangschikte foto's betreffende
samenleving, landbouw, nijverheid en verkeerswezen van de kolonien)
en anderzijds om een denkbeeld te geven van den rijkdom aan producten, die
de kolonien opleveren (door middel van flinke monsters). Aangezien bet
Department van Kolonien zich tot gedragslijn heeft gesteld geen propaganda
voor special ondernemingen te maken, werden in het paviljoen geen namen
van koloniale ondernemingen vermeld, ook niet van die ondernemingen,
die het Departement bereidwillig met de toezending van monsters gesteund
hadden. In het paviljoen thing een bordje met de mededeeling, dat de koop-
lieden de monsters vrij mochten onderzoeken en aan diegenen, die zulks
wenschten, werd een klein monster ter hand gesteld. Voor het verkrijgen van
inlichtingen over de producten en voor het verknjgen van adressen konden
de bezoekers zich wenden tot den vertegenwoordiger van de 4de Afdeeling
van het Departement van Kolonien, die daartoe in een spreekkamertje bij
het paviljoen sitting hield.
Het paviljoen, dat door zijn inrichting de buitenlandsche deelnemers en ook
de deelneming van de Fransche kolonien verre overtrof, trok een grooten
toeloop van belangstellenden, zoodat zelfs nu en dan de deur gesloten
most worden om te voorkomen, dat door opeenhoping van publiek bezich-
tiging van een en ander bemoeilijkt werd. Aan iederen bezoeker werd een
in kleuren uitgevoerde adreskaart van de 4de Afdeeling uitgereikt, terwijl
aan diegenen, die blijk gaven van groote belangstelling, tevens een klein met
foto's versierd vlugschriftje ter hand gesteld werd om op die wijze eenige
voor den Franschman nuttige gegevens over onze kolonien wonder het belang-
hebbende publiek te verspreiden. Ook van officieele zijde werd groote waar-
deering voor de propaganda in Frankrijk van de Nederlandsche kolonien
ondervonden.
De vertegenwoordiger van de 4de Afdeeling heeft in zijn spreekkamer 86
vragers te woord gestaan, waarvan 41 uit Lyon, 4 uit Marseille, 3 uit Parijs,
26 uit andere Fransche steden. 4 uit Zwitserland, 3 uit Italib, 3 uit Amerika,
i uit Polen en I uit Bohemen. Verreweg de grootste navraag was gericht
naar koffie, rubber en suiker. Verder bleek men veel belangstelling te hebben
voor gommen, cacao, specerijen, aardnoten, hout, petroleum (en asphalt)
en hoeden (van Oost- en West-Indie), terwijl ten slotte nog eenige vragen
ontvangen werden, over het betrekken van aetherische olien, copra, thee,
vezelstoffen, kina, huiden, rotan, topica, oranje-schillen (van Curacao),
veevoeder en rijst.
De 4de Afdeeling heeft de adressen genoteerd van de handelaren, die de
spreekkamer in Lyon bezochten met bijvoeging van de producten, waarin
men belang stelde. De 4de Afdeeling is bereid de adressen bekend te maken
aan die handelshuizen, die daartoe aan de Afdeeling het verzoek richten met
mededeeling, voor welk artikelen men adressen wenscht.
(Handelsberichten, 6 November 1919).
SURINAME.
Hei Kerkplein te Paramaribo. Het bericht dat met de verbetering van het
Kerkplein, de Hervormde Kerk er over denkt een hek om het kerkgebouw
te plaatsen, zal zeker instemming vinden. De eigenaardige ligging van dit
gebouw, in een niet afgesloten ruimte, valt ieder op.
De plaats waar thans de Herv. Kerk staat, was de voormalige ,,oude oranje-
tuin", de oudste begraafplaats, bestaande uit een bosch van oranjeboomen.
Daar werden de Gouverneurs en personen van aanzien en vermogen begraven.
De Herv. Kerk stond dus niet, zooals nu op het Kerkplein. Daar verrees ze
eerst 1814 en, na den brand, opnieuw in den tegenwoordigen vorm, in 1835.
Sedert 1756 mocht in de ,,oude oranjetuin" niet meer begraven worden,
tenzij men daarvoor 500 gulden Hollandsch betaalde aan de kerk van den-
gene die begraven wilde worden. Toen werd de ,,nieuwe oranjetuin" aange-
legd (9 Maart 1756).
Het begraven in de oude oranjetuin werd echter geheel verboden in 18ol.
Over het erf bij de kerk lezen wij in de ,,verzoekpunten van redres aan H.K.H.
de vrouwe Gouvernante, benevens de uitspraak daarop, gehoord het berigt
van Heeren Directeuren, welke uitspraak is goedgekeurd en bekrachtigd
door de Heeren Staten-Generaal, den zoe July des jaars 1735, wonder art.
XLVIII: ,,Alzo het Erf bij de kerk van Paramaribo toebehoorende de Inge-
zetenen, gedestineerd om mettertijd de lijken te begraven of omme ten
nutte van den Lande daar op Gebouwen te timmeren, door den Gouverneur
Mauritius voor zijn Edele Beminde aan den Raad verzocht; en door de
Raaden door een overmaatige Complaisance aan zijn Edele toegestaan is,
ten werkelijke prejuditie van bet Gemeen: bidden de supplianten dat
voorsz Erf, dat ruim tien duizend Guldens waardig is, aan den Iande mag
worden gerestitueerd, of dat de waarde daar van door den gemelden Heer
Gouverneur mag worden betaald in 's Lands Casse".
Uitspraak: Deze Articulen worden aan een zijde gesteld.
Men zou kunnen vragen wie eigenaar is van het terrein om de Herv. Kerk
terzijde waarvan een 14-tal grafzerken werden neergelegd, op last van
Gouverneur van Heerdt, tusschen 1882/1885, welke na den brand van
1832 verspreid hadden gelegen. De overigen hadden in de kerk zelve een
plaats gevonden. F. O(UDSCHANS) D(ENTZ).
(a.) Politieke Notulen 2 Maart 1756.
(b). Politieke Notulen 12 Maart 18oi.
(De West van 19 September 1919).
Regeling der Gronduitgave. In het maandschrift der ,,Agricultural Society
of Trinidad", van Mei j.1. komt wonder den titel: ,,water supply and sanitary
reform" een artikel voor waarin het Bestuur van Trinidad, dat nog steeds
te beschikken heeft over groote uitgestrektheden woesten ground, wordt ge-
wezen op het gevaar dat schuilt in het met groote vrijgevigheid wegschen-
ken of tot lagen prijs verkoopen van domeinland geschikt voor cultures,
omdat zulks leidt tot roofbouw, tot verwaarloozing van den bodem, dien-
tengevolge tot depreciatie van den ground.
Het artikel is geschreven door den heer H. Warner, onder-voorzitter der
vereeniging, iemand met een veeljarige en uitgebreide ervaring op het ge-
bied van den landbouw en domeinaangelegenheden, en bevat zooveel
wetenswaardigs, ook voor Suriname, dat het ons nuttig voorkomt er een
en ander uit aan te halen om het op die wijze wonder de oogen te brengen
van belangstellenden in onze grondpolitiek.
De heer Warner zegt, dat bet op Trinidad sedert onbeugelijke tijden de
gewoonte is geweest om voor landbouwdoeleinden steeds een zoo groot
mogelijke oppervlakte in cultuur te brengen, zonder daarbij te letten op
de factoren, welke in nog veel hoogere mate de voortbrenging beheerschen
dan de oppervlakte. Wisselbouw, een meer intensive bodembewerking
is op de suikerondernemingen in Trinidad nog verre van algemeen en eerst
kort geleden ingevoerd, terwijl op de cacao-plantages, evenals voorheen,
nog alles wordt overgelaten aan moeder ,,Natuur".
Groote uitgestrektheden domeinland uitgegeven aan immigranten in ruil
voor het recht op vrijen terugvoer en aan afstammelingen van gewezen
negerslaven, worden over 't algemeen slecht bebouwd of zijn geheel of
gedeeltelijk verlaten, terwiji de daarop rechthebbenden, zich elders op do-
meinland hebben neergezet, met geen ander doel dan om ook daar weer
roofbouw te plegen.
Zoo is het gesteld op de landerijen afgestaan aan klein-landbouwers, doch
op den keper beschouwd, maakt de groote cultuur het te dien opzichte maar
weinig better; ook door deze wordt op roekelooze wijze met den ground om-
gesprongen.
Vergelijkt men den hier geschetsten toestand met dien op Barbados en op
Grenada, waar elk lapje ground wordt benut en met groote zorg bebouwd,
waar de bevolking geconcentreerd aan goede verkeerswegen is gevestigd,
en de grondprijs tien, zelf twaalfmaal meer bedraagt dan op Trinidad
en vraagt men zich dan af, hoe dit komt, dan is daarop slechts 66n antwoord
mogelijk, namelijk: ,,Op Barbados en Grenada is de vraag naar land grooter
,,dan het aanbod, bijgevolg wordt grondbezit aldaar op hoogen prijs gesteld
,,en niets nagelaten om de waarde van dat bezit nog te verhoogen. Op
,,Trinidad evenwel is nog overvloed van woesten ground, geschikt voor
,,cultures, welke er voor spotprijzen te koop is. Dit laatste nu, de goedkoopte
,,van den ground, is oorzaak, dat de prikkel ontbreekt om er veel aan ten
,,koste te leggen. Men haalt er uit wat er in zit om het daarna als waarde-
,,loos weer prijs te geven".
Op die wijze viert op Trinidad de extensive cultuur met haar steeds slechte
uitkomsten hoogtij.
Op het toch reeds schaarsch bevolkte Trinidad heeft men bovendien de fout
began de bevolking nog meer te verspreiden, door perceelen land uit te
geven in afgelegen districten, waar verkeerswegen ontbreken, de water-
voorziening in ellendigen staat verkeert, en de zorg voor de volksgezondheid
nog zoowat alles te wenschen overlaat, met dit gevolg dat de bevolking
er verwildert en van den op primitive wijze gedreven landbouw al zeer
weinig terecht komt.
Om in dien toestand verbetering te brengen, stelde de heer Warner nu
15 jaar geleden hij was toen Warden, wij zouden zeggen Districts-Commis-
saris aan het Bestuur voor:
a. een einde te maken aan de roekelooze wijze van uitgifte van domeinland
voor den landbouw, door den prijs daarvan, die toen 2 pond sterl, per
acre bedroeg ,te verhoogen;
b. de gelden voor den verkoop van domeinland niet langer op te nemen
wonder de jaarlijksche inkomsten der kolonie, maar te storten in een fonds
en daaruit de uitgaven te bestrijden voor het geheel en al in orde maken
van voor uitgifte te bestemmen terreinen ;
c. alleen voor bewoning en beplanting geschikt gemaakt land te verkoopen
en nooit meer, dan door bonafide landbouwers zal kunnen worden benut
en bebouwd ;
d. niet langer toe te staan, dat de bevolking zich maar neerzet, waar zij
goed vindt zich te vestigen, doch bij de uitgifte van perceelen, zooveel moge-
lijk geconcentreerd te werk te gaan, wat het Bestuurstoezicht zal verge-
makkelijken, het social leven bevorderen, het treffen van sanitaire maat-
regelen mogelijk maken;
e. het voor uitgifte bestemde land te verkoopen voor prijzen, welke het
fonds in staat zal stellen, met de inrichting van woest land, voor kolonisatie-
doeleinden voort te gaan.
Hoewel het toenmalig Bestuur veel voor de plannen van den heer Warner
voelde, zag het toch geen kans daarop in te gaan, omdat de openbare meeting
zich,sterk verzette tegen een prijsverhooging van domeinland. Er werd
doorgegaan met het voor een appel en een ei vervreemden van domeinland,
in streken, goed beschouwd, voor bewoning nog ongeschikt, met de gevolgen
als hierboven beschreven.
Wel is de prijs van domeinland sedert eenigszins verhoogd en werden die
meerdere opbrengsten bestemd voor den aanleg van paden naar de uit te
geven districten, doch pogingen om van die streken een oord te maken,
waar de menschen zich tevreden en gelukkig kunnen gevoelen, zijn tot heden
achterwege gebleven, althans veel te spaarzaam aangewend.
Om aan die streken te geven wat zij voor hare ontwikkeling noodig hebben,
is echter geld noodig en dit nu, zegt de heer Warner, is alleen te vinden door
den prijs van voor bewoning geschikt gemaakt domeinland aanzienlijk te
verhoogen. Hij wil dien gesteld zien op ten minste Io pd. st. per akker, desnoods
tegen gemakkelijke afbetalingsvoorwaarden, en is overtuigd, dat bonafida
landbouwers dien gaarne zullen betalen en gemakkelijk zullen kunnen op-
brengen. Deze maatregel, zegt de deskundige heer Warner, zal leiden tot
het eerst noodige op Trinidad : tot een prijsverhooging van ontgonnen ground.
Deze toch is op Trinidad in vergelijking met Barbados waar plantages
worden verkocht voor 130 a 14o pd. st. per akker, bespottelijk goedkoop
en dit zal zoo blijven, zoolang het Bestuur bij de oude grondpolitiek blijft
volharden en meer land ter beschikking van de culures stelt dan deze op
intensive wijze kunnen ontginnen, verder, blijft nalaten de streken, welke
voor den landbouw worden opengesteld, eerst in te richten op een wijze
welke het wegtrekken der ingezetenen zal voorkomen. Dit alles kost geld,
veel geld zelfs, doch de omstandigheden op Trinidad zijn van dien aard,
zegt de heer Warner, dat belanghebbenden dat kunnen opbrengen en hij
acht het van het grootste belang dat door het Gouvernement aan het
land een zekere intrinsieke waarde zal worden toegekend en dat ales zal
worden aangewend om het op prijs te houden.
De geringe waardeering voor den bodem is ook de oorzaak, dat op Trinidad,
te midden van allerlei landbouwondernemingen, zooveel land onontgonnen
blijft of weer aan de natuur wordt prijs gegeven, wat het bestrijden van
cultuurziekten en plagen haast ondoenlijk maakt, soms geheele landbouw-
streken met ondergang bedreigt.
Om al deze redenen komt de heer Warner terug op zijn vroegere voorstellen,
bepleit een algeheele herziening van de grondpolitiek in den hierboven
aangegeven zin, namelijk op een wijze welke de waarde van den ground aan-
merkelijk zal doen stijgen.
Uit het vorenstaande valt voor Suriname ongetwijfeld eenigeleeringte putten.
Ook onze kolonie is een rijke domeinbezitster, doch niemand zal durven
beweren, dat van dien rijkdom altijd een verstandig gebruik is gemaakt.
In onze domeinpolitiek bewegen wij ons echter in de goede richting.
Aan het aloude system om groote perceelen domeinland in allodialen eigen-
dom en erfelijk bezit af te staan, is in de laatste jaren een einde gekomen
door uitgifte in erfpacht, op voorwaarden, waaraan bij niet naleving, de
hand zal kunnen worden gehouden.
Het oude stelsel is oorzaak, dat duizenden en nog eens duizenden hectaren
vruchtbaar land, gelegen in het bewoonde deel der kolonie, braak liggen en
aan elke ontginning blijven onttrokken, een gevolg van een verkeerd ge-
voerde landpolitiek. Overal elders, waar een dergelijke toestand was ont-
staan, heeft men door ingrijpende maatregelen daaraan een einde gemaakt,
in Suriname evenwel laat de wettelijke regeling, waardoor het mogelijk zal
worden onbenut en verlaten land wederom tot het domein te doen terugkeeren
op zich wachten. Waarom ? dit is feitelijk een raadsel want moeilijk is een
dergelijke regeling zeker niet.
Ook de voor korteren tijd gevolgde regel van uitgifte van perceelen
aan kleinlandbouwers, naast elkaar, langs de rivieroevers, dient geheel
en al te worden verlaten, om plaats te maken voor een stelsel als gevolgd
bij den aanleg der rijstpolders in Nickerie, waar de opgezetenen, tegen be-
taling van een bijdrage aan de koloniale kas, eigenaren van den ground zijn
geworden wat aldaar tot wearing van ongeschikte elementen heeft geleid en
tot een meer geconcentreerde vestiging der bevolking, wat groote social
en economische voordeelen oplevert. Dat de toestand der wegen, der bevloei-
ings- en afwateringswerken in die polders nog te wenschen overlaat, is voor
geen tegenspraak vatbaar, terwijl er op sanitair gebied nog zoowat allies
te doen overblijft.
In Suriname is dus reeds een begin gemaakt met hetgeen waarnaar in
Trinidad gestreefd wordt, alleen, en hieroplaten wij den nadruk vallen, een zeer
bescheiden begin.
Een grondige herziening van alle voorschriften, betrekking hebbendeop
domeinaangelegenheden, is ook voor de kolonie Suriname een eisch des
tijds geworden.
(De Surinamer van 28 September 1919).
't Landbouwonderwijs in Suriname. Nu er ongeveer vijf jaren verloopen
zijn sinds het landbouwonderwijs in onze kolonie werd ingevoerd, kan
het zeker niet voorbarig worden geacht, wanneer eens worden nagegaan
de resultaten, die tot nu toe werden bereikt of nog te verwachten zijn.
Dit doende zal het minder de bedoeling zijn om door kritiek af te
broken wat anderen misschien met moeite optrokken, maar om de zaak
van een ander standpunt te bezien, mede naar aanleiding van het ver-
slag van het landbouwdepartement over 1918.
Suriname heeft voorlichting bij het landbouwbedrijf broodnoodig. Op de
meeste plaatsen vindt men het bedrijf in den meest primitieven vorm,
wat oorzaak is, dat de productive vaak omgekeerd evenredig is aan de
vruchtbaarheid van den ground.
Dit is door de regeering ingezien en men hoopte door de invoering van
het landbouwonderwijs, dat in Nederland en elders zulke schitterende
resultaten had opgeleverd, een beteren toestand te verkrijgen.
Maar Suriname is nog geen Nederland en wat daar verkregen is bij
een volk met eeuwenoude cultuur en evenlange uitoefening van den land-
bouw, kan noch mag worden verwacht van Suriname.
Onze districtsbewoners oefenen een te primitief bedrijf uit, dan dat door
theoretische voorlichting eene plotselinge verheffing zou worden verkregen,
terwijl bet gewone lager onderwijs in de districten er in het geheel
niet op ingericht is om als voorbereiding te dienen van het landbouw-
onderwijs.
De beste resultaten werden tot nu toe verkregen aan den 2" Rijweg.
De landbouwers, die het Westland van Paramaribo bewonen, verrichten
den handenarbeid in den voor Suriname besten vorm. De bananenbedden
en cassavevelden zien er werkelijk netjes uit en uit alles blijkt, dat
men het nut van eene goede grondbewerkirg en doelmatige bemesting
inziet. Het gebruik van de spade naderde zijn volmaking, maar tevens
naderde het tijdstip, dat men meer en meer going gevoelen de behoefte
aan een middel om het productievermogen van den bodem te verhoogen.
Hier was dus een prachtig arbeidsveld voor het landbouwonderwijs,
waarbij kwam dat de meeste cursisten het Hollandsch goed verstonden.
De cursus slaagde dan ook vrijwel. Later werd wonder voorzitterschap
van den heer Leys door de oud-cursisten eene vereeniging opgericht, die dezer
dagen samensmolt met de Co6peratieye vereeniging ,,Nieuw Leven".
Deze legt than bananenvelden co6peratief aan, wil de varkensfokkerij
aanpakken en de verbetering van den veestapel ter hand nemen.
Ook al is het eigenlijk doel van het landbouwonderwijs hier niet bereikt
het gaf toch den stoot tot betere samenwerking en verbeterde het inzicht
in het bedrijf aanmerkelijk.
Ook op Domburg slaagde de cursus voor kleine landbouwers. De poging
evenwel om de later opgerichte vereeniging van oud-cursisten in het
leven te houden, faalde.
In hoeverre het landbouwonderwijs daar van invloed is geweest op het
denken en doen der cursisten, is mij niet bekend
Aan den Rijwcg en op Domburg waren dus de omstandigheden betrek-
kelijk gunstig.
Maar wat zal het lot zijn van de andere cursussen in de kolonie?
Op Onverwacht werd een cursus begonnen door den heer Leys. Het
Hoofd van het landbouwonderwijs zou aan de Parabewoners zelf land-
bouwonderwijs brengen. Na een gesukkel van maanden heeft men thans
een einde er aan moeten maken.
Waarschijnlijk zijn deze menschen de directed oorzaak tot de klachten
des heeren Leys, dat de cursisten geen Nederlandsch verstaan en zoo
weinig liefde voor het bedrijf aan den dag leggen.
Maar de bewoners van Onverwacht en Osembo zijn meerendeels hout-
bewerkers en geen landbouwers en het districtsonderwijs gaat daar nog
niet zoovele jaren terug, dat het Nederlandsch element overheerschend
is geworden, Buitendien, Domburg is de standplaats van den Districts
Commissaris op de ,,stations" wordt meestal meer Hollandsch ge-
sproken dan elders in de districten -- en aan den 2z Rijweg wonen
Hollandsche kolonisten. Dit houde men in het oog.
De meeste activiteit wonder de bezitters der landbouwakte ontwikkelde
de heer Campagne. Hij begon in Nickerie een cursus op Weltevreden.
Na eenige maanden most hij door slechte opkomst en geringe animo
er van afzien. Toen werd geprobeerd op Ma Mere. Een tijdje going het goed.
De heer C. wist het te brengen tot het aanleggen van een bananen-
proefveld door de cursisten. Langzamerhand verdween de animo en thans
is de opkomst 5 of 6. Toch gaf hij den moed niet op en richtte een
cursus op voor opzichters op Waterloo. Deze menschen mogen geacht
worden te zijn van betere ontwikkeling en het is dus te hopen, dat
het success hier grooter zal zijn.
Waar de beer Campagne wonder de landbouwonderwijzers een van de
meest overtuigde voorstanders is en ook tot nu den meesten ijver aan
den dag heeft gelegd, kunnen de Nickerie cursussen het best als maat-
staf dienen bij de bepaling van de mogelijkheid van het geven van
theoretisch landbouwonderwijs aan onze districtsbevolking.
De heer Leys, die als hoofd van hetlandbouwonderwijsvrijwelhandelde
naar de inzichten van den heer Kakebeeke. moet wel zelf verlegen hebben
gekeken, toen de eerste cursusscn in Suriname waren geeindigd.
Immers de heer Leys schrijft naar aanleiding daarvan in ,,West Indie"
No. 2 wonder het hoofd onze tentoonstellingen het volgende :
,,Een groot bezwaar voor iederen landbouwer in Suriname is echter, dat
hij de theorie moeilijk kan omzetten of toepassen in de praktijk. De
hulpmiddelen zijI zoo gering, het te kort aan arbeidskrachten zoo groot
en de draagkracht nog zoo gering, dat voor velen de theorie, theorie
zal blijven. Dat is natuurlijk te betreuren. 't Gevolg daarvan zal zijn,
dat het grootste deel van het geleerde weer vervliegt".
Juist, daarin zit het!
Wij apprecieeren het ten voile dat de regeering iets heeft willen doen
ter opheffing van den kleinen landbouw, maar in den huidigen vorm
kwam het landbouwonderwijs te vroeg.
De verbetering van het landbouwbedrijf moet gaan langs den weg der
evolutie; men moet die evolutie krachtig in goede banen trachten te
leiden, maar niet forceeren.
Natura non facit saltus.
Met de vitvoering van het landbouwonderwijs is men begonnen bij
het einde.
De Surinaamsche landhouwer heeft praktische voorlichting in de eerste
en voornaamste plaats noodig en zoolang deze er niet is, zal de theories
onzin blijken te zijn.
Nu lijkt het of dit wel is ingezien, want er wordt gesproken van de
oprichting van modelboerderijen en het zenden van boerenjongens naar
Holland.
Dit kan uitstekend zijn, maar het schijnt dat men hierbij uitsluitend
de afstammelingen van de Holl. kolonisten op het oog heeft en dan rijst
de vraag of voor het bedrijf van een handjevol landbouwers daar, de
nitzending jaarlijks van twee jongens wel noodig is.
Terwijl men bij die menschen dus het bedrijf zou willen moderniseeren,
wordt de rest van de landbouwende bevolking aan haar lot overgelaten.
En het arbeidsveld is groot.
Hoe zijn dus de resultaten per slot van rekening van het landbouwonderwijs?
Onbevredigend!
Nu zegt het hoofd van het landbouwonderwijs wel telkens dat de ver-
kregen resultaten tot nu toe gunstig zijn en geeft dan telkens aan, dat
het aantal personen die onderwijs ontvangen 8o--oo bedraagt; maar
dat zegt hoegenaamd niets, ook al was in dit geval bet getal 500.
Het aantal personen kan niet als maatstaf dienen bij de beoordeeling
van de doelmatigheid en het success van dit system.
Immers de meeste cursussen werden opgericht in Paramaribo, omdat...
de meeste landbouwonderwijzers in de stad woonden. Waar nu de stad
geen landbouwcentrum is, zal men niet mogen verwachten, dat de cur-
sisten beroepslandbouwers zijn.
Het is wel gezellig zoo'n avondje wat tijdverdrijf te hebben, of wat ont-
wikkeling op te doen, maar de hoop door het vuur der overtuiging,
deze menschen tot het landbouwbedrijf te brengen, zal vaak ijdel blij-
ken te zijn.
De bepaling is, dat iedere landbouwonderwijzer zelf zijn cursus moet
oprichten, op welke plaats hij maar bet benoodigde minimum aantal
jongens bij elkaar kan schrapen. Wil de onderwijzer dus materieele voor-
deelen van de akte hebben, dan is het voor hem noodig een cursus zoo
spoedig mogelijk te openen, al is het op de onmogelijkste plaats en al
blijkt reeds op bet eerste gezicht de onmogelijkheid allerduidelijkst.
Resumeerende, beweren wij dus, dat het tot nu toe gevolgd system
van landbouwonderwijs niet voldoet, omdat:
i. De praktische uitoefening van het landbouwbedrijf bij onze districts-
bevolking op te lagen trap van ontwikkeling staat, dan dat theoretische
voorlichting nut zal hebben en de behoefte daaraan wordt gevoeld.
2. Het districts-onderwijs niet voldoende is georganiseerd om als basis
te dienen van het landbouwonderwijs.
Beide factoren zijn te verhelpen, doch met taai geduld en veel moeite,
maar vooral door doelmatige organisatie.
Zoolang men dit evenwel niet erkent en in die richting werkt, zal het
landbouwonderwijs in de Surinaamsche districten een paskwil blijken
te zijn. (De West van 6 September 1919).
CURACAO.
Uit St. Martin is een adres aan de Koningin verzonden, waarvan de Amigoe
di Curacao van II October 1919 het onderstaande overzicht geeft. [Het
in het Engelsch gestelde adres is opgenomen in het nummer van 27 Septem-
ber 1919 van het op St. Martin verschijnende weekblaadje Saint Martin,
Day by Day].
Op Saint Martin bljft het nog steeds gisten. De gemoederen worden nog meer
opgewonden. De heeren Waymouth, Nisbeth en Watthey schijnen daar de
leading der beweging in handen te hebben. Zij hebben nu hun verlangens
en wenschen in een rekest aan Hare Majesteit neergelegd, dat nu bij ge-
noemde heeren ter onderteekening ligt.
In een 17-tal punten hebben zij hun gedachten samengevat, die op het
volgende neerkomen.
Sedert 1845 is St. Martin afhankelijk van Curacao. Doch een dergelijke rege-
ling is verouderd en voor de goede ontwikkeling van de social en economische
toestanden van het eiland is nu een andere regeling hoogst gewenscht. De
verbinding met Curacao is gebrekkig, vandaar dan ook dat de administrative
zoo defect is. Op die wijze is een goede uitvoering der bestuursmaatregelen
dan ook feitelijk onmogelijk. Als bewijs hiervoor wordt het artikel van mr.
B. de Gaay Fortman aangehaald in het Juni-nummer van De West-Indische
Gids, getiteld: De rechtsbedeeling op onze Bovenwindsche Eilanden enz.
De bewoners der Bovenwindsche Eilanden staan achter bij die der Beneden-
windsche Eilanden, die onmiddellijk acc6s hebben bij de Rechtbank, een
recht dat hun reeds sedert 14 jaar ontnomen is.
Zij kunnen hun schulden niet meer realiseeren op hun eigen eiland. Zij zijn
ontevreden over de jongste wijziging van het Regeerings-Reglement, waarbij
aan den Gouverneur van Curatao het recht wordt toegekend de gezaghebbers
der eilanden te schorsen en te ontslaan.
Daarbij komt het verschil in ras, gewoonte en taal tusschen de bewoners
van de Boven- en Benedenwindsche Eilanden.
Vandaar het gemis aan eenheid.
Zoolang daarom de regeering van het moederland hun geen eigen raad geeft,
is de hoop opgegeven, voor de voorspoedige ontwikkeling van het eiland.
Zij zelf zijn best in staat hun eigen bronnen van welvaart te ontwikkelen,
zooals van zout, katoen, visscherij enz., waarvoor zij van Holland toch
geen hulp krijgen.
Doch als ze een eigen bestuur krijgen, kunnen de kleine planters dezelfde
voordeelen genieten als nu ook op St. Eustatius plaats vindt.
De Regeering van Holland moet belang stellen en een overzicht krijgen in
den zoutoogst van St. Martin en een afzetgebied voor hun zout zoeken,
zooals Engeland gedaan heeft, dan kan al het zout geoogst en verscheept
worden. Nu gaat alles te primitief.
Ingeval St. Martin een eigen bestuur krijgt, zullen ook de inkomsten van
het eiland vanzelf stijgen tengevolge van de vermindering van de tegenwoor-
dige groote uitgaven van administrative en transportkosten.
Ofschoon zij maar een klein volk zijn, geven intellectueele en moreele fac-
toren dezelfde rechten als aan groote volken.
Daarom afscheiden van Curacao en direct afhankelijk van het moederland.
De Amigoe di Curafao teekent hierbij aan: Onze lezers op Saint Martin
zullen zeker wel ten volle overtuigd zijn, dat al deze redeneeringen sluiten
als een bus, en dat Hare Majesteit moeilijk iets anders kan doen dan er haar
koninklijk fiat wonder te plaatsen.
Hier op Curacao, waar men buiten de agitatie staat en kalmer oordeelt,
zal men er wel anders over denken.
Nu eindelijk door de komst van den heer Mr. Schragen van Leeuwen bet
mogelijk is geworden een ommegaand rechter voor de Bovenwindsche
Eilanden te benoemen, is alvast 66n der grieven weggenomen. Als men
geduld heeft, zal het met de rest ook wel in orde komen. De volgende maand
gaat de Gouverneur een bezoek bredgen aan de Bovenwindsche Eilan-
den en wij vertrouwen dat zijn Exc. door zijn beleid, dat al zoo veel goeds
in Oost-Indie en ook reeds hier op Curagao tot stand heeft gebracht,
deze aangelegenheid eveneens tot een gelukkige oplossing zal weten te
brengen.
BOEKBESPREKING.
The Virgin Islands. Our new possessions and the Britis
Islands, by THEODOOR DE BOOYV) and JoHN
T. FARIS. With 97 illustrations and 5 maps.
Philadelphia and London, 1918.
The Virgin Islands of the United States of A merica.
Historical and Descriptive, Commercial and
Industrial, Facts, Figures, and Resources by
LUTHER K. ZABRISKIE. With 1o9 illustrations
and 2 maps. New-York and London, 1918.
Op 31 Maart 1917 namen de Vcreenigde Staten formeel bezit van de Deen-
sche Antillen en reeds in de eerste helft van 1918 zagen bovengenoemde boek-
werken het licht. Daaraan waren voorafgegaan een lange reeks couranten-
en tijdschrift-artikelen en voorts enkele uitvoeriger - ook officieele geschrif-
ten, waarvan men een opsomming vindt in de bibliographie in het eerstge-
noemde boek. Beide boeken zijn buitengewoon mooi geillustreerd.
De Virgin Islands of Maagden-Eilanden vormen een groep van omstreeks
loo eilandjes, oostelijk van Porto Rico gelegen. Een deel daarvan behoort
aan groot Britannic. Van de Deensche, thans Amerikaansche -- ruim 50 in
getal zijn St. Croix, St. Thomas en St. John de grootste.
De eilanden liggen in den cycloon-gordel en hebben meer dan ecns het
laatst in October 1916, vooral St. Thomas zwaar geleden van orkanen.
Aardbevingen worden er ook waargenomen, vooral in de maanden Januari,
February en Maart, maar beteekenen in den regel niet veel. Die van 1867 ver-
woestte evenwel St. Croix en veroorzaakte groote schade op St. Thomas.
De oorspronkelijke bewoners van de door Columbus in 1493 ontdekte eil:n-
den waren waarschijnlijk Karaiben.
De ondernemende Nederlanders der I7de eeuw hebben een belangrijk aan-
deel gehad in de eerste vestigingen op deze eilanden, z66 belangrijkdat, hoewl
de eilanden zelf met uitzondering van een kortstondige vestiging op St. Croix
- nooit aan Nederland hebben toebehoord, de Hollandsche taal bijna twee
eeuwen lang in gebruik is gebleven. Voorts had zich door den omgang der plan-
ters van St. Thomas met hun slaven een creoolsch idioom, het Neger-Hollandsch,
gevormd dat op de drie Deensche eilanden gedurende langen tijd de omgangs-
taal der inhel.msche hevolking en twee eeuwen lang de taal der slaven is ge-
weest. Die hier wat meer van weten wil, leze Prof. D. C. Hesseling's boek ,,Hel
Negerhollands der Decnse Antillen". Bijdrage tot de geschiedenis der Nederland-
sche taal in Amerika, Leiden 1905, waarin men ook de oudste geschiedenis
dezer eilanden beschreven vindt. Merkwaardig genoeg schijnt deze hoogst
belangrijke studied onbekend te zijn aan de Amerikaanshe schrijvers, wier
boeken hierboven genoemd zijn. hoewel de schrijvers van het eerstgenoemde
werk in de voorrede verklaren dat zij een zorgvuldige studied gemaakt hebben
van de over de eilanden verschenen litteratuur.
1) Theodoor de Booy is onlangs overleden.
89
In het eerstgenoemde boek staat de plaatsbeschrijving op den voorgrond
en worden mededeelingen gedaan over archeologische onderzoekingen door
de Booy verricht.
Het tweede, dat uitvoeriger is en minder een boek voor toeristen dan het
andere, wijdt meer aandacht aan den economischen toestand van de eilanden
en behandelt vrij uitvoerig de ,,sale negotiations" van af den aanvang in
January 1865. Verder is opgenomen het verdrag tusschen de Vereenigde
Staten en Denemarken betreffende de overgave der eilanden en.... een
facsimile van de kwitantie van $ 25.000.000 in goud (de koopsom) ondertee-
kend door den Deenschen Minister Brun, voorzeker een merkwaardig stuk
paper, waarbij het opvalt dat het bedrag alleen in cijfers is aangegeven, niet
tevens voluit geschreven.
De nieuwere geschiedenis van de Maagden-eilanden interesseert ons minder.
Met de bespreking dezer beide boeken beoog ik de aandacht te vestigen op
een paar bijzonderheden omtrent de oude Hollandsche of misschien juister:
Zeeuwsche kolonisten, welke de schrijvers mededeelen.
Tevens zal hier vertaald worden hetgeen in het eerstgenoemde boek voor-
komt over onze West-Indische eilanden.
Vele plaatsnamen op de eilanden herinneren aan den Hollandschen tijd1).
Zoo vertellen De Booy en Faris van de ,,K. C. Bay" op St. John, waar degroo-
te ruines van Duurloo's plantage herinneren aan de heldhaftige verdediging
van de kolonisten tegen de opstandige slaven in 1733. De oorsprong van den
naam ,,K. C. Bay" zou de volgende zijn : In de dagen van de eerste volkplan-
tingen vond een Hollander, die op de noordkust van het eiland een plantage
stichtte, een grooten kaneelboom aan het strand van de baai die tot zijn land
Iehoorde. Hij noemde zijn plantage ,,Caneelboom". In later jaren bezat hij
een andere plantage waaraan hij den naam ,,klein Caneelboom" gaf. Deze naam
scheen te zwaar voor de linguistische bekwaamheden van de andere kolonisten
en mettertijd kwam de verkorting K. C. Bay algemeen in gebruik. (blz. 137).
Op den top van Government Hill in de hoofdplaats Charlotte Amalia -
van St. Thomas staat een huis ,,Blackbeard's Castle" geheeten, dat gebouwd
zou zijn door den beruchten boekanier John Teach, alias Blackbeard. De waar-
heid is, dat het gebouwd is door een zekeren Charles Baggaert, een van de woel-
zieke kolonisten ten tijde ven Gouverneur Jorgen Iversen (1672-1683), waar-
schijnlijk om den Gouverneur te hinderen. De ,,abconder van Middelburg",
zooals Baggaert genoemd wordt in een van de eerste rapporten door Iversen
geschreven, bouwde voor zich een huis op den heuvel, die uitzicht gaf op het
pas gebouwde fort Christiaan. Iversen klaagde bitter over Baggaerts huis,
.,dat het ten nadeele strekte van het fort, dat Baggaert zijn huis zooveel hooger
dan het fort had gebouwd, zoodat iedereen die hem kwam bezoeken, het ge-
heel kon overzien". (blz. 83).
Zabriskie maakt gewag van den belangrijken handel dien de Nederlanders
') Evenals vroeger in Suriname werden op St. Thomas tijdschoten gelost om 5 uur's mor-
gens, om 12 uur en om 8 uur 's avonds. In zijn artikel ,,David de Is. C. Nassy, schrijver
van de ,,,,Essay historique sur Surinam" (Bijdr. voor Vaderl. Gesch. en Oudbeidkunde,
vijfde reeks, deel VI, g919, blz. 231) vertelt Mr. R. Bijlsma, dat Nassy een Surinamer
'an geboorte omstreeks 1795 op St. Thomas door den ,,medicus des Lonings" was ge-
examineerd en gelicentieerd.
in het midden van de x8de eeuw op St. Thomas dreven. Handig en bescheiden
als ze waren handhaafden zij zich tegen alle andere handelaars en met de
privileges die zij van de Kopenhaagsche Compagnie hadden weten te verkrijgen
is het geen wonder dat zij meester waren van het beste gedeelte van haar handel.
Dat was zeker van hunne zijde geen verkeerd optreden, maar het wekte een
gevoel van bitterheid wonder de kooplieden van Kopenhagen, die natuurlijk
naijverig waren dat vreemdelingen gunstiger behandeld zouden worden dan
zij. Daarom vormden zij in het geheim een maatschappij, rustten te Amsterdam
schepen uit, plaatsten die wonder Hollandsche vlag en zonden ze naar St. Thomas.
Zoo groot was hun success dat de Compagnie opgeschrikt werd, maar de voor-
deelen inziende die er waarschijnlij k voor haar uit zouden voortvloeien, zoo deze
kooplieden er toe gebracht konden worden hunne nu tegenstrijdige belangen
te vereenigen, deed zij hun met dat doel voorstellen, welke aangenomen werden.
Deze machtige samenvoeging stelde de Compagnie in staat de Hollanders
uit te sluiten van alien handel met de kolonies, maar niet ten voordeele van de
Compagnie of van de eilanden, zooals aanstonds blijken zal.
Van enkele mannen, vertegenwoordigd door een kleine groep avonturiers,
was de Compagnie rijk, machtig en invloedrijk geworden en daardoor en door
dezen laatsten politieken zet was ze nu een reusachtig monopolie. De ge-
volgen waren spoedig merkbaar. Hooge prijzen kregen de overhand wonder
de drukkende beperkingen aan den handel opgelegd en ontevredenheid
vertoonde zich, waar voordien vrede en welvaart geheerscht hadden".
Nog deze aanhaling uit Zabriskie's boek:
,,Tot 1625 hooren we niets van St. Croix. In zijn interessante geschiedenis
van de West-Indian verhaalt Bryan Edwards dat de Hollanders en Engelschen
in 1625 op St. Croix kwamen. Dit wordt gedeeltelijk bevestigd door Du Tertre,
die zegt dat St. Croix vele jaren voor 1645 in het bezit was van de Hollanders
en de Engelschen, bij wie zich eenige Fransche vluchtelingen van het eiland
St. Christopher gevoegd hadden. In 1645 bedroeg de bevolking meer dan zes-
honderd menschen, die tot dien tijd in betrekkelijke vrede en eensgezindheid
hadden geleefd. Maar omstreeks dien tijd doodde de Gouverneur van het
Hollandsche deel van het eiland in zijn huis, voorbedachtelijk of bij ongeluk,
den Gouverneur der Engelschen, de Brasebet, waarop een reeks represailles
volgden, waarbij de Engelschen, een belofte van bescherming schendende,
den Hollandschen Gouverneur gevangen namen, hem, als wraak voor den
moord op hun eigen Gouverneur ter dood veroordeelden en in het openbaar
doodschoten. Ziende dat vrede onmogelijk was, verlieten de Hollanders
het eiland en trokken zich terug naar St. Eustatius en St. Martin".
Reeds in de voorrede van het boek van De Booy en Faris ziet men van
welken geest de heeren doortrokken zijn:
,,De boeiende geschiedenis van de Virgin-eilanden wordt in bijzonderheden
verhaald, voldoende om den lezer te doen beseffen langs welk een omweg zij
eindelijk in het bezit zijn gekomen van het land,,to which they logically belong".
In het eerste hoofdstuk wordt de ,,logica" voortgezet:
,,De uitschakeling van het Deensche volk als een macht in de AntiUen liet
de vlag van slechts drie Europeesche mogendheden in de Karaibische Zee:
die van Groot BritanniC, van Frankrijk en van Nederland. Het laat zich denken,
dat groot Britanni te eeniger tijd er toe zou kunnen komen eenige van zijn
eilanden in de Karaibische Zee af te staan. De Bahama's b.v. zijn heden ten
dage in geheel dezelfde positive als waarin de Deensche eilanden gedurende de
twintig jaren voor de overgave geweest zijn. Zij hangen van de Vereenigde Sta-
ten af wat betreft het grootste deel van hun invoer en voor den afzet van hun
uitvoerproducten. Het toeristenoord Nassau, op het eiland Providence, wordt
bijna uitsluitend door Amerikanen bezocht en zou zijn eenige aanspraak op
belangrijkheid verliezen, zoo de inkomsten uit deze bron werden afgesneden.
Dit feit wordt door de Bahamianen zelf goed beseft ; zij zouden naar alle waar-
schijnlijkheid de overneming door de Vereenigde Staten toejuichen, want
hun vruchten zouden een market vinden vrij van invoerrechten en zoo zou de
eenige mogelijkheid op landbouwgebied op de eilanden een aanmoediging
kunnen ondervinden. Jamaica, hoewel meer verkeer met Groot Britannie
hebbende, hangt practisch van de Vereenigde Staten af wat betreft den ver-
koop van zijn geheelen bananen-oogst; waar 6en stoomschip naar Engeland
gaat, zoeken tien de naderbij gelegen havens van het Noord-Amerikaansche
vasteland. Men moet evenwel begrijpen, dat de verkoop van eenig Britsch
West-Indisch eiland slechts een verwijderde mogelijkheid is, hoewel binnen
de grenzen van de waarschijnlijkheid.
Een misschien meer voor de hand liggende aankoop zou die van de Holland-
sche eilanden in West-Indie zijn. De bezittingen der Nederlanden in de Karai-
bische Zee zijn een schade voor de regeering en een bedreiging voor het moeder-
land. In geval van een oorlog tusschen de Vereenigde Staten en een van de
grootere Europeesche mogendheden, zou de eerste vijandige daad van de zijde
van de laatstgenoemde wel kunnen blijken te zijn de schending van de Neder-
landsche neutraliteit door de bezetting van het eiland Curacao, dat een uitste-
kend marinestation en een goed beschermde haven bezit. Zulk een bezetting zou
een ernstige bedreiging van de veiligheid van het Panamakanaal zijn en ver
rijkende gevolgen kunnen hebben. Indien echter de Vereenigde Staten Curacao
in bezit hadden zou de toegang tot het kanaal door een van de zuidelijke
passages van de kleine Antillen, beveiligd zijn. Dit is ook van toepassing op
de Hollandsche eilanden St. Martin, Saba en St. Eustatius') in de noordelijke
groep van de kleine Antillen ; komen deze wonder de vlag der Vereenigde Staten
dan zou de geheele keten van eilanden van de kust van Florida tot het vaste-
land van Zuid-Amerika door de Amerikaansche marine beheerscht worden.
Een blik op de kaart van de Karaibische Zee bevestigt de waarheid van deze
verklaring"....
Zoo de Vereenigde Staten daarom de Nederlandsche regeering er toe
konden krijgen om haar West-Indische bezittingen te verkoopen, zou de ver-
koop niet alleen in het voordeel van Holland zijn, daar het ontslagen zou zijn
van zijn improductieve kolonien in de Karaibische Zee en tevens van de be-
dreiging deze kolonien te zien bezetten door een Europeesche mogendheid,
maar de strategische waarde van de door de Vereenigde Staten op de voorma-
lige Deensche West-Indian te stichten marine-basis zou er wezenlijk door
vergroot worden. Een keten van verdediging zou zoodoende gelegd zijn om
') Toch niet om hun goede havens ?
het Panama-kanaal, die een volkomen bescherming zou opleveren tegen elke
bedreiging van de zijde van den Atlantischen Oceaan".
Deze geheele passage -zoo letterlijk mogelijk vertaald is hier medegedeeld
om een indruk te geven van de huidige mentaliteit van vele Amerikanen').
De Hollandsche afkomst van de heer De Booy heeft hem niet verhinderd
naar het bezit onzer kolonien te hunkeren. Te verwonderen behoeft ons dit niet,
wanneer men weet dat er in ons land niet weinigen zijn, die. om andere redenen
wel is waar, die kolonien zouden willen verkwanselen. Zou die machtige
verdediging van het Panama-kanaal nog noodig zijn als de Volkerenbond werke-
lijkheid wordt ?
Behalve dit annexionistisch intermezzo is het boek van De Booy en Faris
prettig en onderhoudend geschreven : de goede eigenschappen van de bevol-
king der nieuwe bezitting worden ook door Zabriskie gewaardeerd;
de schrijvers onthouden zich van smalende opmerkingen, die dikwijls in reis-
verhalen en landbeschrijvingen zoo onaangenaam aandoen en veelal het
uitvloeisel zijn van slechte waarneming en van een verkeerd begrijpen van
toestanden.
In het boek van Zabriskie niets van bet verlangen naar het bezit van onze'
kolonien. H. D. B.
Leiddraad bij het onderwijs in de aarddrijkskunde van
onze Oost en West, ten dienste van gymnasia,
hoogere burgerscholen enz. Samengesteld door
F. K. A. Rombach Jr. Met bijbehoorende repe-
titiekaarten. Bussum, C. A. J. van Dishoeck,
1919.
Een voortreffelijke leiddraad, door iemand die ter dege op de hoogte is van de
behandelde stof. [Ik bespreek hier alleen het gedeelte dat over Onze West
handelt]. Een leiddraad, die den leeraar dwingt tot ernstige studied. Wordt
het gegeven geraamte aangevuld volgens den wensch van den samensteller
en nemen de leerlingen de stof op, dan is het te verwachten dat kennis van
en belangstelling in onze Amerikaansche kolonien de plaats zullen innemen
van de heerschende groote onwetendheid en onverschilligheid.
Als voorbeeld van de wijze van behandeling schrijf ik hier i en 6 over:
I. LIGGING; GROOTTE; BEGRENZING: Natuurlijke grenzen; grenskwesties
door de kwestieuze bronrivieren van de Marowijne en Corantijn en van
beteekenis door de goudvelden (sedert 1885) tusschen Lawa en Tapanahoni
1) Denzelfden geest ademen de redevoeringen door twee Amerikaansche hoogleeraren -
Edwin M. Borchard, professor in de rechten aan de Yale Universiteit en William R.
Shepherd, professor in de geschiedenis aan de Columbia Universiteit op 30 Mei 1917
kort na de oorlogsverklaring aan Duitschland, uitgesproken op de ,,National Conference
on Foreign Relations", te Long Beach gehouden wonder de auspicien van de Academy
of Political Science. Een verslag van deze redevoeringen vond ik in het in Britsch Guiana
verschijende blad The Daily Argosy van 23 Juli 1919, met de noodige gepeperde opmer-
kingen aan het adres van beide professoren : ,,These gentlemen are not especially famous
as economists, either in their own country or in any other...."
...,,To us their statements are astoundung, and in some instances, are as ridiculous
as they are astounding".
Zie ook het in de vorige aflevering besproken boek var Prof. Chester Lloyd Jones en in
de Encyclopaedic v. Nederl. West-Indii sub voce Monroe-leer, blz. 482 en 774.
(scheidsrechterliyke uitspraak 1891 Tsaar v. Rusland); hoogerop weer splitsing;
ook op de grens met Eng. Guyana dergelijke splitsingen (welke); ook
grensregelingen met Brazilie ; HISTORISCHE BIJZONDERHEDEN: ruling met
Nieuw-Nederland; hoofdpunten uit de gescliedenis van de West-Ind. Cie; de
achteruitgang na 1863 ; de slechte bekendheid met het binnenland.
6. RIVIEREN: Richting; bevaarbaarheid; geen overgangen (kabelbaan
waar de spoor over de Suriname gaat) ; gemeenschap waarin zij met elkaar
staan door natuurlijke kanalen (= kreken) of bifurcaties (voorbeeld) en ge-
graven kanalen (voorbeeld) van W. naar 0. in bet allavium ; de kleine ri-
vieren uit het alluvium; breede getijmonden; ombuiging v. d. monden
behalve bij de krachtigste ; breedte en diepte der bedding in boven-, midden-
en benedenloop (gering verval, veel kronkelingen, eilanden) [in verband met
3]; bronrivieren; kenmerken van den bovenloop (watervallen, stroom-
versnellingen, eilanden, boomversperringen).
Ook de ,,locale kleur is des schrijvers aandacht niet ontsnapt: in 13
wordt vermeld dat de korjalen worden ,,voortgepareld". Ja, dat is de term
in Suriname voor pagaaien. De spanen heeten ,,parels'.
Het repetitiekaartje van Suriname is up to date.
Enkele kdeine opmerkingen voor een volgende uitgave:
4. ,,Plantages; ligging thans meest in het mondingsgebied van de Suri-
name"). De belangrijkste plantages liggen aan de Commewijne.
7. ,,Malaria door de opdrogende zwampen". Dat staat nog te bewijzen.
In het district Para met zijn vele moerassen komt weinig malaria voor.
9. Welke palm bedoelt de schrijver met ,,raffiapalm" ?
Io. ,,Ananassen (bladen voor touw en viechtwerk"). De woorden tusschen
haakjes weg te laten; de eenige Bromeliasoort, waaruit garen gemaakt
wordt, is het door schrijver genoemde ,,zeilgras".
,,Kostgronden" (waar vroeger de slaven hun rijst verbouwden"). Rijst ver-
bouwden de slaven zeer weinig ; wel bananen en aardvruchten. De Bosch-
negers verbouwden wel eenige rijst.
i. ,,Placirs aan den middenloop der Suriname en tusschen Tapanahoni
en Lawa". Ook aan de Saramacca en zijrivieren heeft men players.
Phosphaat is tot dusver geen voortbrengsel van Suriname.
13. ,,Negerslaven als werklieden (de ontsnapten + de vrijgelatenen vormen
de boschnegers"). Neen. alleen de ontsnapten.
15. Hebben de zwavellagen van Saba ooit aanspraak gehad op den naam
van ,,rijk ?" H. D. B.
|
RSS
HIDE
